ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 1 I. WSTĘP ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA 1. PODSTAWA FORMALNO-PRAWNA... 4 2. PRZEDMIOT l ZAKRES OPRACOWANIA... 4 3. MATERIAŁY WEJŚCIOWE... 5 II. UWARUNKOWANIA I KIERUNKI ROZWOJU 1. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU GMINY... 6 2. CELE l GŁÓWNE PROBLEMY ROZWOJU GMINY... 7 2.1. CELE STUDIUM... 7 2.2. PROBLEMY... 7 2.3. ELEMENTY l OBSZARY KONFLIKTOWE... 8 3. STAN l OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO l KULTUROWEGO... 10 3.1. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE... 10 3.1.1. Zachowanie równowagi ekologicznej... 10 3.1.2. Powiązania przyrodnicze... 11 3.1.3. Bogactwa naturalne i zasady ich eksploatacji... 13 Surowce mineralne... 13 Surowce balneologiczne... 14 3.1.4. Warunki hydrogeologiczne... 16 3.1.5. Wody powierzchniowe... 17 3.1.6. Gleby... 18 3.1.7. Szata roślinna (roślinność i flora)... 18 3.1.7.1. Roślinność... 18 Solniska... 18 Kompleksy wilgotnych i bagiennych łąk, szuwarów, łozowisk i olsów... 19 Torfowiska mszarne... 22 Piaszczyste, wilgotne obniżenia terenu... 23 Murawy napiaskowe, kserotermiczne i świeże łąki na podłożu mineralnym... 23 Buczyny, grądy i pozostałe lasy... 24 Wody kanały, rowy, jeziora, wyrobiska potorfowe... 26 3.1.7.2. Cenne siedliska przyrodnicze... 26 3.1.7.3. Flora... 27 3.1.8.Charakterystyka fauny... 28 3.1.9. Atmosfera i zasady jej ochrony... 32 3.1.10. Tereny chronione... 33 Pomniki przyrody... 33 Ochrona gatunkowa... 34 Ochrona gatunkowa roślin i grzybów... 34 Ochrona gatunkowa zwierząt... 34

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 2 Rezerwaty przyrody... 35 Użytki ekologiczne... 35 Strefa chronionego krajobrazu... 35 Pomniki przyrody proponowane do objęcia ochroną prawną... 36 Korytarze ekologiczne... 36 Zasady ochrony... 37 3.2. ŚRODOWISKO KULTUROWE... 38 3.2.1. Strefy ochrony konserwatorskiej... 38 3.2.2. Strefy ochrony archeologicznej... 42 3.3. KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU... 44 3.3.1. Przestrzeń... 44 3.3.2. Krajobraz zabudowany... 45 4. STAN ZAGOSPODAROWANIA TERENU... 46 4.1. UŻYTKOWANIE TERENU... 46 4.2. PRAWO WŁASNOŚCI GRUNTÓW... 48 4.3. GŁÓWNE ELEMENTY ZAGOSPODAROWANIA OBSZARU... 51 4.3.1. Rolnictwo... 51 4.3.2. Leśnictwo... 54 4.3.3. Rybactwo... 56 4.3.4. Przemysł, usługi nieuciążliwe... 57 4.3.5. Port... 58 4.3.6. Turystyka... 59 4.4. SIEĆ OSADNICZA l OBSŁUGA LUDNOŚCI... 60 4.4.1. Kształtowanie sieci osadniczej... 60 4.4.2. Obsługa ludności... 61 4.5. KOMUNIKACJA... 63 4.5.1. Układ drogowy... 63 4.5.2. Zasady rozwoju... 64 4.6. INŻYNIERIA... 65 4.6.1. Zaopatrzenie w wodę... 65 4.6.2. Odprowadzenie ścieków... 69 4.6.3. Regulacja stosunków wodnych... 72 4.6.4. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów... 73 4.6.5. Elektroenergetyka... 75 4.6.6. Telekomunikacja... 78 4.6.7. Gazownictwo... 80 4.6.8. Ciepłownictwo... 81 5. WARUNKI BYTOWE l JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW... 82 5.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA GMINY... 82 5.2. WARUNKI MIESZKANIOWE... 85 5.3. ZASADY POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW... 86 5.4. ZWIĘKSZENIE EFEKTYWNOŚCI PROCESÓW GOSPODARCZYCH... 87 6. PODNOSZENIE OBRONNOŚCI PAŃSTWA... 88

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 3 III. ZASADY PROWADZENIA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ 1. STRUKTURA FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNA GMINY... 89 2. ZASADY GOSPODARKI GRUNTAMI KOMUNALNYMI... 96 3. RODZAJE l ZAKRES DALSZYCH PRAC PLANISTYCZNYCH l ZADAŃ PONADLOKALNYCH... 97 3.1. MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO... 97 3.2. ZADANIA PONADLOKALNE... 98 3.3. ZAKRES OPRACOWAŃ UZUPEŁNIAJĄCYCH... 99 IV. ZAŁĄCZNIKI 1. WYKAZ OBIEKTÓW OBJĘTYCH OCHRONĄ PSOZ... 101 1.1. STREFA OCHRONY KONSERWATORSKIEJ ELEMENTÓW UKŁADÓW PRZESTRZENNYCH NA TERENIE MIASTA... 101 1.1.1. Strefa A" ścisłej ochrony konserwatorskiej... 101 1.1.2. Strefa K" obejmująca obszar na płd. od Starego Miasta... 102 1.1.3. Strefa "K" obejmująca teren cmentarza komunalnego przy ul. Szczecińskiej... 103 1.1.4. Strefa "K" obejmująca cmentarz wojskowy z lat 1939-1945... 103 1.1.5. Strefa "K" obejmująca cmentarz XIX/XX wieczny ewangelicki, nieczynny... 104 1.1.6. Strefa "K" obejmująca teren d. cmentarza żydowskiego... 104 1.1.7. Strefa "K" obejmująca nasadzenia przyuliczne... 104 1.1.8. Warunki ochrony konserwatorskiej w strefie "E" ekspozycji... 105 1.1.9. Obiekty objęte ochroną WUOZ... 106 1.2. STREFY OCHRONY KONSERWATORSKIEJ ELEMENTÓW I UKŁADÓW PRZESTRZENNYCH NA TERENIE GMINY KAMIEŃ POMORSKI... 108 1.2.1. Cmentarze... 108 1.2.2. Parki, aleje... 109 1.2.3. Obiekty zabytkowe objęte ochroną konserwatorską... 110 1.2.4. Obiekty w ewidencji konserwatorskiej... 110 2. WYKAZ STANOWISK l RELIKTÓW ARCHEOLOGICZNYCH... 113 2.1. STREFA "WI" PEŁNEJ OCHRONY ARCHEOLOGICZNO- KONSERWATORSKIEJ... 113 2.2. STREFA "Wll" CZĘŚCIOWEJ OCHRONY ARCHEOLOGICZNO - KONSERWATORSKIEJ... 113 2.3. STREFA "WIll" OGRANICZONEJ OCHRONY ARCHEOLOGICZNEJ... 114 3. WYKAZ OBOWIĄZUJĄCYCH PLANÓW MIEJSCOWYCH... 116

