Adam Makosz BIBLIOTEKA. Kodeks. cywilny. z uwzględnieniem nowelizacji obowiązującej od kwietnia 2012 r.

Adam Makosz BIBLIOTEKA Kodeks cywilny z uwzględnieniem nowelizacji obowiązującej od kwietnia 2012 r.

Autor Adam Makosz Redaktor prowadzący Renata Krasowska-Kłos Redaktor Urszula Wróblewska Projekt graficzny Kinga Pisarczyk Korekta Barbara Redzyńska Skład i łamanie Joanna Archacka Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. Wydanie I/2012, maj 2012 r. ISBN 978-83-63360-96-2 Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 www.dziennik.pl, www.gazetaprawna.pl, www.forsal.pl Biuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40 tel. 22 761 30 30, 801 626 666, e-mail: bok@infor.pl Druk: Totem 2

BIBLIOTEKA Spis treści Wstęp... 9 1. Zasady zawierania umów...11 Zasada swobody umów...11 Zawieranie umów...12 Dodatkowe postanowienia umowne... 14 2. Wybrane umowy regulowane przez kodeks cywilny...17 Umowa sprzedaży...17 Istota zobowiązania...17 Forma umowy... 19 Przedmiot zobowiązania... 19 Obowiązek zapłaty ceny... 19 Przeniesienie własności...21 Wydanie i odbiór przedmiotu umowy... 22 WZÓR UMOWY SPRZEDAŻY SAMOCHODU... 24 Odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy... 25 Rękojmia za wady... 25 Gwarancja jakości...28 Umowa pożyczki...29 Forma pisemna...30 Treść zawieranej umowy...31 Obowiązki podatkowe... 32 Odpowiedzialność za lichwę... 32 WZÓR UMOWY POŻYCZKI... 33 Umowa o dzieło... 34 Wynagrodzenie za wykonanie dzieła... 35 Odstąpienie od umowy... 37 Odbiór zamówionego dzieła... 38 WZÓR UMOWY O DZIEŁO...40 Umowa o roboty budowlane... 41 Istota zobowiązania... 41 Strony umowy... 42 3

Forma umowy... 43 Odbiór obiektu... 43 Wynagrodzenie dla wykonawcy i podwykonawców...44 Gwarancja zapłaty za roboty budowlane... 45 WZÓR UMOWY O ROBOTY BUDOWLANE... 47 Umowa najmu...48 Istota zobowiązania...49 Elementy umowy najmu...50 Obowiązki wynajmującego i najemcy...50 Obowiązek zwrotu rzeczy... 52 Najem lokalu... 52 WZÓR UMOWY NAJMU LOKALU MIESZKALNEGO... 55 Umowa o dożywocie... 56 Istota zobowiązania... 56 Forma umowy... 57 Uprawnienia stron...58 Zamiana na dożywotnią rentę...58 Rozwiązanie umowy dożywocia... 59 Umowa spółki... 59 Wkład wspólników...60 Forma umowy... 61 Odpowiedzialność wspólników...62 Prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja... 63 Udział w zyskach i stratach...64 WZÓR UMOWY SPÓŁKI CYWILNEJ...66 Umowa darowizny...68 Forma umowy...69 Uprawnienia i obowiązki stron...69 Odwołanie darowizny... 70 WZÓR UMOWY DAROWIZNY... 74 3. Pozostałe umowy regulowane przez kodeks cywilny... 75 Umowa zamiany (art. 603 604 k.c.)... 75 Umowa dostawy (art. 605 612 k.c.)... 75 Umowa kontraktacji (art. 616 626 k.c.)... 75 Umowa dzierżawy (art. 693 709 k.c.)... 75 Umowa leasingu (art. 709 1 709 18 k.c.)... 76 Umowa użyczenia (art. 710 719 k.c.)... 76 Umowa rachunku bankowego (art. 725 733 k.c.)... 76 Umowa zlecenia (art. 734 757 k.c.)... 76 Umowa agencyjna (art. 758 764 9 k.c.)...77 Umowa komisu (art. 765 773 k.c.)...77 Umowa przewozu (art. 774 793 k.c.)...77 4

