Wpływ temperatury odkształcenia na mikrostrukturę stali niestopowych kształtowanych na ciepło

[15] Omar A. ElKebir, Szummer A.: International Journal of Hydrogen Energy, 27 (2002) 793 [16] Omar A. ElKebir: Hydrogen Embrittlement of Highly Alloyed Austenitic Stainless Steels. Ph D. Thesis. Warsaw University of Technology, Warsaw 2002 [17] Szummer A., Omar A. ElKebir: Effect of Hydrogen on Microstructure of Stainless Alloys. Advances in Corrosion Science and Application Michał Smialowski International Symposium on Corrosion and Hydrogen Degradation, Zakopane, Poland, Sept. 913, 2003. Proceedings Ed. by T. Zakroczymski, p. 39 [18] Brass A. M., Chene J.: Influence of deformation on the hydrogen behavior in iron and nickel base alloys: a review of experimental data. Materials Science and Engineering A242 (1998) 210 [19] Perng T. P. and Altsteyyer C. J.: Effects of Deformation on Hydrogen Permeation in Austenitic Stainless Steels. Acta Metali. Vol. 34 (1986) No. 9 [20] Mezzanotte D. A., Kargol J. A., Fiore N. F.: Hydrogen Transport in Nickel Base Superalloy. Scripta Metallurgica, Vol. 14 (1980) 219 [21] Mezzanotte D. A., Kargol J. A., Fiore N. F.: Hydrogen Transport In Nickel Base Stainless Alloys. Metallurgical Transactions A, Vol. 13A (1982) July [22] UhlemannM., PoundB. G.: Diffusiyity, Solubility andtrappingbehavior of Hydrogen in Alloys 600, 690tt and 800. Corrosion Science, Vol. 40 (1998) No. 4/5 [23] Hinotani S., Ohmori Y. and Terasaki F.: Materials Science and Engineering, 74(1985) 119 [24] SzklarskaŚmialowska Z., Smialowski M.: Creation of Stresses in Nickel Cathodes due to Hydrogenation. Buli. Acad. Poi. Sci., Ser. Sci. Chim., 6 (1958) 427 [25] Kamachi K.: Ań Xray study of hydrides formed in austenitic Stainless steels. Transactions ISIJ, 18 (1978) 485 [26] Szummer A., Janko A.: Hydride Phases in Austenitic Stainless Steels. Corrosion, 35 (1979) 461 [27] Trzebiatowski W.: Struktura metali. PWN, Warszawa 1953 [28] Jost W.: Diffusion in solids, liąuids, gases, Academic Press, New York 1960 [29] Saga J. and Miyata S.: Hydrogen Induced Phenomena and Hydrogen Embrittlement of Austenitic FeNi Alloys. Transactions ISIJ, Vol. 18 (1978) 206 [30] LunarskaBorowiecka E. and Fiore N. F.: Hydride Formation in a NiBase Superalloy. Metallurgical Transactions A, Vol. 12A (1981) January JAROSŁAW SAMOLCZYK, ANDRZEJ BARBACKI Wpływ temperatury odkształcenia na mikrostrukturę stali niestopowych kształtowanych na ciepło WSTĘP Obróbka plastyczna na ciepło jest nowoczesnym procesem kształtowania wyrobów, zwłaszcza ze stali o podwyższonej zawartości węgla [l, 2]. Obróbka na zimno tych materiałów jest bardzo utrudniona. Obróbką plastyczną na ciepło nazywa się operację kształtowania, w której materiał wyjściowy podgrzewany jest przed odkształceniem, a warunki procesu prowadzą do pewnego umocnienia kształtowanego materiału. Tak więc każda operacja kształtowania w podwyższonej temperaturze, w której nie nastąpi pełna rekrystalizacja materiału, może być nazwana kształtowaniem na ciepło. Dla stali niestopowych zakres temperatur obróbki plastycznej na ciepło wynosi 0,3^0,67,, gdzie T, jest temperaturą topnienia [3]. W pracy przeanalizowano zmiany struktury zachodzące podczas odkształcenia na ciepło stali węglowych 04J, C55 i C90U. W szczególności przedstawiono rozważania dotyczące zagadnienia zdrowienia i rekrystalizacji dynamicznej oraz zmian mikrostruktury po zakończeniu odkształcenia [4^9]. Zdrowienie dynamiczne może występować jako jedyny proces odbudowy struktury lub może występować w powiązaniu z rekrystalizacją dynamiczną. W pracach teoretycznych i eksperymentalnych występują trudności przy weryfikacji już istniejących modeli, hipotez czy faktów doświadczalnych dotyczących tych mechanizmów. Od dziesięcioleci występuje spór: czy żelazo ARMCO jest materiałem ulegającym wyłącznie zdrowieniu dynamicznemu [10, 11], czy rekrystalizacji dynamicznej [12, 13]. Pomimo intensywnie prowadzonych badań, rola dynamicznych procesów odbudowy struktury (zdrowienie dynamiczne i rekrystalizacja dynamiczna) podczas procesu odkształcenia, w szczególności stali, do tej pory nie została dostatecznie wyjaśniona. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest to, że informacje o przebiegających w czasie odkształcenia na ciepło zmianach strukturalnych mają charakter pośredni, gdyż wymagają zamrożenia" struktury bezpośrednio po odkształceniu. Dr inż. Jarosław Samolczyk (jarosa@inop.poznan.pl) Instytut Obróbki Plastycznej, Poznań, prof. dr hab. inż. Andrzej Barbacki Instytut Inżynierii Materiałowej, Politechnika Poznańska MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ Badaniom poddano 3 stale niestopowe: stal 04J (żelazo ARMCO), stal do ulepszania cieplnego C55 i stal narzędziową C90U. Wyniki analizy chemicznej badanych materiałów przedstawiono w tabeli l. Zastosowano następujące warunki odkształcenia plastycznego: zakres temperatury 200^1000 C, wielkość odkształcenia E = 1,0, prędkość odkształcenia e = 0,21 s~ l. Tabela 1. Skład chemiczny stali użytych do badań Table 1. Chemical composition of the steels investigated Znak stali 04J C5S C90U C 0,510 Si Mo 0,270 0,660 0,017 Zawartość pierwiastków [%] P 0,029 0,022 0,156 0,012 S 0,018 0,024 0,160 0.897 0,207 0,227 0,007 0,026 0,038 0,034 0.003 0,022 0,021 Cr 0,018 Cu 0,039 0,003 0,015 0,190 Mo Ni Al 0,045 Czas od zakończenia odkształcenia do rozpoczęcia chłodzenia wynosił w próbie ściskania próbek Rastiegajewa ~ 3 s, a na symulatorze procesów technologicznych GLEEBLE 3800: < l s, wymiary próbek: próbki Rastiegajewa d 0 = 16 mm, h 0 = 16 mm; próbki na symulator procesów technologicznych d 0 = lomm, h 0 = 12mm. Obserwacje struktur stanu wyjściowego oraz próbek spęczonych prowadzono na mikroskopie świetlnym na zgładach metalograficznych wykonanych na próbkach Rastiegajewa w płaszczyźnie równoległej do osi próbki. Po polerowaniu mechanicznym próbki trawiono 3 % nitalem. Badaniom za pomocą transmisyjnego mikroskopu elektronowego Philips EM 300 poddano próbki ze stali 04J odkształconej w temperaturze 580 C i 850 C oraz próbki ze stali C55 (720 C) i C90U (730 C). Próbki były spęczane do odkształcenia = 1,0 i chłodzone w wodzie. Cienkie folie przygotowano w następujący sposób: płaszczyzna folii była równoległa do kierunku ściskania, 28 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVII

plasterki wycięte na pile diamentowej tarczowej wolnoobrotowej Isomet firmy Buehler szlifowano na papierach ściernych, wycięte krążki o średnicy 0 3 mm polerowano na elektropolerce dwustrumieniowej Tenupol 3 firmy Struers, stosując jako elektrolit l O % roztwór kwasu nadchlorowego w kwasie octowym. WYNIKI BADAŃ Mikrostruktura badanych stali w stanie wyjściowym Mikrostruktura badanych stali w stanie wyjściowym była następująca: stal 04J ferryt z wydzielonym miejscami cementytem trzeciorzędowym na granicach ziaren (rys. la), stal C55 ferrytycznoperlityczna (rys. l b, stal C90U perlit płytkowy (rys. l c). Mikrostruktura stali odkształconych Stal 04J Począwszy od temperatury odkształcenia 580 C w próbkach ze stali 04J mikroskopia świetlna ujawnia występowanie w silnie wydłużonych ziarnach ferrytu ząbkowanie" granic ziaren (rys. 2). Natrawienie granic ziaren jest nierównomierne, stąd ocena ich wielkości kształtu jest utrudniona, a podziarna są słabo zarysowane. Transmisyjna mikroskopia elektronowa wyraźnie ujawnia podziarna ferrytu z