Systemy Logistyczne Wojsk nr 38/2012 SYSTEM LOGISTYCZNY SŁUŻBY WIĘZIENNEJ Waldemar ŚLEDZIK Instytut Logistyki, Wydział Mechaniczny WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA Streszczenie. Przedstawiono system logistyczny Służby Więziennej jako ustawowego organu powołanego do wykonywania kary pozbawienia wolności, specyficzny charakter i zakres wykonywanych zadań logistycznych tej formacji, jej usytuowanie w systemie bezpieczeństwa państwa oraz strukturę służb logistycznych na poszczególnych poziomach zarządzania, a także jej holistyczny charakter oraz relacje pomiędzy teorią systemów a logistyką Służby Więziennej. Słowa kluczowe: logistyka, system, teleologia, prakseologia, bezpieczeństwo, resocjalizacja, holizm, zabezpieczenie logistyczne. 1. Wprowadzenie Służba Więzienna (zwana dalej także SW ) realizuje, na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy, zadania w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolności i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności 1. Jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną, podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną, a jej zadania zostały określone w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej 2. Koszty związane z funkcjonowaniem tej służby pokrywane są z budżetu państwa. Do podstawowych zadań SW należy: 1) prowadzenie oddziaływań penitencjarnych i resocjalizacyjnych wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności, przede wszystkim przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania, zajęć kulturalno-oświatowych, zajęć z zakresu kultury fizycznej i sportu oraz specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych; 2) wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabezpieczający prawidłowy tok postępowania karnego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 3) zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolności i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej; 4) humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności; 1 Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm. 2 Dz. U. Nr 79, poz. 523, z późn. zm.
5) ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw lub przestępstw skarbowych osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych; 6) zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa; 7) wykonywanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tymczasowego aresztowania oraz kar pozbawienia wolności i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności jeżeli mają być wykonywane w zakładach karnych i aresztach śledczych i jeżeli wynikają z realizacji orzeczenia wydanego przez właściwy organ; 8) współdziałanie z odpowiednimi formacjami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych. Jeśli zważy się, że oddziaływaniami penitencjarnymi i resocjalizacyjnymi oraz ochroną społeczeństwa przed sprawcami przestępstw objętych jest średniorocznie ok. 83 000 osadzonych 3, którzy odbywają karę pozbawienia wolności i tymczasowe aresztowanie w 157 zakładach karnych i aresztach śledczych 4, a zadania te realizuje blisko 28 000 funkcjonariuszy i ponad 2000 pracowników cywilnych 5 to uznać trzeba, że system logistyczny Służby Więziennej rozumiany jako celowo zorganizowany i połączony zespół takich elementów (podsystemów), jak zaopatrzenie, transport, magazynowanie, usługi, odbiorca wraz z relacjami między nimi oraz między ich własnościami, warunkujący przepływ strumieni, środków finansowych i informacji 6, a zwłaszcza zabezpieczenie realizacji dostaw i świadczeń usług dla szeroko rozumianego więziennictwa, należy do najbardziej złożonych w systemach logistycznych służb państwowych. System ten obejmuje bowiem zarówno personel (funkcjonariuszy i pracowników cywilnych) realizujący zadania w dziedzinie resocjalizacji, jak i bezpośrednich beneficjentów tj. odbywających karę pozbawienia wolności oraz tymczasowo aresztowanych. Co należy także podkreślić, właściwe funkcjonowanie systemu logistycznego tej formacji stanowi jednocześnie