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 4 I. WSTĘP 1. PODSTAWA FORMALNO-PRAWNA Opracowanie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy zostało wykonane na podstawie umowy nr 5/95, zawartej w dniu 9.03.1995 r. pomiędzy Zarządem Miejskim w Kamieniu Pomorskim a Biurem Studiów i Projektów Rozwoju Przestrzennego Województwa w Szczecinie. DOKUMENTY FORMALNO - PRAWNE: Ustawa z dnia 7.07.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym Ustawa z dnia 27.03.2003 r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Uchwały Rady Miasta i Gminy Kamień Pomorski: - z dnia 31.01.95 r., Nr VIII/72/95, - z dnia 30.06.95 r., Nr Xl/115/95, w sprawie przystąpienia do sporządzenia "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Kamień Pomorski", Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Kamień Pomorski, z 1993 r. Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Kamień Pomorski, z 1980 r. 2. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA Opracowanie "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego", przedstawia strategię rozwoju gminy Kamień Pomorski, dotyczącą przede wszystkim: wyznaczenia obszarów o różnym stopniu ochrony i ustalenia dla nich zasad użytkowania określenia uwarunkowań dla rozwoju głównych funkcji w gminie określenia zasad rozwoju funkcji gospodarczych oraz systemu obsługi ludności i infrastruktury technicznej określenia rodzaju i zakresu dalszych prac pianistycznych i zadań ponadlokalnych. W opracowaniu uwzględniono między innymi uwarunkowania wynikające z: istniejącego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu stanu środowiska przyrodniczego i kulturowego własności gruntów istniejących i planowanych do powołania obszarów chronionych, w tym ostoi

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 5 ptasich i siedliskowych europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 zadań ponadlokalnych. Przedmiotem opracowania jest obszar całej gminy w granicach administracyjnych. Formę Studium stanowią: - tekst - rysunek w skali: 1:10 000 - dla całej gminy 3. MATERIAŁY WEJŚCIOWE Materiały wejściowe do Studium stanowią wszystkie dotychczasowe opracowania planistyczne, wykonane dla terenu miasta i gminy Kamień Pomorski: Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Kamień Pomorski Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Kamień Pomorski. Inwentaryzacja wielobranżowa miasta Kamień Pomorski - 1:5 000. Inwentaryzacja wielobranżowa gminy Kamień Pomorski - 1:10 000 (całość gminy) i 1:5 000 (poszczególne wsie). Opracowanie fizjograficzne dla terenu miasta Kamień Pomorski, Opracowanie fizjograficzne dla gminy Kamień Pomorski - 1:10 000. Plan szczegółowy budownictwa jednorodzinnego w Kamieniu Pomorskim. Założenia do planu szczegółowego zagospodarowania przestrzennego strefy "A" Uzdrowiska Kamień Pomorski. Wytyczne archeologiczne. Wytyczne konserwatorskie. Rejestr własności gruntów dla gminy Kamień Pomorski. Wnioski i postulaty, składane do Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego miasta i gminy. Ocena i analiza planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Kamień Pomorski dla potrzeb opracowania Studium.

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 6 II. UWARUNKOWANIA I KIERUNKI ROZWOJU 1. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU GMINY Gmina Kamień Pomorski usytuowana jest w pasie nadmorskim. Sąsiaduje z gminami: Wolin, Golczewo, Świerzno i Dziwnów tworząc Zespół Gmin Kamieńskich". Miasto Kamień Pomorski jest ośrodkiem subregionałnym i ponadgminnym, zapewniającym obsługę dla całego obszaru. Miasto Kamień Pomorski posiada status uzdrowiska, co czyni go obszarem szczególnie chronionym. O dominacji i atrakcyjności miasta Kamienia Pomorskiego stanowią: walory kulturowe miasta związane z jego historią oraz działalnością jednostek oświatowych (szkolnictwo średnie) uzdrowisko wraz z zapleczem leczniczym dla ludności dobrze rozwinięta sieć usług węzeł dróg krajowych obsługa infrastruktury technicznej. Wyżej wymienione atrybuty przesądzają jednocześnie o podstawowych funkcjach miasta, którymi są: obsługa ludności funkcja sanatoryjne - uzdrowiskowa funkcja ośrodka kultury funkcja turystyczna obsługa produkcji rolnej. Natomiast potencjał gminy to: dobre zaplecze użytków rolnych oraz położenie w sąsiedztwie rzeki Dziwny, Zalewu Kamieńskiego i Zatoki Wrzosowskiej oraz niewielka odległość od terenów nadmorskich. Podstawową funkcją gminy jest rolnictwo, zaś funkcjami uzupełniającymi są turystyka i zdrowie. Mało korzystne warunki ekonomiczne dla rozwoju rolnictwa powodują zmniejszanie się tej funkcji na korzyść turystyki (dostęp do atrakcyjnych turystycznie wód zalewu i morza) oraz na korzyść szeroko pojętych usług w zakresie zdrowia (funkcja sanatoryjno - uzdrowiskowa).

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 7 2. CELE l GŁÓWNE PROBLEMY ROZWOJU GMINY 2.1. CELE STUDIUM Zgodnie z wymogami Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, z dnia 7 lipca 1994 r., głównymi celami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, winny być: poprawa jakości życia społeczeństwa zachowanie równowagi i ochrona środowiska przyrodniczego ochrona dóbr kultury zwiększenie efektywności procesów gospodarczych podnoszenie obronności państwa. Rozwinięcie w/w celów w analizach i ustaleniach planistycznych nastąpiło przy uwzględnieniu wytycznych, zawartych w: opracowaniu Centralnego Urzędu Planowania dotyczącym koncepcji przestrzennej zagospodarowania kraju z lat 1990 1995 materiałach uzyskanych w Wydziałach Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie opracowaniu Plan obszarów funkcjonalnych Strefy Przygranicznej województwa szczecińskiego". 2.2. PROBLEMY Dla zapewnienia rozwoju poszczególnych elementów zagospodarowania przestrzennego gminy oraz poprawy warunków życia ludności, w pierwszej kolejności należy rozwiązać następujące problemy: 1. w zakresie infrastruktury technicznej: gospodarka wodna uporządkowanie stanu formalno-prawnego gospodarka ściekowa uporządkowanie gospodarki ściekowej ciepłownictwo realizacja opracowanej koncepcji gazyfikacji gminy gospodarka odpadami wyznaczenie nowej lokalizacji wysypiska. 2. w zakresie komunikacji: organizacja ruchu kołowego w mieście wraz z zapleczem parkingowym, modernizacja dróg realizacja obwodnicy drogowej dla miasta Kamień Pomorski

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 8 3. w zakresie demografii: nowe miejsca pracy likwidacja bezrobocia, 4. w zakresie rozwoju funkcji gospodarczych : podniesienie standardu życia mieszkańców w odniesieniu do mieszkalnictwa, usług i infrastruktury technicznej łagodzenie konfliktów występujących pomiędzy funkcją uzdrowiskową a obsługą ludności racjonalne zagospodarowanie lotniska w Śniatowie przekształcenie obszarów kolizyjnych (np. nakładanie się stref uciążliwości na tereny mieszkaniowe lub chronione prawem) nowa lokalizacja cmentarza dla miasta Kamień Pomorski, 5. w zakresie rolnictwa : prowadzenie racjonalnej gospodarki zasobami ANR, z zachowaniem przyjętych programów restrukturyzacji gospodarstw dostosowanie gospodarki żywnościowej do zasad obowiązujących na obszarach chronionych odtworzenie zdegradowanych systemów melioracyjnych intensyfikacja przemysłu rolno spożywczego, 6. w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego : likwidacja obszarów zdegradowanych (rekultywacja mogilnika w Chrząstowie i miejsc dzikiej eksploatacji piasku i żwiru) zapewnienie równowagi ekologicznej ochrona cennych zasobów i elementów przyrody ożywionej i nieożywionej, w szczególności racjonalne użytkowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach sieci Natura 2000 określenie stref ochrony zasobowej wód pitnych i eliminacja zagrożeń podniesienie stanu czystości wód powierzchniowych (w szczególności zlewni rzek : Wołczenicy i Grzybnicy oraz Dziwny) zabezpieczenie bogatych dóbr kultury istniejących na terenie miasta i gminy na drodze realizacji warunków ochrony konserwatorsko archeologicznej. 2.3. ELEMENTY l OBSZARY KONFLIKTOWE 1. Lokalizacja składowiska odpadów i mogilnika w Chrząstowie, w kolizji z ujęciem komunalnym w Strzeżewie. 2. Eksploatacja ropy naftowej, zarówno w punktach eksploatacji otworowej, jak i w strefie punktu ekspedycyjnego w Jarszewie.

