Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus L., 1758 w Poleskim Parku Narodowym

Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): 13 27. Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus L., 1758 w Poleskim Parku Narodowym GRZEGORZ GRZYWACZEWSKI, SZYMON CIOS Katedra Zoologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie 20-950 Lublin, ul. Akademicka 13 e-mail: grzegorz.grzywaczewski@ar.lublin.pl Wstęp Żuraw zasiedla Europę Środkową i Wschodnią oraz północno-wschodnią Azję. W Europie zachodnią granicę zasięgu wyznaczają stanowiska położone w Skandynawii i na Nizinie Niemieckiej na linii Łaby. Południowa granica przebiega przez Nizinę Polską, Polesie, Nizinę Naddnieprzańską do Morza Kaspijskiego. Północny areał to Półwysep Skandynawski, Półwysep Kolski i północna część Niziny Wschodnioeuropejskiej. Zasięg wschodniej części populacji rozciąga się przez północno- -wschodnią Azję i sięga do Morza Ochockiego. Żuraw jest gatunkiem politypowym, obejmującym 2 podgatunki: Grus g. grus (podgatunek nominatywny) zasiedlający Europę (w tym Polskę) do Uralu i Grus g. lilifordi występujący w Turcji, na Kaukazie, w Armenii, zachodniej i centralnej Syberii i na wschód do rzeki Ob (Cramp, Simmons 1980). Zimowiska europejskiej populacji znajdują się na Półwyspie Iberyjskim, we Francji, Tunezji, Algierii, Turcji, na Bliskim Wschodzie, w Iranie, Afganistanie, Pakistanie, a także w Etiopii i Sudanie oraz prawdopodobnie w Indiach (Prange 1997). Żurawie zasiedlają rozległe bagna, torfowiska, brzegi jezior i starorzecza. Poza tym niewielkie śródleśne bagna, obrzeża stawów rybnych, a nawet małe podmokłe oczka i podmokłe łąki wśród otwartych pól (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). W okresie lęgowym żurawie są terytorialne, a wielkość terytoriów zależy od siedliska 13

G. Grzywaczewski i Sz. Cios i wynosi 50 400 ha. Ptaki żerują najczęściej poza terytoriami na łąkach i polach uprawnych, natomiast zaloty i kopulacja odbywają się w promieniu 1 500 m od gniazda (Cramp, Simmons 1980). Liczebność żurawia w Europie oszacowana została na 57 88 tys. par, z tego największa część populacji gniazduje w Rosji (30 50 tys. par), Szwecji (10 15 tys. par), Finlandii (4 6 tys. par) i w Niemczech (2 246 2 269 par) (BirdLife International 2004). Polska populacja żurawia należy do jednej z największych w Europie, a liczebność oszacowana jest według różnych źródeł na 5 6 tys. par (Tomiałojć, Stawarczyk 2003) lub 10 12 tys. par (Konieczny 2004, BirdLife International 2004). W naszym kraju żuraw najliczniej występuje na Mazurach, na północnym Podlasiu, w Wielkopolsce i na Mazowszu (tab. 1). Na Lubelszczyźnie liczebność żurawia oszacowano na 130 150 par, a ważnym siedliskiem licznego występowania tego ptaka jest Polesie (Wójciak i in. 2005). O dużych liczebnościach lęgowych żurawi na tym obszarze, a także o występowaniu ptaków nielęgowych wspominają informacje już z połowy XIX w. (Taczanowski 1882). Obszar Polesia Zachodniego jako teren wodno-błotny z dużą ilością podmokłych lasów stwarza dogodne warunki do gniazdowania tego gatunku. W związku ze wzrostem populacji żurawia w Polsce (Tomiałojć 1990, Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004) w latach 2005 2006 w Poleskim Parku Narodowym i jego otulinie podjęto badania, których celem było określenie stanu populacji lęgowej (liczebność, zagęszczenie, charakterystyka siedlisk występowania), nielęgowej (liczba ptaków, miejsca żerowania i noclegów) i wędrownej (liczba ptaków na zlotowiskach, miejsca żerowania i noclegów). 14 Teren badań Poleski Park Narodowy (PPN) położony jest w środkowo-zachodniej części Równiny (Pojezierza) Łęczyńsko-Włodawskiej. Z fizjograficznego punktu widzenia Równina Łęczyńsko- Włodawska wraz z PPN stanowi centralny region Polesia Zachodniego (Lubelskiego), które graniczy od północy z Podlasiem, od wschodu z Polesiem właściwym, od południa z Wyżyną Lubelską i od zachodu z Mazowszem. Powierzchnia PPN wynosi

