Spadek w Unii Europejskiej - nowe regulacje prawne, które ułatwią załatwianie transgranicznych spraw spadkowych



Podobne dokumenty
Spis treści. Wstęp... Wykaz skrótów...

Prawo prywatne międzynarodowe Ćwiczenia 8

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dz.U poz. 1137

Uniwersytet Wrocławski

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw.

Nadzór nad ewidencją gruntów i budynków zagadnienia szczegółowe. Małgorzata Filipiak

SPRAWA CYWILNA DROGA SĄDOWA JURYSDYKCJA KRAJOWA

USTAWA WCHODZI W ŻYCIE PO UPŁYWIE 12 MIESIĘCY OD DNIA OGŁOSZENIA, Z WYJĄTKIEM ARTUKUŁÓW WYMIENIONYCH W ART.23

Art k.p.c. Jurysdykcja krajowa to właściwość sądów danego państwa do rozstrzygania sporów w zakresie prawa cywilnego i urzeczywistniania

Prawo prywatne międzynarodowe

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

do ustawy z dnia 5 grudnia 2014 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (druk nr 790)

POSTANOWIENIE. po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej[1]

DZIEDZICZENIE W UE. Uproszczenia w transgranicznych sprawach spadkowych. Sprawiedliwość i konsumenci

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I CSK 159/13. Dnia 19 czerwca 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie :

Niestety, nie wszystkie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania mają zastosowanie do podatku od spadków i darowizn, a właściwie większość - nie ma.

Spis treści. Wykaz skrótów... Bibliografia... Akty prawne...

Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Arabska Republiką Egiptu o pomocy prawnej w sprawach cywilnych i handlowych

Dochodzenie należności w Austrii w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie polskich tytułów wykonawczych

INFO-SERWIS PRAWNY. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia? WAŻNE! Wrzesień 2014

WZÓR OŚWIADCZENIE O ODRZUCENIU SPADKU

Spis treści. Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wstęp...

1. Pojęcie międzynarodowego postępowania cywilnego Przedmiot i zakres międzynarodowego postępowania cywilnego... 14

Zarząd sukcesyjny wsparcie prawne dla następców jednoosobowego przedsiębiorcy

... Z wieloma sprawami nie trzeba wcale iść do sądu wystarczy wizyta u notariusza.

UG - nr. UG - nr UG - nr UG - nr. UG - nr UG - nr UG - nr UG - nr 2014 UG - nr 2014

POSTANOWIENIE. SSN Marian Kocon (przewodniczący) SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca) SSN Krzysztof Strzelczyk

FISZKA III POSZCZEGÓLNE UMOWY MAJĄTKOWE MAŁŻEŃSKIE I ICH USTALENIA

Podstawa prawna. Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16 poz. 93 z. późn. zm). Księga czwarta. Spadki. Art.

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca) SSN Maria Szulc

HARMONOGRAM SZKOLENIA W ROKU SZKOLENIOWYM 2019 DLA APLIKANTÓW Z NABORU 2015 (IV rok)

USTAWA z dnia 17 grudnia 2004 r.

HARMONOGRAM SZKOLENIA W ROKU SZKOLENIOWYM 2019 DLA APLIKANTÓW Z NABORU 2015 (IV rok)

projekt U S T A W A z dnia 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw

HARMONOGRAM SZKOLENIA W ROKU SZKOLENIOWYM 2019 DLA APLIKANTÓW Z NABORU 2015 (IV rok)

POSTANOWIENIE. Sygn. akt II CSK 62/06. Dnia 30 sierpnia 2006 r. Sąd Najwyższy w składzie :

POSTANOWIENIE. SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący) SSN Józef Frąckowiak SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)

Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość

Warszawa, dnia 15 marca 2012 r. Poz. 282 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 14 marca 2012 r.

MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I CSK 482/13. Dnia 6 sierpnia 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie:

POSTANOWIENIE. SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący) SSN Barbara Myszka (sprawozdawca) SSN Krzysztof Pietrzykowski

POSTANOWIENIE. SSN Iwona Koper (przewodniczący) SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) SSN Zbigniew Kwaśniewski

Spis treści SPIS TREŚCI KODEKSU POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR

PRZYJĘCIE I ODRZUCENIE SPADKU

POSTANOWIENIE. SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący) SSN Józef Frąckowiak SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)

Spis treści. Wstęp... XV Wykaz literatury... XVII Wykaz skrótów... XIX

Spis treści. Przedmowa... Wykaz skrótów...

UCHWAŁA. Sygn. akt III CZP 34/12. Dnia 18 lipca 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :

Spis treści. Przedmowa... Wykazskrótów...

Wniosek o wydanie zaświadczenia o wysokości zobowiązań spadkodawcy

Spis treści Rozdział I. Pojęcie, funkcje i źródła prawa spadkowego 1. Pojęcie prawa spadkowego

Prawo prywatne międzynarodowe

Spadkobranie testamentowe nieruchomości położonych w Polsce

W postępowaniu cywilnym rozróżnia się przede wszystkim właściwość rzeczową oraz właściwość miejscową.

Warszawa, dnia 23 października 2018 r. Poz. 2030

Uchwała z dnia 9 grudnia 2010 r., III CZP 99/10

Rozporządzenie Nr 606/2013 w sprawie wzajemnego uznawania środków ochrony w sprawach cywilnych. Kraków SSR Agata Srokowska

Właściwość rzeczowa. Właściwość miejscowa. Właściwość funkcjonalna

TERMIN ZAŁATWIENIA SPRAWY Po złożeniu kompletu dokumentów bez zbędnej zwłoki, a w sprawach skomplikowanych do 1 miesiąca

Wdrożenie przepisów UE dotyczących spraw spadkowych do porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej

POSTANOWIENIE. Sygn. akt V CSK 635/14. Dnia 6 sierpnia 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie:

Spis treści. Wstęp... Wykaz skrótów... XIII

UCHWAŁA. SSN Władysław Pawlak (przewodniczący) SSN Anna Owczarek SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca) Protokolant Iwona Budzik

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku

Uchwała z dnia 17 stycznia 2008 r., III CZP 112/07

KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. SPRAWIEDLIWOŚCI I KONSUMENTÓW

HARMONOGRAM SZKOLENIA W ROKU SZKOLENIOWYM 2019 DLA APLIKANTÓW Z NABORU 2015 (IV rok)

Warszawa, dnia 30 października 2013 r. Poz USTAWA. z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych

WZÓR NR 70 WNIOSEK O ZABEZPIECZENIE SPADKU Wałbrzych,11 czerwca 2009 r. WNIOSEK O ZABEZPIECZENIE SPADKU UZASADNIENIE

POSTANOWIENIE. SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Zbigniew Kwaśniewski SSN Kazimierz Zawada

Prawo prywatne międzynarodowe

POSTANOWIENIE. Sygn. akt V CSK 130/12. Dnia 6 lutego 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie:

Postępowanie cywilne, sprawa sądowa i droga sądowa. mgr Przemysław Kraszewski

BLOK PRAWA CYWILNEGO PRAWO CYWILNE POSTĘPOWANIE CYWILNE PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE USTAWA O WŁASNOŚCI LOKALI

WNIOSEK O SPORZĄDZENIE INWENTARZA UZASADNIENIE

UNIA EUROPEJSKA PARLAMENT EUROPEJSKI

BLOK PRAWA CYWILNEGO PRAWO CYWILNE POSTĘPOWANIE CYWILNE PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE USTAWA O WŁASNOŚCI LOKALI

Broszura informacyjna do

Spis treści. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.)

