JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS

JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS 5 5.1 Sieć pomiaru jakości powietrza w Brandenburgii 91 5.2 Imisje: wybrane elementy i punkty pomiaru 92 5.3 Emisje z przemysłu i ruchu 94 5.4 Planowanie w zakresie zachowania czystości powietrza 97 5.5 Uciążliwość hałasu ze strony hałasu otoczenia 97 Krajowy Urząd ds. Środowiska monitoruje sytuację imisyjną kraju związkowego Brandenburgia. Zastosowanie znajdują tutaj zasadniczo trzy systemy: Telemetryczna Sieć Pomiaru Jakości Powietrza Brandenburgii (TELUB), nietelemetryczne pomiary poziomu z pobieraniem próbek pyłu drobnego (pył drobny PM 10/PM 2,5 o aerodynamicznej średnicy cząsteczek wynoszącej <10/<2,5 μm (particulate matter 10/2,5)) łącznie z substancjami składowymi, ewidencją opadów kurzu oraz pojedyncze pomiary (pomiary specjalne z czasowym ograniczeniem, często przy użyciu mobilnych urządzeń pomiarowych). Dzięki tym systemom pomiaru dysponujemy koniecznymi danymi imisyjnymi potrzebnymi do prewencji i zapobiegania niebezpieczeństwom w kraju związkowym Brandenburgia. Spełniają one wysokie wymogi dotyczące wdrożenia unijnej dyrektywy o jakości powietrza. O wielkości imisji decydują takie czynniki jak wielkość emisji, warunki odprowadzania substancji szkodliwych, orografia i uwarunkowania otoczenia (np. zabudowa) oraz w zasadniczy sposób meteorologiczne warunki rozprzestrzeniania, kierunek transportu, rozcieńczenie, wypłukiwanie i przemiana chemiczna zanieczyszczeń powietrza w czasie transportu. 5.1 Sieć pomiaru jakości powietrza w Brandenburgii Automatyczna stacjonarna sieć pomiaru jakości powietrza Brandenburgii składa się z 22 telemetrycznych stałych punktów pomiaru, z czego pięć to punkty pomiaru dotyczące ruchu. W tych punktach pomiaru TELUB rejestruje się co roku ponad 2 mln wartości pomiarowych. W 2008 roku wygenerowano ok. 2,2 mln pojedynczych wartości pomiarowych, z tego ok. 160 tys. wartości pomiarowych dotyczących dwutlenku siarki (SO 2 ) 350 tys. wartości pomiarowych dotyczących pyłu lotnego PM10/PM2,5 390 tys. wartości pomiarowych dotyczących dwutlenku azotu (NO 2 ) 110 tys. wartości pomiarowych dotyczących tlenku węgla (CO) i 300 tys. wartości pomiarowych dotyczących ozonu (O 3 ). Ponadto pobrano ręcznie próbki pyłu lotnego w dziesięciu punktach pomiaru, przy czym zasilone filtry zbadano pod kątem metali rzadkich, policyklicznych aromatycznych węglowodorów (PAK), sadzy i jonów. W siedmiu punktach pomiaru ustalono oprócz tego stężenie benzenu i innych łatwo ulatniających się węglowodorów. Poza tym w 19 punktach pomiaru określono opad pyłu i jego składników. Tabela 5-1 Tabela 5-1 Analiza powietrza Laboratorium Krajów Związkowych Berlin- Brandenburgia (LLBB) Pył lotny PM10/2,5 Węglowodory Opad pyłu 3650 grawimetria 450 benzen 220 grawimetria 1250 metale rzadkie 450 toluen 1800 metale rzadkie 2100 PAK, 150 sadza 450 ksylen 200 PAK 950 jonów 6000 dalsze Dalsze informacje: Szczegółowe informacje dotyczące stanu i rozwoju emisji i imisji znaleźć można w rocznych raportach Krajowego Urzędu ds. Środowiska dotyczących jakości powietrza. http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/5lbm1.c.124304.de Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS 91

Mapa 5-1 Stacja pomiarowa do monitoringu jakości powietrza Prignitz Wittenberge Ostprignitz- Ruppin Neuglobsow Uckermark Schwedt/Oder Neuruppin Oberhavel Barnim Elementy Messkomponenten pomiaru Stacja pomiarowa Federalnego UBA-Messstation Urzędu Środowiska (UBA) i/lub und/oder stacje pomiarowe verkehrsbezogene ruchu dotyczące Messstation Schwefeldioxid Dwutlenek siarki Schwebstaub Pył lotny Stickstoffdioxid Dwutlenek azotu Kohlenmonoxid Tlenek węgla Ozon Nauen Havelland Brandenburg an der Havel Lütte Meteorologische Parametry meteorologiczne Parameter Landesgrenze Granica kraju związkowego Kreisgrenze Granica powiatu Potsdam Potsdam-Mittelmark Land Berlin Teltow- Fläming Bernau Elbe-Elster Elsterwerda Eisenhüttenstadt Königs- Wusterhausen Dahme- Spreewald Spreewald Eberswalde Märkisch- Oderland Rüdersdorf b. Berlin Oder-Spree Oberspreewald- Lausitz Hasenholz Frankfurt (Oder) Cottbus Spremberg 5.2 Imisje: wybrane elementy i punkty pomiaru Dwutlenek azotu (NO 2 ) Obowiązującej od 2010 roku rocznej średniej wartości dwutlenku azotu wynoszącej 40 μg/m³ nie udaje się dziś wciąż jeszcze zachować przy wszystkich intensywnych komunikacyjnie i częściowo gęsto zabudowanych ulicach wewnątrzmiejskich. Również aktualna wartość graniczna, która zmniejszyła się wraz z malejącym od 2000 roku za- Spree- Neiße kresem tolerancji (z 60 μg/m³ do 44 μg/m³ w 2008 roku), przekroczona została po 2007 roku znowu przy poczdamskim punkcie pomiaru przy ulicy Großbeerenstraße (47 μg/m³). Z kolei przy ulicy Zeppelinstraße ledwo ją osiągnięto. Jeżeli działania związane ze zmniejszeniem imisji przewidziane w innych brandenburskich planach utrzymania czystości powietrza uda się zasadniczo zrealizować, wartości graniczne w zakresie NO 2 powinny zostać w 2010 roku zachowane. 5-1 5-1 Stężenie dwutlenku azotu w wybranych punktach pomiaru ruchu (roczna wartość średnia) Dwutlenek azotu (μg/m³) Cottbus, ulica Bahnhofstraße Frankfurt nad Odrą, ulica Leipziger Straße Poczdam, ulica Zeppelinstraße 92 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS

Pył drobny PM10 Roczne średnie wartości pyłu drobnego PM10 w czterech stałych punktach pomiaru ruchu wykazywały do 2006 roku stały wzrost obciążenia, na który niemały wpływ miały warunki meteorologiczne. Lokalny punkt ciężkości leżał jednoznacznie przy ulicy Cottbuser Bahnhofstraße, gdzie przekroczono wartość graniczną 40 μg/m³ do 2006 roku oraz krótkoterminową wartość graniczną (35 dziennych wartości średnich > 50 μg/m³) do 2008 roku. 5-2 W związku z wciąż wysokimi poziomami PM10 występującymi na dużych połaciach terenu (zwłaszcza transport dalekobieżny) i jak dotąd tylko w ograniczonym stopniu zrealizowanymi działaniami głównymi poszczególnych miejskich planów zachowania czystości powietrza zachodzi (ze względu na wartości graniczne PM10, które trzeba będzie siłą rzeczy przestrzegać najpóźniej w 2011 roku) konieczność zaktualizowania tych planów w rozumieniu nowej unijnej dyrektywy dotyczącej jakości powietrza. Ozon W zakresie przekraczania wartości progowej ozonu wynoszącej 180 μg/m³ w średniej jednogodzinowej wymagającego powiadomienia ludności obserwuje się od 1993 roku generalny spadek częstotliwości mimo że szczególnie dobre (z punktu widzenia powstawania ozonu) fotochemiczne zjawiska towarzyszące wyróżniają się wyraźnie w poszczególnych latach (np. w roku 1994, podczas lata stulecia w 2003 roku czy też znowu w bardzo ciepłym roku 2006). W roku sprawozdawczym w skali Brandenburgii przekroczenie jednogodzinowe wynoszące 180 μg/m³ odnotowano średnio tylko w co drugim punkcie pomiaru raz na półrocze letnie. Jednak stałe obciążenie ozonem jest jeszcze nadal w 14 z 17 punktów pomiaru wyższe niż obowiązująca od 2010 roku, uśredniona przez trzy lata wartość graniczna wynosząca maksymalnie 25 dni na rok z ośmiogodzinową średnią powyżej 120 μg/m³ (tu uśrednienie dla lat 2006-2008). 5-3 5-2 Stężenie pyłu lotnego PM10 w wybranych punktach pomiaru ruchu Pył lotny PM10 (μg/m³) Brandenburg nad Hawelą, ulica Neuendorfer Straße Frankfurt nad Odrą, ulica Leipziger Straße Do dyspozycji mniej niż 90 proc. wartości pomiarowych Cottbus, ulica Bahnhofstraße Poczdam, ulica Zeppelinstraße 5-3 Średnia liczba dni z przekroczeniem wartości progowej ozonu na punkt pomiaru (>180 μg/m³ w średniej jednogodzinowej) Dnie (d) Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS 93

5-4 Średni wskaźnik zanieczyszczenia powietrza (średnia roczna dla Brandenburgii) Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza Rozpiętość wszystkich punktów pomiaru Średni wskaźnik Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza Sytuacja imisyjna w skali kraju związkowego poddana złożonej analizie w ramach wskaźnika średni wskaźnik zanieczyszczenia powietrza pokazuje od 1993 roku znaczący spadek obciążenia w zakresie wartości powyżej 1,0 (równoznaczne z przekroczeniem prawie na całym terenie dzisiejszych wartości granicznych dotyczących dwutlenku siarki, azotu, ozonu i pyłu lotnego PM10) do poziomu 0,40 5.3 Emisje z przemysłu i ruchu Łączne emisje to rezultat działania następujących grup emitentów: instalacje wymagające zezwolenia są to instalacje, które zgodnie z rozporządzeniem o instalacjach wymagających zezwolenia osiągają lub też przekraczają pewne określone wielkości mocy i rozmiary instalacji (przeważnie instalacje przemysłowe), oraz instalacje nie wymagające zezwolenia są to przede wszystkim instala- w 2001 roku. Od tej pory utrzymuje się ona z niewielkimi przede wszystkim meteorologicznie uwarunkowanymi wahaniami na tym poziomie (Rok 2006: 0,44; rok 2007: 0,38; rok 2008: 0,38). Zgodnie z zastosowaną na całym terenie Niemiec klasyfikacją wartości wskaźnika wynoszące od 0,25 do 0,50 można przyporządkować średniemu stopniowi obciążenia. 5-4 cje paleniskowe w gospodarstwach domowych, małych zakładach przemysłowo-rzemieślniczych i komunalnych instalacjach oraz instalacjach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (np. stacje benzynowe, oczyszczalnie chemiczne oraz instalacje do obróbki tekstylnej, instalacje do obróbki powierzchniowej, lakiernie, drukarnie, instalacje do odymiania i prażenia, instalacje do obróbki i przetwarzania drewna), a także ruch komunikacyjny. 5-5.1 5-5.2 5-5.1 Rozwój emisji wybranych substancji szkodliwych według PRTR Metan (CH 4 ) Tlenek węgla (CO) Tlenek diazotu (N 2 O) Amoniak (NH 3 ) Ulotne organiczne związki bez metanu (NMVOC) Tlenki azotu (NOx jako NO 2 ) Tlenki siarki (SOx jako SO 2 ) Pył drobny (PM10) Dalsze informacje: Jakość powietrza http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.515809.de Wysokie wartości ozonu http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/lbm1.c.334123.de 94 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS

5-5.2 Rozwój emisji metali według PRTR Arsen i związki arsenu (As) Kadm i związki kadmu (Cd) Chrom i związki chromu (Cr) Miedź i związki miedzi (Cu) Rtęć i związki rtęci (Hg) Nikiel i związki niklu (Ni) Ołów i związki ołowiu (Pb) Cynk i związki cynku (Zn) PRTR Pollutant Release and Transfer Register: Europejski rejestr transferu i uwalniania substancji szkodliwych to dostępna publicznie baza danych dotyczących uwalniania substancji szkodliwych do środowiska. Emisje z instalacji przemysłowych i zakładów przemysłowo-rzemieślniczych spadły znacząco: W porównaniu z 1996 rokiem udało się raz jeszcze doprowadzić do wyraźnego ograniczenia emisji. Stało się to zarówno dzięki końcowej realizacji działań dotyczących dużych instalacji paleniskowych, które służyły do utrzymania ścisłych wartości granicznych w zakresie substancji szkodliwych do połowy 1996 roku lub też ich stopniowemu wyłączaniu z eksploatacji, jak również dzięki ukończonemu programowi modernizacji starych instalacji zgodnie z Techniczną Instrukcją (TA) dotyczącą powietrza. Uruchomienie nowych instalacji przemysłowych nastąpiło przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii charakteryzujących się efektywnością środowiskową i energetyczną. Dzięki temu jakość powietrza w Brandenburgii poprawiła się w minionych latach znacząco. Szczególnie mocny spadek odnotowano w zakresie emisji pyłów i dwutlenku siarki. Emisje spadły w okresie od 1990 do 2000 roku o 99 proc. w przypadku pyłu i o 94 proc. w przypadku dwutlenku siarki. Tym samym emisja klasycznych substancji szkodliwych dla powietrza (pyłu i dwutlenku węgla) stanowi tylko ułamek emisji, jaka występowała 10 lat wcześniej. Za ustalanie emisji oraz kontrolę funkcjonowania, należytego montażu i kalibracji stale pracujących urządzeń do pomiaru emisji odpowiadają zgłaszane przez Krajowy Urząd ds. Środowiska placówki rzeczoznawcze (instytuty pomiarowe). Działania zmierzające do ograniczenia emisji spowodowanych przez pojazdy mechaniczne Spadek ilości substancji szkodliwych w przemyśle i rzemiośle względnie małej wytwórczości niweczył częściowo do połowy lat 90. ubiegłego wieku silny wzrost emisji związanych z ruchem drogowym. Dlatego też jednym z głównych elementów dalszej strategii ochrony środowiska są działania skierowane przeciw emisjom (np. pyłu drobnego) spowodowanym przez ruch. Chodzi tu o zdrowie, jakość życia w gminach, globalną ochronę klimatu oraz ochronę lasów. Natężenie ruchu można ograniczyć dzięki odpowiedniemu planowaniu na szczeblu krajowym i regionalnym, w ramach którego próbuje się celowo unikać powstawania ruchu, dzięki usprawnieniom w zakresie publicznej komunikacji lokalnej, a także za sprawą cen paliwa uwzględniających również koszty zewnętrzne (podatek ekologiczny). 5-6 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS 95

5-6 Rozwój emisji spowodowanych przez pojazdy mechaniczne w latach 2000-2007 Przebieg w mrd km Emisje CO 2 w kt Ruch osobowy Ruch towarowy * tymczasowo Ruch osobowy Ruch towarowy * tymczasowo Emisje cząsteczek w kt Emisje cząsteczek w kt Emisje benzenu w kt Emisje NOx w kt Ruch osobowy Ruch towarowy * tymczasowo Ruch osobowy Ruch towarowy * tymczasowo Ruch osobowy Ruch towarowy * tymczasowo Spalanie Zawirowanie + ścieranie * tymczasowo Dalsze informacje: Emisje spowodowane transportem http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/lbm1.c.236635.de 96 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS

5.4 Planowanie zachowania czystości powietrza Mapa 5-2 Planowanie zachowania czystości powietrza W celu realizacji dyrektywy unijnej dotyczącej jakości powietrza w kraju związkowym Brandenburgia w dziesięciu gminach opracowano plany zachowania czystości powietrza / plany akcyjne (LRP/AP). W latach 2005-2008 przekroczono tu krótkoterminowe wartości graniczne PM10 w punktach pomiaru dotyczących ruchu. Trzy kolejne plany zachowania czystości powietrza (LRP) należało przygotować w związku z krajowym obliczeniem modelowym obciążeń brandenburskich miast imisjami PM10 spowodowanymi przez ruch. Przeprowadzone w międzyczasie badania skuteczności działań związanych z planami zachowania czystości powietrza / planami akcyjnymi (LRP/AP) pokazały, że dzięki zmniejszeniu lokalnego obciążenia ruchem można uzyskać wyczuwalne lokalne ograniczenia imisji. Innym efektywnym rozwiązaniem jest wprowadzenie ciągłości / koordynacja przebiegu ruchu ( zielona fala ). Mapa 5-2 Brandenburg an der Havel Plan Luftreinhalteplan/Aktionsplan zachowania czystości powietrza / plan akcyjny na etapie in Umsetzung realizacji Granica Landesgrenze kraju związkowego Neuruppin Oranienburg Bernau Nauen Land Berlin Potsdam Teltow Eberswalde Frankfurt (Oder) Cottbus 5.5 Uciążliwość hałasu otoczenia Dyrektywa WE odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku z 2002 roku została wdrożona w niemieckie prawo w 2005/2006 roku wraz z obszernym podustawowym zbiorem przepisów. Na tej podstawie sporządzono w Brandenburgii do 30.06.2007 roku mapy akustyczne wraz z konkretnymi planami akcyjnymi do 18.07.2008 roku w odniesieniu do wybranych miast i gmin. Dalsze mapy i plany akcyjne należy opracować w odstępach pięcioletnich. Dokument strategiczny w sprawie planowania akcyjnego w zakresie hałasu w kraju związkowym Brandenburgia służy gminom jako pomoc realizacyjna zasadą jest ujęcie ogólnomiastowe, przy czym planowanie w zakresie ograniczenia hałasu należy powiązać z rozwojem ruchu, kierunkowym planowaniem zabudowy względnie planowaniem urbanistycznym oraz planowa- niem w zakresie zachowania czystości powietrza. W ramach sporządzania map akustycznych uwzględniono 158 gmin. Z powodu występowania w nich natężenia ruchu wynoszącego ponad 6 mln pojazdów na rok należy spodziewać się tam bowiem uciążliwości hałasu otoczenia. W poniższym zestawieniu oceniono gminy z silnie uczęszczanymi drogami (natężenie ruchu przekraczające 6 mln pojazdów na rok). Ukazano w nim też liczbę mieszkańców dotkniętych hałasem w odpowiednich zakresach poziomu wynoszących 5dB1. Faktycznej uciążliwości hałasu z uwzględnieniem całej sieci drogowej i szynowej oraz hałasu lotniczego nie ustalono. Według ogólnoniemieckich szacunków jest ona jednak kilkakrotnie wyższa. Tabela 5-2 Tabela 5-2 Stan map akustycznych w analizowanych 158 gminach Brandenburgii Liczba gmin z uciążliwością hałasu Wyłącznie autostrada federalna (BAB) 108 Wyłącznie drogi federalne, krajowe lub gminne 22 Autostrada federalna (BAB) oraz drogi federalne, krajowe lub gminne 28 Wszystkie drogi 158 Liczba gmin objętych kartowaniem hałasu z budynkami znajdującymi się bezpośrednio przy źródle hałasu Wyłącznie autostrada federalna (BAB) 84 Wyłącznie drogi federalne, krajowe lub gminne 20 Autostrada federalna (BAB) i drogi federalne, krajowe i gminne 28 Wszystkie drogi 132 Liczba dotkniętych hałasem (dzień, wieczór, noc) Wskaźnik hałasu L DEN / db (A) 2 > 55-60 > 60-65 > 65-70 > 70-75 > 75 Zakres badania 52.300 23.200 11.300 6800 1600 Liczba dotkniętych (noc, godzina 22.00-06.00) Wskaźnik hałasu L NIGHT / db (A) 3 > 50-55 > 55-60 > 60-65 > 65-70 > 70 Zakres badania 35.900 16.200 7900 3500 100 1 2 Zakres poziomu 5dB = zakres poziomu hałasu wynoszący każdorazowo ponad 5 db Wskaźnik hałasu L DEN / db (A) = obliczony uśredniony poziom pomiaru przez całą dobę (24 godziny) 3 Wskaźnik hałasu L NIGHT / db (A) = obliczony uśredniony poziom pomiaru w nocy (godzina 22.00-06.00) Źródło: Krajowy Urząd ds. Środowiska, 2007 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS 97

W ramach planowania akcyjnego związanego ze sporządzeniem map akustycznych z gmin tych wpłynęły 83 zgłoszenia potrzebne do przygotowania sprawozdania dla Komisji UE. W porównaniu ogólnoniemieckim jest to bardzo dobry wynik, jeżeli chodzi o liczbę zwróconych wypełnionych ankiet (62 proc.). 83 zgłoszenia obejmują łącznie 562 działania pojedyncze. Po sprawdzeniu ich pod kątem spełniania odpowiednich kryteriów (decyzja gminy w sprawie planu akcyjnego w zakresie hałasu, wyrażenie zgody ze stanowiskiem urzędu ds. ruchu drogowego itd.) ustalono dla Brandenburgii 441 działań w zakresie walki z hałasem i poinformowano o tym UE. Stan z 2008 roku realizacja pierwszego stopnia Dyrektywy WE odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku: 257 działań zrealizowano już. 106 planowanych działań opracowano niezależnie od planowania akcyjnego w zakresie hałasu. 78 działań 49 gmin opiera się na planowaniu akcyjnym w zakresie hałasu z uchwałą gminy i zgodą urzędu ds. ruchu drogowego. Cele na rok 2012 realizacja drugiego stopnia Dyrektywy WE odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku: W wyniku zmniejszenia o połowę obciążenia ruchem w zakresie odcinków dróg przeznaczonych do kartowania (z 6 mln do 3 mln pojazdów na rok) liczba dotkniętych gmin zwiększa się do 258. Tym samym długość dróg przeznaczonych do kartowania zwiększa się dwukrotnie do ok. 200 tys. km. Kartowanie koncentruje się zwłaszcza na stolicy kraju związkowego (Poczdamie) jako aglomeracji oraz po raz pierwszy na lotnisku Berlin Brandenburg International (BBI) w związku z dużym natężeniem ruchu lotniczego. 5-7 Lepsze nawierzchnie (Modernizacja wadliwej nawierzchni asfaltowej) Lepsza płynność ruchu (przy 50 km/h) Lepsza płynność ruchu (przy 30 km/h) Mniejsza prędkość (tempo 30 zamiast 50 na bruku) Mniejsza prędkość (tempo 30 zamiast 50 na asfalcie) Mniejsze natężenie ruchu (ograniczenie natężenia ruchu o 20 proc.) Mniejsze natężenie ruchu (zmniejszenie udziału procentowego samochodów ciężarowych z 10 do 5 proc. przy 50 km/h) Mniejsze natężenie ruchu (zmniejszenie udziału procentowego samochodów ciężarowych z 10 do 5 proc. przy 30 km/h) Większe odstępny między drogami a ścianą domów (15 zamiast 12 m) minimalne ograniczenie Możliwości ograniczenia hałasu maksymalne ograniczenie, wg www.stadtentwicklung.berlin.de/verkehr/tempo30/download/tempo30_ nachts_flyer.pdf Dalsze informacje dotyczące map akustycznych: Służba kartograficzna: http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.428641.de Mapy akustyczne w gminach: http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/lbm1.c.335207.de#gemeinden 98 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku JAKOŚĆ POWIETRZA I HAŁAS

TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY 6 6.1 Tereny zastarzałego skażenia 99 6.2 Stała obserwacja gleby 102 6.3 Składniki pokarmowe, metale ciężkie i osad ściekowy 103 Krajowy Urząd ds. Środowiska opracowuje specjalistyczne podstawy zapobiegawczej ochrony gleby i aktualizacji metody stanitacji terenów zastarzałego skażenia w kraju związkowym Brandenburgia (specjalistyczna realizacja prawa unijnego, federalnego i landowego). Wspiera i inicjuje projekty oraz technologie, zwłaszcza w zakresie sanitacji terenów zastarzałego skażenia. Zarządza sektorowymi systemami informacyjnymi dotyczącymi terenów zastarzałego skażenia i ochrony gleby niezbędnymi do realizacji prawa oraz do specjalistycznej pracy. W ten sposób tworzy się niezależne warunki do jednolitego w skali całego kraju związkowego sposobu działania oraz bezpieczeństwa w zakresie planowania i inwestowania u inwestorów i w urzędach. Ponadto Krajowy Urząd ds. Środowiska pełni funkcję właściwego urzędu wykonawczego w zakresie sanitacji zastarzałego skażenia nieruchomości znajdujących się w posiadaniu powiatów i wydzielonych miast. Przyczynia się też w istotny sposób do specjalistycznego opracowania innych ważnych kwestii związanych ze środowiskiem np. gleby jako wskaźnika zmiany klimatu, zagospodarowania gleby dostosowanego do sposobu użytkowania (np. wykorzystanie materiałów w rolnictwie) czy też ponownego wykorzystania terenów skażonych i terenów poddanych sanitacji. Krajowy Urząd ds. Środowiska koncentruje się w swojej pracy w zakresie zapobiegawczej i kontrolno-konserwacyjnej ochrony gleby zwłaszcza na ewidencji i ewaluacji danych dotyczących sytuacji terenów zastarzałego skażenia oraz stanu gleby w kraju związkowym Brandenburgia. 6.1 Tereny zastarzałego skażenia Ocenę danych rejestrowanych w ramach specjalistycznego systemu informacyjnego dotyczącego terenów zastarzałego skażenia pochodzących z powiatów, wydzielonych miast i z Krajowego Urzędu ds. Górnictwa, Geologii i Surowców (LBGR) przedstawiono w tabeli 6-1. Z jednej strony mamy sanitowane tereny (ok. 3800), z drugiej strony jest jeszcze kolejnych 1500 stwierdzonych terenów zastarzałego skażenia oraz 20 tys. terenów podejrzanych o zastarzałe skażenie, w przypadku których ocena stopnia zagrożenia nie została jeszcze zakończona. Szczególną uwagę przywiązuje się do dalszej ewaluacji stopnia zagrożenia terenów podejrzanych o zastarzałe skażenie oraz do sanitacji stwierdzonych terenów zastarzałego skażenia. Z przedstawionego na wykresie rozwoju ewidencji i sanitacji terenów zastarzałego skażenia w latach 1990-2008 wynika, że mimo stale rosnącej liczby sanitowanych terenów większość z nich znajduje się jeszcze albo też nie znajduje się jeszcze na etapie realizacji. 6-1 Definicja pojęć ( 2 Federalnej Ustawy o Ochronie Gleby BBodSchG) Szkodliwe zmiany glebowe w rozumieniu tej ustawy to ograniczenia funkcji gleby, które mogą spowodować niebezpieczeństwa, znaczące niekorzyści lub też istotne uciążliwości dla pojedynczych osób bądź też dla ogółu. Tereny podejrzane o zastarzałe skażenie w rozumieniu tej ustawy to grunty, co do których istnieje podejrzenie o wystąpieniu na nich szkodliwych zmian glebowych. Tereny zastarzałego skażenia w rozumieniu tej ustawy to: 1. wyłączone z eksploatacji instalacje służące do usuwania odpadów oraz inne grunty, na których odpady przetwarzano, składowano lub deponowano (składowisko zastarzałych odpadów). 2. grunty instalacji wyłączonych z eksploatacji oraz inne grunty, na których obchodzono się z substancjami zagrażającymi środowisku, z wyjątkiem instalacji, których unieruchomienie wymaga zezwolenia zgodnie z ustawą o energii atomowej (skażone obszary poprodukcyjne), które powodują szkodliwe zmiany glebowe lub też inne niebezpieczeństwa dla osób pojedynczych bądź też dla ogółu. Tereny podejrzane o zastarzałe skażenie w rozumieniu tej ustawy to składowiska zastarzałych odpadów oraz skażone obszary poprodukcyjne, co do których istnieje podejrzenie wystąpienia na nich szkodliwych zmian glebowych lub innych zagrożeń dla osób pojedynczych bądź też dla ogółu. Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY 99

6-1 Ewidencja terenów podejrzanych o zastarzałe skażenie, terenów zastarzałego skażenia i szkodliwych zmian składu gleby w latach 1990-2008 Łączna liczba terenów podejrzanych o zastarzałe skażenie / terenów zastarzałego skażenia / terenów bez kwalifikacji Tereny sanitowane Tabela 6-1 Stan ewidencji terenów zastarzałego skażenia i szkodliwych zmian składu gleby w kraju związkowym Brandenburgia (stan z sierpnia 2009 roku) Tereny zastarzałego skażenia (AL) Tereny zastarzałego skażenia Skażone obszary poprodukcyjne 1006 Składowiska zastarzałych odpadów 432 Tereny podejrzane o zastarzałe skażenie (ALVF) Skażone obszary poprodukcyjne 12.799 Składowiska zastarzałych odpadów 7288 Suma 21.525 Szkodliwe zmiany składu gleby (SSBV) Tereny podejrzane o szkodliwe zmiany składu gleby 216 Szkodliwe zmiany składu gleby 33 Suma 249 Tereny bez kwalifikacji 149 Łączna liczba 22.142 Tereny sanitowane Sanitowane tereny zastarzałego skażenia Skażone obszary poprodukcyjne 1503 Składowiska zastarzałych odpadów 2280 Sanitowane szkodliwe zmiany składu gleby 8 Suma 3791 Tabela 6-2 Stan ewidencji i sanitacji terenów zastarzałego skażenia, uporządkowany według powiatów / wydzielonych miast (stan z sierpnia 2009 roku) Tereny zastarzałego Sanitowane tereny zastarzałego Właściwy urząd skażenia Tereny podejrzane o zastarzałe skażenie skażenia Łącznie Teltow-Fläming 337 3555 174 4066 Spree-Neiße 42 2122 81 2245 Havelland 21 2154 30 2205 Dahme-Spreewald 68 1784 99 1951 Elbe-Elster 230 1405 256 1891 Barnim 37 1741 105 1883 Uckermark 51 1244 440 1735 Oder-Spree 12 842 728 1582 Prignitz 14 1063 66 1143 Märkisch-Oderland 14 752 374 1140 Potsdam-Mittelmark 117 644 168 929 Ostprignitz-Ruppin 28 338 395 761 Oberhavel 69 645 178 892 LBGR* 226 207 185 618 Oberspreewald-Lausitz 47 385 183 615 Cottbus 30 453 98 581 Poczdam 86 172 128 386 Frankfurt nad Odrą 1 278 82 361 Brandenburg nad Hawelą 8 303 13 324 * Urząd Krajowy ds. Górnictwa, Geologii i Surowców w Brandenburgii Źródło: Krajowy Urząd ds Środowiska, 2009 100 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY

Mapa 6-1 Tereny zastarzałego skażenia i ich bliskość do stref ochrony wody Uckermark Prignitz Ostprignitz- Ruppin Oberhavel Barnim Havelland Brandenburg an der Havel Potsdam- Mittelmark Potsdam Land Berlin Märkisch-Oderland Oder- Spree Frankfurt (Oder) Tereny Altlasten zastarzałego skażenia Tereny Altlastverdächtige podejrzane o zastarzałe Flächeskażenie Tereny Altlast zastarzałego skażenia Sanitowane Sanierte tereny Altlast zastarzałego skażenia Strefa Wasserschutzgebiet ochrony wody Teltow- Fläming Elbe-Elster Dahme- Spreewald Oberspreewald Lausitz Cottbus Spree-Neiße Granica Landesgrenze kraju związkowego Granica Kreisgrenze powiatu Szczególne zagrożenie stanowią tereny podejrzane o zastarzałe skażenie / tereny zastarzałego skażenia leżące w strefach ochrony wody pitnej (TWSZ)*. Duża liczba terenów zastarzałego skażenia znajdujących się w TWSZ świadczy o tym, że oprócz dobra chronionego, jakim jest zdrowie ludzkie i gleba, szczególne znaczenia dla sanitacji terenów zastarzałego skażenia ma też woda podziemna jako dobro chronione. Sytuację terenów zastarzałego skażenia w Brandenburgii przedstawiono w kartograficznym zestawieniu krajowym. Mapa 6-1 Tabela 6-3 Tabela 6-3 Liczba terenów zastarzałego skażenia w strefach ochrony wody pitnej w Brandenburgii Rodzaj terenu Liczba terenów w strefach ochrony wody pitnej (TWSZ) I II III III A III B IV/1 IV/2 Teren zastarzałego skażenia skażony obszar poprodukcyjny 0 6 159 50 16 0 0 Teren zastarzałego skażenia składowisko zastarzałych odpadów 0 5 24 21 3 0 0 Teren podejrzany o zastarzałe skażenie skażony obszar poprodukcyjny 1 38 1367 164 104 2 0 Teren podejrzany o zastarzałe skażenie składowisko zastarzałych odpadów 2 31 526 141 53 0 0 Sanitowany skażony obszar poprodukcyjny 0 8 258 6 16 0 0 Sanitowane składowisko zastarzałych odpadów 0 5 92 7 13 0 0 Teren podejrzany szkodliwe zmiany składu gleby 0 7 26 0 0 0 0 Szkodliwe zmiany składu gleby 0 0 1 0 0 0 0 Sanitowane szkodliwe zmiany składu gleby 0 0 4 0 0 0 0 * Patrz: Przewodnik Strefy ochrony wody w kraju związkowym Brandenburgia http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.542295.de Dalsze informacje: Tereny zastarzałego skażenia i szkodliwe zmiany składu gleby http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.500461.de Dziesięciolecie Ustawy Federalnej o Ochronie Gleby http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/bb2.c.550930.de Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY 101

6.2 Stała obserwacja gleby Mapa 6-2 Tereny objęte stałą obserwacją gleby 32 33 Granica Landesgrenze kraju związkowego Granica Kreisgrenze powiatu 1 Prignitz 2 Uckermark 7 3 Ostprignitz- Oberhavel 8 9 Ruppin 13 14 11 12 10 15 16 17 Barnim Märkisch- Havelland Oderland Land 20 Berlin 19 Brandenburg an der Havel Potsdam 21 Potsdam- Mittelmark Boden-Dauerbeobachtung auf 22 Stała Flächen obserwacja mit gleby na terenie użytkowanym rolniczo landwirtschaftlicher Nutzung Grunty Ackerland orne Użytki Grünland zielone wykorzystywanym naturschutzfachlicher do celów Nutzung specjalistycznej ochrony przyrody w im rezerwacie Biosphärenreservat biosfer Spreewald Spreewald i und w im rezerwacie Biosphärenreservat biosfer Flusslandschaft Flusslandschaft Elbe Brandenburg Elbe Brandenburg Teltow- Fläming 27 23 Elbe-Elster Dahme- 26 Spreewald 28 6 Oberspreewald Lausitz 30 5 4 24 Frankfurt (Oder) 25 Oder-Spree 31 Cottbus 18 29 Spree-Neiße Stała obserwacja gleby to narzędzie służące do długofalowej kontroli stanu i funkcjonowania gleby w kraju związkowym Brandenburgia w rozumieniu Federalnej Ustawy o Ochronie Gleby. Projekt krajowy opiera się na koncepcji Grupy Roboczej Niemiec/Krajów Związkowych ds. Ochrony Gleby (LABO) w sprawie Utworzenia i funkcjonowania terenów stałej obserwacji gleby. W 33 reprezentatywnych miejscach użytkowanych zwłaszcza do celów rolniczych w czasowo określonych odstępach rejestruje się parametry agrofizyczne, agrochemiczne i agrobiologiczne, a także dane dotyczące zagospodarowania. W ten sposób można dostrzec zmiany, wyciągnąć wnioski na temat trendów rozwoju i podjąć odpowiednie działania na rzecz zrównoważonej ochrony gleby. Oceny wzajemnego oddziaływania stanu gleby (zawartość próchnicy, biologia gleby) i klimatu zyskują coraz bardziej na znaczeniu i znajdują odbicie w kształcie programu badania. Dwa tereny stałej obserwacji gleby włączono w 2008 roku na nowo w program badania w ramach dużego projektu ochrony przyrody Cofnięcie wału nad Łabą pod Lenzen. Oprócz pożądanych i istotnych z punktu widzenia ochrony przyrody zmian służących ponownemu ożywieniu obszaru występowania łęgów będziemy mieli tutaj w przyszłości do czynienia z oddziaływaniem wielkiej wody zwłaszcza na glebę. Z myślą o zrównoważonym użytkowaniu gleby i zachowaniu funkcji gleby w ramach stałej obserwacji gleby analizuje się wybrane parametry. Znaczenie mają tu zarówno aspekty żyzności gleby dotyczące ewidencjonowania związanego organicznie węgla na potrzeby bilansu próchnicy oraz mikrobowej biomasy w odniesieniu do przemian substancji i uwalniania składników pokarmowych, jak również ustalanie szkodliwych zmian glebowych spowodowanych np. zagęszczeniem gleby lub zanieczyszczeniem gleby metalami ciężkimi (np. ołowiem). Przedstawione na wykresie 6-2 właściwości gleby pokazują wyraźną zależność od właściwości dominujących w danym miejscu zgodnie ze Średnioskalowym Rolniczym Kartowaniem (miejsca lokalizacji MMK) 6-2 Dalsze informacje: Stała obserwacja gleby w kraju związkowym Brandenburgia http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/5lbm1.c.178215.de http://www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/178650 102 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY

6-2 Średnie wartości fizykalnych, chemicznych i biologicznych parametrów poziomu próchniczego różnych grup lokalizacyjnych MMK* Torfowisko Piasek (o wysokim poziomie wody gruntowej) Glina madowa Piasek (o niskim poziomie wody gruntowej) Głęboka glina (podmokła, zabagniona) Piaskowa głęboka glina Głęboka glina Piaskowa głęboka glina Głęboka glina (podmokła, zabagniona) Głęboka glina Piasek (o niskim poziomie wody gruntowej) Glina madowa Piasek (o wysokim poziomie wody gruntowej) Torfowisko Gęstość objętościowa (g/m³) Zawartość organicznie związanego węgla (proc. TM) Ołów (mg/kg TM) Mikrobowa biomasa (μgcbiom/gtm) Głęboka glina Piasek (o niskim poziomie wody gruntowej) Piaskowa głęboka glina Piasek (o wysokim poziomie wody gruntowej) Glina głęboka (podmokła, zabagniona) Torfowisko Glina madowa Piasek (o niskim poziomie wody gruntowej) Piaszczysta głęboka glina Piaszczysta głęboka glina (podmokła, zabagniona) Piasek (o wysokim poziomie wody gruntowej) Głęboka glina Torfowisko Glina madowa *MMK Średnioskalowe Rolnicze Kartowanie 6.3 Składniki pokarmowe, metale ciężkie w osadzie ściekowym Obecnie ok. 20 proc. osadów powstających w czasie oczyszczania ścieków wykorzystuje się na rolniczych terenach użytkowych. Wykorzystane w latach 1993-2008 na terenie kraju związkowego Brandenburgia rodzime osady ściekowe wykazują pod względem swoich właściwości stanowiących o wartości lekko rosnące zawartości składników pokarmowych (fosfor, azot) i utrzymujące się na tym samym poziomie zawartości substancji organicznej. 6-3 6-3 Składniki pokarmowe, organiczne substancje i zawartość suchej masy w osadzie ściekowym Łączny azot (g/kg TS) Sucha masa (proc.) Azot amonowy (g/kg TS) Substancja organiczna w suchej masie Fosforan (g/kg TS) Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY 103

Grunty orne, które zasilono osadem ściekowym, wykazują zawartości metali ciężkich poniżej wartości prewencyjnych obowiązujących zgodnie z Federalnym Rozporządzeniem o Ochronie Gleby. Ze względów związanych z ochroną konsumenta oraz ochroną gleby i wody wykorzystanie osadu ściekowego nie może doprowadzić również w dłuższej perspektywie czasu do wzbogacenia gleb substancjami szkodliwymi. Chodzi tu bowiem zwłaszcza o zapewnienie trwałej możliwości produkowania na nich zdrowych produktów spożywczych. Dlatego też operatorzy oczyszczalni ścieków, specjalistyczne urzędy i rolnicy współpracują w ramach oczyszczania ścieków oraz monitoringu i wykorzystania osadu ściekowego w celu osiągnięcia jak najniższych wartości poniżej poziomu ustalonych ustawowo wartości granicznych dla osadu ściekowego oraz prewencyjnych wartości gleby. 6-4 6-4 Wyczerpanie wartości granicznych przez zawartości metali ciężkich w osadzie ściekowym Procent z wartości granicznej Cynk Miedź Ołów Kadm 104 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku TERENY ZASTARZAŁEGO SKAŻENIA I OCHRONA GLEBY

ODPADY 7 7.1 Odpady osiedlowe 105 7.2 Odpady niebezpieczne 109 7.3 Zagospodarowanie składowisk odpadów 111 7.1 Odpady osiedlowe Komunalny bilans odpadów kraju związkowego Brandenburgia z 2008 roku daje szczegółowy pogląd o ilościach powstających odpadów i ich usuwaniu przez publicznoprawne przedsiębiorstwa oczyszczania (PPPO, niem. skrót öre). Oprócz porównania informacji z najważniejszymi danymi roku ubiegłego przedstawiono w nim też długofalowe tendencje. Bilans pozwala gminom i zainteresowanym częściom opinii publicznej dokonać porównawczych obserwacji dotyczących rodzaju, ilości, pochodzenia i miejsca pozostawania odpadów usuwanych przez gminy. Łączna ilość odpadów przekazana w 2008 roku publiczno-prawnym przedsiębiorstwom oczyszczania wzrosła w porównaniu z rokiem ubiegłym o 1 proc. Tabela 7-1 Główną przyczyną tego były zwiększone ilości odpadów budowlanych. Specyficzna ilość stałych odpadów osiedlowych na mieszkańca zmalała natomiast o 6 proc. Tabela 7-1 Porównanie ilości powstających odpadów w latach 2007-2008 według głównych grup (t) Główna grupa 2007 rok 2008 rok Stałe odpady osiedlowe 596.754 560.523 Surowce wtórne 260.178 252.023 Substancje uciążliwe 1.897 1.623 Odpady budowlane 382.136 485.825 Inne odpady 46.189 75.273 Odpady wtórne 245.879 165.491 Łącznie 1.533.032 1.540.758 Z tabel 7-2 do 7-4 wynika, że powiat Ostprignitz-Ruppin usuwał w przeliczeniu na mieszkańca najmniejszą ilość odpadów osiedlowych z gospodarstw domowych. W przypadku odpadów domowych najmniejsze ilości na głowę mieszkańca odnotowano w powiecie Potsdam-Mittelmark, z kolei w przypadku odpadów wielkogabarytowych pochodzących z gospodarstw domowych w powiecie Spree-Neiße. Miasto Cottbus odnotowało w zakresie odpadów osiedlowych (220 kg/mieszkańca) oraz w zakresie odpadów domowych (190 kg/mieszkańca) największe ilości w skali kraju związkowego. Ilość odpadów wielkogabarytowych pochodzących z gospodarstw domowych była największa w powiecie Ostprignitz-Ruppin. Mimo że na składowiskach odpadów przewidzianych do zamknięcia w 2009 roku deponuje się jeszcze stosunkowo duże ilości odpadów, składowana ilość odpadów zmalała od 2004 roku o 43 proc. Dużą część odpadów osiedlowych udało się wykorzystać bezpośrednio (np. w ramach kompostowania). Jedną trzecią ilości powstających odpadów poddano wstępnej obróbce w instalacjach do obróbki odpadów nienadających się jako surowiec wtórny w celu energetycznego lub substancyjnego wykorzystania przetworzonych odpadów i zdeponowania pozostałych odpadów na składowiskach. 7-1 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY 105

Tabela 7-2 Ilość powstających odpadów z gospodarstw domowych kraju związkowego Brandenburgia w 2008 roku Tabela 7-3 Ilość powstających odpadów domowych kraju związkowego Brandenburgia w 2008 roku Publiczno-prawne przedsiębiorstwo oczyszczania (PPPO) Ilość powstających odpadów łącznie z gospodarstw domowych w 2008 roku (t) (kg/mieszkańca) Ostprignitz-Ruppin 13.397 127 Potsdam-Mittelmark 28.467 139 AEV Schwarze Elster 28.844 144 Märkisch-Oderland 28.103 147 Spree-Neiße 19.361 147 Havelland 24.798 160 Oder-Spree 30.742 164 Prignitz 13.994 165 Oberhavel 33.797 167 Frankfurt nad Odrą 10.737 174 Barnim 31.508 178 Uckermark 24.032 179 KAEV Niederlausitz 16.704 180 SBAZV 51.541 189 Brandenburg nad Hawelą 14.388 198 Poczdam 31.602 208 Cottbus 22.465 220 Kraj związkowy Brandenburgia 424.480 167 KAEV Komunalny Związek Usuwania Odpadów SBAZV Południowobrandenburski Związek Celowy ds. Odpadów Publiczno-prawne przedsiębiorstwo oczyszczania (PPPO) Ilość powstających odpadów domowych w 2008 roku (t) (kg/mieszkańca) Potsdam-Mittelmark 20.400 100 AEV Schwarze Elster 20.546 103 Ostprignitz-Ruppin 10.817 103 Märkisch-Oderland 22.751 119 Spree-Neiße 15.738 119 Frankfurt nad Odrą 7672 124 Havelland 19.529 126 Prignitz 11.637 137 Oberhavel 27.673 137 Oder-Spree 26.025 139 SBAZV 40.975 150 KAEV Niederlausitz 14.005 151 Brandenburg nad Hawelą 11.211 154 Barnim 28.216 159 Uckermark 21.369 159 Poczdam 28.612 189 Cottbus 19.396 190 Kraj związkowy Brandenburgia 346.572 136 Tabela 7-4 Ilość powstających odpadów wielkogabarytowych z gospodarstw domowych w kraju związkowym Brandenburgia w 2008 roku Publiczno-prawne przedsiębiorstwo oczyszczania (PPPO) Ilość powstających odpadów wielkogabarytowych w 2008 roku (t) (kg/mieszkańca) Spree-Neiße 3.292 19 Märkisch-Oderland 2.990 20 Barnim 2.663 20 Oder-Spree 2.580 24 Oberhavel 4.717 25 Brandenburg nad Hawelą 3.623 27 KAEV Niederlausitz 2.358 28 Havelland 5.352 28 Poczdam 2.699 29 AEV Schwarze Elster 3.068 30 Prignitz 6.123 30 Frankfurt nad Odrą 5.268 34 Uckermark 10.566 39 SBAZV 8.067 39 Cottbus 8.298 41 Potsdam-Mittelmark 3.178 44 Ostprignitz-Ruppin 3.064 50 Kraj związkowy Brandenburgia 77.908 31 106 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY

7-1 Ilość powstających stałych odpadów osiedlowych i surowców wtórnych w kraju związkowym Brandenburgia w kg/mieszkańca Surowce wtórne systemy dualne Surowce wtórne publ.-praw. podm. odpow. za usuwanie odpadów Inne stałe odpady osiedlowe Odpady wielkogabarytowe Odpady przemysłowo-rzemieślnicze podobne do odpadów domowych Odpady domowe Odpady domowe Odpady przemysłowo-rzemieślnicze podobne do odpadów domowych Odpady wielkogabarytowe Inne stałe odpady osiedlowe Surowce wtórne publ.-praw. podm. odpow. za usuwanie odpadów Surowce wtórne systemy dualne 7-2 Ilość powstających odpadów oraz kanały usuwania odpadów utylizowanych przez publiczno-prawne przedsiębiorstwa oczyszczania w kraju związkowym Brandenburgia w 2008 roku w 1000 t (odstępstwa w sumach w wyniku zaokrąglenia) Stałe odpady osiedlowe 561 Surowce wtórne 252 Odpady budowlane 486 Odpady wtórne 165 Inne odpady 75 Substancje uciążliwe 2 Ilość odpadów publ.-praw. podmiotów łącznie 1541 Składowanie przejściowe 2 Składowanie bezpośrednie 638 Budowa składowisk odpadów 18 Obróbka odpadów nienadających się jako surowce wtórne 534 Inne wykorzystanie 173 Kompostowanie 79 Wykorzystanie energetyczne 53 Obróbka termiczna 36 Inne usunięcie 12 Dalsza zewnętrza obróbka 53 Składowanie po obróbce 115 Straty podczas rozkładu 101 Spalanie śmieci 25 Wykorzystanie energetyczne 237 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY 107

Średnie obciążenie opłatami prywatnych gospodarstw domowych zmniejszyło się nieznacznie po raz pierwszy od 2003 roku. W 2008 roku wyniosło ono 48 euro na mieszkańca ( /M). Wynikało to przede wszystkim z ograniczenia kosztów obróbki wstępnej oraz wykorzystania odpadów. 7-3 Najniższe obciążenie opłatami odnotowano w powiecie Barnim (34 /M w 2008 roku), z kolei najwyższe obciążenie opłatami na mieszkańca miało miasto Brandenburg (70 /M). 7-4 Bezpośrednich wniosków co do efektywności usuwania odpadów w poszczególnych publiczno-prawnych przedsiębiorstwach oczyszczania nie można wyciągnąć ze zróżnicowanego obciążenia opłatami. Należy wziąć tutaj pod uwagę, że różnice w obciążeniu opłatami wynikają przede wszystkim z konkretnej lokalnej formy i organizacji usuwania odpadów, różnych kształtów zawieranych umów, koniecznych kosztów transportu, odmiennej oferty objętościowej i jakościowej w zakresie usług związanych z usuwaniem odpadów, osiągniętego stanu działalności inwestycyjnej i zapotrzebowania finansowego związanego z zabezpieczeniem i rekultywacją składowisk odpadów. Ponadto opłaty, jakie poszczególni mieszkańcy muszą faktycznie płacić, mogą odbiegać w większym stopniu od średnich opłat przedstawionych na Ilustracji 7-4. Faktyczna wysokość opłat zależy od kryteriów ustalonych w danym regulaminie opłat, takich jak korzystanie z usługi, wielkość gospodarstwa domowego, zmienność wielkości pojemników i częstotliwość opróżniania itp. W przypadku wyczerpania wszystkich możliwości ograniczenia ilości odpadów nienadających się jako surowce wtórne (unikanie wytwarzania odpadów, oddzielne przechowywanie odpadów nadających się do wykorzystania, kompostowanie własne i wspólnotowe) mieszkańcy mogą z reguły ograniczyć wysokość swoich opłat. 7-3 Średnie obciążenie opłatami ( ) na mieszkańca w prywatnych gospodarstwach domowych w kraju związkowym Brandenburgia w latach 1999-2008 7-4 Średnie obciążenie opłatami ( ) na mieszkańca za usuwanie odpadów z gospodarstw domowych w obszarach utylizacyjnych publiczno-prawnych przedsiębiorstw oczyszczania w kraju związkowym Brandenburgia w latach 1999-2008 Barnim Märkisch-Oderland Spree-Neiße Ostprignitz-Ruppin KAEV Niederlausitz SBAZV Kraj związkowy Brandenburgia Oder-Spree Potsdam-Mittelmark Oberhavel AEV Schwarze Elster Havelland Poczdam Prignitz Frankfurt nad Odrą Uckermark Cottbus Brandenburg nad Hawelą 108 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY

7.2 Odpady niebezpieczne W kraju związkowym Brandenburgia odnotowano w 2008 roku łącznie 823.200 ton odpadów niebezpiecznych. W porównaniu z rokiem ubiegłym ilość zwiększyła się o ok. 95 tys. ton. Wskaźnik wykorzystania wyniósł 32 proc. (w 2007 roku: 38 proc.). Wzrost ilościowy wynika w dużej mierze ze zwiększonego powstawania skażonych mineralnych odpadów budowlanych. Zasadniczo można wytłumaczyć to zwiększoną działalnością w związku z rozbudową śródlądowych szlaków wodnych w kraju związkowym Brandenburgia. 7-5 W brandenburskich instalacjach do usuwania odpadów zutylizowano w 2008 roku ok. 1013.200 ton odpadów niebezpiecznych, czyli prawie taką samą ilość co w roku poprzednim. Wskaźnik wykorzystania wyniósł 37 proc. (w 2007 roku: 38 proc.). Z ilości odpadów usuniętych na terenie kraju związkowego Brandenburgia w 2008 roku 71 proc. odpadów niebezpiecznych pochodziło ze wspólnego obszaru usuwania odpadów Brandenburgia Berlin. Tabela 7-5 7-5 Rozwój ilości innych odpadów niebezpiecznych i skażonych mineralnych odpadów budowlanych w kraju związkowym Brandenburgia w latach 1999-2008 Tony Skażone mineralne odpady budowlane Inne odpady niebezpieczne Tabela 7-5 Ilość odpadów niebezpiecznych usuniętych w Brandenburgii w latach 2007-2008, podzielone według obszaru pochodzenia Ilość usuniętych odpadów w 1000 t 2007 rok 2008 rok Brandenburgia 416,3 423,5 Berlin 283 296,2 Saksonia-Anhalt 139 119,1 Saksonia 29,8 36,3 Hamburg 21,6 5,6 Dolna Saksonia 17,1 24,1 Inne kraje związkowe 38,5 52,9 Zagranica 68,6 55,5 Łączna ilość usuniętych odpadów 1013,9 1013,2 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY 109