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym 9 762,27 ha, w tym główny kompleks obejmuje powierzchnię 7 573,99 ha, a Bagno Bubnów i Bagno Staw 2 188,28 ha. Jest to obszar wodno-błotny o wyjątkowych walorach przyrodniczych, o dużym stopniu naturalności i unikalnych w skali Europy układach ekologicznych. Tworzą je: lasy (49% powierzchni; są to przede wszystkim bory i brzeziny bagienne oraz olsy), rozległe bezleśne torfowiska i bagna (21%), małe, płytkie, dystroficzne i eutroficzne jeziora oraz niewielkie, niekiedy przekształcone hydrotechnicznie rzeki (5%), łąki i pastwiska (20%), oraz grunty orne (5%). Jeziora PPN: Moszne, Długie i Karaśne to małe i płytkie zbiorniki dystroficzne, otoczone pasem splei i torfowiskami oraz silnie eutroficzne jezioro Łukie otoczone głównie pasem trzcin i szuwarów, miejscami spleją. W kompleksie głównym Parku znajdują się dwa zespoły stawów rybnych Pieszowola i Stary Brus, wśród których przeważają zbiorniki silnie wypłycone i zarośnięte (Radwan 2002). Metodyka Badania ilościowe przeprowadzono w latach 2005 2006, od połowy marca do końca kwietnia. W roku 2005 wykonano liczenia na bagnach Bubnów i Staw oraz w południowej części otuliny, natomiast w roku 2006 w kompleksie głównym Parku na łącznej powierzchni około 101 km 2 (ryc. 1). Metody badań zgodne były z propozycjami Tracza i Tracz (1996) oraz Pugacewicza (1999) i Koniecznego (2004). Liczenia prowadzono w zespołach 2 3 osobowych na transektach o długości 3 7 km. Nasłuchy prowadzono w godzinach porannych około pół godziny przed wschodem słońca i 3 4 godziny po wschodzie wykonywano je w dni pogodne, bezwietrzne i przy dobrej słyszalności. Za terytorium (parę) uznawano stwierdzenie odzywających się żurawi w tym samym miejscu, w odstępach co najmniej dwu-czterotygodniowych lub stwierdzenie równoczesne odzywających się ptaków w odpowiednim siedlisku lęgowym. W trakcie badań wykonano 1 2 kontrole całego terenu oraz 1 2 kontrole dodatkowe. Ze względu na prowadzenie badań także innych gatunków ptaków, większość terytoriów żurawia potwierdzono 3 5 krotnie. Liczenia ptaków nielęgowych i wędrownych prowadzono od początku marca do końca października. 15

G. Grzywaczewski i Sz. Cios Tabela 1. Liczebność żurawia w Polsce w latach 1970 2005. Table 1. Number of pairs of Common Crane in Poland in the years 1970 2005. Region Lata Years Liczebność (pary) Number of pairs Źródło danych Source 1 2 3 4 Śląsk Lata 70-te a 1982 60 70 Tomiałojć 1990 Silesia Do 1997 b 130 Dyrcz i in. 1991 Ziemia Lubuska Lata 80-te a 55 60 Jermaczek i in. 1995 Lebuser Land (Middle Oder Region) Wielkopolska Lata 80-te i 90-te a 470 550 Bednorz i in. 2000 Góry Świętokrzyskie 1984 2000 38 49 Chmielewski i in. 2005 Świętokrzyskie Mts. Małopolska Brak danych c 20 30 Walasz, Mielczarek 1992 Karpaty Wschodnie i Podkarpacie Polish Eastern Carpathians and foothill area Lubelszczyzna Lublin Region Do 2000 b 0 Kunysz, Hordowski 2000 1980 2005 130 150 Wójciak i in. 2005 Mazury 1999 2000 2300 Tomiałojć, Stawarczyk 2003 Północne Podlasie Northern Podlasie Brak danych c 450 500 Tomiałojć, Stawarczyk 2003 16

