POMOC SPOŁECZNA mgr Marta Wasil
CO TO JEST POMOC SPOŁECZNA? Pomoc społeczna umożliwia przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
KOMU PRZYSŁUGUJE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ Z POMOCY SPOŁECZNEJ? Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje: osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: a) na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.), lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, b) na podstawie zgody na pobyt tolerowany - w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego;
KOMU PRZYSŁUGUJE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ Z POMOCY SPOŁECZNEJ? mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043 z późn. zm.), posiadającym prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do świadczeń w formie interwencji kryzysowej, schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego przysługuje cudzoziemcom, o których mowa w art. 53 ust. 1 pkt 15 oraz art. 53a ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach.
KOMU PRZYSŁUGUJE PRAWO DO ŚWIADCZEŃ Z POMOCY SPOŁECZNEJ? Osoba lub rodzina ubiegająca się o pomoc społeczną może zgłosić się do ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie). Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają uprzednio przeprowadzenia przez pracownika socjalnego rodzinnego wywiadu środowiskowego. Decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej. Od każdej decyzji służy prawo odwołania. Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Od dnia 1 października 2012 r. dla osoby samotnie gospodarującej jest nim dochód nie przekraczający kwoty 542 zł, natomiast dla osoby w rodzinie kwota 456 zł. Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków okresowego i celowego.
CHARAKTER DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
CELE POMOCY SPOŁECZNEJ Główne cele pomocy społecznej: wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka, zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym, zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia, zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie, integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie, stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.
ZASADY CHARAKTERYSTYCZNE DLA SYSTEMU POMOCY SPOŁECZNEJ Reguły te zostały określone w ustawie o pomocy społecznej. Nie dotyczą one bezpośrednio funkcjonowania organów administrujących, lecz odnoszą się do idei i celów pomocy społecznej. Można tu wymienić zasady: indywidualizacji i typizacji świadczeń, uznaniowości i roszczeniowości, ochrony dóbr osobistych, finansowania pomocy społecznej ze środków publicznych, zasada odpłatności.
ZASADA INDYWIDUALIZACJI I TYPIZACJI ŚWIADCZEŃ Zasada indywidualizacji odgrywa znaczącą rolę w pomocy społecznej. Po pierwsze, odróżnia ona tę pomoc od ubezpieczeń społecznych, w których rodzaje świadczeń są ściśle określone przepisamia prawa i zależne od zdarzenia losowego, bez możliwości dopasowania wsparcia do jednostkowych przypadków. Po drugie, indywidualizacja świadczeń umożliwia wypełnienie celów pomocy społecznej, zwłaszcza poprzez aktywizowanie jej beneficjentów o poprzez pomoc do samopocy. Najważniejszą cechą omawianej zasady jest elastyczność w dostosowaniu form pomocy do konkretnych sytuacji i indywidualnych potrzeb. Zasada ta wyrażona jest w art. 3 ust. 3 u.p.s., w myśl którego rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Aktualne pozostaje więc orzeczenie NSA z dn. 12.01.1994 r., w którym sąd stwierdza, że organy przynające zasiłki celowe nie są związane przepisami prawa co ich wysokości. Natomiast muszą brać pod uwagę sytuację materialną wnioskodawcy i cel, na który zasiłek jest przeznaczony oraz możliwości finansowe organów pomocy społecznej.
