Radosław Świekatowski Przedmiot- geografia Czym jest El Niňo? El Niňo jest anomalią klimatyczną, do której dochodzi głównie na obszarze Pacyfiku między zachodnimi wybrzeżami Ameryki Południowej (Indonezja, Australia). Dochodzi tu od ponad 150 lat w odstępach 2-7 letnich do odwrócenia normalnej sytuacji pogodowej. W latach normalnych (nie dotkniętych przez El Niňo) pasat południowowschodni wieje z tropikalnego pasa wysokiego ciśnienia w kierunku równikowych układów niżowych. Przemieszczająca się masa powietrza ulega odchyleniu wywołanemu poprzez ruch wirowy Ziemi (siłę Coriolisa). W efekcie te stałe wiatry wieją ze wschodu na zachód powodując przemieszczanie mas chłodnych wód powierzchniowych z rejonu wybrzeża Ameryki Południowej na zachód. Przemieszczenie to daje początek cyrkulacji, w wyniku której stopniowo ogrzewająca się woda docierając w rejon południowo wschodniego Pacyfiku wypiera zimną bogatą w substancje odżywcze wodę w przeciwnym kierunku. Ponieważ zimna woda jest gęstsza porusza się głębiej pod wodą cieplejszą, docierając do stoku kontynentalnego podlega oddziaływaniom prądów wznoszących przedostając się na powierzchnię, z tego właśnie powodu znajduje się tutaj zimny, ale bogaty w plankton i ławice ryb prąd Humboldt-a. Źródło: www.elnino.info
Na opisaną powyżej cyrkulację nakłada się cyrkulacja powietrza tzw. Cyrkulacja Walkera. Jej ważnym składnikiem są południowo- wschodnie wiatry pasatowe wiejące w kierunku Azji. Powodem jej istnienia jest zróżnicowanie temperatur wód powierzchniowych w tropikalnej strefie Pacyfiku. W latach normalnych ogrzane dzięki silnej insolacji masy powietrza unoszą się ponad powierzchnią oceanu prowadząc do powstania układu niskiego ciśnienia u wybrzeży Indonezji. Tę strefę niskiego ciśnienia nazywa się również tropikalną strefą konwergencji, ponieważ spotykają się tutaj wiatry pasatowe. Zderzające się masy powietrza unoszą się w układach niskiego ciśnienia. Po drugiej stronie Oceanu Spokojnego znajduje się w latach normalnych dosyć stabilny układ wysokiego ciśnienia u wybrzeży Peru. Masy powietrza z układu niżowego pchane są w tym kierunku silnym strumieniem wiatrów zachodnich. W układzie wysokiego ciśnienia masy te opadają a po dotarciu do powierzchni ziemi podlegają zjawisku dywergencji odpływając odpowiednio na północ i południe. Wyż ten powstał tylko dlatego, że znajduje się pod nim zimna woda powierzchni oceanu, która przyczynia się do opadania powietrza. W celu zamknięcia cyrkulacji wiatry pasatowe wieją w kierunku wschodnim, ku niżowi indonezyjskiemu. W latach normalnych w obszarze azjatyckim znajduje się system układu niskiego ciśnienia a u wybrzeży Ameryki Południowej układ wysokiego ciśnienia. W efekcie wytwarza się znaczna różnica ciśnień, od której zależy siła wiatrów pasatowych. Dodatkowo wiatry te naciskają na powierzchnię wody przesuwając ich masy w kierunku Indonezji, gdzie poziom wody w wyniku tego spiętrzenia jest o 60cm wyższy niż u wybrzeży Peru. Powstająca różnica temperatur jest również imponująca i osiąga 10 stopni. Ta ciepła woda oceanu prowadzi do powstawania silnych opadów deszczu, monsunu i często powstających w tym regionie tajfunów.
Opisana tu cyrkulacja jest gwarantem obecności zimnej i bogatej w substancje odżywcze wody u wybrzeży Ameryki Południowej. Z tego też powodu zimny prąd Humboltd-a znajduje się tak blisko brzegów Chile i Peru. Równocześnie obecność zimnych i bogatych w plankton wód oznacza bogactwo ławic ryb, będąc zarazem podstawą rozwoju całego ekosystemu wraz z wszystkimi zwierzętami (ptactwem, fokami, pingwinami itd.) Nie trzeba chyba podkreślać jak wielkie ma to znaczenie dla ekonomii krajów Ameryki Południowej. W latach, w których występuje zjawisko El Niňo dochodzi do zakłócenia całego tego systemu. Osłabienie lub nawet zanik wiatrów pasatowych, których nieodłącznym elementem jest cyrkulacja południowa powoduje zmniejszenie różnicy poziomu wód w oceanie. Cyrkulacja południowa jest zjawiskiem okresowego wahania ciśnienia atmosferycznego w południowej hemisferze powodowanym przez zjawiska naturalne. Czasami nazywana jest ona również kołyską ciśnienia atmosferycznego, która prowadzi do zaniku układu wysokiego ciśnienia u wybrzeży Ameryki Południowej i zastępuje go niżem barycznym powodującym w latach normalnych tak duże opady w Azji południowo wschodniej. Dochodzi więc do stopniowego odwrócenia położenia układów barycznych w środkowej części Pacyfiku. Dokładnie to zjawisko ma miejsce w roku z El Niňo. Wiatry pasatowe słabną w związku z osłabieniem wyżu u wybrzeży