Inwentaryzacja. szaty dendrologicznej. parku zabytkowego. w Górze. gm. Jaraczewo, pow. jarociński, woj. wielkopolskie

Transkrypt

1 Inwentaryzacja szaty dendrologicznej parku zabytkowego w Górze gm. Jaraczewo, pow. jarociński, woj. wielkopolskie Sierpień 2008r.

2 WSTĘP Dokumentacja inwentaryzacyjna obejmuje szatę drzewiastą występującą na terenie dziewiętnastowiecznego parku krajobrazowego w Górze o łącznej powierzchni około 9ha, gmina Jaraczewo, powiat jarociński, województwo wielkopolskie. Park jest obiektem zabytkowym wpisanym z datą 24 lutego 1973r. do rejestru zabytków pod numerem 159/Wlkp/A Właścicielem parku jest Starostwo Powiatowe w Jarocinie. Dokumentację wykonał na podstawie umowy zawartej ze Starostwem Powiatowym w Jarocinie z dnia r. Tomasz Markiewicz ( ; t.markiewicz@wp.pl). CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Inwentaryzację parku przeprowadzono w drugiej połowie lipca 2008r. Jej celem było zainwentaryzowanie dendroflory na terenie parku. Zakres opracowania obejmuje: pomiar wszystkich drzew na wysokości pierśnicy to jest 1,3m (przy pierśnicy >10cm) i krzewów (przy powierzchni >1m2) z określeniem gatunku i odmiany poszczególnych drzew i krzewów, określenie stanu sanitarnego i zdrowotnego, wraz z podaniem uwag odnośnie wykonania niezbędnych prac pielęgnacyjno leczniczych, bądź konieczności usunięcia. Drzewa i krzewy zestawione zostały w tabelarycznym zestawieniu z uwzględnieniem gatunku i pierśnicy lub zajmowanej powierzchni w m2 lub ilości sztuk, z przypisaniem do poszczególnej jednej z trzech części parku. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERENU Góra to wieś w gminie Jaraczewo, położona około 10 km na zachód od Jarocina przy drodze prowadzącej do Leszna. Sam park o charakterze krajobrazowym położony jest w terenie częściowo płaskim (południowej części), częściowo pagórkowatym (w części północnej). W jego wschodniej części mieszczą się niewielkie trzy stawy. 2

3 Na terenie parku panują dobre warunki glebowe i względnie dobre oraz dobre warunki wilgotnościowe. PARK ZABYTKOWY Park krajobrazowy w Górze posiada nieregularny, wydłużony kształt. Od południa graniczy z polami i lasem, od zachodu z zabudowaniami dawnego, wpisanego również do rejestru zabytków gospodarstwa, od północy z drogą Jarocin Leszno, natomiast od wschodu, przedzielony ogrodzeniem z zabudowaniami wsi i kościołem. Główna część drzewostanu parku znajduje się wokół i na północ pałacu, tworząc duże skupisko drzew, częściowo położone na stoku niewielkiego wzniesienia, biegnącego w dół w kierunku wspomnianej drogi, od której oddzielony jest również ogrodzeniem. Pałac służy tutejszemu Domowi Dziecka w Górze. Poza nim na terenie parku znajduje się zabytkowy modrzewiowy dom, ale i także niestety kilka szop i garaży, które powinny być pilnie uprzątnięte. Wjazd do parku znajduje się od strony wschodniej. Istniejąca wewnętrzna sieć komunikacyjna parku jest satysfakcjonująca. W czasie prac inwentaryzacyjnych park podzielono na 3 części: I. na północ od linii wjazd pałac, za pałacem w dół wraz z aleją grabową, II. część położona na zachód od pałacu, sąsiadująca z zabudowaniami gospodarstwa, III. pozostała część parku, to jest na południe od linii wjazd pałac, wraz z jedyną polaną parkową, dalej w kierunku domu modrzewiowego i granicznych pól. Części zostały zaznaczone na załączonym planie. Część I charakteryzuje się największym udziałem ilościowym drzew parkowych. Jest częścią najbardziej zdziczałą, czemu sprzyjają najlepsze w parku warunki glebowe i wilgotnościowe młode osobniki klonu zwyczajnego stanowią tu 20% wszystkich drzew. Bardzo ekspansywnie zachowuje się bez czarny, który pomimo wycinania, szybko regeneruje i odrasta. W terenie jeszcze zauważalne są miejsca, gdzie kiedyś były polany parkowe, dziś już zupełnie zarośnięte. Potwierdza to przedwojenna mapa (ryc.1.), gdzie w sposób schematyczny, ale wyraźny zaznaczono polany parkowe, dziś porośnięte w całości. 3