warunek sine gua non prawidłowego i praworządnego wykonywania przez SW wskazanych na wstępie jej ustawowych zadań. Zauważyć również należy, co jest także wyróżnikiem systemu logistycznego SW na tle innych służb, że jakakolwiek dysfunkcja w zabezpieczeniu usług logistycznych, zwłaszcza o charakterze socjalno-bytowym dla tej szczególnej kategorii odbiorców, jaką stanowią osadzeni w jednostkach penitencjarnych, może doprowadzić do sytuacji kryzysowych, 3 wg stanu na 31.12.2011 r. średnioroczna liczba osadzonych wyniosła 82 558; opracowanie własne na podstawie danych Centralnego Zarządu Służby Więziennej, niepublikowane. 4 wg stanu na 31.12.2011 r. budżetem więziennictwa objętych było 188 jednostek budżetowych, w tym 70 aresztów i 97 zakładów karnych; źródło: Centralny Zarząd Służby Więziennej, Biuletyn Informacyjny Służby Więziennej; WWW. sw.gov.pl 5 wg stanu na 31.12.2011 r. SW dysponowała 27 594 etatów funkcjonariuszy i 2006 etatami pracowników cywilnych; źródło: Centralny Zarząd Służby Więziennej, niepublikowane. 6 Por. E. Michnowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, AHG, Kraków 2002, s. 84 i 89
zwanych w obszarze więziennictwa wypadkami nadzwyczajnymi, jak choćby do groźnego zakłócenia porządku i bezpieczeństwa dla jednostek penitencjarnych, a nawet niebezpiecznych zagrożeń dla życia lub zdrowia mieszkańców, w których zlokalizowane są takie jednostki 7. Wreszcie, niedochowanie wyznaczonych przez przepisy prawa krajowego i tzw. Europejskie Reguły Minimalne standardów odbywania kary pozbawienia wolności przez skazanych może narazić Skarb Państwa na wypłatę odszkodowania, a nawet zarzut łamania przez państwo polskie praw obywatelskich. Mimo wskazanych wyżej cech szczególnych, system logistyczny w Służbie Więziennej pozostaje na uboczu dociekań nauki, tak w aspekcie poznawczym, jak i krytycznego podejścia do przyjętych rozwiązań. Wystarczy wspomnieć, że pojęcie to nie występuje nawet w obszarze logistyki bezpieczeństwa. 8 2. Organizacja oraz system zarządzania Służbą Więzienną są: Zgodnie z ustawą o Służbie Więziennej jednostkami organizacyjnymi tej formacji 1) Centralny Zarząd Służby Więziennej, którym kieruje Dyrektor Generalny Służby Więziennej i który jest jednocześnie przełożonym wszystkich funkcjonariuszy SW; 2) okręgowe inspektoraty Służby Więziennej, którymi kierują dyrektorzy okręgowi SW, 3) zakłady karne i areszty śledcze, którymi kierują ich dyrektorzy, a także 4) Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej oraz ośrodki szkolenia Służby Więziennej i ośrodki doskonalenia kadr Służby Więziennej, którymi odpowiednio kierują Komendant Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej, komendant ośrodka szkolenia Służby Więziennej i komendant ośrodka doskonalenia kadr Służby Więziennej. Na co należy zwrócić uwagę, w ramach zakładów karnych lub aresztów śledczych mogą, w razie potrzeby, działać szkoły i zakłady opieki zdrowotnej, a w ramach Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej oraz ośrodków szkolenia Służby Więziennej i ośrodków doskonalenia kadr Służby Więziennej mogą działać zakłady opieki zdrowotnej. W wymienionych jednostkach organizacyjnych mogą być tworzone służby, działy, oddziały, zespoły i stanowiska prowadzące działalność, w szczególności w zakresie 7 Niektóre jednostki penitencjarne o dużych pojemnościach ewidencyjnych, tzn. przeznaczone dla zakwaterowania ponad 1500 skazanych, zlokalizowane są w małych miejscowościach, jak np. Zakład karny w Czarnem. W realiach gospodarczych takich miejscowości oznacza to, że zakład karny jest największym lokalnym pracodawcą na rynku pracy. Funkcjonariusze i ich rodziny mają świadomość, że w ekstremalnych sytuacjach, np. w wyniku buntu w zakładzie i wydostania się skazanych na zewnątrz, będą bezpośrednio narażeni na utratę zdrowia lub nawet życia. 8 por. dla przykładu: Szymonik A., Logistyka w bezpieczeństwie, Difin, Warszawa 2010. W rozdziale 8, poświęconym Systemom logistycznym w służbach, w ogóle nie ujęto logistyki Służby Więziennej.
