TEMATY DO OPANOWANIA NA EGZAMIN (Kolejność prezentowania na wykładzie może różnić się od przedstawionej poniżej) I. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego i społeczności międzynarodowej II. Źródła prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych 1. Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości 2. Zwyczaj międzynarodowy 3. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane 4. Akty jednostronne państw (w tym problem acquiescence oraz estoppel) 5. Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych 6. Umowy międzynarodowe Prawo traktatów - Zawarcie i wejście w życie traktatów - Przestrzeganie, stosowanie i interpretacja traktatów - Nieważność, wygaśniecie i zawieszenie działania traktatów - Sukcesja państw w odniesieniu do zobowiązań traktatowych Temat II.6 (Prawo traktatów) proszę przerobić samodzielnie. Pomocne będą: a) podręczniki (zwłaszcza temat: Sukcesja państw), b) skrypt do ćwiczeń [http://www.grocjusz.edu.pl/skrypt_index.html]. III. Wzajemne relacje między poszczególnymi źródłami prawa 1. Problem hierarchii źródeł prawa międzynarodowego 2. Problem hierarchii norm prawa międzynarodowego 3. Zobowiązania erga omnes oraz dopuszczalność actio popularis w prawie międzynarodowym IV. Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym 1. Status w polskim prawie ratyfikowanych umów międzynarodowych 2. Status w polskim prawie umów międzynarodowych innych, niż ratyfikowane 3. Status w polskim prawie wiążących uchwał organizacji międzynarodowych 1
4. Status w polskim prawie norm międzynarodowego prawa zwyczajowego Tematy: IV.1 oraz IV.2 proszę przerobić samodzielnie. Źródła: j.w. V. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. Jurysdykcja państwa 1. Elementy statuujące państwowość 2. Uznanie za państwo 3. Jurysdykcja legislacyjna państwa (w tym: problem zwierzchnictwa personalnego państwa, oraz problem obywatelstwa osób fizycznych i prawnych na gruncie prawa międzynarodowego) 4. Jurysdykcja wykonawcza państwa 5. Jurysdykcja sądownicza państwa 6. Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego państwa: - immunitet dyplomatyczny i konsularny - immunitet wysokich urzędników państwowych - immunitet państwa VI. Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym publicznym 1. Zasady ponoszenia odpowiedzialności 2. Przesłanki bezprawności czynu - przypisanie czynu - naruszenie prawnomiędzynarodowego zobowiązania 3. Problem winy i szkody jako przesłanek odpowiedzialności państwa 4. Okoliczności wyłączające bezprawność 5. Konsekwencje aktu bezprawnego VII. Międzynarodowe Sądownictwo Karne 2
VIII. Metody służące zapewnianiu przestrzegania prawa międzynarodowego 1. Kompetencja Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w zakresie rozstrzygania sporów międzynarodowych (art. 36 Statutu MTS). Sądownictwo międzynarodowe 2. Problem dopuszczalności użycia siły zbrojnej - użycie siły w samoobronie - interwencja na zaproszenie - interwencja humanitarna - użycie siły na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ - działalność sił pokojowych - użycie siły w ramach wykonywania prawa do samostanowienia 3. Środki odwetowe 4. Środki nie polegające na użyciu siły zbrojnej a nakładane przez RB ONZ na podstawie art. 41 Karty Narodów Zjednoczonych IX. Pokojowe rozstrzyganie sporów międzynarodowych 1. Mediacja, koncyliacja, dobre usługi 2. Sądownictwo międzynarodowe a arbitraż międzynarodowy Temat ten proszę przerobić samodzielnie. Źródła j.w. X. Status prawny obszarów morskich 1. Wody wewnętrzne, 2. Morze terytorialne, 3. Strefa przyległa i wyłączna strefa ekonomiczna, 4. Morze pełne i szelf kontynentalny (w tym: prawo wizyty i rewizji, prawo pościgu) Temat ten proszę przerobić samodzielnie. Źródła j.w. 3
SUGEROWANE PODRĘCZNIKI (do wyboru, jednak wydane nie wcześniej, niż w 2005 roku) L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, J. Barcik, T. Srogosz: Prawo międzynarodowe publiczne, J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, R. Bierzanek, J. Symonides: Prawo międzynarodowe, (szczególnie polecane) W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, A. Łazowski, A. Zawidzka: Prawo międzynarodowe publiczne, S. Sawicki, W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, A. Wyrozumska, W. Czapliński: Prawo międzynarodowe publiczne (szczególnie polecane) LEKTURA UZUPEŁNIAJĄCA W. Czapliński, A. Wyrozumska: Sędzia krajowy wobec prawa międzynarodowego, P. Filipek, B. Kuźniak: Prawo międzynarodowe publiczne. Testy, kazusy, tablice, M. Frankowska: Prawo traktatów, J. Horodyski (red.): Prawo międzynarodowe publiczne. Zbiór testów dla studentów, J. Horodyski, Prawo międzynarodowe publiczne. Repetytorium, B. Kuźniak, M. Marcinko, Organizacje międzynarodowe, B. Liżewski: Prawo międzynarodowe w polskiej praktyce sądowej, R.R. Ludwikowski, Handel międzynarodowy, M.N. Shaw: Prawo międzynarodowe, J. Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne, A. Wyrozumska: Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka. 4
ZALICZENIE ZAJĘĆ Studenci uzyskują zaliczenie przedmiotu wyłącznie na podstawie zdanego egzaminu pisemnego. PRZYKŁADOWY EGZAMIN PISEMNY... (imię i nazwisko oraz nr indeksu) (liczba punktów z wykładu) Część I Część I składa się z 10 pytań, dotyczących zasadniczych, nieskomplikowanych kwestii teoretycznych. W każdym pytaniu prawidłowa jest tylko jedna odpowiedź. Każda prawidłowa odpowiedź punktowana jest przyznaniem 1 pkt. Błędna odpowiedź na pytanie oznacza stratę 1 pkt. Brak odpowiedzi na pytanie jest neutralny (punktów się nie zdobywa i nie traci). Aby zaliczyć egzamin, należy w części I uzyskać minimum 5 punktów NETTO (a zatem chodzi tu o wartość uzyskaną po odjęciu punktów za odpowiedzi błędne). Niespełnienie tego warunku oznacza ocenę niedostateczną z całego egzaminu, niezależnie od wyniku z części II i III. Przykłady pytań z części I: Dla stwierdzenia, że wykształciła się norma prawa zwyczajowego wykazać należy, iż stała i jednolita praktyka państw: (a) trwa od początków świadomości prawnej, (b) trwa 5 lat, (c) trwa 10 lat, (d) żadna odpowiedź nie jest poprawna. Państwo przestaje istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego w przypadku: (a) przejściowego rozpadu władzy centralnej, (b) pozakonstytucyjnej zmiany władzy, (c) przejściowej okupacji całości jego terytorium, (d) w żadnym z powyższych przypadków. 5
Akt, którym państwo jednostronnie stwierdza istnienie pewnych faktów i godzi się z tym, że wywołują one wiążące skutki wobec niego, to: (a) notyfikacja; (b) uznanie; (c) protest; (d) przyrzeczenie; (e) traktat. Część II Cześć II składa się z 5 bardziej złożonych problemów praktycznych. W każdym pytaniu wchodzi w grę wybór więcej niż jednej odpowiedzi, tzn. prawidłowe mogą być jedna, dwie, bądź więcej odpowiedzi. Za prawidłową odpowiedź uznaje się tylko taką, w której zaznaczone są wszystkie prawidłowe opcje. Każda prawidłowa odpowiedź punktowana jest przyznaniem 2 pkt. Błędna odpowiedź na pytanie oznacza stratę 1 pkt. Brak odpowiedzi na pytanie jest neutralny (punktów się nie zdobywa i nie traci). Przykłady pytań z części II: Belgia i Senegal są stronami konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur. Zobowiązuje ona państwa strony do tego, by przebywające na ich terytoriach osoby podejrzane o stosowanie tortur były albo wydawane innym państwo stronom na ich żądanie, albo zostały osądzone w państwie, na terytorium którego przebywają. Traktat zawiera klauzulę o obowiązkowej jurysdykcji MTS w przypadku sporów dotyczących jego stosowania. Belgia twierdzi, że Senegal naruszył konwencję nie wydając na jej żądanie przebywającego w Senegalu byłego prezydenta Czadu oraz nie osądzając go we własnym zakresie. Belgia zatem: (a) może wszcząć przeciwko Senegalowi postępowanie przed MTS; (b) może wszcząć przeciwko Senegalowi postępowanie przed MTS wyłącznie wtedy, gdy Senegal na to się wyraźnie zgodzi; (c) nie może wszcząć przeciwko Senegalowi postępowania przed MTS (prawo międzynarodowe nie zna actio popularis). Arabia Saudyjska może skutecznie powołać się na immunitet suwerenny przed sądem francuskim: (a) w sprawie, w której pozwanym jest saudyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych a dotyczącej tortur, jakich dopuścili się 6
saudyjscy policjanci na obywatelu Francji, gdy przebywał on na terytorium Arabii Saudyjskiej; (b) w sprawie, w której pozwanym jest saudyjskie ministerstwo spraw zagranicznych a dotyczącej bezpodstawnego zwolnienia obywatelki francuskiej z pracy (tłumaczka w saudyjskiej ambasadzie w Paryżu); (c) w sprawie, w której pozwanym jest saudyjskie ministerstwo spraw zagranicznych a dotyczącej odmowy wydania wizy przez saudyjski konsulat w Paryżu; (d) Arabia Saudyjska nie może skutecznie powołać się na immunitet suwerenny w żadnym z wymienionych przypadków. Urzędnik konsularny państwa X w Polsce odmówił wydania wizy wjazdowej osobie prywatnej. Osoba, która otrzymała decyzję odmowną, wniosła przed sąd polski powództwo przeciwko urzędnikowi domagając się odszkodowania. Urzędnik podniósł zarzut przysługującego mu immunitetu suwerennego. Sąd polski: (a) powinien odmówić uznania zarzutu i powinien rozpoznać sprawę merytorycznie, ponieważ osoba fizyczna nigdy nie może skutecznie powołać się na immunitet suwerenny; (b) powinien odmówić uznania zarzutu i powinien rozpoznać sprawę merytorycznie, ponieważ w rozpatrywanym przypadku w grę wchodził actus de iure gestionis; (c) powinien uznać zarzut i odmówić rozpoznania merytorycznie sprawy, ponieważ nie pozwala na to immunitet suwerenny. Część III Wypowiedź pisemna (esej) dotycząca 1 problemu. Odpowiedź poprawna punktowana jest przyznaniem 4 pkt. Przykłady pytań z Części III: Chcąc określić, czy uchwała organizacji międzynarodowej ma charakter prawnie wiążący, czy też jest tylko prawnie niewiążącym zaleceniem, należy przeprowadzić dwustopniowy test. Proszę opisać ten test. 7
Powszechnie akceptowaną definicję ludobójstwa odnajdujemy w art. II Konwencji z 1948 roku w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Proszę ją podać. Punktacja egzaminacyjna: 24-22 pkt. - ocena bardzo dobra, 21-20 pkt. - ocena dobra plus, 19-18 pkt. - ocena dobra, 17-14 pkt. - ocena dostateczna plus, 13 pkt. i mniej - ocena dostateczna (pod warunkiem zaliczenia części I) Aktywność w czasie wykładów: W toku wykładów rozważane będą problemy prawne, ilustrujące przedstawiane zagadnienia. Za poprawne rozwiązanie postawionego problemu, Student uzyskuje 1 punkt. W toku jednego wykładu jedna osoba może uzyskać nie więcej, niż 2 pkt. W ciągu całego semestru jedna osoba może uzyskać nie więcej, niż 10 pkt. Punkty za aktywność zaliczane są do punktacji egzaminacyjnej wyłącznie w przypadku zaliczenia części I egzaminu. 8