ZASADA UZNANIOWOŚCI I ZASADA ROSZCZENIOWOŚCI Uznaniowość łączy sięz indywidualizacją świadczeń. Oznacza ona znaczną swobodę organu w podejmowania decyzji o przyznaniu pomocy. Wraz z rozwojem prawnej regulacji pomocy społecznej zakres uznaniowości ulegał ograniczaniu poprzez przyznanie niektórym świadczeniom charakteru roszczeniowego. Oznacza to, że podmioty, które spełnią określone prawem warunki, mogą domagać się przyznania pomocy. W funkcjonowaniu pomocy społecznej nie da się całkowicie wyeliminować uznaniowości, zresztą byłoby to niecelowe. Ustawodawca nie jest w stanie przewidzieć i uregulować wszystkich możliwych sytuacji, dlatego musi pozostawić organom stosującym prawo pewien margines swobody. To właśnie te organy będą oceniały m.in., czy podmiot ubiegający się o przyznanie pomocy może wykorzystać własne środki i uprawnienia w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej i czy aktywnie uczestniczy w pokonywaniu trudności. Jednakże granice uznaniowości muszą być wyznaczone przepisami prawa. NSA wielokrotnie odnosił się do zasady uznaniowości, zwracając uwagę na niebezpieczeństwo nadużycia uznania administracyjnego w sprawach pomocy społecznej. Wskazywał, że uznaniowość przejawia się w możliwości wyboru treści rozstrzygnięcia w zależności od okoliczności spraw, a w szczególności od uzyskiwanych dochodów przez osoby starające się o pomoc, wielkości i rodzaju ich potrzeb, a także od posiadanych przez organy środków na świadczenia i liczby ubiegających się o nie osób. Decyzje uznaniowe nie mogą być dowolne, dlatego wymagają dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i prawnego oraz przedstawienia ich oceny w uzasadnieniu rozstrzygnięcia.
ZASADA UZNANIOWOŚCI I ZASADA ROSZCZENIOWOŚCI Roszczenie o udzielenie pomocy społecznej należy traktować jako prawo podmiotowe. Wskazuje na to m.in. art. 3 ust. 4 u.p.s., który stanowi, że potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. Ponadto, art. 16 dodaje, iż gmina i powiat oraz podmioty, którym jednostki samorządowe zleciły realizację zadań z zakresu pomocy społecznej, nie mogą odmówić udzielenia wsparcia osobie potrzebującej. Przytoczone przepisy odwołują się do zasady roszczeniowości, jednak jest ona zależna od dodatkowych czynników. Otwartą kwestią jest bowiem to, czy gmina lub powiat mają odpowiednie środki finansowe na realizację wszystkich zadań pomocy społecznej.
ZASADA OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH BENEFICJENTÓW Do dóbr osobistych zalicza się m.in. zdrowie, wolność, godność, nazwisko, wizerunek, swobodę sumienia, tajemnicę korespondencji. Ogólną ochronę dóbr osobistych przewiduje kodeks cywilny. W razie naruszenia dóbr można żądać usunięcia skutków tego naruszenia, a w szczególności złożenia przez osobę, która się go dopuściła, odpowiedniego oświadczenia. Ponadto można domagać się zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty określonej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli naruszenie dobra osobistego wyrządziło szkodę majątkową, to poszkodowany może żądać jej naprawienia. Do ochrony dóbr osobistych kilkakrotnie odwołuje się ustawa o pomocy społecznej. Przede wszystkim zasada ta jest wyznacznikiem postępowania w sprawie świadczeń z pomocy społecznej. Ustawodawca zobowiązuje organy prowadzące postępowanie do ochrony dóbr osobistych osób korzystających z pomocy oraz do kierowania się dobrem tych osób. Pojęcie dobra jest niedookreślone prawnie i powinno być interpretowane w kontekście zasad i celów pomocy społecznej. W szczególności ochronie podlegają nazwiska i inne dane osób, którym udzielono pomocy. Nie wolno podawać ich do wiadomości publicznej oraz ujawniać rodzaju i zakresu przyznanego świadczenia.
ZASADA FINANSOWANIA POMOCY SPOŁECZNEJ ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH Zasada finansowania pomocy społecznej ze środków publicznych jest jedną z podstawowych cech odróżniających pomoc społeczną od ubezpieczeń społecznych, które finansowane są głównie ze składek. Państwo i samorządy terytorialne mają nie tylko obowiązek wykonywania zadań pomocy społecznej, ale muszą również ponosić związane z tym obciążenia finansowe. Duża część zadań realizowanych przez samorządy finansowana jest z ich własnych środków. W gminie i w powiecie ustawa o pomocy społecznej wymienia zadań własnych rónież zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Środki na realizację i obsługę tych zadań pochodzą budżetu państwa.