oddziaływania penitencjarnego, specjalistycznego oddziaływania terapeutycznego, nauczania i szkolenia, działalności duszpasterskiej, zatrudnienia, czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności, ochrony, spraw obronnych, zwalczania czynów mogących zagrozić porządkowi i bezpieczeństwu, zapewnienia stosownych warunków bytowych i pomocy socjalnej, opieki zdrowotnej i sanitarnej, a także składnice mundurowe i magazynowe. Ustawa, oprócz wskazanej struktury organizacyjnej, określa także szczegółowe kompetencje poszczególnych organów. I tak, do zakresu działania Dyrektora Generalnego należy w szczególności, ustalanie kierunków prowadzenia oddziaływań penitencjarnych i nadzór nad ich realizacją, tworzenie warunków prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, ustalanie zasad technicznego zabezpieczenia ochronnego i bezpieczeństwa w jednostkach organizacyjnych, rodzaju uzbrojenia i środków ochrony stosowanych przez funkcjonariuszy w różnych rodzajach jednostek organizacyjnych oraz szczegółowego sposobu wykorzystywania zwierząt do realizacji zadań Służby Więziennej, ustalanie metod i form działalności w zakresie ochrony i przygotowań obronnych w podległych jednostkach organizacyjnych, udział w pracach nad projektem budżetu państwa w zakresie dotyczącym więziennictwa oraz opracowywanie planu dochodów i wydatków budżetowych więziennictwa w ramach kwot wynikających z ustawy budżetowej, nadzorowanie działalności okręgowych inspektoratów Służby Więziennej, Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej, ośrodków szkolenia Służby Więziennej i ośrodków doskonalenia kadr Służby Więziennej bezpośrednio mu podległych oraz sprawowanie nadzoru nad organizacją i realizowaniem zadań przez pozostałe jednostki organizacyjne, a także kształtowanie polityki kadrowej w Służbie Więziennej, ustalanie liczby etatów i stanowisk w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej, liczby etatów w okręgowych inspektoratach Służby Więziennej oraz łącznej liczby etatów w podległych jednostkach organizacyjnych, ustalanie szczegółowego sposobu gospodarowania składnikami majątkowymi i racjonalnego wykorzystywania środków finansowych przeznaczonych na działalność Służby Więziennej, inicjowanie badań naukowych dotyczących zadań Służby Więziennej oraz współdziałanie z placówkami naukowymi w tym zakresie oraz ustalanie metod i form wykonywania zadań służbowych przez funkcjonariuszy w zakresie nieobjętym przepisami wydanymi na podstawie niniejszej ustawy. Co istotne, w ramach realizacji swoich zadań Dyrektor Generalny może wydawać zarządzenia, instrukcje lub wytyczne.
Z kolei do dyrektora okręgowego należy koordynacja oddziaływań penitencjarnych prowadzonych w podległych jednostkach organizacyjnych i nadzór nad nimi, koordynacja sposobu i nadzór nad warunkami prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania w podległych jednostkach organizacyjnych oraz kontrola przestrzegania w nich praw osób pozbawionych wolności, organizowanie systemu współdziałania podległych jednostek organizacyjnych w zakresie utrzymania w nich bezpieczeństwa i porządku oraz współpraca w tym zakresie z Policją i innymi służbami oraz instytucjami i organami ochrony państwa, sprawowanie nadzoru i koordynowanie działalności w zakresie ochrony i przygotowań obronnych w podległych jednostkach organizacyjnych, ustalanie rejonizacji osadzania tymczasowo aresztowanych w aresztach śledczych, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem ustalonego przeznaczenia aresztów śledczych i zakładów karnych oraz organizowanie i koordynowanie transportu osób pozbawionych wolności, tworzenie poza obrębem podległych zakładów karnych i aresztów śledczych podporządkowanych im oddziałów tymczasowego zakwaterowania skazanych, opracowywanie planu finansowego dochodów i wydatków budżetowych dla okręgowego inspektoratu Służby Więziennej i podległych jednostek organizacyjnych, nadzorowanie działalności podległych zakładów karnych i aresztów śledczych, ośrodków doskonalenia kadr