Ameryki Południowej. Prąd Równikowy nie jest jak zazwyczaj pchany przez pasaty ze wschodu na zachód, lecz podlega odwróceniu. Masy ciepłej wody zaczynają się przelewać w kierunku Ameryki Południowej. Dzieje się to za sprawą tzw. Równikowych Fal Kelvin-a. Warstwa ciepłych wód, nad którymi znajduje się zazwyczaj niż baryczny, wędruje stopniowo przez Pacyfik. Wędrówka ta trwa około 2-3 miesięcy, po których zazwyczaj w okresie Bożego Narodzenia dociera do południowoamerykańskiego wybrzeża. Jest to powodem pojawienia się strefy ciepłych wód, która w roku El Niňo odpowiedzialna jest za liczne katastrofy. Wystąpienie takiej sytuacji oznacza odwrócenie cyrkulacji Walker-a. Odwrócenie to gwarantuje transport wznoszących się w niżu mas powietrza na wschód przez wysoko wiejące wiatry wschodnie. Powietrze to powtórnie opada nad chłodną wodą (w wyżu barycznym). Cyrkulacja ta zawdzięcza swoją nazwę odkrywcy Sir Gilbert-owi Walker. Dodatkowo wzajemne oddziaływanie atmosfery i oceanu zaczyna zwiększać intensywność procesu. Zjawisko to jest już dziś dosyć dobrze poznane, mimo to nie jesteśmy w stanie dokładnie wyjaśnić powodu powstania fenomenu El Niňo. W latach z El Niňo znajdują się wskutek tej anomalii u wybrzeży Australii i Indonezji zimne, natomiast Ameryki Południowej ciepłe wody, które zresztą skutecznie wypierają zimne wody niesione przez prąd Humboldt-a. Pojawienie się zresztą o 8 stopni cieplejszych niż zwykle wód w pobliżu wybrzeży Peru i Ekwadoru jest najlepszym wskaźnikiem obecności anomalii, która przyczyni się w danym roku do wielu często dramatycznych kataklizmów.
Pierwszym wyraźnym następstwem jest rozpoczęcie procesu wymierania alg, które są podstawowym pokarmem ryb. Daje to początek migracjom ławic w poszukiwaniu zimniejszych, ale bogatszych wód. Brak ryb przerywa naturalny łańcuch pokarmowy a zależne od niego zwierzęta umierają, albo również rozpoczynają wędrówki w poszukiwaniu pożywienia. Pierwszym skutkiem dla człowieka jest kryzys a czasami nawet załamanie całego południowoamerykańskiego rybołówstwa i przemysłu rybnego. Silne ogrzanie powierzchni Pacyfiku i związana z tym obecność układów niskiego ciśnienia prowadzi do silnego rozwoju chmur a w konsekwencji opadów często przypominających oberwanie chmury. Te niezwykle intensywne opady powodują powstanie osuwisk i lawin błotnych. Urozmaicona rzeźba terenu Peru, Chile i Ekwadoru jest na te zjawiska tym bardziej podatna. Zjawiska te nie ograniczają się jednak tylko do Ameryki Południowej. Również wybrzeża Ameryki Północnej nawiedzane są przez częstsze burze połączone z silnymi wiatrami i opadami. U wybrzeży Meksyku wysoka temperatura wód przyczyniła się nawet do powstania licznych, powodujących poważne szkody huraganów (jak na przykład huragan Pauline w 1997). Na obszarze zachodniego Pacyfiku mamy do czynienia z przeciwieństwem tych zjawisk. Przede wszystkim panuje tu susza, prowadząca do klęski nieurodzaju. Długo utrzymująca się susza ułatwia wyrwanie się spod kontroli pożarów buszu. Te potężne pożary są przyczyną powstania gęstego smogu nad Indonezją. Dzieje się tak z powodu opóźnienia albo zupełnego braku monsunu, który w normalnych latach zazwyczaj skutecznie gasi pożary. Fenomen El Niňo nie ogranicza się jednak tylko do obszaru Pacyfiku. Jego oddziaływanie da się odczuć również np. w Afryce. Największym problemem południowej części tego kontynentu stają się dłuższe niż zwykle okresy suszy. Również i tutaj dochodzi do zjawisk przeciwnych jak ulewne deszcze w Somalii
potrafiące zmyć całe wsie z powierzchni ziemi. Możemy mówić więc o zjawisku globalnym. Nazwę swą anomalia otrzymało od dotkniętych jej skutkami peruwiańskich rybaków, którzy też jako pierwsi o niej donosili. Sarkastycznie nazwali fenomen El Niňo, co w języku hiszpańskim oznacza Dzieciątko Jezus, lub po prostu chłopiec, ponieważ najsilniej odczuwane jest w okresie Bożego Narodzenia przynosząc Peru szereg katastrof. Zjawisko to nie jest jednak dziełem człowieka, gdyż informacje o nim sięgają wielu stuleci. Już Hiszpanie odkrywszy przed ponad 500 laty Amerykę spotkali się z podobnymi zjawiskami. Świadomie zainteresowano się El Niňo jednak dopiero przed 150 laty. Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że wspieramy i być może pogłębiamy jego skutki. Dzieje się tak za sprawą emisji gazów cieplarnianych, gdyż zaobserwowano korelację między nimi a intensywnością i częstotliwością występowania El Niňo. Systematyczne badania prowadzone są jednak dopiero od kilku dziesięcioleci, wiele faktów jest jeszcze niewyjaśnionych.