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 9 3. Potencjalne tereny eksploatacji złóż gazu ziemnego we Wrzosowie (zagrożenie niekontrolowanym przenikaniem gazu do atmosfery i wpływem zanieczyszczeń na obszary przyległe). 4. Wyznaczone i planowane do wyznaczenia obszary sieci Natura 2000 wprowadzające ograniczenia co do zakresu gospodarki i użytkowania terenu. 5. Udokumentowane złoża torfu borowinowego zagrożone przez: odprowadzanie ścieków bytowych w obręb doliny rzeki Świniec pobliskie usytuowanie wysypiska i mogilnika (Chrząstowo) miejską oczyszczalnię ścieków, dla której odbiornikiem jest rzeka Świniec. 6. Wydobycie i użytkowanie wód mineralnych zagrożenie stanowią zrzuty, wykorzystywanych w. zabiegach balneologicznych wód i borowiny (możliwość - zasalania wód gruntowych i gleb, skażeń organicznych i bakteryjnych). 7. Nieskanalizowane wsie. 8. Ujęcia wód zlokalizowane bez zachowania stref ochrony pośredniej i stref zasobowych. 9. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych główne źródła zanieczyszczeń: urządzenia oczyszczające - oczyszczalnie mechaniczne Wytwórnia Mydła Technicznego w Grębowie Dom Pomocy Społecznej w Śniatowie (odprowadzanie ścieków do jeziora Śniatowskiego) spływy powierzchniowe z pól uprawnych (nawozy i środki chemiczne ochrony roślin) spływy z terenów nawożonych gnojowicą (rejon Żółcina) 10. Obszary w strefach emisji (zanieczyszczenie atmosfery): kopalni ropy naftowej na Wyspie Chrząszczewskiej kotłowni miejskiej w Kamieniu suszarń PGR (Benice, Rekowo) czyszczalni ścieków (Rekowo, Miłachowo, Benice, Rarwino, Wrzosowo, Buniewice, Śniatowo) wysypiska odpadów w Chrząstowie kotłowni lokalnych i palenisk domowych Wytwórni Mydła Technicznego (Grębowo). 11. Obiekty fermowe o technologii bezściołowej w Żółcinie i grunty w tym obrębie nawożone gnojowicą (zagrożenie dla środowiska przyrodniczego oraz w kolizji z terenami rozwojowymi miasta Kamień Pomorski). 12. Czynne cmentarze, bez zachowania obowiązujących stref sanitarnych w Trzebieszewie i Benicach. 13. Strefa chronionego krajobrazu, strefa ochrony uzdrowiskowej, zlewnia chroniona rzek Wołczenicy i Grzybnicy itp., znajdują się w kolizji z funkcjami

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 10 gospodarczymi gminy, zwłaszcza z rolnictwem i eksploatacją bogactw naturalnych. Dla rozwoju funkcji turystycznej istnieją warunki przede wszystkim w strefie chronionego krajobrazu, dużym ograniczeniem w stanie istniejącym, jest stan czystości wód powierzchniowych. 14. Parki krajobrazowe (podworskie, pałacowe itp.) położone przeważnie w obrębie ferm, ulegające dewastacji, nie wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem (rekreacyjne dydaktycznym). 15. Fermy hodowlane, bez zachowania stref sanitarnych w: Benicach, Buniewicach, Giżkowie, Miłachowie, Rarwinie, Rekowie, Rzewnowie, Sibinie, Śniatowie, Świńcu, Wrzosowie i Żółcinie. 16. Teren ujęcia wody pitnej, na południe od miasta kolizja funkcji rozwojowych z koniecznością ochrony zasobów wodnych. 17. Kolizja zamierzeń Zakładu Energetycznego dotyczących realizacji napowietrznej linii 15 kv (w parametrach 110kV nad rzeką Dziwną) Kamień Pomorski Łowno z przejściem przez Wyspę Chrząszczewską, leżącą w projektowanej strefie chronionego krajobrazu. 18. Tereny projektowanych farm elektrowni wiatrowych. Obecność tego rodzaju instalacji niesie za sobą potencjalne konflikty z bytującą lub migrującą awifauną oraz walorami krajobrazu kulturowego. W szczególności dotyczy to tych inwestycji, które byłyby lokalizowane w obrębie wyznaczonych już lub planowanych do wyznaczenia ostoi Natura 2000 oraz w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Kamienia Pomorskiego. W szczególności obszar farmy elektrowni wiatrowej Jarszewo w niewielkiej części zazębia się z wyznaczonym obszarem ostoi ptasiej Natura 2000 Bagna Rozwarowskie PLB 320001. Będzie także leżał w sąsiedztwie innych planowanych i proponowanych do wyznaczenia obszarów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, zarówno tzw. ptasich, jak i siedliskowych. 3. STAN I OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO l KULTUROWEGO 3.1. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 3.1.1. Zachowanie równowagi ekologicznej W ochronie środowiska, prawo i priorytety społeczne uznają nadrzędność kryteriów ekologicznych nad innymi, w zagospodarowaniu obszarów o wysokich wartościach przyrodniczych lub obszarów ekologicznego zagrożenia. W odniesieniu do gminy Kamień Pomorski, powyższa zasada posiada swoje pełne uzasadnienie, gdyż obejmuje ekosystemy lądowe i wodne o zróżnicowanych walorach przyrodniczo - krajobrazowych i funkcjach ekologicznych. Stanowi ona ważne ogniwo w tworzeniu systemów obszarów chronionych

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 11 o regionalnym i międzynarodowym znaczeniu, w strefie nadmorskiej, w Estuarium oraz w Dolinie Odry. Z tych względów polityka ekologiczna państwa zmierza do: pełnej odnowy i ochrony walorów środowiska przyrodniczego w strefie nadmorskiej oraz nadzalewowej dla rozwoju funkcji związanych z jej położeniem ochrony zasobów przyrodniczych występujących na obszarze gminy, ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk rzadkiej fauny, dla ochrony których wyznacza się obszary Natura 2000 dla miejscowości uzdrowiskowych, uznanie priorytetu funkcji nad pozostałymi zahamowanie procesu zanieczyszczania wód przez ścieki przemysłowe i komunalne aglomeracji szczecińskiej ograniczanie negatywnych oddziaływań na środowisko przyrodnicze poprzez wdrażanie inwestycji proekologicznych uznania pasa nadmorskiego, a także wyspy Wolin z jej obrzeżami za strefę chronionego krajobrazu, a tereny wzdłuż Doliny Odry, aż po obszar jej ujścia za korytarz ekologiczny. Dla gminy Kamień Pomorski, oznacza stymulowanie następujących działań: uznania nadrzędności funkcji uzdrowiskowej oraz rozwój funkcji rekreacyjnej i turystycznej niedopuszczenie do degradacji wód Dziwny i Zalewu Kamieńskiego, ochrony cennych terenów przyrodniczych, w tym na drodze tworzenia ostoi i sieci Natura 2000 wdrażanie ekologicznych metod gospodarowania na obszarach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 podniesienie poziomu czystości atmosfery. Działania te spowodują zachowanie równowagi i ochronę środowiska, natomiast elementy zdegradowane zostaną odtworzone. W miarę poprawy walorów przyrodniczych nastąpi dalszy rozwój funkcji uzdrowiskowej. 3.1.2. Powiązania przyrodnicze W powiązaniach przyrodniczych gminy Kamień Pomorski z otoczeniem, najważniejszą rolę odgrywają dwa systemy: system rzeczny Dziwny oraz Świńca i Wołczenicy z dopływami. Rzeki te mają swoje źródła poza granicami gminy, natomiast (z wyjątkiem Dziwny) kończą swój bieg na jej obszarze. System dolin rzecznych, przecinający obszar gminy wraz z rozległymi torfowiskami i licznymi starodrzewami, zasiedlonymi przez hydrolubne gatunki flory i fauny, stanowi ważne korytarze ekologiczne

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 12 kontynuowane poza gminą, europejska sieć ekologiczna Natura 2000, która od 1 maja 2004 r. stała się w polskim prawodawstwie nową formą ochrony przyrody. Obszary Natura 2000 wyznacza się w celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk wymienionych w załącznikach I i II do Dyrektywy Siedliskowej oraz załączniku I Dyrektywy Ptasiej. W gminie Kamień Pomorski leży jedna ostoja ptasia Natura 2000 Bagno Rozwarowo PLB 320001 posiada obszar około 4,2 tys. ha. W skład ostoi Natura 2000 wchodzi prawie cały obszar zatorfionego i zabagnionego odcinka ujściowego rzeki Grzybnicy i Wołczenicy, pocięty licznymi kanałami. Występują tu rozległe obszary trzcinowisk i wilgotne, zalewane łąki, liczne zarośla olszy. W jej obręb wchodzą obszary gruntów ornych, siedlisk łąk i zarośli, torfowisk, bagien, roślinność na brzegach wód, młak, które zajmują około 80% powierzchni. W granicach gminy Kamień Pomorski znajduje się około 1/3 obszaru tej ostoi. Celem utworzenia tej ostoi była ochrona co najmniej 23 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz siedliska ich bytowania. Obszarami, które należy zaliczyć do szczególnie cennych i ważnych dla ptaków, są: bagna, torfowiska, tereny stale lub okresowo zalewane przez wodę, które są miejscem głównego bytowania bąka, błotniaków, kureczek, derkacza, żurawia, rybitwy czarnej, podróżniczka, wodniczki. W granicach tego obszaru żerują bocian biały i czarny, kanie, orlik, trzmielojad. Obszar ten jest miejscem odpoczynku i żerowania na wędrówkach ptaków ujętych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. tereny leśne, które są miejscem gniazdowania, kań, trzmielojada, orlika oraz bociana czarnego. Obszarami o średnich walorach ornitologicznych, które weszły w skład tej ostoi Natura 2000, są: grunty orne w części odłogowane oraz w niewielkim zakresie użytki zielone leżące znacznie wyżej n.p.m. niż tereny w dolinie Grzybnicy, które są miejscem żerowania i gniazdowania błotniaków, derkacza, jarzębatki i gąsiorka oraz będące miejscem żerowania bociana białego, kań, trzmielojada i orlika. Pola są także miejscem żerowania w trakcie wędrówek ptaków śpiewających i gęsi, które nie są związane z funkcją tej ostoi. Obszarami o przeciętnych walorach ornitologicznych lub nie posiadających takowych, które weszły w skład tej ostoi Natura 2000, są tereny pól i użytków zielonych, a także tereny zurbanizowane obejmujące wsie, drogi i linie kolejowe. W ich obrębie gniazdować mogą co najwyżej 2 3 gatunki z listy załącznika I Dyrektywy Ptasiej, tj. bocian biały, gąsiorek i jarzębata lub mogą w ogóle nie występować. Oba te systemy składają się na sieć korytarzy ekologicznych rangi lokalnej, regionalnej, krajowej i ponadkrajowej. Powiązania przyrodnicze gminy z obszarami sąsiednimi wzmacniają niewielkie powierzchnie lasów, stanowiące fragment kompleksów leśnych, rozciągających się

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 13 poza jej granicami: na południu Puszcza Goleniowska na północy strefa lasów nadmorskich. Zasady ochrony powiązań przyrodniczych Na obszarach Natura 2000 zabrania się podejmowania planów i przedsięwzięć mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków zwierząt, a także w istotny sposób wpływać negatywnie na gatunki, dla których został wyznaczony obszar Natura 2000. Natomiast dopuszczone są na tych obszarach i w ich sąsiedztwie te działania gospodarcze, które w sposób istotny nie oddziaływują na wymienione w załączniku I oraz II Dyrektywy Siedliskowej oraz załączniki I Dyrektywy Ptasiej siedliska przyrodnicze lub siedliska gatunków flory i fauny. Poza wyznaczonymi obszarami Natura 2000 ochrona powiązań przyrodniczych powinna dotyczyć zachowania cennych siedlisk (w tym ujętych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej) występujących w dolinach rzecznych, w obrębie i na obrzeżu Zalewu Kamieńskiego, w obrębie Wyspy Chrząszczewskiej, a także torfowisk i kompleksów leśnych, które pełnią istotne funkcje w procesie bytowania i wędrówek organizmów. Wszelkie działania ingerujące w te siedliska powinny być poddawane stosownym przyrodniczym analizom i ocenom oddziaływania, które powinny rozstrzygać o możliwości i skali realizacji planów i przedsięwzięć oraz zakresie działań gospodarczych, melioracji i użytkowania terenu. Przede wszystkim szczególną ochroną powinny być objęte torfowiska, tereny stale i okresowe podmokłe, klify, obszary z roślinnością solniskową, użytki zielone spełniające wymogi siedlisk przyrodniczych, leśne siedliska przyrodnicze. Ochrona tego rodzaju siedlisk, w połączeniu z ochroną korytarzy ekologicznych, jest warunkiem skutecznej ochrony i zabezpieczenia przed degradacją lokalnych i ponadlokalnych powiązań przyrodniczych. Realizacja inwestycji, która w szczególności może w istotny sposób negatywnie oddziaływać na stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków zwierząt, a także w istotny sposób wpływać negatywnie na gatunki stanowiące element europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 musi być poprzedzona analizą lokalnych uwarunkowań przyrodniczych, która jest podstawą dla przeprowadzenia rzetelnej procedury ocen oddziaływania na środowisko. 3.1.3. Bogactwa naturalne i zasady ich eksploatacji Surowce mineralne Na terenie gminy, w rejonie Wyspy Chrząszczewskiej i wsi Rekowo, występują złoża ropy naftowej: Kamień Pomorski (produkcja ok. 15 tys. ton/rok) i Rekowo, dla których utworzono obszary i tereny górnicze: Buniewice oraz Rekowo.

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 14 W rejonie Wrzosowa występują złoża gazu ziemnego (nieeksploatowane), zasoby udokumentowane wynoszą 600 mln m 3. Wody zmineralizowane eksploatowane są w Uzdrowisku w Kamieniu Pomorskim (nowe ujęcie odwiercono w Dziwnówku). W obszarze gminy występowanie wód zmineralizowanych (zasolonych), stwierdzono także w rejonie Rekowa oraz w rejonie Wrzosowa. Złoża torfu borowinowego eksploatowane są w rejonie Kamienia zasoby udokumentowane 108.6 tys. m 3. Potencjalną bazę stanowi cały obszar doliny Świńca (zasoby szacuje się na 14 mln m 3 ). Do dużych złóż zalicza się także torfowisko Rekowo (1 500 ha i zasoby 6.5 mln m 3 ) oraz torfowisko w dolinie Grzybnicy i Skarchowej (ok. 2 500 ha i zasoby 12 mln m 3 ). Możliwość podjęcia eksploatacji dla potrzeb ogrodnictwa (uprawy hydroponiczne) i rolnictwa (nawożenie, wysokobiałkowe dodatki paszowe) występuje w ujściu doliny Grzybnicy (gytia). Mniejsze złoża torfowe i torfowo gytiowe występują w rejonie Buszęcina, rynnie jeziora Śniatowskiego, rejonie Żółcina, Wrzosowa, w dolinie Wołczy i na Wyspie Chrząszczewskiej. Baza surowcowa kruszyw naturalnych i surowców ilastych jest niewielka. Brak złóż udokumentowanych. Dorywczo prowadzona jest eksploatacja piasków w Chrząstowie (dla potrzeb wysypiska) oraz w rejonie Benic. Za obszary perspektywiczne można uznać rejony: Borucina, Chrząstowa, Benic - Koplina, Grębowa i Skarchowa. Istnieje możliwość udokumentowania niewielkich złóż dla potrzeb lokalnych. Surowce balneologiczne Na terenie miasta występują dwa istotne w lecznictwie surowce, a mianowicie: solanka i borowina. Ich zasoby, jakość oraz ochrona, zadecydują o powodzeniu rozwoju funkcji uzdrowiskowej. Pod względem ilościowym zasoby surowców balneologicznych Kamienia Pomorskiego, szacowane są na dziesiątki, a nawet na setki lat, przy obecnym poziomie eksploatacji. Nieco trudniej będzie zapewnić jakość surowców. Borowinie zagrażają ścieki komunalne, które sporadycznie napływają rowami. Natomiast solance grożą infiltracje powierzchniowe, w tym ścieków gospodarczych. Solanka zalega prawie pod całym miastem, zatem głębokie wykopy pod wznoszone budowle, mogą czasami zniszczyć warstwę izolacyjną skalną.

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 15 Solanka Na terenie Kamienia Pomorskiego jest czynny jeden odwiert ("Edward II"), położony w pobliżu zakładu balneologicznego. Otwór całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na solankę i mógłby dać więcej, gdyby było to potrzebne. Pod miastem i w jego okolicach, stwierdzono liczne i obfite solanki, między innymi na Wyspie Chrząszczewskiej. Obecnie nie ma zapotrzebowania na eksploatację. Borowina bardzo duża ilość borowiny występuje na terenie miasta, w odległości 200 m od sanatorium. Charakterystyka złoża jest następująca: 60 ha powierzchni, 108 tyś. m^ zasobów, typ torfu niski trzcinowo turzycowy. Poza złożem w Kamieniu Pomorskim, w najbliższej okolicy stwierdzono występowanie torfowisk z zawartością surowca borowinowego, np. Koprowo, Gostyń Kaleń, Gostyń, Wyspa Chrząszczewska. Peloidy morskie Na wysokości Dziwnowa, na dnie morza (80 m), stwierdzono występowanie mułu organicznego, który doskonale nadaje się do leczenia schorzeń, takich jak gościec, a także innych obecnie leczonych klasyczną borowiną. Zasady eksploatacji bogactw naturalnych Ochrona środowiska, która jest podstawą rozwoju funkcji wypoczynkowo uzdrowiskowej, nakłada ścisłe rygory na eksploatację zasobów przyrodniczych. W odniesieniu do Kamienia Pomorskiego najistotniejszym bogactwem naturalnym są surowce balneologiczne. Przyjmuje się następujące zasady eksploatacji: wprowadzenie pełnej rekultywacji wyrobisk W odniesieniu do borowiny w Kamieniu Pomorskim, urobek po wyeksploatowaniu w zakładzie balneologicznym powinien wrócić na miejsce wydobycia. Stosowanie odpowiednich środków organizacyjnych i technicznych pozwoli na uniknięcie biologicznego zanieczyszczenia złoża, a po kilkudziesięciu latach nastąpi samoodtworzenie borowiny eksploatacja borowin winna uwzględniać ochronę rzadkiej i chronionej roślinności typowej dla torfowisk wprowadzenie poszerzonych stref ochrony ujęć solanek zrzut zużytej solanki nie powinien odbywać się jak obecnie, do wód otwartych, ale do oczyszczalni wszelkie eksploatacje surowców mineralnych (żwirownie, piaskownie, wydobycie gliny, eksploatacja skał węglanowych), powinny być ujęte w ramy prawne i poddane kontroli organów górniczych eksploatacja surowców mineralnych w obrębie stref ochrony archeologicznej podlega zasadom obowiązującym w strefach (szczegółowe warunki ochrony archeologicznej podano w rozdziale 3.2.2.) Perspektywicznym dla pozyskania surowców ilastych dla potrzeb produkcji ceramiki budowlanej, jest rejon wsi Radawka, okolice Giżkowa i Jarzysławia oraz Świńca. W rejonie Niemica Benice występuje udokumentowane złoże syderytowych rud

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 16 żelaza, zasoby pozabilansowe, nieopłacalne do wydobywania. W odniesieniu do eksploatacji złóż ropy naftowej, przy projektowaniu obiektów terenowych, należy zachować odpowiednio odległości podstawowe (strefy ochronne) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 109). 50 m od czynnych odwiertów, 5 m od zlikwidowanych odwiertów; w strefie tej oraz na zlikwidowanym odwiercie zabrania się wznoszenia jakichkolwiek obiektów. 8 m (4 m po obu stronach ropociągu) od nieczynnego ropociągu Ø125; w strefie tej oraz na (w związku z potencjalną możliwością likwidacji ropociągu) zlikwidowanym ropociągu zabrania się wznoszenia jakichkolwiek obiektów. 3.1.4. Warunki hydrogeologiczne Główny użytkowy poziom wodonośny występuje na głębokości 10 40 m, miąższość 15-40 m. Wydajności zmienne od kilku do 50 m 3 /h. Mniejsze znaczenie ma poziom użytkowy w obrębie osadów czwartorzędowych, poziom ten występuje na głębokości od kilku do ponad 60 m (Śniatowo) i osiąga miąższość do 30 m. Wydajność w granicach 10-20 m 3 /h i lokalnie do 40 m 3 /h. Potencjalna wodonośność otworów studziennych kształtuje się w granicach 10 30 m 3 /h, a w strefie Wrzosowo Grabowo Kamień Pomorski Wyspa Chrząszczewska, spada poniżej 10 m 3 /h. Poza strukturą hydrogeologiczną doliny Świńca, nie rejestruje się zasobnych struktur wodonośnych w otworach czwartorzędowych. Znaczna ilość ujęć pobiera wody z osadów jurajskich lub z warstwy kontaktu czwartorzędu i jury. Ujęcia te są potencjalnie zagrożone zasoleniem (Żółcino, Jarszewo) lub nawet wyłączone, ze względu na silne zasolenie (Grabowo). Zasolenie wód podziemnych przenika również do warstwy płytszej. Zasady ochrony wód podziemnych ujęcia wód podziemnych zlokalizowane we wsiach wyznaczyć strefy ochronne ujęć wraz z ich zagospodarowaniem, likwidując obiekty stanowiące zagrożenia stanu sanitarnego studnie głębinowe wyłączone z eksploatacji winny być zabezpieczone w

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 17 uzgodnieniu z Geologiem Wojewódzkim - studnie te mogą stanowić drogę migracji zanieczyszczeń do użytkowych warstw wodonośnych strefa alimentacji wód podziemnych występuje w dolinie przymorskiej (Dolina Świńca Stuchowskiej Strugi) Strefa zasilania rozciąga się na cały obszar dolin wraz z obrzeżem i wymaga bezwzględnej ochrony zasobów. Na obszarach tych, w pierwszej kolejności należy zlikwidować wszystkie ogniska zanieczyszczeń i uporządkować gospodarkę wodno ściekową (dotyczy to Kamienia Pomorskiego, Pobierowa, Łukęcina). 3.1.5. Wody powierzchniowe Do wód powierzchniowych w granicach gminy należą: morskie wody wewnętrzne akwatorium Dziwny: Cieśnina Dziwny Zalew Kamieński Zatoka Cicha Zatoka Wrzosowska rzeki: Wołczenica z Grzybnicą i Stawną Świniec z Niemicą Jezioro Śniatowskie kanały i rowy melioracyjne. Wody powierzchniowe w obszarze gminy są bardzo zanieczyszczone, od wielu lat żadna z rzek nie prowadzi wód w l i II klasie czystości, zwiększa się długość odcinków o wodach pozaklasowych. Stan jakościowy rzek wyklucza lub znacznie ogranicza wykorzystanie ich wód do celów użytkowych. Jedynie Grzybnica może być wykorzystana do zaopatrzenia przemysłu. Brak wód co najmniej II klasy czystości, dyskwalifikuje rzeki gminy dla potrzeb turystyki wodnej, kąpielisk. Obecny stan zanieczyszczenia, na dzień dzisiejszy, wyklucza ich rekreacyjne użytkowanie. Do wykorzystania perspektywicznego rzeki i Zalew planowane są do l klasy czystości. Część obszaru w zlewni Grzybnicy i Wołczenicy objęta planem ochrony, jako ujęcie wód powierzchniowych, do zaopatrzenia w wodę konsumpcyjną strefy nadmorskiej. Zasady ochrony: zakaz odprowadzania nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych i gruntu podjęcie działań doprowadzających podniesienie czystości wód powierzchniowych do min. II klasy

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 18 ograniczenie skutków wadliwej chemizacji gleb (racjonalne nawożenie oraz wyeliminowanie nawozów wysokobalastowych i szybko rozkładających się) budowanie oczyszczalni gnojowicy w fermach oraz obligatoryjne przechodzenie na system ściołowy pełna ochrona ujęć wodnych według wskazań specjalistycznych zapewnić możliwość dostępu do brzegów wód powierzchniowych w pasie 50 m od linii brzegowej ograniczyć lokalizację zabudowy kubaturowej. 3.1.6. Gleby Gleby wysokiej jakości zajmują około 19 % powierzchni ogólnej użytków rolnych. Gleby tego kompleksu, w największych areałach, występują w środkowej części gminy. Na terenie miasta występuje kolizja pomiędzy funkcją rolniczą a miejską. Zasady ochrony : zrekultywować tereny zdegradowane (dzikie wysypiska, dzikie eksploatacje kopalin, tereny po byłej cementowni w Buniewicach) grunty wysokiej klasy pozostawić w użytkowaniu rolniczym (poza strefami przewidzianymi do realizacji zamierzeń gospodarczych) w celu racjonalnego wykorzystania i poprawy walorów krajobrazowych małourodzajne gleby przeznaczyć pod zalesienie łąki i pastwiska zachować w dotychczasowym użytkowaniu, przy prowadzeniu kompleksowej melioracji regulacje stosunków wodnych i ochrona przeciwpowodziowa. 3.1.7. Szata roślinna (roślinność i flora) W granicach gminy Kamień Pomorski występuje bardzo duże bogactwo i zróżnicowanie siedliskowe, co rzutuje na stan i bogactwo lokalnej szaty roślinnej. W gminie Kamień Pomorski znaczna część jej obszaru wyróżnia się znaczącymi walorami przyrodniczymi (obszary koncentracji siedlisk i gatunków podlegających ochronie prawnej, rzadko spotykanych i zagrożonych). Wyróżniającymi miejscami i obszarami są te gdzie występuje następująca szata roślinna. 3.1.7.1. Roślinność Solniska Bliskość Morza Bałtyckiego w niewielkim stopniu wpływa na powstawanie siedlisk sprzyjających występowaniu roślinności halofilnej (słonolubnej) w gminie Kamień Pomorski. Powodem tego stanu rzeczy jest słabe zasolenie wód bałtyckich i okresowe tylko mieszanie się ich z wodami Dziwny podczas tzw. cofek. Wystarcza to jednak do pojawiania się pojedynczych gatunków roślin halofilnych w pasie łąk

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 19 nadbrzeżnych (obecnie powszechnie ustępujących szuwarom w związku z zaniechaniem użytkowania). Stanowiska takie występują na brzegach Zalewu Kamieńskiego. W ich obrębie znajdują dogodne siedliska mlecznik nadmorski (znane stanowiska z Wrzosowa, Żółcina, Skarchowa, Połchowa, Kukułowa). Rozpowszechnione są w tej gminie płaty półhalofilnego szuwaru z sitowcem nadmorskim (m.in. w okolicy Kamienia Pomorskiego, Chrząszczewa, Żółcina, Połchowa). W obrębie Bagien Połchowskich na wschód od Połchowa przy brzegach Zatoki Cichej znane są stanowiska świbki morskiej i situ Gerarda. Słonorośla jednak występują w gminie Kamień Pomorski głównie dzięki wysiękom wód solankowych. W przeszłości, od lat nieodnalezione stanowiska halofitów znajdowały się w dolinie Świńca. Stąd podawano m.in. komonicę wąskolistną, świbkę morską i sit Gerarda. Najbardziej efektowne stanowiska halofitów zachowały się do dziś na łąkach na wschód od Chrząszczewa. Tutaj występują takie gatunki jak: soliród zielny, sit Gerarda, świbka morska, mlecznik nadmorski, babka nadmorska a, karmnik nadmorski, aster solny. Z okolic Dusina podany został płat słonorośli z takim gatunkami jak: centuria nadbrzeżna, soliród zielny, komonica wąskolistna, mlecznik nadmorski. Także w środkowej części Bagien Rozwarowskich (w mniejszym stopniu w ich północnej i zachodniej części) znajdują się płaty słonych łąk w większości jednak poza granicami gminy Kamień Pomorski. Słone łąki ze względu na swój status ochronny (siedlisko Natura 2000) i stopień zagrożenia w Polsce, wymagają w skali gminy szczegółowej inwentaryzacji. Ze względu na uzależnienie występowania od wysięków solanek spodziewać się ich można niemal w całej gminie w obrębie użytków zielonych. W celach planistycznych obszary, na których dotychczas stwierdzono słonorośla oraz takie, gdzie ich występowanie jest prawdopodobne, użytkowanie powinno zostać podporządkowane funkcjom przyrodniczym (zakaz zabudowy, zalesiania, zamiany w grunty orne, zmiany stosunków wodnych, eksploatacji torfu). Kompleksy wilgotnych i bagiennych łąk, szuwarów, łozowisk i olsów Ciekawe i wymagające ochrony pasmo roślinności bagiennej i łąkowej ciągnie się wzdłuż brzegów Zalewu Kamieńskiego i Dziwny. Od strony wody szeroki pas tworzą ubogie florystycznie szuwary trzcinowe. Miejscami urozmaicone są one płatami oczeretu jeziornego (od strony wody), rzadziej i mniejsze powierzchnie zajmują płaty sitowca nadmorskiego (np. w okolicy Chrząszczewa, przy północnym brzegu Zatoki Karpinka i zachodnim brzegu Zatoki Cichej), oczeretu Tabernemontana (północny brzeg Zatoki Karpinka, zachodni brzeg Zatoki Cichej), manny mielec (zachodni brzeg Zatoki Cichej). Dalej od wody szuwar trzcinowy wzbogaca się florystycznie. W niższej warstwie rośnie najczęściej turzyca brzegowa, zaostrzona, błotna i dwustronna, wiechlina zwyczajna, mietlica olbrzymia. W miarę oddalania się od wody pojawiają się mniejsze i większe płaty roślinności trawiasto-turzycowej. Od strony lądu miejscami zachowuje się zwarty pas łąk trawiasto-turzycowych i turzycowisk wyróżniający się szczególnym zróżnicowaniem florystycznym. W okolicy Wrzosowa zanotowano takie gatunki zagrożone i chronione jak: groszek błotny (na zachód od Wrzosowa), kukułka krwista (na południe od Wrzosowa), starzec bagienny (na zachód od Wrzosowa), turzyca dwustronna (na zachód i południe od Wrzosowa). Z roślin rzadziej spotykanych stwierdzone zostały: kozłek dwupienny i krwiściąg lekarski (na zachód od Wrzosowa).

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 20 W południowej części Kamienia Pomorskiego w pobliżu brzegów Promnej zachował się pas nieużytkowanych już łąk, które jeszcze przed 20 30 laty stanowily cenne siedliska dla ptaków siewkowatych. Dominują w nich liczne gatunki traw (mietlica olbrzymia, perz właściwy, kostrzewa czerwona, śmiałek darniowy, kłosówka wełnista, rajgras wyniosły. Płaty różnej wielkości tworzy turzyca zaostrzona i dwustronna. Brak koszenia runi łąkowej spowodował, że wiele bylin ustąpiło roślinom trawiastym, część tylko zachowała się w sąsiednim lesie łęgowym. Wzdłuż brzegów Zatoki Cichej na zapleczu szuwarów dominują zbiorowiska bagienne turzycowiska i łąki niskoturzycowe. Rozległe łany tworzy turzyca zaostrzona i dwustronna. Ciekawe florystycznie są młaki niskoturzycowe z siedmiopalecznikiem błotnym, bobrkiem trójlistkowym, ostrzewem spłaszczonym, wąkrotą zwyczajną, storczykami kukułkami. W obniżeniach występują płaty sitowca nadmorskiego i przęstki pospolitej (poza tym stanowiskiem ten rzadki gatunek był z terenu gminy Kamień Pomorski z miejsca na wschód od Chrząszczewa). Rozległe przestrzenie zajmują zalewowe łąki z wyczyńcem kolankowym i niskimi szuwarami ponikła błotnego, wśród których okazałe kępy tworzy łączeń baldaszkowy. Dalej w głąb lądu rozciągają się kwietne łąki z omanem łąkowym, przechodzące w olszyny ze stanowiskami wiciokrzewu pomorskiego, kaliny koralowej, bluszczu pospolitego. Na drugim, zachodnim krańcu Bagien Połchowskich przy drodze między Połchowem i Dusinem zachowały się bagienne łąki z torfowcami zarastające zwolna zapustami olszowymi. W lukach spotkać można liczne rzadkie gatunki łąkowe i bagienne: storczyki kukułki (m.in. liczne kukułki krwiste), świbkę błotną, kozłka dwupiennego, drżączkę średnią, trzcinnika prostego, tojeść bukietową, turzycę gwiazdkowatą, wełniankę wąskolistną, siedmiopalecznika błotnego, wąkrotę zwyczajną, czarcikęs łąkowy, gwiazdnicę błotną, starca wodnego, licznie rosną tu turzyce: dzióbkowata, prosowata, pospolita. Przy zachodnim krańcu łąk pojawiają się płaty bliźniczki psiej trawki i izgrzycy przyziemnej. Największe powierzchnie łąk, turzycowisk i szuwarów występują w gminie Kamień Pomorski w rozległych obniżeniach śródlądowych zajmowanych przez doliny Świńca i Niemicy oraz Wołczenicy i Grzybnicy (Bagna Rozwarowskie). Mniejsze kompleksy występują w dolinie Szczuczyny (na południe od Kukułowa), w Bagnie Kukułowskim (na północ od Kukułowa), w rynnie między Michałowem i Buszęcinem, w Bagnie Łabędzim (między Benicami i Chominem). Obszary te istotnie różnią się sposobem zagospodarowania i walorami przyrodniczymi. Na dużych powierzchniach zachowały się użytki zielone pozostające w kulturze. Intensywne użytkowanie pastwiskowe, podsiewanie i osuszanie powoduje, że rozległe połacie łąk i pastwisk mają niewielkie walory przyrodnicze. Duże powierzchnie zajmowane są przez agregacje lub ubogie florystycznie zbiorowiska z dominacją takich gatunków jak: śmiałek darniowy, wyczyniec łąkowy, sit rozpierzchły, mozga trzcinowata, turzyca zaostrzona. W obrębie Bagien Rozwarowskich i Bagna Łabędziego użytki zielone ustępują szuwarom i łozowiskom. O ile zbiorowiska łozy czyli wierzby szarej wykształcają się w zagłębieniach terenowych na śródlądziu (poza mokradłami na torfach niskich obecne są także w

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 21 okrajkach torfowisk przejściowych, o których będzie mowa dalej), o tyle wzdłuż wód płynących (Dziwny, Świńca) wykształcają się nadrzeczne wikliny z wąskolistnymi wierzbami, z dominacją wierzby wiciowej. Ładnie wykształcone płaty występują w południowej i wschodniej części Zatoki Karpinka i ciągną się dalej w wschód wzdłuż koryta Świńca. Wśród tych zarośli niewielkie płaty tworzą ziołorośla nadrzeczne (z litworem nadbrzeżnym, mleczem błotnym), występują tu także z rzadszych lub chronionych gatunków: porzeczka czarna i szczaw gajowy. Lasy z olszą i często z udziałem wierzby kruchej są często obecne wzdłuż brzegów wód, na zapleczu szuwarów. Większe i ciekawsze fragmenty wykształciły się na północnym brzegu Zatoki Karpinka oraz w obrębie Bagien Dusińskich. Nawet w niewielkich fragmentach leśnych łatwo tu spotkać można szczaw gajowy (podawany jako zagrożony na Pomorzu) np. w południowej części Kamienia Pomorskiego, przy północnych brzegach Zatoki Karpinka. W kompleksie łęgów i olsów na północ od Zatoki Karpinka obok licznych stanowisk gatunków chronionych (porzeczki czarnej, kaliny koralowej, bluszczu pospolitego, marzanki wonnej) występują takie ciekawostki jak: pokrzywa zwyczajna w podgatunku poziewnikolistnym i kozłek dwupienny. W zależności od warunków mikrosiedliskowych dominują gatunki charakterystyczne dla olsów (turzyca długokłosa, porzeczka czarna, rośliny szuwarowe) lub łęgów (rośliny łąkowe takie jak: wiązówka błotna, kuklik zwisły oraz leśne: czartawa pospolita, kalina koralowa, bluszcz pospolity). Poza brzegami wód w lokalnych obniżeniach terenu rozpowszechnione są w gminie olszyny, rzadko jednak mają one naturalny charakter. Z reguły są to młode drzewostany, często sadzone na dawnych użytkach zielonych, zwykle nadmiernie odwadniane (taki charakter mają np. lasy na zachód od Kolonii Wrzosowo i na południe od Kukułowa). W wielu miejscach lasy bagienne powstają w wyniku naturalnej sukcesji wtórnej, na skutek trwałego porzucenia gospodarowania na użytkach zielonych. Tak dzieje się w obrębie Bagien Dusińskich i Połchowskich, podobną genezę mają lasy w obrębie tzw. Utopiska Wielkiego i Małego w południowym skrzydle doliny Świńca. Charakterystyczne dla tych lasów jest mozaikowe występowanie wśród zbiorowisk szuwarowych zapustów olszowych i wierzbowych oraz zróżnicowanie składu dendroflory, zwłaszcza w drugim pokoleniu rozwijającym się w podroście (licznie pojawiają się jesiony, brzozy omszone i brodawkowate, dęby szypułkowe, klony). Poza opisanym fragmentem olszyn na północnym brzegu Zatoki Karpinka na uwagę zasługują kompleksy lasów bagiennych w środkowo-północnej części wyspy Chrząszczewskiej, gdzie w centralnej części zachowały się trudno dostępne mokradła porośnięte turzycą sztywną i łozowiskami z Salix cinerea. Licznie występuje tu siedmiopalecznik błotny, zachylnik błotny, podawana była chroniona porzeczka czarna. Efektowne olszyny bagienne występują poza tym w obrębie Bagien Dusińskich, w rynnie na zachód od Jeziora Śniatowskiego, w centralnej części kompleksu leśnego na północ od Górek. Siedliskiem szczególnie częstym w gminie Kamień Pomorski, a wymagającym ochrony ze względu na zagrożenie w skali europejskiej są ziołorośla nadrzeczne. Wykształcają się najczęściej na skraju łęgów olszowych i wierzbowych, nierzadko w kompleksach szuwarów w formie różnej wielkości płatów. Dominują pospolite w całej niemal Polsce zespoły pokrzywy i kielisznika Urtico-Calystegietum, sadźca konopiastego i kielisznika Calystegio-Eupatorietum oraz wierzbownicy kosmatej

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 22 i kielisznika Calystegio-Epilobietum hirsuti. Najciekawsze są tu jednak płaty zespołu dzięgla litwora nadbrzeżnego Calystegio-Angelicetum archangelicae litoralis z okazałymi bylinami. Wzdłuż brzegów Dziwny (Jeziora Wrzosowskiego, Zalewu Kamieńskiego, Zatoki Cichej) oraz Świńca często obecne są takie gatunki jak: dzięgiel litwor nadbrzeżny, mlecz bagienny Sonchus palustris, starzec bagienny Senecio paludosus. Pojawia się także szczaw skupiony Rumex conglomeratus (stwierdzony przy południowo-wschodnich brzegach Zatoki Karpinka). Torfowiska mszarne Torfowiska przejściowe rozproszone są na wysoczyźnie dennomorenowej i koncentrują się we wschodniej części gminy Kamień Pomorski. Ładnie zachowane obiekty w krajobrazie leśnym wyróżniają się nagromadzeniem walorów przyrodniczych i zasługują na szczególną ochronę. Około 800 metrów na północ od Grębowa mszary pokrywają misę dawnego jeziora, po którym reszta z otwartym lustrem wody nazywana jest Jeziorem Łąbędzim. W jeziorze rośnie rdestnica pływająca, lustro wody otaczają oczerety i szuwary pałkowe z pałka wąskolistną. Dalej od wody w kierunku wschodnim w wodnym szuwarze pojawiają się gatunki charakterystyczne dla trzęsawisk siedmiopalecznik błotny, mietlica psia, gorysz błotny, wąkrota zwyczajna, szalej jadowity. Licznie rosną tu także turzyce dzióbkowata i pęcherzykowata. Płaty tworzy trzcinnik lancetowaty. Na obrzeżach obniżenia, na skraju lasów otaczających mokradło, zarośla tworzy wierzba uszata, szara oraz kruszyna. Od strony północnej i zachodniej jezioro otoczone jest płem mszarnym, wokół którego wykształca się trudne do przejścia, szerokie łozowisko. Pod okapem wierzby szarej rośliny runa są tu nieliczne, najliczniej występuje tu turzyca długokłosa i zachylnik błotny. Pło z torfowców między łozowiskiem i otwartym lustrem jeziora porasta luźny szuwar trzcinowy, sitowy (z sitem rozpierzchłym) oraz brzozy omszone. Po okapem brzóz i na niewielkich otwartych przestrzeniach pło przerośnięte jest wełnianką pochwowatą, wąskolistną, żurawiną i turzycą dzióbkowatą. Nielicznie rośnie tu także rosiczka okrągłolistna. W kierunku południowo-zachodnim obniżenie wypełnione jest przez mokradło z płem torfowców, zaroślami łóz i brzóz, szuwarem trzcinowym. Niewielkie powierzchnie zajmują otwarte, łatwo przerywające się pła torfowców i wełnianki wąskolistnej. Na obrzeżach mokradła płaty tworzy turzyca nitkowata i pospolita. Ciekawy kompleks torfowisk znajduje się w lasach przy drodze Benice- Krzemykowo. W oddziale 4df na północ od wspomnianej drogi w części środkowej znajduje się niewielkie oczko wodne otoczone turzycowiskiem z turzycą sztywną. Na wschód i zachód od niego ciągnie się mokradło z szuwarami trzcinnika lancetowatego, z sitem rozpierzchłym, mietlicą psią, siedmiopalecznikiem błotnym, w warstwie mchów niewielkie płaty tworzą chronione torfowce. Bliżej brzegów mokradła dominuje trzęślica modra, rosną tu także; turzyca gwiazdkowata, gwiazdnica błotna, bliźniczka psia trawka, wąkrota zwyczajna, turzyca pospolita. Przy południowym skraju trzęsawiska ok. 10m2 powierzchni zajmuje płat widłaka jałowcowatego. Około 200 m na południowy-wschód od opisanego torfowiska znajduje się drugi obiekt (oddział 3l), podobnie jak poprzedni w większości pokryty szuwarami.

GMINY KAMIEŃ POMORSKI - str. 23 Dominują szuwary pałki szerokolistnej i turzycy sztywnej, mniejsze powierzchnie zajmują szuwary trzcinowe, trzcinnika lancetowatego, kosaćca żółtego, a nawet szuwar kropidła wodnego i rzepichy ziemnowodnej. W wodzie i na jej brzegach rośnie tu także rzadko spotykana i zagrożona jeżogłówka najmniejsza. Najciekawszym obiektem w tej okolicy jest jednak mszar w oddziale 4o. Tutaj w części północnej i zachodniej występuje zbiornik z otwartym lustrem wody z rdestnicą pływającą, otoczony szuwarem z pałką szerokolistną, turzycą nibyciborowatą i prosową. W części południowej mszar otacza trzęsawisko z oczkami wodnymi, w których rosną grzybienie białe i jeżogowka najmniejsza. Cała część centralna torfowiska to rozległy mszar z kożuchem torfowców przerośnięty turzycą dzióbkowatą, wełnianką pochwowatą i przygiełką białą. Rosną tu także: żurawina, modrzewnica zwyczajna, wełnianka wąskolistna, turzyca pospolita, rosiczka okrągłolistna. W części wschodniej mszar przerośnięty jest niewysokimi sosnami pod okapem których licznie występuje bagno zwyczajne. Dalej w kierunku wschodnim mszar sosnowy przechodzi w łozowisko i olszynkę z obficie tu rosnącą kruszyną, rzadką i nieliczną nerecznicą grzebieniastą. W części północnej mszaru kilkanaście płatów tworzy wrzosiec bagienny. Zgodnie z materiałami inwentaryzacyjnymi Nadleśnictwa Rokita torfowisko mszarne występuje także w oddziale 33h, skąd podane są wełnianki i bagno zwyczajne. Poza wschodnią częścią gminy torfowiska mszarne stwierdzone zostały tylko ok. 700 metrów na północ od miejscowości Gościsław (przy drodze do Jarszewa) oraz w lesie 300 metrów na północ od Stawna. Obiekty te mają mniejsze walory przyrodnicze. W pierwszym przypadku położony w krajobrazie rolniczym mszar torfowcowy przerośnięty jest szuwarem trzcinowym na obrzeżach i zaroślami brzozy omszonej oraz kruszyny z zachylnikiem błotnym i siedmiopalecznikiem błotnym wewnątrz. Mszar otacza bagienny okrajek z osoką aloesowatą w wodzie, rozkopywany od strony południowej i zachodniej, zapewne z zamiarem przekształcenia w staw rybny. W drugim wypadku położone wśród lasów obniżenie pokryte jest wierzchowiną z torfowców przerośniętych niemal w całości trzciną pospolitą. W części środkowej niewielką powierzchnię zajmuje otwarte lustro wody i zarośla łozy. Torfowisko otacza bór trzęślicowy z sosną w drzewostanie, chronioną kruszyną w podszycie i trzęślicą modrą w runie. Piaszczyste, wilgotne obniżenia terenu Siedliska te są cenne ze względu na pojawiające się w nich rzadko spotykane i zagrożone gatunki roślin jednak z natury swej są krótkotrwałe i pojawiają się w różnych miejscach, w związku z czym mają ograniczone znaczenie jako uwarunkowanie dla planowania przestrzennego. Z miejsc takich w gminie Kamień Pomorski podane zostały widliczek torfowy te ren motocrossu na wschód od Chrząszczewa, sitniczka szczecinowata na polach koło Buszęcina, Jarzyc, Kukułowa, Mokrawic. Murawy napiaskowe, kserotermiczne i świeże łąki na podłożu mineralnym Najciekawszy płat roślinności kserotermicznej w gminie ma antropogeniczny charakter. Wykształca się bowiem w miejscu dawnego składowania margli w sąsiedztwie nieczynnej kopalni odkrywkowej kredy, margli i gliny pod