Służby Więziennej oraz przywięziennych zakładów pracy funkcjonujących przy podległych jednostkach organizacyjnych oraz ustalanie liczby stanowisk w okręgowym inspektoracie Służby Więziennej oraz liczby etatów w podległych jednostkach organizacyjnych. Jednocześnie dyrektor okręgowy jest przełożonym funkcjonariuszy pełniących służbę w podległych jednostkach organizacyjnych, a więc przede wszystkim zakładach karnych i aresztach śledczych. Podobnie jak Dyrektor Generalny, ramach realizacji swoich zadań dyrektor okręgowy może wydawać zarządzenia, instrukcje lub wytyczne. Do zakresu działania dyrektora zakładu karnego i dyrektora aresztu śledczego należy koordynacja oddziaływań penitencjarnych prowadzonych w podległej jednostce organizacyjnej i nadzór nad nimi, zapewnienie prawidłowego i praworządnego wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w podległej jednostce organizacyjnej, nadzorowanie działających w ramach zakładu karnego i aresztu śledczego szkół i zakładów opieki zdrowotnej, racjonalne wykorzystanie środków finansowych, zapewnienie odpowiedniego do potrzeb doboru i wykorzystania kadry, stałego podnoszenia jej kwalifikacji, właściwego wykonywania obowiązków i dyscypliny oraz ustalanie liczby stanowisk w podległej jednostce organizacyjnej. W ramach realizacji swoich zadań
dyrektor zakładu karnego i dyrektor aresztu śledczego mogą wydawać zarządzenia, instrukcje lub wytyczne. Wreszcie, do zakresu działania komendantów, należy w szczególności zapewnienie właściwych warunków szkolenia oraz doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy i pracowników, koordynacja, nadzór i odpowiedzialność za prowadzone w podległym ośrodku szkolenia oraz doskonalenie zawodowe, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w podległym ośrodku, realizacja zadań z zakresu spraw ochronnych i przygotowań obronnych, zapewnienie odpowiedniego do potrzeb doboru i wykorzystania kadry, stałego podnoszenia jej kwalifikacji, właściwego wykonywania obowiązków i dyscypliny oraz ustalanie liczby stanowisk w ośrodku. Także i komendanci, podobnie jak dyrektorzy okręgowi oraz dyrektorzy zakładów i aresztów śledczych w ramach realizacji swoich zadań mogą wydawać zarządzenia, instrukcje lub wytyczne. Przytoczone kompetencje i obowiązki ustawowe poszczególnych kierowników jednostek organizacyjnych SW uprawniają do wyprowadzenia wniosku, że ustawa o Służbie Więziennej, mimo jej kompleksowego charakteru i wyznaczenia szeregu zadań poszczególnym organom Służby Więziennej (tj. Dyrektorowi Generalnemu SW, dyrektorom okręgowym SW, komendantom ośrodków szkolenia oraz dyrektorom zakładów karnych i aresztów śledczych), niewiele uwagi poświęca, a wręcz pomija kwestie związane ze strukturą systemu logistycznego i procesami logistycznymi. W tym stanie rzeczy, niezbędnym staje się analiza zadań i obowiązków logistycznych wyznaczonych poszczególnym jednostkom organizacyjnym SW na gruncie innych przepisów ustrojowych, w tym zwłaszcza zarządzeń organizacyjnych, a w szczególności zbadanie, jakie zachodzą między nimi skonkretyzowane, także w sensie organizacyjnym powiązania, gdyż strukturę systemu logistycznego konstytuują tylko te procesy logistyczne, które są podporządkowane w sposób systemowy odpowiednim rozwiązaniom organizacyjnym 9. Na wstępie zauważyć trzeba, że Centralny Zarząd Służby Więziennej (zwany dalej także CZSW ) stanowi jedynie jednostkę organizacyjną Służby Więziennej i w odróżnieniu np. od Komendy Głównej Policji, nie jest centralnym organem administracji rządowej. Konsekwencją powyższego jest to, że z punktu widzenia statusu prawnego, CZSW można jedynie traktować jako aparat wykonawczy Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Z zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada 2010 r. w sprawie nadania statutu Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej 10 wynika, że w skład Centralnego 9 zob. P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa 2001, s. 53 10 Dz. Urz. Min. Sprawiedl. z dnia 13 grudnia 2010 r.