widocznymi nielicznymi dyslokacjami (rys. 3). a) «ł / \^^s " 12 \ua \ loum Rys. 2. Struktura stali 04J po odkształceniu w temperaturze 580 C Fig. 2. Structure of the 04J steel after deformation at 580 C b) Rys. 3. Mikrostruktura stali 04J odkształconej w temperaturze 580 C (TEM) Fig. 3. TEM micrograph ofthe 04J steel after deformation at 580 C c) J Podwyższenie temperatury odkształcenia do 850 C prowadzi do rekrystalizacji stali 04J (rys. 4). Mikrostruktura składa się z poligonalnych ziaren ferrytu o zróżnicowanej wielkości. Transmisyjna mikroskopia elektronowa ujawnia obecność równoosiowych ziaren o niewielkiej gęstości dyslokacji, typowych dla struktury zrekrystalizowanej (rys. 5). Miejscami zaobserwować można dyslokacyjną strukturę komórkową (rys. 6), co wskazuje na niepełną rekrystalizację. Stal C55 Rys. 1. Struktury stali w stanie wyjściowym: a) 04J, b) C55, c) C90U Fig. 1. Structure ofthe steels before deformation: 04J, b) C55, c) C90U Po odkształceniu plastycznym tej stali w temperaturze 600 C zaobserwować można ząbkowanie" granic ziaren ferrytu i ujawniającą się strukturę podziarnową a także fragmentację cementytu (rys. 7). W stali C55 odkształconej w temperaturze 720 C widoczne są już kształtujące się sferoidy cementytu, obok zdeformowanych i sfragmentowanych płytek (rys. 8). W ferrycie obserwuje się silnie zróżnicowaną wielkość ziarna, co jest wynikiem NR 112006 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 29

ujawnia w stali odkształconej w temperaturze 600 C (rys. 10) odkształcenie i fragmentację płytek cementytu. Po odkształceniu w temperaturze 730 C, obserwuje się podobne zmiany, z tym, że wyraźne są już efekty rekrystalizacji ferrytu perlitycznego (rys. 11). Stopień sferoidyzacji jest w dalszym ciągu bardzo mały. Mikroskopia elektronowa pozwoliła na ujawnienie niewielkich ziaren drobnopłytkowego perlitu, powstałego w wyniku częściowej przemiany perlitu pierwotnego w austenit po nagrzaniu do temperatury 730 C (rys. 12). Widoczna jest drastyczna różnica wielkości Rys. 4. Struktura stali 04J odkształconej w temperaturze 850 C Fig. 4. Structure ofthe 04J steel after deformation at 850 C Rys. 7. Struktura stali C55 po odkształceniu w temperaturze 600 C, Fig. 7. Structure of the C55 steel after deformation at 600 C Rys. 5. Mikrostruktura stali 04J odkształconej w temperaturze 850 C (TEM) widoczna zaawansowana rekrystalizacja Fig. 5. TEM micrograph of the 04J steel after deformation at 850 C advanced recrystallization visible Rys. 8. Mikrostruktura stali C55 odkształconej w temperaturze 720 C. Widoczne są ziarna pierwotne (P) i zrekrystalizowane dynamicznie (RD) Fig. 8. Microstructure of the C55 steel after deformation at 720 C. Primary grains (P) and dynamically recrystallized(rd) arę visible " ; Rys. 6. Mikrostruktura stali 04J odkształconej w temperaturze 850 C (TEM) niepełna rekrystalizacja Fig. 6. TEM micrograph of the 04J steel after deformation at 850 C uncompleted recrystallization rozpoczętej rekrystalizacji dynamicznej (rys. 8). Badania elektronomikroskopowe stali C55 odkształconej w temperaturze 720 C i chłodzonej w wodzie ujawniają niejednorodną strukturę cementytu: obok widocznych płytek występują cząstki, które w mniejszym lub większym stopniu uległy sferoidyzacji. Ujawniają też początkowe stadia rekrystalizacji ferrytu (rys. 9). Stal C90U W stali C90U można zaobserwować najlepiej zmiany zachodzące w perlicie pod wpływem odkształcenia. Mikroskopia świetlna Rys. 9. Mikrostruktura stali C55 odkształconej w temperaturze 720 C (TEM) Fig. 9. TEM micrograph ofthe CS5 steel after deformation at 720 C 30 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVII

Rys. 10. Struktura stali C90U po odkształceniu w temperaturze 600 C Fig. 10. Structure of the C90U steel after deformation at 600 C Po odkształceniu stali 04J w temperaturze 580 C i stali C55 w temperaturze 600 C obserwuje się tzw. ząbkowanie granic" (rys. 2 i 7). Te charakterystyczne granice tworzą się w wyniku oddziaływania pomiędzy granicami ziaren i granicami subziaren. Zapewnia to zmniejszenie energii granic podziaren [3]. Odkształcenie plastyczne w stali 04J spowodowało powstanie rozwiniętej substruktury w ziarnach ferrytu (rys. 3), będącej wynikiem zdrowienia dynamicznego. Zdrowienie dynamiczne wywołuje intensywne zmiany strukturalne związane z anihilacją dyslokacji oraz ich przegrupowaniem i tworzeniem uporządkowanych podgranic. W stali 04J po odkształceniu w temperaturze 850 C ujawniana mikrostruktura jest częściowo zrekrystalizowana, złożona z bardzo drobnych ziaren ferrytu (rys. 4, 5). Oprócz obszarów zrekrystalizowanych, można zaobserwować miejsca, w których rekrystalizacja nie zaszła do końca (rys. 6). W próbkach stali C55 i C90U występują liczne wydzielenia cementytu, utrudniające ruch dyslokacji i migrację granic. Nie rozpuszczone w temperaturze odkształcenia cząstki cementytu stanowią przeszkody opóźniające proces rekrystalizacji dynamicznej (rys. 9, 12). Obserwacje prowadzone przez [14] wykazały, że zarówno wielkość kolonii, jak też grubość i wzajemna odległość płytek cementytu w perlicie może oddziaływać na efekt rekrystalizacji dynamicznej. PODSUMOWANIE Przeprowadzone badania stali niestopowych 04J, C55 i C90U o zróżnicowanej zawartości węgla (0,03; 0,5; 0,9) poszerzyły wiedzę o procesie obróbki plastycznej na ciepło w zakresie zjawisk strukturalnych zachodzących podczas i bezpośrednio po odkształceniu. Rys. 11. Zdeformowany perlit w stali C90TJ odkształconej w temperaturze 730 C Fig. 11. Deformedpearlite in the C90U steel after deformation at 730 C W szczególności stwierdzono: 1. Podczas odkształcenia na ciepło stali 04J zachodzą procesy odbudowy struktury, takie jak zdrowienie dynamiczne i rekrystalizacja dynamiczna. Procesy te nakładają się na siebie i zachodzą z różną intensywnością w zależności od temperatury odkształcenia. 2. Znacząca zawartość cementytu w stalach C55 i C90U utrudnia rekrystalizację dynamiczną i przesuwa jej rozpoczęcie w kierunku wyższej temperatury. 3. W normalizowanych stalach C55 i C90U odkształconych w temperaturze 600ł 730 C obserwowano przebudowę płytkowej struktury cementytu (fragmentację i sferoidyzację) przyspieszoną odkształceniem plastycznym. 4. Otrzymane wyniki pozwalają na skuteczne przewidywanie końcowej struktury wyrobów ze stali niestopowych poddanych obróbce plastycznej na ciepło w warunkach przemysłowych. LITERATURA Rys. 12. Nierozpuszczona płytka cementytu i nowo powstały perlit w stali C90U odkształconej w temperaturze 730 C (TEM) Fig. 12. Undissohed cementite piąte and new born pearlite in the C90U steel after deformation at 730 C (TEM) wydzieleń cementytu istniejącego przed operacją nagrzewania (duże podłużne wydzielenie widoczne w górnej części zdjęcia) i cementytu z perlitu powstałego po tej operacji. DYSKUSJA WYNIKÓW Temperatura odkształcenia jest czynnikiem najsilniej zmniejszającym naprężenie uplastyczniające oraz powodującym zmiany w mikrostrukturze w trakcie i bezpośrednio po odkształceniu na ciepło badanych stali. [1] Doege E., MeyerNolkemper H., Saeed L: FliBkurvenatlas metallischer Werkstoffe Hanser. Yienn 1986 [2] Nakonieczny L., Niechajowicz A., Tobota A.: Badania własności stali węglowych na plastometrze skręcającym. Obróbka Plastyczna Metali, nr 4, 2000, s. 1520 [3] Mc Queen H. J.: Dynamie recoyery and its relation to other restoration męchanisms. Zeszyty Naukowe AGH, Metalurgia