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym Mazowsze Brak danych c Lata 70-te a Lata 80-te a 350 370 700 800 900 Polska Poland Początek lat 90-tych d 1997 1999 2001 2001 2003 2300 2600 5000 6000 10 000 10 000 12 000 a 1970s, 1980s or 1990s, accordingly b Before 1997 or 2000 c No data d Early 1990s Tomiałojć, Stawarczyk 2003 Tomiałojć 1990 Tomiałojć 1990 Tomiałojć, Stawarczyk 2003 Tomiałojć, Stawarczyk 2003 Konieczny 2004 BirdLife International 2004 17

G. Grzywaczewski i Sz. Cios 54 16 24 50 1 2 3 4 5 6 7 8 0 5 km Ryc. 1. Stanowiska lęgowe żurawia w Poleskim Parku Narodowym: 1 5 typy siedlisk (1 lasy, 2 torfowiska, 3 łąki, 4 stawy rybne, 5 oczka wodne), 6 rzeki i jeziora, 7 miejscowości wymienione w tekście, 8 granice parku. Fig. 1. Breeding sites of Common Crane in the Polesie National Park: 1 5 habitat type (1 forest, 2 peat bog, 3 meadow, 4 fish ponds, 5 small water bodies), 6 streams and lakes, 7 villages mentioned in the text, 8 border of the park. 18 Wyniki Liczebność i zagęszczenie. W trakcie badań stwierdzono 28 30 terytoriów (par) żurawi w PPN, w tym na bagnach Bubnów i Staw w południowej części otuliny 9 10 par, natomiast w kompleksie głównym 19 20 par (ryc. 1, tab. 2). Średnie zagęszczenie w PPN wynosi 27,7 29,7 par/100 km 2. Rozmieszczenie terytoriów żurawia na bagnach Bubnów i Staw było równomierne. Natomiast w kompleksie głównym Parku większa część terytoriów była położona w północnej jego części, w sąsiedztwie porośniętych kępami krzewów i drzew podmokłych łąk: Krasnoryki, Ławki, Pociągi i Ochoża. Duża

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym Tab. 2. Rozmieszczenie, liczebność oraz siedliska występowania żurawia w Poleskim Parku Narodowym w latach 2005 2006 (za 100% przyjęto 29 par). Table 2. Distribution, number of pairs and type of habitat of Common Crane in the Polesie National Park in the years 2005 2006 (29 pairs were considered as 100%). Położenie terytorium Location of breeding territory Liczba par Number of pairs Lasy (ols/brzezina bagienna) Water-logged forests Torfowiska (niskie/ przejściowe) Peat bogs Bagno Bubnów 7 8 4 5 15,5 3 10,3 Bagno Staw 2 2 6,9 J. Łukie 3 3 10,3 J. Długie 1 1 3,5 J. Moszne 2 2 6,9 Durne Bagno 2 2 6,9 Wzdłuż Włodawki 1 1 3,5 Typ siedliska Habitat Łąka (podmokła) Wet meadows Stawy rybne Fish ponds Oczka wodne Small water bodies N % N % N % N % N % Stawy Stary Brus 1 1 3,5 Łąki Ławki/Krasnoryki 4 5 4 5 15,5 Łąki Pociągi/Ochoża 3 3 10,3 Zbójno 1 1 3,5 Las Brzeziny 1 1 3,5 Razem Total 28 30 13 14 46,5 6 20,7 7 8 25,8 1 3,5 1 3,5 19