Zarządu wchodzą: Biuro Budżetu, Biuro Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, Biuro Dozoru Elektronicznego, Biuro Informacji i Statystyki, Biuro Informatyki i Łączności, Biuro Kadr i Szkolenia, Biuro Kwatermistrzowsko-Inwestycyjne, Biuro Ochrony i Spraw Obronnych, Biuro Penitencjarne oraz Biuro Prawne. Z kolei z wydanego przez Dyrektora Generalnego SW regulaminu organizacyjnego Centralnego Zarządu Służby Więziennej, określającego strukturę organizacyjną oraz szczegółowy zakres zadań poszczególnych komórek organizacyjnych 11 wynika, że za kwestie związane z planowaniem zaopatrzenia w środki techniczne, działalność inwestycyjno-remontową dotyczącą jednostek organizacyjnych i sprawowanie nadzoru nad całokształtem działalności jednostek organizacyjnych w zakresie infrastruktury logistycznej, dotyczącej realizacji uprawnień osadzonych i personelu, a także sprawowanie obsługi logistycznej Centralnego Zarządu odpowiedzialne jest Biuro Kwatermistrzowsko- Inwestycyjne. Biuro to odpowiedzialne jest też za koordynowanie i podejmowanie działań zapewniających efektywne funkcjonowanie przywięziennych zakładów pracy, w których zatrudnieni są skazani. Analiza wymienionych uregulowań prowadzi do wniosku, że wymienione biuro obsługę logistyczną sensu stricte wykonuje jedynie w odniesieniu do Centralnego Zarządu. W konsekwencji, przyjąć należałoby, że zadania w zakresie zakwaterowania osadzonych, wyposażenia jednostek penitencjarnych w sprzęt kwaterunkowy, żywienia i zaopatrzenia osadzonych w odzież, bieliznę i obuwie oraz zapewnienia im środków i warunków do utrzymania higieny osobistej należą albo do okręgowych inspektoratów, albo bezpośrednio do zakładów karnych i aresztów śledczych, skoro funkcje Centralnego Zarządu i wymienionego biura kwatermistrzowsko-inwestycyjnego, w tych obszarach aktywności sprowadzają się przede wszystkim do funkcji nadzorczych, podobnie jak w odniesieniu do gospodarki materiałowej, transportowej oraz energetycznej i eksploatacji urządzeń technicznych w podległych jednostkach organizacyjnych. Teza taka jest jednak nieuprawniona w świetle zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie siedzib, terytorialnego zasięgu i szczegółowego zakresu działania dyrektorów okręgowych Służby Więziennej oraz struktury organizacyjnej okręgowych inspektoratów Służby Więziennej 12. Z analizy powyższego zarządzenia wynika bowiem, że do właściwości okręgowych inspektoratów SW należy również, podobnie jak w przypadku Centralnego Zarządu, 11 zarządzenie Nr 81 /2010 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej 12 Dz. Urz. MS z dnia 7 września 2010
koordynowanie zaopatrzenia materiałowego oraz zakupów inwestycyjnych, w tym dostaw sprzętu i materiałów uzbrojenia dla podległych jednostek organizacyjnych, a także planowanie i koordynowanie działalności inwestycyjnej na podległym obszarze działania. Tak więc również okręgowe inspektoraty w zakresie zakwaterowania osadzonych, wyposażenia jednostek penitencjarnych w sprzęt kwaterunkowy, żywienia i zaopatrzenia osadzonych w odzież, bieliznę i obuwie oraz zapewnienia im środków i warunków do utrzymania higieny osobistej pełnią jedynie funkcje koordynujące i nadzorcze oczywiście w obszarze swojego działania tj. podległych organizacyjnie jednostek. Reasumując dotychczasowe ustalenia, wynika z nich, że SW mimo iż posiada strukturę hierarchicznego podporządkowania i podległości służbowej, to jednak obowiązujące przepisy nie nakładają na jednostki nadrzędne obowiązku zaopatrywania i świadczenia usług gospodarczo-bytowych i specjalistycznych na rzecz jednostek podstawowych, tj. zakładów karnych i aresztów śledczych w ramach procesów zaopatrywania, zabezpieczenia i infrastruktury. Ustalenia te potwierdza zarządzenie Dyrektora Generalnego SW w sprawie szczegółowego zakresu działania dyrektorów oraz struktury organizacyjnej zakładów karnych i aresztów śledczych 13, z którego wynika, że zapewnienie osadzonym właściwego wyżywienia, odzieży, środków utrzymania higieny osobistej oraz odpowiednich warunków zakwaterowania, a także zapewnienie funkcjonariuszom umundurowania i wyposażenia specjalnego, należy do obowiązków dyrektora danego zakładu karnego lub aresztu śledczego. Ponadto do obowiązków dyrektora należy wykonywanie zadań związanych z transportem osadzonych, organizowanie opieki lekarskiej oraz zapewnienie właściwych warunków sanitarnych osadzonym, prowadzenie prawidłowej gospodarki nieruchomościami oraz obiektami, zajmowanymi przez zakład karny lub areszt śledczy a także wykonywanie zadań dysponenta środków budżetowych III stopnia. W tym celu tworzy się w tychże jednostkach m. innymi działy kwatermistrzowskie, które mają zadania te realizować. 3. Wpływ organizacji oraz sytemu zarządzania Służbą Więzienną na system logistyczny formacji. Przeprowadzona analiza struktury organizacyjnej oraz systemu zarządzania SW prowadzi do generalnego wniosku, że na tle innych służb system logistyczny Służby Więziennej charakteryzuje się istotnymi odrębnościami. 13 Zarządzenie nr 30/10 DGSW z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania dyrektorów oraz struktury organizacyjnej zakładów karnych i aresztów śledczych