4 ryc.1. Fragment przedwojennej mapy z majątkiem i parkiem w Górze. Widoczne są jeszcze resztki nasadzeń wzdłuż cieku wodnego wypływającego ze stawu, płynącego zakolem w kierunku granicy północnej parku. To w tej części znajdują się dwa wiązy szypułkowe o niespotykanych rozmiarach: 102 i 110cm pierśnicy i kolejne 8 o pierśnicy przekraczającej 60cm. Poza nimi są trzy dęby szypułkowe o wymiarach pierśnicy: 102, 125 i 126cm, z których ten o pierśnicy 125cm rosnący przy samym cieku wodnym jest już w 80% suchy. Również przy cieku wodnym rośnie rzadko spotykany w parkach dąb błotny. Charakterystyczna dla tej części jest również aleja grabowa, która wymaga już jednak dużych uzupełnień. Jeszcze większych wymaga odtworzenie nasadzeń grabowych wzdłuż ogrodzenia północnego, które zachowały się już tylko szczątkowo. Część II jest bardziej zadbana, jednak i tu występuje dużo drzew niepożądanych, przede wszystkim robinii akacjowej, której osobniki stanowią tu ponad 21% wszystkich drzew. Dla części III, to jest południowej części parku charakterystyczne są okazałe dęby szypułkowe, których o pierśnicy większej od 70cm jest tutaj aż 19, w tym największe drzewo parkowe, o pierśnicy 154cm. Charakterystyczne są tu również nasadzenia cisa pospolitego, który pozostał już tylko w ilości 11, jednak bardzo okazałych egzemplarzy. Ciekawy jest również jedyny w parku okaz miłorzębu 4

5 japońskiego. Bardzo ekspansywna jest tutaj robinia akacjowa i krzewy bzu czarnego. SKŁAD GATUNKOWY DENDROFLORY W trakcie przeprowadzenia inwentaryzacji terenowej zarejestrowano 1516szt. drzew i krzewów o pierśnicy powyżej 10cm, a także 80 drzew i krzewów o pierśnicy poniżej 10cm, jak również aż 20360m2 drzew o pierśnicy poniżej 10cm i krzewów tworzących formy powierzchniowe. Wyodrębniono łącznie 43 gatunki i odmiany drzew i krzewów iglastych i liściastych (zestawienie dendroflory parku zabytkowego Góra). Drzewa i krzewy iglaste reprezentowane są tylko przez 10 taksonów, łącznie 61szt. drzew i krzewów o pierśnicy przekraczającej 10cm. Gatunki liściaste liczą 1454szt., z czego najwięcej, bo 262szt. (17,3% wszystkich drzew) to drzewa klonu zwyczajnego i jak można zauważyć na załączonym wykresie, większość z nich to drzewa młode o niewielkich rozmiarach.. Pozostałe gatunki przekraczające ilość 140szt. to: wiąz szypułkowy (260szt.), grab pospolity (171szt.), klon jawor (165szt.) i robinia akacjowa (141szt.). Wykresy czterech pozostałych gatunków wskazują: dobry udział młodego pokolenia wiązu i jaworu, które możliwe jest do wykorzystania przy rekonstrukcji parku, równomierny rozkład pierśnic grabu, który jednak jak już wspomniano powyżej wymaga dużych uzupełnień. Natomiast wykres robinii dobitnie wskazuje na zaniedbania w parku sięgające lat powojennych. Gatunek ten nigdy nie był pożądany w parkach dworskich, a jego równomierne występowanie w klasach pierśnic od 18 do 60cm to wykazuje. Najbardziej ekspansywnymi gatunkami drzewiastymi na terenie parku są klon zwyczajny i wiązy największa ich ilość to osobniki o niższych wartościach pierśnic. Drzewa te pochodzą z odnowienia naturalnego (wykres klony). Poza wymienionymi poniżej drzewami proponowanymi do wycinki park w Górze wymagać będzie jeszcze wiele pracy i nakładów, doprowadziły do tego wieloletnie zaniedbania. Dalszy brak prac z całą pewnością doprowadzi do całkowitego zaniku dawnego układu parkowego, a obumierające okazałe osobniki nie będą miały swoich następców. 5