G. Grzywaczewski i Sz. Cios liczba terytoriów położona była wzdłuż tych łąk, co stwarza konieczność zatrzymywania wody w tej części Parku co najmniej do końca kwietnia. Jest to ważny warunek przystępowania żurawia do lęgów. Podczas prowadzenia obserwacji porannych, w miejscach dużych zagęszczeń par żurawi np. na Bagnie Bubnów, oraz łąkach Pociągi i Ochoża, obserwowano efekt domina, który ułatwiał liczenie tych ptaków. W sytuacjach, gdy jedna z par wydawała głosy godowe, natychmiast reagowały ptaki z sąsiedniego terytorium, a następnie kolejne. Siedliska występowania i żerowania. W okresie badań stwierdzono, że największa część terytoriów znajdowała się w podmokłych lasach olsach i brzezinach bagiennych (13 14 terytoriów; średnio 46,5%, przyjmując za 100% 29 par), na podmokłych łąkach (7 8 terytoriów; 25,8%), torfowiskach (6 terytoriów; 20,7%). Na obrzeżach stawów rybnych i śródpolnym oczku wodnym odnotowano po 1 terytorium; 3,5% (tab. 2). W czasie sezonu lęgowego obserwowano żerujące żurawie na polach koło miejscowości Jamniki, Lipniak, Sęków oraz w PPN na łąkach Ławki i Pociągi. Populacja nielęgowa. Poza ptakami lęgowymi na obszarze PPN od kilku lat obserwowane są nielęgowe stada żurawi. Są to ptaki stwierdzone na bagnach Bubnów i Staw podczas zlotów na noclegowiska w okresie całego sezonu lęgowego. Obserwowano żurawie w następujących stadach: 85 os. (24.04.2005 r., Bagno Bubnów rozlewisko), 7 os. (24.04.2005 r., Bagno Staw), 40 os. (19.05.2005 r., Bagno Staw), 50 os. (19.05.2006 r., Bagno Staw), 8 os. (30.04.2006 r., Wólka Wytycka), 9 os. (20.05.2006 r., łąki Pociągi ). Łącznie na bagnach Bubnów i Staw stwierdzono 92 nielęgowe żurawie, a w kompleksie głównym Parku 17 osobników. Frakcję nielęgową w PPN w latach 2005 2006 można oszacować na 110 120 osobników. Łącznie z ptakami lęgowymi w okresie sezonu lęgowego na obszarze PPN przebywa około 140 170 osobników tego gatunku. Pierwsze przylatujące żurawie w roku 2006 obserwowano 26 marca, kiedy na polach i łąkach zalegał jeszcze śnieg. Zlotowiska. Poza żurawiami lęgowymi i nielęgowymi, PPN i jego najbliższe okolice są bardzo ważnym miejscem zlotowisk żurawi przed podjęciem jesiennej migracji. Zlotowiska 20

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym rozpoczynają się już pod koniec czerwca i trwają do przełomu października i listopada. Ptaki w liczbie 800 900 osobników najczęściej żerują na łąkach na Krowim Bagnie i polach pomiędzy miejscowościami Andrzejów i Ujazdów oraz koło Sękowa i Zastawia. Poza tym obserwowano żerujące ptaki w okolicach miejscowości Aleksandrówka, Zawadówka i Lipniak. Po żerowaniu w ciągu dnia ptaki przelatują na noclegowisko. Przelot rozpoczyna się około 2 godziny przed zachodem słońca i trwa do 1 1,5 godziny po zachodzie. Maksymalna liczba ptaków przelatuje na noclegowisko o zachodzie słońca, a krótki okres przelotu pozwala na dość dokładne ich policzenie. Największe noclegowisko żurawi na zlotowiskach znajduje się na Bagnie Bubnów, gdzie w sierpniu 2006 r. nocowało 883 896 ptaków. Mniejsze noclegowiska stwierdzono na: łąkach Pociągi 45 51 os., Bagnie Staw 20 23 os. i Jeziorze Łukie (część wschodnia) 6 ptaków. Łącznie na zlotowiskach w PPN w sierpniu 2006 roku stwierdzono 954 976 żurawi. Pozostałe obserwacje w Parku: 48 os. (lipiec 2006 r.), ok. 800 os. (04.08.1999 r.) i 350 400 os. (07.11.2005 r.). Liczba stwierdzonych żurawi na zlotowiskach wskazuje, że gromadzące się ptaki pochodzą nie tylko z obszaru Parku i innych części Polesia Lubelskiego, ale prawdopodobnie też z części Polesia Wschodniego (Białoruś i Ukraina). Ponieważ obszar Krowiego Bagna jest ważnym miejscem zlotowisk żurawia na Polesiu, konieczne jest objęcie tego terenu ochroną i włączenie go do otuliny PPN lub rozszerzenie istniejącego obszaru Natura 2000 oraz zawieszenie polowań na tym terenie do końca listopada. Liczba stwierdzonych żurawi na zlotowiskach uprawnia włączenie Krowiego Bagna i terenów pomiędzy Andrzejowem i Hańskiem do ostoi ornitologicznej o randze europejskiej dla ptaków nielęgowych (Gromadzki i in. 1994). Dyskusja Zagęszczenia. Zagęszczenia żurawia w Polsce zawierają się w przedziale 0,3 52,8 par/100 km 2, ze średnią 12,2/100 km 2 (N=47) (Dyrcz i in. 1991, Gromadzki i in. 1994, Tracz, Tracz 1996, Pugacewicz 1999, Bednorz 2000, Śliwa i in. 2000, Konieczny 2001, 2004, Chmielewski i in. 2005). Stwierdzone 21