Umowa spedycji (art. 794 804 k.c.)...77 Umowa ubezpieczenia (art. 805 834 k.c.)... 78 Umowa przechowania (art. 835 845 k.c.)... 78 Umowa składu (art. 853 859 9 k.c.)... 78 Umowa poręczenia (art. 876 887 k.c.)... 78 Umowa przekazania nieruchomości (art. 902 1 902 2 k.c.)... 79 Umowa renty (art. 903 907 k.c.)... 79 Ugoda (art. 917 918 k.c.)... 79 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)... 81 KSIĘGA PIERWSZA. CZĘŚĆ OGÓLNA Tytuł I. PRZEPISY WSTĘPNE (art. 1 7)... 83 Tytuł II. OSOBY Dział I. OSOBY FIZYCZNE Rozdział I. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych (art. 8 24)...84 Rozdział II. Miejsce zamieszkania (art. 25 28)...86 Rozdział III. Uznanie za zmarłego (art. 29 32)... 87 Dział II. OSOBY PRAWNE (art. 33 43)...88 Dział III. PRZEDSIĘBIORCY I ICH OZNACZENIA (art. 43 1 43 10 )...89 Tytuł III. MIENIE (art. 44 55 4 )... 91 Tytuł IV. CZYNNOŚCI PRAWNE Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 56 65)...94 Dział II. ZAWARCIE UMOWY (art. 66 72 1 )... 95 Dział III. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH (art. 73 81)...99 Dział IV. WADY OŚWIADCZENIA WOLI (art. 82 88)...101 Dział V. WARUNEK (art. 89 94)... 102 Dział VI. PRZEDSTAWICIELSTWO Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 95 97)... 103 Rozdział II. Pełnomocnictwo (art. 98 109)... 103 Rozdział III. Prokura (art. 109 1 109 9 )... 105 Tytuł V. TERMIN (art. 110 116)... 107 Tytuł VI. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ (art. 117 125)...108 KSIĘGA DRUGA. WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE Tytuł I. WŁASNOŚĆ Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 126 139)... 111 Dział II. TREŚĆ I WYKONYWANIE WŁASNOŚCI (art. 140 154)... 111 Dział III. NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI Rozdział I. Przeniesienie własności (art. 155 171)...113 Rozdział II. Zasiedzenie (art. 172 178)...115 Rozdział III. Inne wypadki nabycia i utraty własności (art. 179 194)...115 5

Dział IV. WSPÓŁWŁASNOŚĆ (art. 195 221)...118 Dział V. OCHRONA WŁASNOŚCI (art. 222 231)...121 Tytuł II. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE (art. 232 243)... 124 Tytuł III. PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 244 251)... 126 Dział II. UŻYTKOWANIE Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 252 265)...127 Rozdział II. Użytkowanie przez osoby fizyczne (art. 266 270 1 )... 129 Rozdział III. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne (art. 271 279)... 130 Rozdział IV. Inne wypadki użytkowania (art. 280 284)...131 Dział III. SŁUŻEBNOŚCI Rozdział I. Służebności gruntowe (art. 285 295)...131 Rozdział II. Służebności osobiste (art. 296 305)...133 Rozdział III. Służebność przesyłu (art. 305 1 305 4 )... 134 Dział IV. ZASTAW Rozdział I. Zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 326)...135 Rozdział II. Zastaw na prawach (art. 327 335)...137 Tytuł IV. POSIADANIE (art. 336 352)... 139 KSIĘGA TRZECIA. ZOBOWIĄZANIA Tytuł I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 353 365 1 )...141 Tytuł II. WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW ALBO WIERZYCIELI Dział I. ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE (art. 366 378)... 145 Dział II. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE (art. 379 383)... 146 Tytuł III. OGÓLNE PRZEPISY O ZOBOWIĄZANIACH UMOWNYCH (art. 384 396)... 148 Tytuł IV. (skreślony)...153 Tytuł V. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE (art. 405 414)...153 Tytuł VI. CZYNY NIEDOZWOLONE (art. 415 449)...155 Tytuł VI 1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY (art. 449 1 449 11 )... 162 Tytuł VII. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ I SKUTKI ICH NIEWYKONANIA Dział I. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ (art. 450 470)... 164 Dział II. SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ (art. 471 486)... 167 Dział III. WYKONANIE I SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW WZAJEMNYCH (art. 487 497)... 169 Tytuł VIII. POTRĄCENIE, ODNOWIENIE, ZWOLNIENIE Z DŁUGU (art. 498 508)...172 Tytuł IX. ZMIANA WIERZYCIELA LUB DŁUŻNIKA Dział I. ZMIANA WIERZYCIELA (art. 509 518)...174 Dział II. ZMIANA DŁUŻNIKA (art. 519 526)...175 Tytuł X. OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA (art. 527 534)...177 6