6 RUNO I WARSTWA KRZEWÓW Zarówno runo parkowe, jak i warstwa krzewów, tak jak i część drzewostanu są w dużej części zdziczałe i zubożałe. Tak naprawdę odnotować tu można obecność tylko kilku gatunków: bluszcz pospolity, który zajmuje powierzchnię około 9670m2, śnieguliczka biała 200m2, bez lilak 160m2 i dereń 140m2. STAN PARKU ORAZ ZABIEGI WAŻNE DO PRZEPROWADZENIA Indywidualną pilną pielęgnacją proponuje się objąć 5 drzew pomniki przyrody, gdzie należy wykonać prace związane z usunięciem posuszu w koronie i oczyścić oraz zabezpieczyć ubytki próchniczne pni: 1. Dąb szypułkowy w I części, pierśnica 126cm. 2. Dąb szypułkowy w I części, pierśnica 125cm. 3. Wiąz szypułkowy również w części I, pierśnica 102cm. 4. Dąb szypułkowy w III części, pierśnica 95cm. 5. Dąb szypułkowy w III części, pierśnica 154cm. Drzewa te zostały zaznaczone znakiem +. Zabiegi te powinny być wykonane przez specjalistyczną firmę mającą uprawnienia do przeprowadzenia zabiegów z zakresu chirurgii drzew, przy zastosowaniu najlepszych metod i środków. Pielęgnacja pilna powinna być wykonana do końca 2009r. Po przeprowadzonej inwentaryzacji po uwzględnieniu drzew, które zostaną usunięte na skutek Pozwolenia Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nr 193/2008/A z dnia r. na prowadzenie prac konserwatorskich przy parku wpisanym do rejestru zabytków, proponuje się przedstawić Konserwatorowi Zabytków do usunięcia dodatkowo 88szt. drzew. Są to drzewa o złym stanie zdrowotnym, złamane lub zagrażające bezpieczeństwu: 1. Robinia akacjowa 25szt.: 6szt. 10cm; 3szt. 12cm; 5szt. 14cm; 2szt. 18cm; 1szt. 22cm; 1szt. 24cm; 1szt. 26cm; 1szt. 30cm; 1szt. 32cm; 2szt. 36cm; 1szt. 48cm; 1szt. 54cm pierśnicy; 2. Wiąz szypułkowy 11szt.: 4szt. 12cm; 4szt. 14cm; 1szt. 16cm; 1szt. 20cm; 1szt. 34cm. 6