G. Grzywaczewski i Sz. Cios zagęszczenia w PPN prawie trzykrotnie przewyższają średnią krajową i należą do jednych z najwyższych stwierdzonych w Polsce 27,7 29,7 par/100 km 2. Dotychczas najwyższe zagęszczenia na poziomie 47,8 52,8 par/100 km 2 stwierdzono w latach 1992 1995 na Pomorzu Zachodnim w Ińskim Parku Krajobrazowym (Tracz M., Tracz M. 1996). Poza tym, wysokie zagęszczenia w zakresie 34,8 43,5 par/100 km 2 stwierdzono w Puszczy Boreckiej (Gromadzki i in. 1994). Nieznaczne wyższe wyniki, ale porównywalne z PPN, były opisane w Basenie Południowym Biebrzańskiego PN 31,0 31,5 par/100 km 2 (Pugacewicz 1999). Podobnie jak w innych częściach Polski (Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004) na Polesiu nastąpił wzrost liczebności żurawia. Wzrost populacji tego ptaka dotyczy okresu ostatnich 10 20 lat (Wójciak i in. 2005). Jeszcze w latach 1969 1972 liczebność dla całego Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego szacowano na 5 6 par (Dyrcz i in. 1973). Liczebność 28 30 par w PPN sugeruje wzrost populacji na całym obszarze Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, a obszar PPN z otuliną należy uznać za ostoję gatunku, nie tylko w polskiej części Polesia, ale także na pozostałych obszarach Lubelszczyzny. Rozmnaża się na tym obszarze około 20% populacji regionu (130 150 par Lubelszczyzna; Wójciak i in. 2005) i 0,3 0,5% populacji krajowej (5000 10 000 par w Polsce; Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004). Stwierdzone zagęszczenia populacji żurawia w PPN na tle innych badań w Europie są bardzo wysokie. W północno-wschodnich Niemczech stwierdzono zagęszczenia w zakresie 2,1 4,3 par/100 km 2 (Prange 1997), natomiast na Białorusi 0,2 pary/100 km 2 (Ivanowski 1995, cyt. za: Konieczny 2001). Siedliska występowania i miejsca lęgowe. W Polsce żuraw występuje na torfowiskach i bagnach, w podmokłych lasach olsach i łęgach, podmokłych dolinach rzek, brzegach jezior, śródleśnych i śródpolnych zbiornikach i oczkach wodnych, podmokłych łąkach oraz na obrzeżach sztucznych zbiorników wodnych: stawy rybne, wyrobiska po glinie, torfianki, rowy i kanały (Tomiałojć 1990, Dyrcz i in. 1991, Walasz, Mielczarek 1992, Gromadzki i in. 1994, Tracz M., Tracz M. 1996, Bednorz 2000, Śliwa i in. 2000, Konieczny 2001, Tomiałojć, Stawarczyk 2003, Konieczny 2004, Chmielewski i in. 22

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym 2005). Stwierdzone siedliska występowania żurawia w PPN są typowe dla tego gatunku. Bardzo rzadkim siedliskiem występowania żurawi jest brzezina bagienna, co stwierdzono do tej pory tylko w Biebrzańskim PN (Pugacewicz 1999) i PPN. Duża powierzchnia dostępnych miejsc lęgowych: podmokłe lasy, torfowiska, bagna, wilgotne łąki, sprzyja rozwojowi populacji żurawia w PPN. W przypadku, kiedy podmokłe tereny są osuszane i przekształcane, liczebność żurawia zmniejsza się, a ptaki spychane są do śródpolnych oczek wodnych. W Niemczech aż 21% populacji żurawia rozmnaża się w takim siedlisku (Mewes 1989, cyt. za: Konieczny 2001). W Polsce siedliska występowania nie zmieniły się na przestrzeni ostatnich 150 lat, kiedy to żurawie zasiedlały rozległe i otwarte błota, a mniej licznie występowały na bagnistych brzegach stawów, wśród trzcin i na bagnach międzyleśnych porośniętych łozami (Taczanowski 1882). Frakcja nielęgowa. Część populacji lęgowej przylatującej na dany obszar stanowią osobniki nielęgowe. Stada ptaków nielęgowych liczą najczęściej od 20 50 osobników (Tomiałojć 1990, Tracz, Tracz 1996, Konieczny 2001) do 120 150 (Tomiałojć 1990, Tomiałojć, Stawarczyk 2003), a nawet 200 osobników (Jermaczek i in. 1995). Stwierdzona liczba nielęgowych żurawi (110 120 osobników) w PPN jest średnią wielkością dla Polski. Ptaki nielęgowe na Polesiu obserwowane były już od połowy XIX w, kiedy spotykano je żerujące na polach (Taczanowski 1882). Zlotowiska. W niektórych częściach kraju żurawie przed podjęciem migracji gromadzą się na zlotowiskach. Odbywa się to od sierpnia do października (Konieczny 2004), a liczba grupujących się ptaków zawiera się w przedziale 150 15 000 osobników. Na zachodzie kraju na Śląsku ptaki gromadziły się w stadach 200 513 osobników z maksymalną liczebnością we wrześniu (Dyrcz i in. 1991). Na Pomorzu Zachodnim liczba ptaków zwiększała się od 3 dekady sierpnia ze 150 osobników do 400 (Tracz M., Tracz M. 1996). Największe stada w Polsce notowano w dolinie Dolnej Odry (5 15 tys. ptaków) (Konieczny 2004). Inne miejsca, gdzie żurawie gromadziły się w stadach liczących ponad tysiąc ptaków to: 1 000 2 500 osobników koło Łeby, Słońska i nad Jeziorem Gopło, 5 000 os. koło Giżycka, 23

G. Grzywaczewski i Sz. Cios 9 000 os. koło Miedzyzdrojów (Tomiałojć, Stawarczyk 2003), 2 000 5 000 os. na Mazurach, 2 000 3 000 os. koło Iławy i w Słowińskim PN (Konieczny 2004). Liczebności ptaków na zlotowiskach w Polsce południowo-wschodniej są nieco mniejsze. W okolicy Rzeszowa stwierdzono 1 200 1 500 os., a koło Stalowej Woli 1 700 os. (Tomiałojć, Stawarczyk 2003), dlatego też liczebność stwierdzona w PPN (954 976 os.) jest podobna do wielkości podawanych dla tej części Polski. Stada żurawi żerujących na zlotowiskach na obszarze PPN obserwowano już w latach 80. (G. Grzywaczewski, dane niepubl.), kiedy w okolicach miejscowości Przymiarki, Wielkopole i Wereszczyn (zachodnia część Bagna Bubnów) notowano na polach zasianych oziminami stada około 1 000 ptaków. Podziękowania Składamy serdeczne podziękowania osobom, które brały udział w liczeniach żurawi, a były to: Justyna Barwińska, Rafał Bednarek, Rafał Bień, Marek Bzowski, Agata Cichorz, Tomasz Frączek, Waldemar Gustaw, Magdalena Iwan, Małgorzata Jasińska, Piotr Karpiński, Dawida Kobus, Radosław Kot, Justyna Kozioł, Kalina Łapińska, Paweł Łapiński, Magdalena Małkowska, Justyna Orłowska, Katarzyna Pikunas, Andrzej Różycki, Przemysław Smyk, Kamil Stepuch, Magdalena Stróżek, Rafał Szczęch, Agnieszka Urbańska, Monika Władyka, Bernadetta Wołczuk, Arkadiusz Żuchnik. SUMMARY Grzywaczewski G., Cios Sz. Distribution and number of Common Crane Grus grus L., 1758 in the Poleski National Park Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): 13 27. Counts were conducted in the Poleski National Park in 2005 2006, from mid-march till the end of April. In 2005 the counts referred to the Bagno Bubnów and Bagno Staw wetlands as well as the southern part of the external protection zone of the Park and in 2006 to the main complex of the PPN with the total area of 101 km 2 (Fig. 1). The counts were conducted by 2 3-person groups along transects of 3 7 km about half an hour before the sunrise and 3 4 hours after it. In total, 28 30 territories (couples) of cranes in the Polesie National Park were 24

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym found (Table 2). Population density was 27.7 29.7 couples/100 km 2. Territories were situated in water-logged forests (alder forests and Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis) 13 14 territories (46.5% in average, 29 territories were considered as 100%), in moist meadows 7 8 territories (25.8%), in peat bogs 6 territories (20.7%), in fish ponds 1 territory (3.5%) and at a pool located within arable fields 1 territory (3.5%) (Table 2). Non-breeding fraction of cranes was estimated in the years 2005 2006 at 110 120 individuals. Together with breeding birds during breeding season in the area of the Poleski National Park about 140 170 individuals of this species were present. The Poleski National Park and its surroundings are crucial areas for cranes as gathering sites before the autumnal migration. The gatherings start in the end of June and last till the turn of October and November. In August 2006, 954 976 cranes were found at gathering sites. As the area of the Krowie Bagno wetland is an important gathering place of cranes in the Polesie region, it is crucial to protect this area and include it to the protection zone of the Poleski National Park or to extend the area of Natura 2000 site together with the prohibition of hunting until end of November. The number of cranes recorded at the gathering sites justifies the joining of the Krowie Bagno and the areas between Andrzejów and Hańsk villages to an ornithological refugium of European importance for non-breeding birds. PIŚMIENNICTWO Bednorz J. 2000. Grus grus (L., 1758) Żuraw. W: Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A. (red.). 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Wyd. Nauk. Bogucki, Poznań: 198 201. BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No. 12. BirdLife International, Cambridge. Chmielewski S., Fijewski Z., Nawrocki P., Polak M., Sułek J., Tabor J., Wilniewczyc P. 2005. Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich. Monografia Faunistyczna. Wyd. Nauk. Bogucki, Kielce Poznań. Cramp S., Simmons K.E. 1980. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 2. Hawks to Bustards. Oxford. Dyrcz A., Okulewicz J., Wiatr B. 1973. Ptaki pojezierza Łęczyńsko- Włodawskiego w okresie lęgowym (z uwzględnieniem badań ilościowych na torfowiskach niskich). Acta zoologica cracoviensia 25

G. Grzywaczewski i Sz. Cios 18: 399 473. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Wrocław. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, OTOP, Gdańsk. Ivanowski V.V. 1995. The Common Crane in the system of trophic relationship of predatory birds in Belarus. W: Prange H. (red.). Crane research and protection in Europe. Martin-Luther-Universität- Wittenberg. Jermaczek A., Czwagała T., Jermaczek D., Krzyśków T., Rudawski W., Stańko R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Świebodzin. Konieczny K. 2001. Rozmieszczenie i liczebność żurawia Grus grus w okolicach Wołowa w l. 1997 1998. Ptaki Śląska 13: 31 40. Konieczny K. 2004. Żuraw Grus grus (L., 1758). W: Gromadzki M. (red.). Ptaki. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków NATURA 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 7 (cz. I): 310 314. Kunysz P., Hordowski J. 2000. Ptaki polskich Karpat Wschodnich i Podkarpacia. Monografia Faunistyczna. T. II. Badania nad ornitofauną Ziemi Przemyskiej 8: 85 86. Mewes W. 1989. Übersommernde Nichtbrüter. W: Prange H. (red.). Der Graue Kranich. Wittenberg Lutherstadt: 115 118. Prange H. 1997. Crane Grus grus. W: Hagemeijer E.J.M., Blair M.J. (red.). The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London. Pugacewicz E. 1999. Stan populacji żurawia Grus grus na Nizinie Północnopodlaskiej w latach 1976 1998. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55, 4: 20 32. Radwan S. (red.). 2002. Poleski Park Narodowy. Monografia przyrodnicza. Wyd. Morpol, Lublin. Śliwa P., Wylegała P., Kaczorowski P. 2000. Awifauna lęgowa Puszczy Zielonki ze szczególnym uwzględnieniem Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. W: Winiecki A. (red.). Ptaki parków krajobrazowych Wielkopolski. Wielkopolskie Prace Ornitologiczne 9: 145 159. 26

Rozmieszczenie i liczebność żurawia w Poleskim Parku Narodowym Taczanowski W. 1882. Ptaki krajowe. I II. Kraków. Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pronatura, Wrocław. Tracz M., Tracz M. 1996. Żuraw Grus grus w Ińskim Parku Krajobrazowym. Przegląd Przyrodniczy VII, 1: 62 72. Walasz K., Mielczarek P. 1992. Atlas ptaków lęgowych Małopolski 1985 1991. Biologica Silesiae, Wrocław. Wójciak J., Biaduń W., Buczek T., Piotrowska M. 2005. Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny. Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, Lublin. 27