ZASADA ODPŁATNOŚCI Zasada odpłatności wiąże się z faktem, iż w pokrywaniu kosztów świadczenia pomocy społecznej uczestniczą również sami beneficjeni. Świadczenia z pomocy społecznej mogą być udzielane odpłatnie i nieodpłatnie, część z nich może podlegać zwrotowi. Odpłatność w przypadku świadczeń niepieniężnych sprowadza się głównie do pokrywania kosztów usług lub otrzymanej pomocy rzeczowej. Rada gminy lub rada powiatu określają w drodze uchwały zasady odpłatności za pobyt w ośrodkach wpsrcia, mieszkaniach chronionych, ośrodkach interwencji kryzysowej. Wysokość opłaty na podstawie uchwały ustala podmiot kierujący w uzgodnienie z osobą kierowaną, uwzględniając przyznany zakres usług. Koszty pobytu nie obciążają osoby przebywającej w placówce, jeśli jej dochód nie przekracza kryterium dochodowego w skazanego w ustawie o pomocy społecznej. Odpłatny jest również pobyt w domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. Wysokość opłaty ustala tu podmiot prowadzący jednostkę, biorąc pod uwagę warnki pobytu i obowiązki osoby przebywającej w placówce. Część kosztów utrzymania może ponosić gmina, w której zamieszkuje osoba przebywająca w domu.
SYSTEM ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Wśród obecnych form pomocy finansowej dominują zasiłki. Zgodnie z art. 36 pkt 1 u.p.s. świadczeniami pieniężnymi są: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, uchodźców i osób korzystających z ochrony uzupełniającej, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd.
ZASIŁEK STAŁY Pierwszym świadczeniem pieniężnym jest zasiłek stały, który obecnie ma charakter obligatoryjny. Zasiłek stały z pomocy społecznej przysłguje osobom pełnoletnim samotnie gospodarującym oraz osobom pełnoletnim pozostającym w rodzinie, niezdolnym do pracy w zpowodu wieku lub całkowicie niezdolnym do pracy. Zgodnie z przepisami z zakresu ubezpieczeń społecznych całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utracił zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Ponadto całkowita niezdolność do pracy spowodowania niepełnosprawnością dotyczy osób zalicznanych do I i II grupy inwalidzkiej oraz osób legitymujących się znacznym lub umiarkowamnym stoopniem niepełnosprawności. Przyznanie prawa do zasiłku stałego wymaga spełnienia kryterium dochodowego. Osoba samotna musi wykazać dochód niższy od kryterium dochodowego osby samonie gospodarującej. W drugim przypadku dochód osoby uprawnionej oraz dochód na osobę w rodzinie musi być niższy od ktyrerium dochodowego na osobę w rodzinie. Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 10 ust. 1 u.p.s. przy ustalaniu prawa do zasiłków stałego i okresowego w składzie rodziny nie uwzględnia się dzieci wychowywanych w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka oraz pełnoletnich wychowanków rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka, a do dochodu rodziny nie wlicza się ich dochodów oraz świadczeń na pokrycie kosztów ich utrzymania i dodatków przyznanych na podstawie przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
ZASIŁEK STAŁY C.D. Wysokość zasiłku ustala się, odejmując od kryterium dochodowego dochód osoby samotnie gospodarującej lub odpowiednio dochód na osobę w rodzinie. Ustawodawca ustalił ponadto minimalną kwotę świadczenia - 30 zł miesięcznie. W przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i renty socjalnej, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego, dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania lub zasiłku dla opiekuna, zasiłek stały nie przysługuje. Osobę przebywającą w domu pomocy społecznej lub ubiegającą się o przyjęcie do niego uznaje się za osobę samotnie gospodarującą, jeżeli przed przyjęciem do domu pomocy społecznej lub rozpoczęciem oczekiwania na miejsce w takim domu była uprawniona do zasiłku stałego. Do dochodu osoby ubiegającej się i pobierającej zasiłek stały nie wlicza się kwoty zasiłku okresowego.
ZASIŁEK OKRESOWY Przysługuje on ze względu na szczególne okoliczności, tylko przykładowo wymienione przez ustawę (długotrwała choroba, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego): 1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej; 2) rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny. Kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 50% różnicy między: 1) kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby; 2) kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny.