7 3. Klon zwyczajny 18szt.: 7szt. 10cm; 2szt. 12cm; 1szt. 14cm; 1szt. 16cm; 1szt. - 20cm; 1szt. 22cm; 1szt. 24cm; 2szt. 26cm; 1szt. 28cm; 1szt. 40cm. 4. Klon jesionolistny 12szt.: 4szt. 10cm; 1szt. 12cm; 1szt. 14cm; 2szt. 18cm; 1szt. 20cm; 2szt. 28cm; 1szt. 50cm. 5. Klon jawor 4szt.: 3szt. 10cm; 1szt. 40cm. 6. Klon polny 4szt.: 3szt. 18cm; 1szt. 38cm. 7. Kasztanowiec zwyczajny 3szt.: 1szt. 10cm; 1szt. 20cm; 1szt. 36cm. 8. Śliwa 5szt.: 4szt. 10cm; 1szt. 21cm. 9. Jesion wyniosły 2szt.: 1szt. 18cm.; 1szt. 66cm. 10. Daglezja zielona 1szt. 42cm. 11. Świerk pospolity 2szt. 14cm. 12. Buk zwyczajny 1szt. 62cm. Drzewa te zostały zaznaczone w parku kropką farbą koloru jaskrawozielonego. Wycinka tych drzew wymaga uzyskania stosownego pozwolenia od Konserwatora Zabytków. W pierwszej kolejności proponuje się jednak usunąć drzewa, na których usunięcie została wydana zgoda WKZ nr 193/2008/A 8 drzew zaznaczono w parku dużym znakiem x farbą jaskrawozieloną, a na mapie znakiem x w kolorze czerwonym. Dużym zagrożeniem w parku jest występowanie holenderskiej choroby wiązów (tzw. grafioza). Jest to choroba grzybowa atakująca najczęściej wiązy, powodowana przez grzyb Ceratocystis ulmi (dawna nazwa Graphium ulmi). Grzyb przenoszony jest przez ogłodka wiązowca (Scolytus scolytus) i ogłodka wielorzędowego (Scolytus multistniatus). Zaobserwowane na części wiązów objawy są bardzo niepokojące i wskazują na ostry przebieg choroby. Wskazują na to zaschnięte liście na zaatakowanych gałęziach, które nie zdążyły zżółknąć i opaść jak to dzieje się przy przewlekłym przebiegu choroby. Niezwykle ważne jest wycinanie tych drzew lub leczenie chemiczne do każdego roku przed wylotem ogłodka, a pozyskane drewno należy wywieźć na odległość minimum 1km lub spalić, lub okorować. Pielęgnacja w części porażonych drzew (ich koron - poprzez wycięcie usychających gałęzi) nie daje rezultatów, bowiem grzyb dostaje się w części koron drzew przy okazji odbywania przez młode chrząszcze ogłodka żeru uzupełniającego, a owady te wylęgają się pod grubą korą pnia i konarów 7

8 osłabionych drzew, gdzie samica drąży chodnik macierzysty. Najcenniejsze okazy tego gatunku zaatakowane przez tą chorobę należy ratować, poddając je zabiegom chemicznym. Wszystkie te czynności należy traktować jako pilne i obligatoryjne. W przypadku ich zaniedbania może okazać się, że przy sprzyjających warunkach atmosferycznych (szczególnie ciepłe wiosny) za ok. 10 lat w parku nie będzie już żadnego wiązu. Systematyczne zabiegi powinny dać oczekiwany. Bardzo ważnym kolejnym etapem powinno być stworzenie pełnej koncepcję zagospodarowania parku, wraz z wskazaniem drzew do usunięcia ze względów kompozycyjnych i nowymi nasadzeniami drzew i krzewów. ZAŁĄCZNIKI 1) Zestawienie dendroflory parku Góra zbiorczo i oddzielnie każdy z występujących tu gatunków drzewiastych i krzewiastych, wraz z wykresami: zbiorczym i najliczniejszych pięciu gatunków. 2) Schemat parku zabytkowego Góra z zaznaczeniem podziału parku. 3) Kosztorys inwestorski. 4) Przedmiar robót. 5) Zestawienie materiałów. 6) Zestawienie robocizny. 7) Zestawienie sprzętu. Dokumentację wykonano w 5 egzemplarzach: 4 dla Starostwa Powiatowego w Jarocinie i 1 pozostający u autora opracowania. 8