7-6 Ilość powstałych i usuniętych odpadów niebezpiecznych w kraju związkowym Brandenburgia w 2008 roku Ilość odpadów powstałych poza Brandenburgią 589 tys. ton Ilość odpadów powstałych w Brandenburgii 823 tys. ton z tego Berlin 296 tys. ton inne kraje związkowe 238 tys. ton 424 tys. ton zagranica 55 tys. ton Usuwanie odpadów poza Brandenburgią 399 tys. ton Usuwanie odpadów na terenie Brandenburgii 1013 tys. ton z tego Berlin 79 tys. ton inne kraje związkowe 309 tys. ton zagranica 11 tys. ton Mapa 7-1 Strumienie odpadów niebezpiecznych w 2008 roku Mecklenburg- Vorpommern 91,7 5,5 Schleswig- Holstein 11,2 16,2 Hamburg 6,4 5,6 0,6 Bremen 4,3 Nordrhein- Westfalen 11,6 12,6 Niedersachsen 25,0 24,1 Sachsen-119,1 Anhalt 66,2 79,5 Berlin 296,2 Brandenburg Rheinland- Pfalz 3,3 2,3 Hessen 36,3 Thüringen 2,6 42,4 36,3 Sachsen 11,0 55,5 Ausland Saarland 0,6 0,6 2,6 Strumienie Abfallströme odpadów w in 1000 1.000 Mg Mg 1,3 1,9 Baden- Württemberg Bayern 12,6 4,3 Granice Ländergrenze krajów związkowych Granice Staatsgrenze państwowe 110 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY

7.3 Zagospodarowanie składowisk odpadów Składowanie to po wyczerpaniu możliwości wykorzystania i ewentualnie koniecznej obróbce wstępnej ostatnia faza usuwania odpadów. Na dłuższą metę składowiska zabierają jednak krajobrazowi tereny nadające się do wykorzystania. Oddziaływania na środowisko, zwłaszcza starszych składowisk, wymagają długoletnich i zakrojonych na dużą skalę działań konserwacyjnych. Dlatego też jednym z najważniejszych celów w zakresie gospodarki odpadami jest znaczne zmniejszenie ilości i szkodliwości odpadów oraz ograniczenie zakładania nowych składowisk odpadów do minimum. Publiczno-prawne przedsiębiorstwa oczyszczania kraju związkowego Brandenburgia składowały w 2008 roku już tylko ok. 20 proc. odpadów, jakie deponowano na składowiskach w 1992 roku. Szczególną cezurą był w tym kontekście wprowadzony w 2005 roku zakaz składowania odpadów osiedlowych, które nie zostały poddane obróbce. Odpady, które zdeponowano na składowiskach w późniejszym okresie, wydzielają również w dłuższej perspektywie czasu tylko bardzo małe emisje. 7-7 Od 1992 roku na terenie kraju związkowego Brandenburgia zamknięto 61 składowisk odpadów. Tylko w 2009 roku upłynął termin funkcjonowania siedmiu składowisk. To spadek o łącznie 90 proc. W przyszłości pracować będzie jeszcze tylko siedem składowisk odpadów. Wszystkie z nich charakteryzują się bardzo wysokimi standardami środowiskowymi. 7-8 7-7 Składowane odpady publiczno-prawnych przedsiębiorstw oczyszczania na terenie kraju związkowego Brandenburgia w latach 1992-2008 Składowana ilość w mln ton Odpady budowlane Stałe odpady osiedlowe Odpady wtórne Inne odpady 7-8 Liczba składowisk odpadów eksploatowanych na terenie kraju związkowego Brandenburgia (bez składowisk zakładowych) Dalsze informacje: Sprawozdania o gospodarce odpadami www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/109373#abfall Bilans ilościowy www.mugv.brandenburg.de/cms/detail.php/lbm1.c.205417.de Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku ODPADY 111

112 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku

WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE 8 Od 2000/2001 roku Krajowy Urząd ds. Środowiska aktualizuje w ramach brandenburskiego programu Zrównoważony rozwój we współpracy z resortami rolnictwa, lasów i zdrowia dane specjalistyczne i intermedialne dotyczące wskaźników środowiskowych dla kraju związkowego Brandenburgia. Stosowane w Brandenburgii wskaźniki środowiskowe są pod względem metodycznym zasadniczo identyczne z wskaźnikami centralnymi opracowanymi przez Krajową Inicjatywę ds. Wskaźników Centralnych (LIKI) i są zalecane przez Konferencję Ministrów Środowiska (UMK) w ramach prowadzenia federalnej dokumentacji zrównoważonego rozwoju. Produktywność energii Produktywność energii to miara efektywności zużycia energii. Wskaźnik ten nie wykazuje w przypadku kraju związkowego Brandenburgia jednoznacznego trendu. Dane dotyczące lat 2007-2008 opierają się na tymczasowych szacunkach. Ponieważ w przypadku danych stanowiących tutaj podstawę nie pominięto wpływów temperatury, oddziaływania atmosferyczne mogą prowadzić do wystąpienia wahań w skali roku. Również struktura gospodarki (produkcja względnie usługi o dużej energointensywności) wpływa na produktywność energii. 8-1 Wysokość zużycia energii pierwotnej wzrosła w latach 2005-2006 po spadku w latach 2003-2004 do ponad 670 PJ. W latach 2007-2008 zużycie energii ustabilizowało się na tym poziomie. Dane dotyczące dwóch ostatnich lat opierają się jednak tylko na tymczasowych szacunkach. 8-1 Produktywność energii w Brandenburgii w latach 1995-2008 Miliony euro na petadżule (PJ) Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE 113

W przypadku udziału procentowego energii odnawialnych w zużyciu energii pierwotnej w ciągu trzech lat uzyskano w porównaniu z 2003 rokiem prawie dwukrotne zwiększenie (10,4 proc.) przede wszystkim dzięki szybkiej i dynamicznej rozbudowie sektora wykorzystania energii wiatru oraz coraz większemu stopniowi zastosowania biomasy. 8-2 Prywatne gospodarstwa domowe i mali użytkownicy mają niemały udział procentowy w łącznym zużyciu energii, a tym samym w emisjach dwutlenku węgla spowodowanych wytwarzaniem energii. Istnieją tu jednak jeszcze możliwości zaoszczędzenia dzięki efektywniejszemu wykorzystaniu energii. W ten sposób można by przeciwdziałać trendowi rosnącego indywidualnego zużycia energii (np. urządzenia pracujące w trybie czuwania (stand by) 8-3 8-2 Zużycie energii i udział procentowy energii odnawialnych od 1990 roku Zużycie energii pierwotnej w petadżulach na rok Zużycie energii pierwotnej Udział procentowy energii odnawialnych 8-3 Zużycie energii prywatnych gospodarstw domowych i małych użytkowników od 1990 roku Petadżule na rok Udział energii odnawialnych w proc. Dane z lat 2007-2008 opierają się na szacunkach tymczasowych. Emisje Ruch drogowy powoduje ok. 90 proc. emisji dwutlenku węgla (CO 2 ) spowodowanych transportem. Od 1999 roku udało się osiągnąć niemal przez cały czas lekkie roczne ograniczenie emisji, które pozostaje w ścisłym związku z lekko spadającym rozwojem natężenia ruchu drogowego w Brandenburgii. W latach 2007-2008 nie odnotowano dalszego spadku. Dane te opierają się jednak na szacunkach tymczasowych. Należy zwrócić też uwagę na to, że w ramach obliczenia tego wskaźnika uwzględniono tylko ilości paliwa sprzedane na terenie Brandenburgii. Emisje spowodowane przez paliwo zatankowane poza krajem związkowym (np. turystyka paliwowa do Polski) nie zostały tutaj wzięte pod uwagę. 8-4 114 Stan środowiska w Brandenburgii w 2008/09 roku WSKAŹNIKI ŚRODOWISKOWE