i Odlewnictwo, 5, 1979, s. 421470 [4] Sandstróm R. Lagneborg R.: A model for static recrystalization after hot deformation. Acta Metallurgica 1975, t. 23 s. 387 [5] Sellars C. M., McG. Tegart W. J.: Hot workability. International Metallurgical Reviews, vol. 17, 1972, s. 1^24 [6] Sellars C. M.: Dynamie recrystallization. Metalurgia i Odlewnictwo 1979, t. 5 s. 377^404 [7] Sakai T., Jonas J. J.: Dynamics recrystallization. Mechanical and microstructural considerations. Acta Metallurgica, 1984, t. 32 s. 189^209 [8] Samolczyk J., Baer J., Barbacki A.: Próba wyjaśnienia mechanizmu obniżenia oporu plastycznego w stalach odkształcanych na ciepło. Materiały konferencyjne Forming 2000, UstrońZawodzie 1922 września 2000r, s. 3944 NR 1/2006 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 31

[9] Samolczyk J, Barbacki A., Kachlicki T.: Badania elektronomikroskopowe stali niestopowych po obróbce plastycznej na ciepło. Materiały konferencyjne Forming 2001, Stara Leśna. 2001, s. 187 H192 [10] Mc Queen H. J.: The production and utility of recovered dislocation substructures. Metali. Trans., A8, 1977, s. 807^824 [11] Cetlin P. R., Yue S., Jonas J. J.: Influence of strain ratę on interpass softening during the simulated warm rolling interstitialfree steels. Metalurgical Transactions A, t. 24A. 1993, s. 1249^1257 [12] Tsuji N., Matsubara Y.. Saiti T.: Dynamie recrystallization of ferrite in interstitial free steel. Ser. Metali., nr 4, 1997. s. 477^484 [13] Ito K., Yoshinaga N.: 4th International Conference on Recrystallization and Related Phenomena, Recrystallization process of «Ironcarbon alloys observed by electron microscopy". Japan Inst. Met., 1999 s. 137^142 [14] NesE.: The influence of particles on recrystallization. Metalurgia i odlewnictwo, t 5, 1979, s. 209^224 MARTA KRZESINSKA, BARBARA PILAWA, SŁAWOMIRA PUSZ, JONATHAN NG Biologiczne prekursory dla tzw. drewnianych" ceramik (woodceramics) otrzymywanie i właściwości WSTĘP Składniki biomasy, takie jak drewno czy produkty uboczne rolnictwa i leśnictwa (np. gałęzie z okrzesywania drzew, słoma, wióry, trociny itp.) lub rośliny specjalnie hodowane dla celów energetycznych (np. szybko rosnące drzewa, krzewy i trawy) stosowane do produkcji paliw z biomasy mają ogromne znaczenie, ponieważ tworzą trzecie na świecie źródło energii, po węglu kamiennym i ropie naftowej [1]. Niektóre z tych roślin mogą stanowić doskonałe prekursory dla materiałów o wielorakich zastosowaniach, a w szczególności do usuwania kolorów, brzydkich zapachów, organicznych i nieorganicznych zanieczyszczeń powstających w procesach przemysłowych lub pochodzących ze ścieków odpadowych. Mikrostrukturę rosnących naturalnie roślin charakteryzuje jednokierunkowy, otwarty system porowaty (o rozmiarach porów rzędu mikrometrów), który służy do transportu wody do wszystkich elementów składowych roślin. System ten posiada strukturę i właściwości mechaniczne o charakterze anizotropowym. Dzięki swoim właściwościom, rośliny mogą stanowić atrakcyjną matrycę dla nowego rodzaju porowatych ceramik. W 1997 roku Byrne i Nagle [2, 3] poddając powolnej pirolizie kształtki różnych drzew liściastych (twarde drewno), przedstawili po raz pierwszy proces, który pozwalał przekształcać materiały drewniane w pozbawione spękań porowate, monolityczne produkty, tzw. skarbonizowane drewno (ang. carbonised woods), które z kolei można było łatwo obrabiać mechanicznie za pomocą konwencjonalnych metod. Należy zaznaczyć, że piroliza drewna w neutralnej atmosferze jest procesem prowadzącym do karbonizacji. Oprócz samego drewna poddawano karbonizacji również bardziej złożone materiały, w których drewno było jednym ze składników. W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost liczby opublikowanych prac dotyczących podstawowych właściwości produktów kontrolowanej pirolizy czystego drewna oraz bardziej złożonych materiałów z udziałem drewna [4=9]. Na szczególną uwagę zasługują niezwykłe właściwości elektryczne karbonizatów. Stwierdzono m. in., że materiały celulozowe (bloki z czystego drewna, płyty zawierające drewniane wióry) powoli ogrzewane w zakresie temperatur pomiędzy 600 i 1400 C, charakteryzuje oporność elektryczna zmieniająca się nawet o kilka rzędów [8]. Badania wykazały, że już w temperaturze karbonizacji około 900 C obserwuje się znaczną koncentrację dużych płaszczyzn grafenowych i turbostratycznych krystalitów. Doc. dr hab Marta Krzesińska (marta@karboch.gliwice.pl). doc. dr hab. Barbara Pilawa, dr Sławomira Pusz. Zakład Karbochemii. PAN. Gliwice. B. Sc. Jonathan Ng. Department of Chemical Engineering. McMaster Uniyersity. Hamilton. Kanada Zjawisko to postępuje ze wzrostem temperatury pirolizy, co przy pewnej temperaturze może wywołać przejście niemetalmetal. W 1997 roku, w pierwszych swoich artykułach Byrne i Nagle [2, 3, 10] zapowiedzieli, że drewno może być doskonałym prekursorem dla polimerowych, ceramicznych i węglowych kompozytów. Temat ten został podjęty również przez innych badaczy, którzy dla nowych ekomateriałów z drewnem, jako prekursorem, wprowadzili nazwę ceramika drewniana" (ang. woodceramics) [l l=13]. Zastosowanie ceramik drewnianych może być bardzo szerokie, np. ceramika YSZ (drewno infiltrowane tlenochlorkiem cyrkonu) może być wykorzystana do budowy sensorów, filtrów, termicznej izolacji dla procesów wysokotemperaturowych, jako nośnik katalizatorów oraz jako materiał elektrolitowy w stałych ogniwach [13]. Dotychczasowe badania opublikowane w literaturze przedmiotu dotyczyły monolitycznych materiałów wyciętych z twardego drewna drzew liściastych (ang. hardwoods), znacznie rzadziej z miękkiego drewna drzew iglastych (ang. softwoods). Autorzy prezentowanej pracy uznali za interesujące wytworzenie materiału węglowego z roślin o innej strukturze, niż struktura wyżej wymienionych drzew. Do badań wybrano bambus (Bambusa vulgaris) roślinę o zdrewniałej, wyjątkowo twardej łodydze, posiadającej strukturę inną, niż twarde lub miękkie drewno. Jest to zdrewniała bylina należąca do grupy bambusy" wiecznie zielonych roślin z rodziny traw Poaceae, subrodziny Bambusoideae [14]. Rośliny te występują w postaci od cienkiej trzciny o długości kilku centymetrów do olbrzymów o średnicy 30 cm i wysokości 40 metrów. W przeciwieństwie do pni drzew, struktura bambusa nie pozwala na transport po promieniu łodygi. Transport cieczy wzdłuż łodygi odbywa się pomiędzy jej końcami jedynie poprzez naczynia równoległe do jej osi. Przekrój poprzeczny łodygi, jak i rozkład naczyń jest jednorodny bambus jako trawa nie posiada ani gałęzi, ani pierścieni rocznych przyrostów, tak jak drzewa. Bambus zbudowany jest z hemicelulozy (50 f 70 %), pentosanów (30 %) oraz z ligniny (20=25%). Ta niezwykła trawa dostarcza bardzo twardego drewna, a ponieważ jest najszybciej rosnącą rośliną na świecie stanowi bardzo ważny materiał dla różnych zastosowań w technice, przeważnie jako materiał konstrukcyjny. W przeciwieństwie do tradycyjnych twardych drzew, które potrzebują 40^60 lat do ścięcia, bambusowi wystarczy od 3 do 5 lat. Celem pracy było wytworzenie monolitycznych porowatych materiałów węglowych ze zdrewniałej łodygi bambusa za pomocą powolnej, stabilnej pirolizy oraz określenie charakterystyki struktury otrzymanych karbonizatów. Wybrano dwie znacznie różniące się temperatury procesu: 550 i 950 C, ze względu na to, że 32 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVII