Geologia poziom rozszerzony Zadanie 1. (3 pkt) ł ę ą ą ę Źródło: CKE 2005 (PR), zad. 45. ł ą ś ę ą ę ś Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez Tatry. Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 31. Korzystając z rysunku, uszereguj podane niżej wydarzenia geologiczne od najstarszego do najmłodszego, wpisując do ramki cyfry odpowiadające wydarzeniom. 1. Fałdowanie osadów w wyniku nacisku płyt litosfery. 2. Niszczenie osadów płaszczowinowych i trzonu granitowego przez czynniki zewnętrzne. 3. Odrywanie płaszczowin od podłoża i przesuwanie w kierunku północnym. 4. Intruzja magmowa. 5. Gromadzenie osadów w zbiorniku morskim. Wydarzenie Wydarzenia najstarsze n Wydarzenia Wydarzenie najmłodsze n 1
Zadanie 3. (2 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 32. Podkreśl właściwe określenia w nawiasach, tak aby zdania przedstawiały zależności zachodzące między elementami środowiska. a) Zamarzanie wsiąkającej w szczeliny skalne wody może doprowadzić do (rozpuszczania skał i powstawania nacieków / łuszczenia się skał i powstawania ostańców / rozpadu blokowego skał i powstawania gołoborzy). b) Sudety jako góry zrębowe powstały w wyniku (ruchów epeirogenicznych / intruzji magmowych / ruchów tektonicznych). c) W Kotlinie Warszawskiej występują wody subartezyjskie, co uwarunkowane jest (antyklinalnym ułożeniem warstw skalnych / nieckowatym ułożeniem na przemian warstw nieprzepuszczalnych i przepuszczalnych / położeniem obszaru w strefie granicy platformy wschodnioeuropejskiej). Zadanie 4. (2 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 39. Rys. Całkowita liczba ofiar tsunami w krajach najsilniej dotkniętych tym kataklizmem w grudniu 2004 roku. Liczby uwzględniają ofiary śmiertelne oraz mieszkańców pozbawionych dachu nad głową. a) Podaj przyczynę trzęsień ziemi, których skutkiem jest występowanie tsunami na przedstawionym na rysunku obszarze. 2
b) Podaj trzy cechy tsunami, które decydują o katastrofalnych zniszczeniach na obszarach występowania tego zjawiska. 1.... 2.... 3.... Zadanie 5. (3 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 39. Wykorzystaj załączony przekrój geologiczny oraz posiadaną wiedzę i wykonaj polecenia a) i b). a) Uporządkuj chronologicznie podane poniżej wydarzenia geologiczne od najstarszego do najmłodszego. Numery odpowiadające kolejnym wydarzeniom wpisz do tabeli. 1. sfałdowanie osadów morskich 2. zlodowacenie obszaru 3. akumulacja osadów w środowisku wód śródlądowych 4. erozyjne ścięcie powierzchni 5. akumulacja osadów w środowisku morskim wydarzenia najstarsze najmłodsze b) Podaj nazwę grupy skał występujących na przekroju, uwzględniając ich genezę. Nazwa grupy skał:... Zadanie 40. (3 pkt) 3
Zadanie 6. (5 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 41. Rysunek przedstawia zjawiska geologiczne na granicy płyt litosfery na obszarze wschodniej Afryki. Wykorzystaj rysunek i własną wiedzę do wykonania poleceń a), b), c). a) Zaznacz poprawną odpowiedź. Przedstawione na mapie rowy i uskoki tektoniczne położone są w strefie: A. subdukcji. B. ryftu. C. kolizji płyt. D. geosynkliny. b) Na przykładzie przedstawionych na rysunku jezior Niasa i Tanganika oraz posiadanej wiedzy, wymień trzy cechy jezior tektonicznych. 1.... 2.... 3.... c) Podaj przykłady trzech przyrodniczych konsekwencji, które mogą w przyszłości wystąpić w Afryce Wschodniej jako skutek położenia tej części kontynentu na granicy płyt litosfery. 1.... 2.... 3.... 4
Zadanie 7. (1 pkt) Na mapie geologicznej przedstawiono fragment obszaru Gór Stołowych. Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 5. Cenoman - najstarsze piętro epoki górnej kredy w erze mezozoicznej Turon piętro (po cenomanie) epoki górnej kredy w erze mezozoicznej Podkreśl nazwę skały, z której zbudowane są szczytowe partie najwyżej położonego n.p.m. obszaru przedstawionego na mapie turystycznej. A. margiel B. mułowiec C. piaskowiec D. zlepieniec Zadanie 8. (1 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 6. Uszereguj wymienione w legendzie mapy geologicznej z zadania 7. 5. skały osadowe okruchowe w kolejności, uwzględniającej wielkość budujących je ziaren. Zacznij od skały zbudowanej z ziaren o najmniejszej średnicy. 1.... 2.... 3.... Zadanie 9. (2 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 12. Do określania wieku względnego skał wykorzystuje się metodę skamieniałości przewodnich. Typową cechą skamieniałości przewodnich jest ich powszechne występowanie w dużych ilościach na rozległych obszarach kuli ziemskiej. a) Podaj inną typową cechę skamieniałości przewodnich, odróżniającą je od innych skamieniałości.... 5
6
b) Podkreśl rodzaj skał, w których występują skamieniałości. Skały: magmowe, metamorficzne, osadowe. Zadanie 10. (1 pkt) Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 13. Uporządkuj następujące wydarzenia w dziejach Ziemi od najstarszego do najmłodszego, wpisując w odpowiednie miejsca odpowiadające im litery. A) Wyginięcie dinozaurów B) Powstanie M. Bałtyckiego C) Pojawienie się życia na Ziemi D) Powstanie pokładów węgla kamiennego w Polsce wydarzenie najstarsze wydarzenie najmłodsze Zadanie 11. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono sytuację tektoniczną występującą na granicy płyt litosfery. Źródło: CKE 2006 (PR), zad. 14. Podaj dwa przykłady zjawisk lub procesów geologicznych, występujących na granicy płyt litosfery na obszarze przedstawionym na rysunku. Wyjaśnij genezę jednego z nich. Nazwy zjawisk/procesów geologicznych: 1.... 2.... 7
Nazwa omawianego zjawiska/procesu geologicznego:... Geneza podanego zjawiska/procesu geologicznego:... Zadanie 12. (2 pkt) Uzupełnij poniższą tabelę, wykonując polecania a) i b). a) Wpisz chronologicznie podane poniżej okresy geologiczne. perm, trias, neogen, karbon Źródło: CKE 2007 (PR), zad. 11. b) Każdemu z wyżej wymienionych okresów geologicznych przyporządkuj surowiec, który powstał w tym czasie na podanym obszarze. Surowce mineralne: A. ropa naftowa na północ od Przylądka Rozewie B. rudy cynku i ołowiu w okolicach Olkusza C. węgiel kamienny w Zagłębiu Lubelskim D. węgiel brunatny w Zagłębiu Bełchatowskim Okres geologiczny Surowiec mineralny Najstarszy Najmłodszy Zadanie 13. (2 pkt) Na podstawie opisu rozpoznaj proces geologiczny i podaj jego nazwę. A. Pionowe ruchy wywołane zaburzeniami równowagi między skorupą ziemską a płaszczem Ziemi. Niektóre obszary Skandynawii podniosły się w wyniku tych ruchów w ciągu ostatnich 10 000 lat o kilkaset metrów.... B. Proces ten obejmuje ogół zjawisk związanych z powstawaniem i krystalizacją intruzji magmowych wewnątrz skorupy ziemskiej. Przykładem największych intruzji są batolity.... C. Są to powolne i bardzo długotrwałe pionowe ruchy wielkich obszarów kontynentalnych. W przeszłości geologicznej ruchy te powodowały wielkie transgresje i regresje mórz. Współcześnie występują między innymi na wybrzeżu Morza Śródziemnego w okolicach Neapolu.... 8 Źródło: CKE 2007 (PR), zad. 13.
Zadanie 14. (2 pkt) Źródło: CKE 2007 (PR), zad. 14. Rysunek przedstawia dwie formy ukształtowania dna oceanicznego: grzbiet oceaniczny i rów oceaniczny. Podaj literę, którą oznaczono na rysunku rów oceaniczny oraz wyjaśnij, w jaki sposób doszło do jego powstania. Rów oceaniczny oznaczono literą Wyjaśnienie:............... Zadanie 15. (2 pkt) Na mapie przedstawiono granice i kierunki ruchu płyt litosfery. Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 13. 9
Przyporządkuj obszarom oznaczonym na mapie literami A i B po dwa zjawiska lub procesy geologiczne, dobierając je z wymienionych poniżej. 1. Powstawanie głębokiej szczeliny, wzdłuż której wylewa się lawa bazaltowa zastygająca na krawędziach płyt. 2. Podsuwanie się jednej płyty litosfery pod drugą i wtapianie się jej w płaszcz. 3. Powstawanie rowów oceanicznych na skutek zstępujących prądów konwekcyjnych. 4. Odtwarzanie się skorupy oceanicznej w strefie ryftu. 5. Zderzanie się kontynentalnych płyt litosfery. Obszar na mapie Zjawiska lub procesy geologiczne (wpisz numery) A B............ Zadanie 16. (1 pkt) Zaznacz metodę, która służy do określania wieku względnego skał i zdarzeń geologicznych na Ziemi. Metody: A. Izotopowa 238 U B. Paleontologiczna C. Dendrochronologiczna D. Izotopowa 14 C Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 14. Zadanie 17. (1 pkt) Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 15. Wymień metodę określania wieku bezwzględnego zdarzeń geologicznych, którą należy zastosować, aby zbadać wiek powstania oraz wiek zaniku obecnie zarośniętej misy jeziornej na Pojezierzu Mazurskim. Nazwę metody wybierz spośród podanych w zadaniu 14. 6.... 10
Zadanie 18. (2 pkt) Źródło: CKE 2008 (PR), zad. 28. Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych Polski. a) Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego z podanych surowców nazwę jednostki tektonicznej, na obszarze której dany surowiec jest eksploatowany. Nazwy jednostek dobierz z podanych. niecka brzeżna, zapadlisko przedkarpackie, monoklina przedsudecka, zapadlisko śląsko-krakowskie b) Podaj numery, którymi jednostki te oznaczono na mapie. Surowiec mineralny Nazwa jednostki tektonicznej Numer jednostki na mapie Rudy miedzi Siarka 11
Zadanie 19. (2 pkt) Źródło: CKE 2009 (PR), zad. 7. Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny przez Łysogóry i obszar położony na północ od tego pasma. Na podstawie: W. Mizerski, Geologia Polski dla geografów, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2005 Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe. Łysica jest wyrzeźbiona z kambryjskich piaskowców kwarcytowych.... Skały budujące Łysicę są młodsze od skał budujących Górę Miejską.... Obszar zaznaczony na przekroju numerem 1 ma budowę antyklinalną.... Dolina Pokrzywianki powstała w łupkach ilastych skałach mniej odpornych na erozję niż piaskowce kwarcytowe.... 12
Zadanie 20. (1 pkt) Źródło: CKE 2009 (PR), zad. 17. Na mapie zaznaczono literami A D miejsca położone na granicach płyt litosfery. Wpisz litery, którymi oznaczono na mapie dwa miejsca znajdujące się w strefie subdukcji. 1.... 2.... Zadanie 21. (2 pkt) Źródło: CKE 2009 (PR), zad. 18. Korzystając z określeń podanych poniżej, wypełnij prostokąty w poziomie, tak aby przedstawiały trzy procesy powstawania skał. granit, plutonizm, metamorfizm, piasek, sedymentacja szczątków organicznych, marmur, diageneza Krystalizacja głębinowa magmy gnejs wapień metamorfizm Sedymentacja produktów wietrzenia skał piaskowiec 13
Zadanie 22. (2 pkt) Źródło: CKE 2010 (PR), zad. 9. Poniższe zdania dotyczą ukształtowania powierzchni Ziemi. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe. Antarktyda jest kontynentem o najniższej średniej wysokości n.p.m.... Cechą Wyżyny Wschodnioafrykańskiej jest obecność zrębów i rowów tektonicznych.... W Ameryce Południowej niziną o największej powierzchni jest Nizina Zatokowa.... Najgłębsza depresja na Ziemi znajduje się w Azji.... Rowy oceaniczne towarzyszą strefom subdukcji.... Najgłębszy na świecie rów oceaniczny jest położony u zachodnich wybrzeży Jawy.... Zadanie 23. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny. Źródło: CKE 2010 (PR), zad. 10. Na podstawie: Srokosz W., Geografia zadania, wskazówki, zasady oceniania, Nowa Era, Warszawa 2004 r. a) Uzupełnij poniższe zdania, wpisując właściwe określenie spośród podanych w nawiasach, tak aby zdania dotyczące zamieszczonego przekroju geologicznego były prawdziwe. Uskok powstał (wcześniej / później)... niż warstwa skał bazaltowych. Transgresja morska miała miejsce w (jurze / permie).... Pozostałością zlodowacenia są (iły i łupki krystaliczne / piaski i gliny).... b) Określ wiek względny warstwy wapieni. 14