Tytuł XI. SPRZEDAŻ Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 535 555 1 )... 179 Dział II. RĘKOJMIA ZA WADY (art. 556 576)... 182 Dział III. GWARANCJA JAKOŚCI (art. 577 582)... 186 Dział IV. SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY Rozdział I. Sprzedaż na raty (art. 583 588)... 187 Rozdział II. Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej. Sprzedaż na próbę (art. 589 592)...188 Rozdział III. Prawo odkupu (art. 593 595)... 189 Rozdział IV. Prawo pierwokupu (art. 596 602)... 189 Tytuł XII. ZAMIANA (art. 603 604)...191 Tytuł XIII. DOSTAWA (art. 605 612)... 192 Tytuł XIV. KONTRAKTACJA (art. 613 626)... 194 Tytuł XV. UMOWA O DZIEŁO (art. 627 646)... 196 Tytuł XVI. UMOWA O ROBOTY BUDOWLANE (art. 647 658)... 200 Tytuł XVII. NAJEM I DZIERŻAWA Dział I. NAJEM Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 659 679)...203 Rozdział II. Najem lokalu (art. 680 692)...206 Dział II. DZIERŻAWA (art. 693 709)...209 Tytuł XVII 1. UMOWA LEASINGU (art. 709 1 709 18 )...211 Tytuł XVIII. UŻYCZENIE (art. 710 719)... 214 Tytuł XIX. POŻYCZKA (art. 720 724)... 216 Tytuł XX. UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO (art. 725 733)...217 Tytuł XXI. ZLECENIE (art. 734 751)... 218 Tytuł XXII. PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA (art. 752 757)... 221 Tytuł XXIII. UMOWA AGENCYJNA (art. 758 764 9 )... 222 Tytuł XXIV. UMOWA KOMISU (art. 765 773)...228 Tytuł XXV. UMOWA PRZEWOZU Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 774 775)...230 Dział II. PRZEWÓZ OSÓB (art. 776 778)...230 DZIAŁ III. PRZEWÓZ RZECZY (art. 779 793)...230 Tytuł XXVI. UMOWA SPEDYCJI (art. 794 804)... 234 Tytuł XXVII. UMOWA UBEZPIECZENIA Dział I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 805 820)...236 Dział II. UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE (art. 821 828)...240 Dział III. UBEZPIECZENIA OSOBOWE (art. 829 834)...242 Tytuł XXVIII. PRZECHOWANIE (art. 835 845)...244 Tytuł XXIX. ODPOWIEDZIALNOŚĆ, PRAWO ZASTAWU I PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ UTRZYMUJĄCYCH HOTELE I PODOBNE ZAKŁADY (art. 846 852)...246 Tytuł XXX. UMOWA SKŁADU (art. 853 859 9 )...248 Tytuł XXXI. SPÓŁKA (art. 860 875)...251 Tytuł XXXII. PORĘCZENIE (art. 876 887)...254 7

Tytuł XXXIII. DAROWIZNA (art. 888 902)...256 Tytuł XXXIII 1. PRZEKAZANIE NIERUCHOMOŚCI (art. 902 1 902 2 )...259 Tytuł XXXIV. RENTA i DOŻYWOCIE Dział I. RENTA (art. 903 907)...260 Dział II. DOŻYWOCIE (art. 908 916)...260 Tytuł XXXV. UGODA (art. 917 918)...263 Tytuł XXXVI. PRZYRZECZENIE PUBLICZNE (art. 919 921)...264 Tytuł XXXVII. PRZEKAZ I PAPIERY WARTOŚCIOWE Dział I. PRZEKAZ (art. 921 1 921 5 )...265 Dział II. PAPIERY WARTOŚCIOWE (art. 921 6 921 16 )...265 KSIĘGA CZWARTA. SPADKI Tytuł I. PRZEPISY OGÓLNE (art. 922 930)...269 Tytuł II. DZIEDZICZENIE USTAWOWE (art. 931 940)...271 Tytuł III. ROZRZĄDZENIA NA WYPADEK ŚMIERCI Dział I. TESTAMENT Rozdział I. Przepisy ogólne (art. 941 948)... 274 Rozdział II. Forma testamentu Oddział 1. Testamenty zwykłe (art. 949 951)... 275 Oddział 2. Testamenty szczególne (art. 952 955)... 275 Oddział 3. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych (art. 956 958)... 276 Dział II. POWOŁANIE SPADKOBIERCY (art. 959 967)... 277 Dział III. ZAPIS I POLECENIE Rozdział I. Zapis zwykły (art. 968 981)... 278 Rozdział II. Zapis windykacyjny (art. 981 1 981 6 )...280 Rozdział III. Polecenie (art. 982 985)... 281 Dział IV. WYKONAWCA TESTAMENTU (art. 986 990 1 )... 281 Tytuł IV. ZACHOWEK (art. 991 1011)...283 Tytuł V. PRZYJĘCIE I ODRZUCENIE SPADKU (art. 1012 1024)... 287 Tytuł VI. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU LUB PRZEDMIOTU ZAPISU WINDYKACYJNEGO, POŚWIADCZENIE DZIEDZICZENIA I OCHRONA SPADKOBIERCY (art. 1025 1029 1 )...289 Tytuł VII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE (art. 1030 1034 3 )...290 Tytuł VIII. WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO I DZIAŁ SPADKU (art. 1035 1046)...292 Tytuł IX. UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU (art. 1047 1057)...294 Tytuł X. PRZEPISY SZCZEGÓLNE O DZIEDZICZENIU GOSPODARSTW ROLNYCH (art. 1058 1088)...296 Indeks... 301 8

Wstęp Duża część codziennej aktywności ludzkiej skupia się na zawieraniu porozumień z innymi osobami fizycznymi, przedsiębiorcami, czy instytucjami publicznymi. Nawet załatwianie prozaicznych spraw, takich jak zakupy w sklepie spożywczym, zlecanie wykonania remontu mieszkania czy skasowanie biletu za przejazd środkami komunikacji publicznej, wiąże się z zawarciem różnego typu umów cywilnoprawnych, z których wynikają konkretne prawa i obowiązki. Często nie ma przy tym znaczenia, że nie zostały one udokumentowane na piśmie, a przystępujące do zobowiązania strony nie zdają sobie sprawy z charakteru wiążącego je stosunku prawnego. Wszelkie tego typu sprawy reguluje właśnie kodeks cywilny, który składa się z czterech ksiąg, tj. części ogólnej (art. 1 125) dotyczącej m.in. osób i czynności prawnych, oraz ksiąg regulujących kolejno: prawo rzeczowe (art. 126 352), prawo zobowiązań (art. 353 921) oraz prawo spadkowe (art. 922 1088). I tak, kwestie związane z zawieraniem, skutecznością czy konsekwencjami niewykonania umów reguluje księga trzecia ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) dalej k.c. Zawiera ona przepisy wspólne dla wszystkich umów zawieranych w obrocie cywilnoprawnym, jak i szczególne uregulowania dotyczące najczęściej występujących typów umów, takich jak umowy sprzedaży, najmu, pożyczki, czy przewozu. Tego typu umowy są określane mianem umów nazwanych. Kodek cywilny określa precyzyjnie ich przedmiot, formę oraz prawa i obowiązki zawierających je stron. W odróżnieniu od nich umowami nienazwanymi są z kolei te umowy, które do dzisiaj nie mają szczególnego uregulowania ustawowego. Są nimi m.in. umowy faktoringowe czy spółki cichej. Specyfika umów nienazwanych polega na tym, że mogą one zostać ukształtowane przez strony zgodnie z zasadą swobody umów. Kodeks cywilny wymienia kilka sposobów zawierania umów. Podstawowym z nich jest złożenie oferty przez oferenta i jej przyjęcie przez drugą stronę (oblata). Oferta polega na złożeniu drugiej osobie oświadczenia woli, które zawiera co najmniej istotne postanowienia proponowanej umowy (jej typ, charakter, np. określenie przedmiotu sprzedaży i jego ceny). Należy przy tym pamiętać, że ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy. Moment zawarcia umowy w trybie ofertowym jest określany na podstawie treści oświadczenia jej stron. Zgodnie z art. 70 1 k.c. w razie pojawiających się na tym tle niejasności umowę uznaje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy. Drugim trybem zawierania umów są negocjacje. Istotą negocjacji (rokowań) jest dochodzenie do porozumienia w kwestiach spornych, w celu sfinalizowania określonej czynności, na warunkach satysfakcjonujących potencjalnych kontrahentów. Zgodnie z art. 72 1 k.c., jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, zostaje ona zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. 9

Kodeks cywilny z komentarzem Umowa może zostać zawarta także w drodze aukcji albo przetargu. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu lub wskazać sposób udostępnienia tych warunków. Cechą charakterystyczną oferty złożonej w toku aukcji jest to, że co do zasady przestaje ona wiązać, gdy inny uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę korzystniejszą. Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przybicia. Z kolei oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. W warunkach przetargu można uczynić też inne zastrzeżenia. Do końca 2011 r. kodeks cywilny był nowelizowany 64 razy. Przy czym największe zmiany były związane z transformacją ustrojową w naszym kraju w 1990 r. Warto także zauważyć dwie nowelizacje z 2010 r. Jedna z nich usunęła nakaz oświadczenia woli w formie aktu notarialnego przez osobę niemogącą czytać, w przypadku gdy niezbędne było dochowanie formy pisemnej, oraz wprowadziła gwarancję zapłaty za roboty budowlane. Z kolei druga zmieniła przepisy dotyczące odszkodowania za szkodę wyrządzoną prawomocnym orzeczeniem lub decyzją ostateczną. Dwie bardzo ważne zmiany dotyczące zastawu stanowiącego odpowiednik hipoteki jako rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych oraz zabezpieczenia wierzytelności wspólną hipoteką weszły w życie 20 lutego 2011 r. w związku z nowelizacją ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W 2012 r., jak do tej pory jest tylko jedna zmiana w kodeksie cywilnym ustawą z 16 września 2011 r. o timeshare (Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1370) z dniem 28 kwietnia 2012 r. został uchylony art. 270 1. 10

1Zasady zawierania umów Zasada swobody umów Fundamentalną zasadą wyrażoną w prawie zobowiązań jest zasada swobody umów, która została określona w art. 353 1 k.c. Pozwala ona stronom zawierającym umowę na ukształtowanie wzajemnych praw i obowiązków według własnego uznania. Mogą one więc decydować samodzielnie, czy w ogóle zawierać umowę. Jeżeli zdecydują się to zrobić, powinny następnie ustalić jej treść i formę (np. ustną lub pisemną). Zasada swobody umów wiąże się z trzema istotnymi ograniczeniami. Treść i cel układanego stosunku prawnego nie mogą być sprzeczne z: n właściwością (naturą) stosunku jego elementarnymi cechami, których zmodyfikowanie lub pominięcie prowadzi do wypaczenia określonego typu umowy, n ustawą chodzi tutaj o przepisy zarówno kodeksu cywilnego, jak i ustaw szczególnych, n zasadami współżycia społecznego ogólnie przyjętymi zasadami słuszności i poprawności w relacjach z innymi podmiotami. PRZYKŁAD Umowa sprzeczna z właściwością stosunku prawnego Zbigniew W. zawarł ze swoim uczniem umowę, w której zobowiązał się do udzielania odpłatnych korepetycji. Nauczyciel zagwarantował, że po odbyciu 100 godzin wspólnych zajęć edukacyjnych uczeń dostanie się na studia prawnicze. Umowy o udzielanie korepetycji są umowami starannego działania, a nie rezultatu, tym samym porozumienie zawarte między nauczycielem a uczniem jest sprzeczne z naturą stosunku prawnego. Umowa sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 1 k.c.). Przepis ten wprowadza skutek w postaci bezwzględnej nieważności umowy, która narusza przepisy ustawy albo prowadzi do jej obejścia. Oznacza to, że jeśli umowa jest dotknięta taką wadą, nie może wywoływać żadnych skutków prawnych, oprócz tych, które wiążą się z jej unieważnieniem. Obowiązkiem stron w takiej sytuacji jest choćby zwrot świadczeń wzajemnych. Każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot (art. 496 w zw. z art. 497 k.c.). Nieważna jest także każda czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 2 k.c.). Na przykład podstawą unieważnienia umowy jest przyznanie w konkretnych okolicznościach rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę. Za 11

Kodeks cywilny z komentarzem naruszenie zasad współżycia społecznego uważa się czynność polegającą na świadomym osiąganiu korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu 1. WAŻNE Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, to pozostałe części czynności zostają w mocy, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Zawieranie umów Ograniczenia co do treści i celu umów nie powodują, że ich zawieranie w bardziej doniosłych sytuacjach życia codziennego jest czynnością, którą zawsze należy powierzać wykwalifikowanym prawnikom. Pierwszym krokiem do poprawnego zaciągnięcia zobowiązania jest ustalenie, jaka forma jest wymagana dla danej umowy. Przepisy ustaw wskazują, która z nich musi mieć szczególną formę (pisemną lub aktu notarialnego) i kiedy niezachowanie tych wymogów może skutkować nieważnością umowy. Jeśli dla danej umowy zastrzeżona jest forma pisemna, ale bez rygoru nieważności, to nawet jeśli strony nie zawrą umowy na piśmie, i tak będzie ona ważna. Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednak gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości uznaje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych (art. 73 76 k.c.). PRZYKŁAD Skutki zawarcia umowy przez stronę posługującą się fałszywym nazwiskiem Antoni N. zawarł umowę sprzedaży maszyny rolniczej, posługując się fałszywym nazwiskiem. W przypadku gdy składający oświadczenie woli podaje się za inną osobę, druga strona zostaje wprowadzona w błąd. Wobec podstępnego wprowadzenia w błąd druga strona może uchylić się od skutków prawnych jej oświadczenia woli także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (art. 86 1 k.c.). Zawarta umowa jest skuteczna w relacji między osobą działającą pod fałszywym nazwiskiem a osobą wprowadzoną w błąd, chyba że we właściwym czasie wykona ona przysługujące jej uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu. Inaczej jest w przypadku, gdy przepisy prawa wymagają zachowania formy aktu notarialnego. W takiej sytuacji czynność dokonana przez osobę posługującą się fałszywym nazwiskiem jest nieważna 2. 1 Wyrok SN z 19 maja 2009 r., sygn. akt III UK 7/2009 LEX nr 509047 2 Por. wyrok SA w Krakowie z 22 maja 2002 r., sygn. akt I ACr 299/2002 LEX nr 142150 12

1. Zasady zawierania umów Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarczy wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany (art. 78 1 k.c.). Konieczność umieszczenia własnoręcznego podpisu wynika z tego, że chodzi o udokumentowanie nie tylko brzmienia nazwiska, ale także charakteru pisma, by w ten sposób ułatwić rozpoznanie osoby. Jeśli przepisy nie zastrzegają szczególnej formy dla zawieranej umowy, jej strony mogą złożyć oświadczenie woli w dowolny sposób. Uznaje się, że jest ono złożone z chwilą, gdy doszło ono do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Z kolei oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Warszawie, każda umowa wymaga, aby jej strony miały świadomość jej istnienia. Wymaga więc zgodności zewnętrznego zachowania z przekonaniem o istnieniu uprawnień każdej z tych stron, zatem zachowaniem uzewnętrznionym i jasno wyrażonym. W rozpoznawanej sprawie sąd stwierdził, że pasywna postawa powoda w postaci nieegzekwowania jego uprawnień bez wyraźnego zwolnienia handlujących z opłat nie może być traktowana jako nawiązanie w sposób dorozumiany umowy użyczenia 3. WAŻNE Szczególne formy umów zastrzeżone przez kodeks cywilny Forma notarialna pod rygorem nieważności: n umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości i umowa przenosząca jej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania (art. 158 k.c.), n umowa o przeniesienie prawa użytkowania wieczystego (art. 237 k.c.). Forma pisemna pod rygorem nieważności: n umowa o przejęcie długu, zgoda wierzyciela na przejęcie długu (art. 522 k.c.) n umowa o roboty budowlane zawarta między wykonawcą a podwykonawcą oraz między podwykonawcą a dalszym podwykonawcą (art. 647 1 k.c.), n umowa leasingu (art. 709 2 k.c.), n umowa poręczenia, złożenie oświadczenie poręczyciela (art. 876 1 k.c.). Forma pisemna do celów dowodowych: n umowa dostawy (art. 606 k.c.), n umowa kontraktacji (art. 616 k.c.), n umowa o roboty budowlane (art. 648 1 k.c.), n umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok (art. 660 k.c.), n umowa ubezpieczenia (art. 809 k.c.), n umowa spółki cywilnej (art. 860 k.c.). 3 Wyrok SA w Warszawie z 22 czerwca 2005 r., sygn. akt I ACa 727/2004, www.waw.sa.gov.pl 13

Dodatkowe postanowienia umowne Kodeks cywilny z komentarzem Jeśli istotne postanowienia danego typu umowy zostały określone ustawowo, taką umowę określa się mianem nazwanej (m.in. umowy sprzedaży, darowizny, dostawy, spedycji). W przeciwieństwie do nich umowy nienazwane to te, które nie zostały uregulowane ustawowo. Kontrahenci kształtują treść takiej umowy według swego uznania (z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 353 1 k.c.). W umowie mogą zostać wskazane dodatkowe zastrzeżenia, które mają na celu lepsze zabezpieczenie interesów stron. Są to: zadatek, prawo do odstąpienia od umowy czy kara umowna. Zadatek jest szczególną umowną sankcją za niewykonanie umowy, a jego dyscyplinujący charakter ma zapewnić wykonanie umowy przez wzmocnienie stanowiska strony dążącej do jej wykonania 4. Zgodnie z art. 394 k.c. w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W przypadku wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeśli natomiast zaliczenie nie jest możliwe, zadatek jest zwracany. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To dotyczy także sytuacji, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. Zadatek może być dany także po zawarciu umowy, w terminie uzgodnionym przez strony. PRZYKŁAD Przedawnienie roszczeń z zadatku Michał S. zawarł z Barbarą G. umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości gruntowej za cenę 100 tys. zł. Barbara G. zabezpieczyła wykonanie umowy, przekazując sprzedającemu zadatek w kwocie 15 tys. zł. Po kilku dniach do Michała S. zgłosiła się osoba, która zaoferowała mu za działkę kwotę 120 tys. zł. Właściciel nieruchomości zdecydował się skorzystać z lepszej oferty, podpisał umowę i zwrócił Barbarze G. wpłacone wcześniej 15 tys. zł. W takiej sytuacji kobieta ma prawo domagać się zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, tj. 30 tys. zł. Termin przedawnienia takiego roszczenia wynosi 10 lat, które należy liczyć od dnia rozwiązania umowy przedwstępnej. Strony, które zawarły umowę, nie mogą jej rozwiązać bez zgody drugiej strony. Jednostronne odstąpienie od umowy jest możliwe tylko w określonych przypadkach, np. przy umowach wzajemnych w razie niewykonania zobowiązania przez kontrahen- 4 Wyrok SN z 11 kwietnia 2006 r., sygn. akt I CSK 175/2005 LEX nr 424367 14

1. Zasady zawierania umów ta lub w przypadku umowy spółki z ważnych powodów. Strony mogą też wprowadzić dodatkowe zastrzeżenia umowne, np. że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Wykonanie prawa odstąpienia następuje wtedy przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Skutki odstąpienia są takie, że umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie (art. 395 k.c.). Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego (art. 396 k.c.). Zawieraną umowę można też zabezpieczyć, zastrzegając w niej karę umowną. Jest to określona suma, której zapłata musi nastąpić tytułem naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 1 k.c.). Zastrzeżenie kary umownej nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody. W każdym przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania bez znaczenia są też przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania. Jeżeli jednak zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej. To samo dotyczy sytuacji, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 k.c.). WAŻNE Spisując umowę, należy wskazać w niej, która ze stron ponosi koszty jej zawarcia oraz w ilu egzemplarzach jest sporządzona. Konieczne jest również podanie daty sporządzenia umowy i jej podpisanie. Jeśli w dokumencie znajdują się jakieś cyfry, warto je napisać słownie w nawiasie obok. Pozwoli to uniknąć ewentualnych pomyłek. (...) 15

Adam Makosz prawnik i dziennikarz, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ukończył aplikację prokuratorską w Prokuraturze Okręgowej w Warszawie. Specjalizuje się w prawie cywilnym, karnym, administracyjnym i prawie nowych technologii. Jest autorem artykułów i monografii. Każdy z nas codziennie zawiera umowy sprzedaży, przewozu, darowizny czy umowy o dzieło, nie zdając sobie najczęściej sprawy ze skutków, jakie wiążą się z przyjęciem takiego zobowiązania. Prezentowana publikacja zawiera nie tylko najaktualniejszą wersję ustawy - Kodeks cywilny, ale także wprowadzenie z obszernym omówieniem najczęściej zawieranych umów cywilnoprawnych. Można dowiedzieć się z niej, jakie obowiązki wiążą się z udzieleniem pożyczki, kiedy można odwołać darowiznę albo wycofać się z umowy o dożywocie oraz kiedy warto zawrzeć umowę o roboty budowlane. Przedstawione omówienia są wzbogacone o wzory umów, interpretacje z orzecznictwa i przykłady ilustrujące praktyczne zastosowanie wybranych przepisów.