UCHWAŁA. SSN Marta Romańska (przewodniczący) SSN Anna Owczarek SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca) Protokolant Bożena Kowalska

UCHWAŁA. SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący) SSN Anna Owczarek SSN Maria Szulc (sprawozdawca) Protokolant Bożena Kowalska

POSTANOWIENIE. Protokolant Justyna Kosińska

POSTANOWIENIE. SSN Jan Górowski (przewodniczący) SSN Antoni Górski (sprawozdawca) SSN Agnieszka Piotrowska

Skutki majątkowe zarejestrowanych związków partnerskich *

POSTANOWIENIE. SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący) SSN Marian Kocon SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

POSTANOWIENIE. oddala skargę kasacyjną; zasądza od uczestnika Miasta W. kwotę zł kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz wnioskodawców.

Postanowienie z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 3/11

POSTANOWIENIE. SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący) SSN Wojciech Katner SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. Sygn. akt V CSK 567/11. Dnia 29 listopada 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW

POSTANOWIENIE uchyla zaskarżone postanowienie.

POSTANOWIENIE. SSN Maciej Pacuda

W publikacji zamieszczono kompletny zbiór wzorów pism procesowych oraz zbiór przepisów obejmujący całość aktów prawnych z zakresu dziedziczenia.

Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne

Transkrypt:

Spadek w Unii Europejskiej - nowe regulacje prawne, które ułatwią załatwianie transgranicznych spraw spadkowych 1. Informacja wstępna Od 17 sierpnia 2015 r. zacznie obowiązywać rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (dalej: rozporządzenie ). Razem z nim wejdzie w życie ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która uzupełnia to rozporządzenie w zakresie niezbędnym do jego skutecznego stosowania w Polsce. Nowe regulacje powinny ułatwić obywatelom UE, w tym obywatelom Polski, załatwianie transgranicznych spraw spadkowych. 2. Zakres terytorialny, czyli w jakich państwach rozporządzenie będzie obowiązywać Rozporządzenie wiąże 25 państw członkowskich UE, w tym Polskę, tzn. będzie obowiązywać we wszystkich państwach członkowskich za wyjątkiem Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii. 3. Zakres przedmiotowy, czyli jakich spraw dotyczy rozporządzenie i co reguluje Rozporządzenie dotyczy wszelkich spraw spadkowych, czyli spraw dotyczących dziedziczenia po osobach zmarłych. Najczęstszymi przykładami takich spraw są sprawy o stwierdzenie nabycia spadku oraz sprawy o dział spadku. Rozporządzenie nie dokonuje harmonizacji materialnego prawa spadkowego, tzn. nie określa w szczególności, jakie są podstawy dziedziczenia; jakie osoby, w jakiej kolejności i w jakich częściach dziedziczą po zmarłym; na jakich zasadach spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe; itp, itd. Rozporządzenie nie określa też 1

organów ani procedur, w których załatwiane są sprawy spadkowe. Wszystkie te kwestie pozostawione są do regulacji poszczególnym państwom członkowskim. Rozporządzenie reguluje natomiast: zasady jurysdykcji w sprawach spadkowych, czyli zasady, według których ustala się, sądy którego państwa członkowskiego Unii Europejskiej są właściwe do załatwienia danej sprawy; zasady ustalania prawa właściwego w sprawach spadkowych, czyli zasady, na podstawie których ustala się, prawo którego państwa należy stosować w danej sprawie; zasady uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń w sprawach spadkowych, czyli warunki, od których spełnienia zależy, czy orzeczenie w sprawie spadkowej wydane w jednym państwie będzie rodziło skutki także w innym państwie. Kwestie te, wbrew pozorom, mogą okazać się niezwykle istotne dla ostatecznego wyniku danej spawy spadkowej. Nadto rozporządzenie wprowadza nowy dokument ułatwiający wykazywanie praw do spadku w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w postaci tzw. europejskiego poświadczenia spadkowego. 4. Zakres czasowy, czyli do których spraw spadkowych stosuje się rozporządzenie, biorąc pod uwagę datę śmierci spadkodawcy Rozporządzenie stosuje się zasadniczo do spraw spadkowych po osobach, które umrą w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 r. Do spraw spadkowych po osobach zmarłych przed tą datą, w kwestiach objętych rozporządzeniem, w dalszym ciągu stosować się będą przepisy dotychczasowe, tj. przede wszystkim przepisy ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Księga czwarta Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego) oraz ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe. 5. Podstawowe cele i zasady Rozporządzenie ma przede wszystkim na celu: zwiększenie pewności prawa i przewidywalności rozstrzygnięć sądowych w transgranicznych sprawach spadkowych, co jest szczególnie istotne z perspektywy spadkodawców, którzy chcą zaplanować dziedziczenie po sobie, uproszczenie i ułatwienie załatwiania transgranicznych spraw spadkowych, w tym wykazywania praw do spadku, co jest szczególnie istotne z perspektywy spadkobierców. 2

Realizacji tych celów ma służyć przede wszystkim: przyjęcie wspólnych dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, w których będzie obowiązywać rozporządzenie, zasad dotyczących jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń. Dzięki temu istotnie ograniczy się spory wynikające z dotychczasowych różnic w prawie poszczególnych państw członkowskich, dotyczące tego, w którym państwie powinna być rozstrzygana dana sprawa spadkowa i w oparciu o jakie prawo oraz ułatwi posługiwanie się orzeczeniem w sprawie spadkowej wydanym w jednym państwie członkowskim Unii Europejskiej w innych państwach członkowskich; przyjęcie zasady: jeden spadek jeden sąd jedno prawo jako kierunkowego założenia dla załatwiania transgranicznych spraw spadkowych. Chodzi o to, aby wszystkie kwestie dotyczące całego spadku po danej osobie, tj. wszystkich jego składników majątkowych, niezależnie od tego, w jakim państwie się one znajdują, były rozstrzygane przez sądy tylko jednego państwa członkowskiego, w oparciu o przepisy tylko jednego prawa najlepiej tego, które obowiązuje w państwie sądu. W ten sposób uniknie się konieczności prowadzenia postępowań w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, przy zastosowaniu przepisów prawnych różnych państw, co pozwoli zaoszczędzić czas i obniży koszty. 6. Podstawowe pojęcia Transgraniczna sprawa spadkowa sprawa spadkowa (np. sprawa o stwierdzenie nabycia spadku), w której występuje jakiś element zagraniczny, tzn. elementy istotne dla danej sprawy spadkowej zlokalizowane są (albo mają związek) w więcej niż jednym państwie, np.: spadkodawca miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Polsce, ale w skład spadku po nim wchodzi m.in. własność nieruchomości położonej w Hiszpanii; spadkodawca obywatel polski miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Niemczech, ale wybrał jako prawo właściwe prawo polskie; Miejsce zwykłego pobytu miejsce, w którym dana osoba zazwyczaj przebywa i w którym znajduje się główne centrum egzystencji tej osoby. O uznaniu danego miejsca za miejsce zwykłego pobytu przesądzają przede wszystkim okoliczności natury faktycznej, takie jak: czas trwania i regularność obecności danej osoby w danym państwie, warunki i powody tej obecności, które wskazują na ścisły i stabilny związek 3

z danym państwem. Element woli (zamiary, plany) nie ma istotnego znaczenia, co odróżnia miejsce zwykłego pobytu od miejsca zamieszkania w rozumieniu prawa polskiego. W kontekście zjawiska migracji zarobkowej, powszechnego m.in. także w Polsce, istotne jest, że nawet długotrwały pobyt za granicą w celach zawodowych czy zarobkowych nie musi jeszcze oznaczać, że dana osoba ma tam miejsce zwykłego pobytu, jeżeli zachowała ścisły i stabilny związek z dotychczasowym państwem (np. pozostawiła w nim dom i część rodziny, z którą pozostaje w stałym bliskim kontakcie, odwiedza ją i utrzymuje). W takich sytuacjach można uznać, że miejsce zwykłego pobytu danej osoby wciąż zlokalizowane jest w dotychczasowym państwie. Oczywiście ostateczna ocena w konkretnej sprawie zawsze należy do sądu. Jurysdykcja kompetencja sądów danego państwa do rozstrzygania określonych spraw (np. jurysdykcja przysługuje sądom polskim albo sądom niemieckim). O tym, sądom którego państwa przysługuje taka kompetencja, decyduje przyjęty w danym akcie prawnym łącznik jurysdykcji, czyli kryterium, według którego ustala się tę kompetencję. Przykładowo, może to być miejsce zamieszkania spadkodawcy, miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy, obywatelstwo spadkodawcy czy miejsce położenia majątku należącego do spadku. Umowa prorogacyjna umowa, w której zainteresowani sami ustalają, sądy którego państwa będą mieć jurysdykcję do załatwienia danej sprawy. O tym czy taka umowa jest dopuszczalna w danej sprawie i jakie warunki musi spełniać, rozstrzygają właściwe przepisy regulujące problematykę jurysdykcji dla określonego rodzaju spraw. Prawo właściwe prawo państwa, które należy stosować przy rozstrzyganiu danej sprawy (np. prawo polskie albo prawo francuskie). O tym, prawo którego państwa jest właściwe dla danej sprawy, decyduje przyjęty w danym akcie prawnym łącznik prawa właściwego, czyli kryterium, według którego ustala się to prawo. Przykładowo, tak jak w przypadku jurysdykcji, może to być miejsce zamieszkania spadkodawcy, miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy, obywatelstwo spadkodawcy czy miejsce położenia majątku należącego do spadku. Wybór prawa oświadczenie osoby zainteresowanej, która sama określa, prawo którego państwa ma być stosowane do danej sprawy. Tak jak w przypadku umów 4

prorogacyjnych, o tym, czy taki wybór jest dopuszczalny i jakie warunki musi spełniać, decydują właściwe przepisy regulujące problematykę prawa właściwego dla określonego rodzaju spraw. Uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczenia rozciągnięcie skutków orzeczenia wydanego w jednym państwie na inne państwo. Zasadą jest, że orzeczenie wydane np. przez polski sąd rodzi skutki tylko w Polsce. Aby orzeczenie to było skuteczne także np. w Niemczech, konieczne jest jego uznanie lub stwierdzenie wykonalności w tym państwie. Wymaga to spełnienia przez orzeczenie pewnych warunków określonych we właściwych przepisach regulujących problematykę uznawania i stwierdzania wykonalności zagranicznych orzeczeń w określonej kategorii spraw. Może też wymagać dopełnienia za granicą dodatkowych procedur. Uznanie lub stwierdzenie wykonalności w danym państwie orzeczenia w sprawie spadkowej pozwoli uprawnionemu np. uzyskać dostęp do środków pieniężnych zdeponowanych przez spadkodawcę w banku w tym państwie lub odzyskać inne pozostawione tam składniki majątku spadkowego. Europejskie poświadczenie spadkowe nowy rodzaj dokumentu potwierdzającego, że osoba w nim wymieniona posiada określone w tym dokumencie prawa do spadku. Podobną rolę pełni obecnie w Polsce sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Wydawane w jednolitej co do zasady procedurze i według identycznego wzoru we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, w których będzie obowiązywać rozporządzenie, ułatwi zainteresowanym wykazywanie praw do spadku w innych państwach członkowskich. Dla swej skuteczności poza granicami państwa, w którym zostanie wydane, nie będzie bowiem wymagało uznania lub stwierdzenia wykonalności. 7. Co się zmieni w odniesieniu do jurysdykcji Rozporządzenie wprowadza jako zasadnicze kryterium jurysdykcji w sprawach spadkowych ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Oznacza to, że co do zasady jurysdykcję w danej sprawie spadkowej posiadać będą sądy państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym spadkodawca miał w chwili śmierci 5

miejsce zwykłego pobytu, niezależnie od obywatelstwa spadkodawcy czy miejsca położenia majątku spadkowego, w tym nieruchomości. Jest to istotna różnica w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego w Polsce. Obecnie sądy polskie mają jurysdykcję w sprawach spadkowych, jeżeli spełnione jest jedno z następujących kryteriów: spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał w Polsce miejsce zamieszkania bądź zwykłego pobytu lub w Polsce znajdował się majątek spadkowy bądź jego znaczna część. Ponadto sądy polskie mają obecnie wyłączną jurysdykcję w sprawie spadkowej, która dotyczy nieruchomości położonej w Polsce. Zmiany te mają znaczenie przede wszystkich dla tych obywateli polskich (i ich rodzin), którzy wyjechali z Polski i zmienili swoje miejsce zwykłego pobytu lub maja zamiar to uczynić. W tych bowiem przypadkach jurysdykcja w dotyczących ich sprawach spadkowych przysługiwać będzie co do zasady nie sądom polskim, tylko sądom innego państwa, a zatem kwestie spadkowe trzeba będzie załatwiać za granicą. Rozporządzenie przewiduje także pewne odstępstwa od opisanej wyżej zasady jurysdykcji, a nadto pewne kryteria uzupełniające dotyczące jej ustalania, które znajdą zastosowanie w sytuacji, gdy miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci nie znajdowało się w żadnym państwie członkowskim Unii Europejskiej związanym rozporządzeniem. Najważniejsze odstępstwo od jurysdykcji opartej na kryterium miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci polega na możliwości zawarcia przez spadkobierców umowy prorogacyjnej, która odmiennie określi jurysdykcję w danej sprawie spadkowej (jest to kolejna istotna zmiana w stosunku do obecnego stanu prawnego w Polsce: polskie przepisy przewidują dziś taką możliwość tylko w odniesieniu do niektórych rodzajów spraw spadkowych, takich jak dział spadku). Umowa taka jest jednak dopuszczalna tylko wtedy, gdy spadkodawca dokonał wyboru prawa i może przyznawać jurysdykcję sądom tylko tego państwa, którego prawo wybrał spadkodawca jako prawo właściwe. Ze względu na to, że spadkodawca może wybrać jako prawo właściwe tylko prawo ojczyste, tj. prawo państwa, którego jest obywatelem (o czym niżej), w praktyce oznacza to, że zawarcie umowy prorogacyjnej będzie prowadziło do jurysdykcji sądów państwa obywatelstwa spadkodawcy. 6

To rozwiązanie może być przydatne dla tych obywateli polskich (i ich rodzin), którzy wyjechali z Polski i zmienili swoje miejsce zwykłego pobytu. W przypadku dokonania przez nich wyboru prawa polskiego jako prawa właściwego dla spadku oraz zawarcia przez ich spadkobierców umowy prorogacyjnej, przyznającej jurysdykcję sądom polskim, sprawa spadkowa mogłaby być załatwiana w Polsce, a nie za granicą. W sytuacji, w której spadkodawca w chwili śmierci nie miał miejsca zwykłego pobytu w żadnym państwie członkowskim Unii Europejskiej związanym rozporządzeniem, zastosowanie mogą znaleźć uzupełniające kryteria ustalania jurysdykcji. Najważniejszym z nich jest miejsce położenia majątku spadkowego. Ustalenie jurysdykcji na podstawie tego kryterium możliwe jest jednak tylko wtedy, gdy spadkodawca był w chwili śmierci obywatelem danego państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo przynajmniej miał wcześniej w tym państwie, nie dawniej jednak niż 5 lat przed wniesieniem przez spadkobierców sprawy spadkowej do sądu, miejsce zwykłego pobytu. W praktyce oznacza to np., że na podstawie omawianego kryterium sądy polskie będą miały jurysdykcję w sprawie spadkowej obywatela polskiego, który w chwili śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w Kanadzie lub Wielkiej Brytanii, jeżeli w Polsce znajdują się jakieś składniki majątku spadkowego. 8. Co się zmieni w odniesieniu do prawa właściwego Tak jak w przypadku jurysdykcji, również w odniesieniu do prawa właściwego dla spraw spadkowych rozporządzenie wprowadza jako zasadnicze kryterium jego ustalania ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Oznacza to, że co do zasady prawem właściwym dla danej sprawy spadkowej będzie prawo państwa, w którym spadkodawca miał w chwili śmierci miejsce zwykłego pobytu, niezależnie od obywatelstwa spadkodawcy czy miejsca położenia majątku spadkowego. Jest to istotna różnica w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego w Polsce. Zgodnie z obecnym uregulowaniem prawa polskiego, o ile spadkodawca nie dokonał wyboru prawa, prawem właściwym dla jego sprawy spadkowej jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili śmierci, czyli prawo państwa jego obywatelstwa. Rozporządzenie przewiduje także ograniczoną możliwość wyboru prawa przez spadkodawcę. Spadkodawca może wybrać jako prawo właściwe dla jego sprawy spadkowej tylko prawo państwa, którego jest obywatelem w chwili wyboru lub w 7

chwili śmierci (to także zmiana w stosunku do obecnej regulacji prawa polskiego: polskie przepisy przewidują obecnie możliwość wyboru prawa ojczystego spadkodawcy, prawa jego miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu w chwili śmierci). Wyboru prawa dokonuje się przez złożenie stosownego oświadczenia. Może to być część testamentu albo samodzielne oświadczenie w formie wymaganej dla testamentu. Z oświadczenia powinno wyraźnie wynikać, że spadkodawca wybiera określone prawo jako prawo właściwe dla spadku po nim. 9. Co się zmieni w zakresie uznawania i stwierdzania wykonalności Rozporządzenie jest pierwszym aktem prawnym, który ustala wspólne dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, w których będzie obowiązywać rozporządzenie, zasady uznawania i stwierdzania wykonalności orzeczeń w sprawach spadkowych. Do tej pory każde z tych państw decydowało samodzielnie w swoim prawie, czy i na jakich warunkach uznawać i stwierdzać wykonalność orzeczeń w sprawach spadkowych pochodzących z innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Nowa regulacja ułatwi więc rozciągnięcie skuteczności polskich orzeczeń w sprawach spadkowych na pozostałe państwa członkowskie Unii Europejskiej związane rozporządzeniem, dzięki czemu nie będzie potrzeby prowadzenia odrębnych postępowań w tej samej sprawie spadkowej w tych państwach. Warunki, jakie musi spełnić orzeczenie w sprawie spadkowej, aby możliwe było jego uznanie lub stwierdzenie wykonalności w innym państwie członkowskim, są jednakowe dla wszystkich państw członkowskich związanych rozporządzeniem. Ich liczba jest ograniczona. Chodzi przede wszystkim o brak oczywistej sprzeczności uznania lub stwierdzenia wykonalności orzeczenia z podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa, w którym orzeczenie ma być uznane lub w którym ma być stwierdzona jego wykonalność. Inny warunek to np. respektowanie pewnych uprawnień procesowych wszystkich zainteresowanych w postępowaniu, w którym wydano orzeczenie, które ma być uznane lub którego wykonalność ma być stwierdzona (chodzi o prawidłowe doręczenie pozwu lub innego pisma wszczynającego postępowanie). 8

Rozporządzenie przewiduje, że uznanie orzeczenia następuje automatycznie. Oznacza to, że orzeczenie rodzi skutki w innym państwie członkowskim UE związanym rozporządzeniem (może np. służyć zainteresowanemu do wykazania jego praw do spadku wobec organu czy innej instytucji w danym państwie) bez potrzeby przeprowadzania jakiegokolwiek dodatkowego postępowania w tym państwie. Zainteresowany może jednak wystąpić w tym państwie z wnioskiem o formalne uznanie tego orzeczenia. Natomiast stwierdzenie wykonalności orzeczenia (które jest potrzebne, gdy orzeczenie ma być przymusowo wykonywane w innym państwie członkowskim, np. służyć zainteresowanemu do odebrania przedmiotów należących do spadku znajdujących się wbrew orzeczeniu we władaniu innego spadkobiercy) wymaga przeprowadzenia w państwie członkowskim, w którym orzeczenie ma być wykonywane, dodatkowego postępowania przed sądem. Jest to jednak postępowanie bardzo uproszczone. W postępowaniu tym w ogóle nie bada się orzeczenia pod względem merytorycznym (tj. czy jest ono prawidłowe), a badanie czy spełnia ono warunki przedstawione powyżej przy omawianiu problematyki uznania, może mieć miejsce tylko przed sądem II instancji, tj. jeżeli inny zainteresowany sprzeciwia się stwierdzeniu wykonalności i zaskarży orzeczenie sądu I instancji o stwierdzeniu wykonalności. 10. Najważniejsze kwestie dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego Europejskie poświadczenie spadkowe jest nowym dokumentem służącym do wykazywania potwierdzonych w nim praw do spadku po danej osobie. Przeznaczone jest ono przede wszystkim na potrzeby wykazywania tych praw za granicą, tj. w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, niż to, w którym poświadczenie zostało wydane. Można się nim jednak skutecznie posługiwać także w państwie, w którym zostało wydane. Europejskie poświadczenie spadkowe nie zastępuje krajowych dokumentów służących podobnym celom. W Polsce będzie więc funkcjonować jako alternatywa obok sądowego postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku oraz notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. 9

Europejskie poświadczenie spadkowe może być wydane tylko wówczas, jeżeli wszystkie okoliczności istotne dla wydania poświadczenia są ustalone w sposób niewątpliwy i nie są przez zainteresowanych kwestionowane. Jeżeli warunek ten nie jest spełniony, w celu ustalenia praw do spadku należy skorzystać z postępowania o stwierdzenie nabycia spadku i dopiero po wydaniu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku ewentualnie ubiegać się o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego. Największą zaletą europejskiego poświadczenia spadkowego jest to, że dla swej skuteczności w innych państwach członkowskich UE związanych rozporządzeniem nie będzie wymagało uznania ani stwierdzenia wykonalności. W Polsce europejskie poświadczenie spadkowe będzie można uzyskać w postępowaniu prowadzonym przez sąd rejonowy albo o notariusza według wyboru zainteresowanych. Wniosek o wydanie poświadczenia będzie można złożyć na specjalnym formularzu, z tym że skorzystanie z formularza nie jest obowiązkowe (ułatwi jednak wnioskodawcy podanie we wniosku wszystkich wymaganych informacji). Opłata od wniosku złożonego do sądu wynosić będzie 300 zł, a maksymalna stawka taksy notarialnej 400 zł. Europejskie poświadczenia spadkowe będzie wydawane na formularzu według jednolitego wzoru obowiązującego we wszystkich państwach członkowskich UE związanych rozporządzeniem. Na postanowienie sądu rejonowego dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego oraz czynność notariusza dotyczącą europejskiego poświadczenia spadkowego przysługiwać będzie zażalenie do sądu okręgowego. 11. Materiały źródłowe Teksty omówionych wyżej przepisów są dostępne w następujących publikatorach i na stronach internetowych pod następującymi adresami: - rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego: Dz. Urz. UE L 201 z 27.07.2012 str. 107; sprostowania Dz. Urz. L 344 z 14.12.2012, str. 3 oraz Dz. Urz. UE L 060 z 2.03.2013 str. 140; http://eur-lex.europa.eu/legal- 10

content/pl/txt/pdf/?uri=celex:02012r0650-20120705&qid=1439191840160&from=pl - formularz wniosku o wydanie europejskiego poświadczenia spadkowego: Dz. Urz. UE L 359 z 16.12.2014, str. 50; http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/pl/txt/pdf/?uri=celex:32014r1329&rid=4 - ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw: Dz. U. poz. Dz. U. poz.1137. Opracowali: Agata Srokowska, sędzia w Departamencie Legislacyjnym Ministerstwa Sprawiedliwości Andrzej Ryng, sędzia, Zasępca Dyrektora Departamentu Legislacyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości 11