ZASIŁEK OKRESOWY C.D. Kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie. W przypadku podjęcia zatrudnienia przez osobę objętą kontraktem socjalnym pobierającą zasiłek okresowy, może być on wypłacany nadal niezależnie od dochodu, do dnia wynikającego z decyzji przyznającej zasiłek okresowy, nie dłużej jednak niż do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba została zatrudniona. Zasiłek okresowy w tym wypadku jest wypłacany niezależnie od dochodu nie częściej niż raz na 2 lata. Regulacja ta ma zachęcić osoby korzystające z pomocy społecznej do poszukiwania i podejmowania pracy. Dotychczasowe rozwiązania stanowiły przeszkodę w zatrudnianiu takich osoób, dla których często korzystniejsze było pobieranie świadczeń niż utrzymywanie sięz niskiego wynagrodzenia. Ponadto w sytuacji podjęcia pracy połączonej z jednoczestną utratą prawa do świadczeń pomocowych osoby takie do momentu otrzymania pierwszego wynagrodzenia pozostawały bez środków do życia. Dlatego też zmiany przepisów w tym zakresie należny uznać za w pełni pożądaną.
ZASIŁEK OKRESOWY C.D. Okres, na jaki jest przyznawany zasiłek okresowy, ustala ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy, a rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć minimalne kwoty zasiłku okresowego. Ponieważ przyznawanie i wypłacanie zasiłku okresowego jest zadaniem własnym gminy, na podwyższanione świadczenia gmina będzie musiała przeznaczyć wygospodarowane przez siebie środki, a to w praktyce zmniejsza szanse korzystanai przez organ uchwałodawczy z powyższego uprawnienia. Jak wynika z nazwy omawainego zasiłku, jest on przyznawany na czas określony. Ustawodawca nie wproawdza w tej kwestii ograniczeń, pozostawiając tu uznaniu administracyjnemu.
ZASIŁEK CELOWY Może być przyznawany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Ponadto przysługuje on także osobom bezdomnym i innym osobom niemającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych może być przyznany zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne. Należy dodać, że zasiłek celowy może być przyznany w formie biletu kredytowanego.
ZASIŁEK CELOWY C.D. Zasiłek celowy może być przyznany również w celu realizacji postanowień kontraktu socjalnego. Zasiłek celowy może być wypłacany niezależnie od dochodu, przez okres do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba objęta kontraktem socjalnym, w trakcie jego realizacji, stała się osobą zatrudnioną. Wyjątkową sytuację przyznania zasiłku celowego przewiduje art. 40 u.p.s. Zgodnie z tym przepisem, zasiłek celowy może być przyznany również osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Świadczenie to może być przyznane niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi.
ZASIŁEK CELOWY C.D. Rozstrzygnięcie ws. zasiłku celowego zapada w ramach uznania administracyjnego. Załatwiając sprawę, organ powienien kierować sięinterem obywatela, interesem społecznym oraz własnymi środkami. Uznanie nie pozwala organowi na dowolnośćw rozstrzygnięciu sprawy, ale też nie nakazuje mu spełnienia każdego żadania obywatela. Warto zwrócić uwagę, że przy ustalania warunków przyznania zasiłku celowego ustawodawca posługuje się pojęciem niedookreślonym niezbędna potrzeba bytowa, którego interpretacja i ocena należy do rozstrzygającego indywidualny przypadek. W orzecznictwie NSA za niezbędną potrzebę bytową nie zostały uznane: spłaca zaciągniętego kredytu, spłacenie długu czy pokrycie zaległości w opłatach za mieszkanie.
SPECJALNY ZASIŁEK CELOWY W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Jego wysokość nie może przekraczać odpowiednio kwoty kryterium dochodowego osby samotnie gospodarującej lub rodziny. Podmioty te, mimo przekroczenie kryterium dochodowego, mogą również otrzymać zasiłek celowy, okresowy lub pomoc rzeczową, pod warunkiem zwrotu części lub całkości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową.
SPECJALNY ZASIŁEK CELOWY C.D. Przyznanie specjalnego zasiłku celowego wymaga zaistnienia szczególnie uzasadnionych przypadków. Ustawodawca nie wyjaśnia, co należy rozumieć pod tym pojęciem, jednak musi ono nawiązywać do zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych, jak żywność lekarstwa. Za szczególnie uzasadnione okoliczności należy uznać przypadki wyraźnie odbiegające od typowych sytuacji osób kwalifikujących się do otrzymania pomocy społecznej przy spełnienienu kryterium dochodowego. Będzie to zatem sytuacja życiowa osoby lub rodziny, która ponad wszelką wątpliwość, bez konieczności wnikliwych zabiegów interpretacyjnych istniejącego stanu rzeczy, pozwala stwierdzić, że tak dotkliwe w skutkach lub daleko ingerujące w plany życiowe zdarzenia nie należą do zdarzeń codziennych. Ocena przesłanek do przyznania specjalnego zasiłu celowego musi być dokonywana przy uwzględnieniu szczególnego charakteru tego świadczenia, które może być przyznane w sytuacjach zupełnie wyjątkowych i powinno być przeznaczone na zaspokojoenie podstawowych potrzeb bytowych osób korzystających z pomocy, a nie podnoszenie standardów ich codziennego funkcjonowania.
RODZAJE ŚWIADCZEŃ NIEPIENIĘŻNYCH Katalog świadczeń niepieniężnych: praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych.
USŁUGI OPIEKUŃCZE Zróżnicowaną grupę świadczeń niepieniężnych tworzą usługi opiekuńcze. Ich różnorodność związana jest przede wszystkim z koniecznością dostosowania do indywidualnych potrzeb świadczeniobiorcy. Ponadto usługi opiekuńcze mogą być świadczone prze różne jednostki organizacyjne pomocy społecznej, mogą mieć charakter środowiskowy i intytucjonalny. W przyznawaniu tych świadczeń ustawodawca odwołuje się do zasady pomocniczości, zwracając uwagę na obowiązki opiekuńcze wynikające zwaszcza z więzi rodzinnych. Osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.
USŁUGI OPIEKUŃCZE C.D. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Ośrodek pomocy społecznej, przyznając usługi opiekuńcze, ustala ich zakres, okres i miejsce świadczenia. Rada gminy określa, w drodze uchwały, szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej. Osobę wymagającą tej formy wsparcia kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej. W przypadku gdy przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące, osobę kieruje się na jej wniosek do domu pomocy społecznej tego samego typu zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, w którym przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie jest krótszy niż 3 miesiące.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ C.D. Osoba wymagająca wzmożonej opieki medycznej kierowana jest przez starostę do zakładu opiekuńczoleczniczego lub placówki pielęgnacyjno-opiekuńczej. W przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna - prokuratora. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. Organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług świadczonych przez dom uwzględnia w szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności. Dom pomocy społecznej może również świadczyć usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób w nim niezamieszkujących.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ C.D. Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na następujące typy domów, dla: 1) osób w podeszłym wieku; 2) osób przewlekle somatycznie chorych; 3) osób przewlekle psychicznie chorych; 4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie; 5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie; 6) osób niepełnosprawnych fizycznie.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ C.D. Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania do domu pomocy społecznej. Decyzję o umieszczeniu w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy prowadzącej dom pomocy społecznej lub starosta powiatu prowadzącego dom pomocy społecznej. W przypadku regionalnych domów pomocy społecznej decyzję wydaje marszałek województwa. W razie niemożności umieszczenia w domu pomocy społecznej z powodu braku wolnych miejsc, powiadamia się osobę o wpisaniu na listę oczekujących oraz o przewidywanym terminie oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej. Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ C.D. Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca: 1) w domu pomocy społecznej o zasięgu gminnym - ustala wójt (burmistrz, prezydent miasta) i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku; 2) w domu pomocy społecznej o zasięgu powiatowym - ustala starosta i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku; 3) w regionalnym domu pomocy społecznej - ustala marszałek województwa i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku. Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: 1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, 2) małżonek, zstępni przed wstępnymi, 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
DOM POMOCY SPOŁECZNEJ C.D. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą: 1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70 % swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70 % tego dochodu; 2) małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej: a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium, b)w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie; 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez mieszkańca i jego rodzinę. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby inne niż małżonek, zstępni lub wstępni.