Po pierwsze, pomimo struktury hierarchicznego podporządkowania poszczególnych jednostek organizacyjnych SW wyższym przełożonym, kierownicy jednostek podstawowych, tj. dyrektorzy zakładów karnych i aresztów śledczych mają znaczną autonomię zarówno w zakresie spraw osobowych (kadrowych), co w szczególności przejawia się w kompetencji do ustalania liczby stanowisk w podległej jednostce i samodzielnego naboru kadry (w ramach przyznanych limitów etatowych), jak i w sprawach finansowych, co z kolei przejawia się w uprawnieniach wynikających z dysponenta środków budżetowych III stopnia - oczywiście w ramach przyznanych jednostce środków budżetowych. Po drugie - i najistotniejsze z punktu widzenia analizowanej problematyki tj. systemu logistycznego SW - przedstawiony stan organizacji i finansowania ma istotny wpływ na podsystem materiałowy i usługowy podstawowych jednostek organizacyjnych, który, co do zasady, ma charakter zdecentralizowany. Jak już zauważono wcześniej, zarówno Centralny Zarząd SW, jak i Okręgowe Inspektoraty SW, pełnią przede wszystkim funkcje nadzorczokontrolne w zakresie realizowanych przez zakłady karne i areszty śledcze szeroko rozumianych zadań kwatermistrzowskich tak w stosunku do osadzonych, jak i personelu (funkcjonariuszy i pracowników cywilnych więziennictwa). Zaopatrywanie w towary i usługi niezbędne dla właściwego wykonywania zadań penitencjarnych przez zakłady karne i areszty śledcze należy bezpośrednio do dyrektorów tych jednostek. Zakres tych obowiązków jest niezwykle szeroki tak pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym. Z jednej strony obejmuje on funkcjonariuszy SW w zakresie ich uzbrojenia i umundurowania oraz zaspokojenia potrzeb kwaterunkowych w jednostce, w której pełnią służbę a więc ma na celu prawidłowe zabezpieczenia wykonywania obowiązków służbowych. Integralną częścią tego podsystemu jest zapewnienie normatywnego wyposażenia technicznego, w tym w zakresie środków ochrony osobistej funkcjonariuszy oraz tych wszystkich środków materiałowych, które są niezbędne dla wykonywania ustawowych zadań, jak choćby środków transportu do przemieszczania skazanych pomiędzy zakładami karnymi. Ponadto podsystem zaopatrywania funkcjonariuszy SW winien zabezpieczyć określone w ustawie o SW uprawnienia socjalno-bytowe, jak prawo do lokalu służbowego, a wypadku jego braku do tzw. świadczeń kompensacyjnych (równoważnika za brak mieszkania) oraz innych, dotyczących sfery socjalno-bytowej. Przede wszystkim jednak system logistyczny nakierowany jest na zapewnienie odpowiednich warunków do wykonywania kary pozbawienia wolności przez skazanych,
począwszy od wyżywienia, właściwych warunków socjalno-bytowych w zakresie zakwaterowania, potrzeb kulturalno-oświatowych czy też sanitarnych. Jednym z istotnych elementów tego podsystemu jest konieczność zorganizowania odpowiedniej opieki lekarskiej, która realizowana jest zarówno przez przywięzienne zakłady opieki zdrowotnej i ambulatoria, jak i pozawięzienną służbę zdrowia, w ramach tzw. współdziałania z powszechnymi zakładami opieki społecznej. O skali wyzwania, jak stoi przed SW tylko w tym zakresie, tj. zabezpieczenia opieki lekarskiej osadzonym, może choćby świadczyć ilość udzielonych świadczeń medycznych 14. Natomiast wydatki w części dotyczącej zakupu towarów i usług, a więc grupie wydatków mających bezpośredni i decydujący wpływ na standard wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz na warunki bytowe osadzonych na koniec 2011 r. wynosiły 502 045 tys. zł 15. W związku z tak szerokimi zadaniami Służby Więziennej w zakresie zabezpieczenia kwatermistrzowskiego potrzeb osadzonych i funkcjonariuszy (zarówno materiałowego jak i usługowego) wydaje się, że zaprezentowane rozwiązania ustawowe w odniesieniu do zadań i procesów logistycznych, z których wynika, że w układzie wykonawczym zostały one przeniesione głownie na poziom jednostek podstawowych, tj. zakładów karnych i aresztów śledczych jest sprzeczny z pojęciem i postulatem systemu traktowanego jako zbiór pewnych elementów wzajemnie powiązanych i/lub całościowo oddziałujących lub postrzeganych przez otoczenie, w którym to systemie każdy obiekt składowy występuje jako względnie wydzielona całość powiązana z innymi obiektami i z otoczeniem 16. Co szczególnie istotne, przypisanie tych zadań jednostkom podstawowym na pewno nie pozwala uzyskać efektu synergicznego, charakterystycznego dla zintegrowanych systemów logistycznych. Podkreślić bowiem należy, że niezależnie od wielkości organizacji (podmiotu), zakresu oraz posiadanej struktury, można w ramach pojęcia system wyodrębnić stałe własności, jak zwłaszcza spójność (koherentność), centralizację, sterowalność 17, co w praktyce oznacza, że strukturę systemu logistycznego konstytuują tylko te procesy logistyczne, które są podporządkowane w sposób systemowy odpowiednim rozwiązaniom organizacyjnym 18. 14 według danych CZSW w 2011 r. w aś i zk badaniami analitycznymi objęto 271486 skazanych, badaniami rtg 113212 skazanych, badaniami usg 35583 skazanych, zaś na świerzb, wszawice i inne choroby zakaźne leczono ponad 3500 skazanych; w ambulatoriach Aś i zak udzielono 1514524 porad lekarskich, z czego 239573 przez lekarzy dentystów; źródło: opracowanie własne na podstawie informacji statystycznej CZSW za 2011 r. 15 Źródło: informacja statystyczna CZSW za 2011 r.; niepublikowane. 16 por. S. Paszkowski, Podstawy teorii systemów i analizy systemowej, WAT, Warszawa 1999, s. 7. 17 por. A. Rokicka-Broniatowska, Wstęp do informatyki gospodarczej, SGH, Warszawa 2006, s.34. 18 por. P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa 2001, s. 53
W ocenie autora, system logistyczny Służby Więziennej, przynajmniej w zakresie rozwiązań ustawowych określonych w ustawie o SW, pozostaje w opozycji do wskazanych postulatów doktryny. Nie zmieniają tego faktu czynione przez Kierownictwo Centralnego Zarządu inicjatywy dokonywania części zakupów przez Służbę Więzienną na rzecz jednostek podstawowych w celu maksymalnego obniżenia wydatków w trybie tzw. zakupów centralnych, które mają na celu maksymalne obniżenie kosztów poprzez komasację zamówień i uruchamianie postępowań o znacznej wartości szacunkowej na szczeblu centralnym (tj. przez CZSW przyp. autora) w przypadku zakupu sprzętu informatycznego, np. komputerów, kart kryptograficznych i rejestratorów rozmów ( ), w wyniku czego uzyskano korzystne oferty cenowe 1919. Jak już bowiem stwierdzono wcześniej, minimalnym postulatem systemowości jest uporządkowanie jakiegoś zbioru elementów; zasada ta ma odpowiednie zastosowanie do systemu logistycznego. 4. Zakończenie Zaprezentowany system logistyczny Służby Więziennej charakteryzuje się specyficznym charakterem i zakresem wykonywanych zadań, w porównaniu z innymi systemami logistycznymi służb mundurowych. Zdecydowanym jego wyróżnikiem jest konieczność zapewnienia, obok zasilania Służby Więziennej jako formacji w określone dobra materialne i usługi, bardzo szerokich świadczeń w obszarze usług gospodarczo-bytowych i socjalnych oraz specjalistycznych na rzecz osadzonych. Niewłaściwa lub niepełna realizacja zadań logistycznych może skutkować bezpośrednimi i groźnymi implikacjami dla bezpieczeństwa zakładów karnych i aresztów śledczych, z powstaniem sytuacji kryzysowych włącznie, w tym buntów i wystąpień ze strony osadzonych. Analiza przyjętych rozwiązań ustawowych, wynikająca z ustawy o Służbie Więziennej, pozwala przyjąć, że główna odpowiedzialność za poszczególne podsystemy: kierowania, materiałowy, techniczny i infrastrukturalny, została scedowana na poziom jednostek podstawowych. Powyższe powodować może jednak zróżnicowany poziom zaspokajania osadzonych w przysługujące im uprawnienia socjalno-bytowe oraz w zakresie opieki specjalistycznej, co z kolei prowadzić może co najmniej do napięć w relacjach funkcjonariusze-osadzeni. Wydaje się, że przedstawione uregulowania organizacyjne i kompetencyjne organów wyższego stopnia, tj. zwłaszcza dyrektorów okręgowych Służby Więziennej, którzy pełnią 19 Informacja o działalności więziennictwa w 2011 r. w zakresie wykonania planu finansowego, funkcjonowania państwowego funduszu celowego pn. Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, wyników finansowych instytucji gospodarki budżetowej i przedsiębiorstw przywięziennych; Centralny Zarząd Służby Więziennej; str. 27; niepublikowane.
nadzór nad podległymi terytorialnie zakładami karnymi i aresztami śledczymi, sprowadzające się przede wszystkim do funkcji nadzorczych w dziedzinie systemu zaopatrzenia tych jednostek w niezbędne dobra materialne i usługi, są dalece niewystarczające i nie zapewniają efektu synergicznego, tj. aby w praktyce współdziałające elementy opisanej struktury, w relacjach okręgowe inspektoraty zakłady karne i areszty śledcze, poprzez właściwe uregulowania ustawowe, dały lepszy wypadkowy wynik, niż prosta suma efektów każdego z nich. Efekt taki byłby możliwy do osiągnięcia chociażby poprzez wyraźne, ustawowe zobowiązanie dyrektorów okręgowych Służby Więziennej do organizowania zakupów i usług na rzecz jednostek podległych im terytorialnie w zakresie zabezpieczenia osadzonych w odzież, bieliznę, pościel, obuwie, środki czystości i higieny dla osadzonych, które dla przykładu w 2011 roku wyniosły aż 16.501 tys. zł 20. Ponadto, poza niewątpliwym walorem unifikacji tych zakupów, poprzez uruchomienie procedur przetargowych na poziomie okręgowych inspektoratów zapewne doszłoby, jak wskazuje na to praktyka, do obniżenia wydatków związanych z funkcjonowaniem więziennictwa 21. Centralizacja pewnych zakupów winna dotyczyć także Centralnego Zarządu Służby Więziennej, który także obok kompetencji stricte planistycznych i nadzorczych winien przejąć funkcje zaopatrzeniowe więziennictwa w zakresie tych dóbr i usług dla Służby Więziennej, które maja charakter strategiczny i zunifikowany. Bibliografia Literatura: 1) E. Michnowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, AHG, Kraków 2002. 2) A. Szymonik., Logistyka w bezpieczeństwie, Difin, Warszawa 2010. 3) P. Blik, Logistyka, PWE, Warszawa 2001. 4) S. Paszkowski, Podstawy teorii systemów i analizy systemowej, WAT, Warszawa 1999. 5) A. Rokicka-Broniatowska, Wstęp do informatyki gospodarczej, SGH, Warszawa 2006. 6) P. Blik, Logistyka, PWE, Warszawa 2001. Dokumenty: 1) Informacja o działalności więziennictwa w 2011 r. w zakresie wykonania planu finansowego, funkcjonowania państwowego funduszu celowego pn. Fundusz 20 Tamże, str. 27. 21 Tamże, str. 27
Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, wyników finansowych instytucji gospodarki budżetowej i przedsiębiorstw przywięziennych; Centralny Zarząd Służby Więziennej (niepublikowana). 2) Informacja statystyczna CZSW za 2011 r. (niepublikowan). 3) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy ( Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.) 4) Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. Nr Dz. U. Nr 79, poz. 523, z późn. zm.) 5) zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie siedzib, terytorialnego zasięgu i szczegółowego zakresu działania dyrektorów okręgowych Służby Więziennej oraz struktury organizacyjnej okręgowych inspektoratów Służby Więziennej (Dz. Urz. MS z dnia 7 września 2010) 6) zarządzenie Nr 81 /2010 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej (niepublikowane) 7) Zarządzenie nr 30/10 DGSW z dnia 13 sierpnia 2010 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania dyrektorów oraz struktury organizacyjnej zakładów karnych i aresztów śledczych (niepublikowane) 8) Biuletyn Informacyjny Służby Więziennej; Centralny Zarząd Służby Więziennej, WWW. sw.gov.pl