Informacje o szczepieniach ochronnych przeciw odrze, śwince i różyczce Odra, świnka i różyczka są szeroko rozpowszechnionymi na całym świecie chorobami, wywoływanymi przez zarażenie wirusami (wirus odry, wirus świnki, wirus różyczki) i występującymi przeważnie u dzieci ale także u osób dorosłych. Ponieważ szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce najczęściej są skojarzone w jednym zastrzyku (tzw. szczepionka MMR), to zarówno choroby te, jak i szczepienie będą omówione łącznie. Nie ma żadnych leków, którymi można by wyleczyć odrę, świnkę lub różyczkę. Przed chorobami tymi chroni tylko szczepienie MMR, przeprowadzone we właściwym czasie i w sposób konsekwentny! Odra jest chorobą o często ciężkim przebiegu, łatwo przenoszoną z człowieka na człowieka. Towarzyszy jej wysoka gorączka, kaszel, zapalenie spojówek i typowa wysypka (plamistogrudkowa, skóra tygrysa ); choroba trwa około 2 tygodni. Często jako komplikacje występują zapalenia płuc oraz zapalenia ucha środkowego. U około jednego na 1000 do 2000 chorych na odrę występuje zapalenie mózgu (encephalitis), które w około 30 procentach przypadków może przebiegać ze skutkiem śmiertelnym bądź prowadzić do trwałego kalectwa psychicznego lub fizycznego. Młodzież i dorośli są szczególnie zagrożeni przy zachorowaniu na odrę, ponieważ do komplikacji u nich dochodzi częściej. Świnka jest chorobą wirusową, której towarzyszy gorączka, bóle głowy i obrzęk ślinianek przyusznych. Około u co dziesiątego chorego na świnkę dodatkowo występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (meningitis) i niekiedy zapalenie mózgu (encephalitis). Wprawdzie rzadką, ale typową komplikacją jest utrata słuchu. U co 4-tego młodego lub dorosłego mężczyzny pojawia się obrzęk lub zapalenie jąder, które w rzadkich przypadkach może także prowadzić do bezpłodności. Różyczka jest zazwyczaj lekko przebiegającą chorobą wirusową, której towarzyszy gorączka, wysypka (plamisto-grudkowa) i obrzęk węzłów chłonnych. Nierzadko przebiega ona bez objawów choroby; tak że osoby chore mogą zarażać swoje otoczenie. Jeżeli różyczka wystąpi podczas ciąży, to infekcja może przenieść się na dziecko w łonie matki i spowodować u niego wady rozwojowe oczu, uszu, serca oraz mózgu. Szczepionka Szczepionka odra-świnka-różyczka składa się z osłabionych, żywych wirusów, które mnożą się u osoby zaszczepionej; szczepionka zostaje wstrzyknięta (podana poprzez iniekcję domięśniową lub podskórną). O rozpoczęciu i długości trwania ochrony poszczepiennej mogą Państwo poinformować swojego lekarza. Po dokonaniu 2-iego szczepienia szczepionką MMR, wedle obecnego stanu wiedzy, jakiekolwiek szczepienie odnawiające nie jest niezbędne. Kto i kiedy powinien być zaszczepiony? Skojarzona szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce jest zalecana dla wszystkich chłopców i dziewczynek w wieku od 11 do 14 miesięcy. Aby osiągnąć pewną ochronę poszczepienną, wszystkie dzieci są szczepione ponownie w wieku od 15 do 23 miesięcy. Szczepić można ponownie już po 4 tygodniach od pierwszego szczepienia. Jeżeli dziecko oczekuje na przyjęcie do żłobka, wówczas 1-sza szczepionka MMR może zostać podana już wcześniej jednakże najwcześniej w wieku powyżej 9 miesięcy. Jeżeli dziecko zaszczepione zostało już w wieku poniżej 11 miesięcy, wówczas jest rzeczą ważną, aby 2 szczepienie u wykonać ponownie wkrótce po ukończeniu pierwszego roku życia. 09/2014 1
Stała Komisja ds. Szczepień (STIKO) zwraca uwagę na to, że szczepienia nie przeprowadzone w zaleconym czasie, powinny być uzupełnione do 18 roku życia. Również wszyscy dorośli, urodzeni po roku 1970, którzy w dzieciństwie nie byli zaszczepieni przeciw odrze wcale, bądź tylko raz, albo w przypadku, gdy ich stan szczepień nie jest znany, powinni przejść szczepienie 1-razowe, najlepiej szczepionką MMR. Ponadto wszystkie osoby zatrudnione w służbie zdrowia, opiece nad kobietami w ciąży, w placówkach ogólnie dostępnych i domach dziecka oraz osoby kontaktujące się z ludźmi o osłabionej odporności, jeżeli nie dysponują jeszcze odpornością przeciw odrze, śwince i różyczce, wówczas powinny zostać zaszczepione. W miarę możności, w ciągu 3 dni po kontakcie z chorym na odrę, świnkę lub różyczkę, osoby niezaszczepione w wieku od 9 miesięcy lub takie, które do tej pory nie były szczepione wcale, albo były zaszczepione tylko 1 raz, bądź też stan ich szczepień nie jest znany, powinny otrzymać 1-razowo szczepionkę MMR. Wskazówka: u dzieci i u osób młodocianych należy sprawdzić, czy osoby takie otrzymały już drugie szczepienie MMR. Szczepienie ochronne przeciw odrze, śwince i różyczce dla osób, które już są odporne na jedną albo więcej chorób, jest pozbawione ryzyka. Dla wykonywania szczepienia MMR nie ma górnej granicy wieku. W przypadku wybuchu epidemii odry, wszystkie osoby urodzone po 1970 roku, u których stan szczepień jest niejasny, które nie były szczepione lub uzyskały tylko jedno szczepienie w dzieciństwie, otrzymają szczepienie 1-razowe, przede wszystkim w postaci szczepionki MMR. Kto nie powinien być szczepiony? Kto cierpi na nagłą, wymagającą leczenia chorobę z gorączką powyżej 38,5 C, ten powinien zostać zaszczepiony w terminie późniejszym. Również osoby z niedoborem odporności immunologicznej wrodzonym, nabytym lub wywołanym lekami w zasadzie nie powinny być szczepione; szczepienie należy rozważać wówczas, gdy korzyści wynikające ze szczepienia przeważają nad ryzykiem (np. w przypadku bezobjawowego zakażenia wirusem HIV). Jeżeli w wyniku uprzedniego szczepienia szczepionką MMR wystąpiły objawy chorobowe lub występuje ciężka nadwrażliwość na składniki szczepionki, wówczas na temat możliwego postępowania należy zasięgnąć porady lekarza wykonującego szczepienia. Osoby wykazujące uczulenie na białko jaj kurzych (reakcję anafilaktyczną po spożyciu białka jaja kurzego) z reguły mogą być szczepione, ew. szczepienie powinno być przeprowadzane z zastosowaniem odpowiednich środków ostrożności. Szczepienie MMR nie powinno być przeprowadzone u osób, które w ciągu ostatnich 3 miesięcy otrzymały immunoglobulinę lub w takim samym czasie przeszły transfuzję krwi (dzięki substancjom ochronnym znajdującym się we krwi dawcy przeciwciałom działającym przeciwko określonym wirusom, szczepienie może pozostać nieskuteczne). Szczepienie MMR nie powinno być wykonywane u kobiet w ciąży, ponieważ z powodu obecności wirusa w szczepionce istnieje teoretyczne ryzyko dla dziecka w łonie matki. Z tego samego względu należy unikać zajścia w ciążę w okresie 1 miesiąca po szczepieniu. Pomyłkowe szczepienie w trakcie ciąży nie jest jednakże uznawane za powód do aborcji. Zachowanie po szczepieniu Osoba zaszczepiona nie wymaga żadnego szczególnego trybu oszczędzającego, ale w czasie od 1 do 2 tygodni po szczepieniu należy unikać wysiłków fizycznych, do jakich nie jest się przyzwyczajonym. W przypadku szczepienia osób wykazujących skłonność do reakcji ze strony układu krążenia lub u których znane są nagle występujące alergie, o takich faktach należy przed szczepieniem poinformować lekarza. Wirusy zawarte w szczepionce nie są przenoszone na osoby kontaktujące się; nie ma zatem ryzyka przy szczepieniu dziecka, także wtedy, gdy w otoczeniu przebywa kobieta w ciąży. 09/2014 2
Możliwe miejscowe i ogólne reakcje po szczepieniu. Obok odporności, do jakiej się dąży i dzięki niej nabycia ochrony przed zachorowaniem, u do 5 procent zaszczepionych osób w miejscach wstrzyknięcia szczepionki pojawia się bolesność, obrzęk lub zaczerwienie. Jest to wyraz normalnej konfrontacji organizmu ze szczepionką i występuje w czasie 1 do 3 dni po szczepieniu i rzadko kiedy trwa dłużej. Niekiedy występuje obrzęk blisko położonych węzłów chłonnych. Często mogą występować objawy ogólne, takie jak bóle głowy, zmęczenie, złe samopoczucie lub dolegliwości żołądkowe i jelitowe. U 5 do 15 procent osób zaszczepionych dochodzi do lekkiego lub umiarkowanego podwyższenia temperatury. W czasie od 1 do 2 tygodni po szczepieniu u około 2 procent zaszczepionych ukazują się lekkie oznaki infekcji odry, świnki lub różyczki, to niezaraźliwa tak zwana choroba poszczepienna: pojawia się tutaj gorączka np. łącznie ze słabą wysypką podobną do występującej przy odrze. Czasami występuje lekki obrzęk ślinianki przyusznej. U osób młodocianych i dorosłych zaobserwowano przejściowe dolegliwości stawowe, niezwykle rzadko u dzieci. Sporadycznie występuje lekki przejściowy obrzęk jąder lub przejściowa lekka reakcja trzustki (wzrost poziomu enzymu). Wszystkie te objawy w zasadzie mają charakter przejściowy i mijają szybko, nie pozostawiając następstw. Czy są możliwe powikłania (niepożądane odczyny) poszczepienne? Powikłania (niepożądane odczyny) poszczepienne to, wykraczające poza normalne reakcje poszczepienne, następstwa szczepienia, które wyraźnie pogarszają stan zdrowia osoby zaszczepionej. Gdy niemowlę lub małe dziecko reaguje na szczepienie MMR gorączką, to rzadko może też dojść do wstrząsu gorączkowego. W zasadzie nie pozostawia on następstw. Reakcje alergiczne są bardzo rzadkie. Najczęściej są one wywołane przez substancje składowe szczepionki takie, jak żelatyna lub antybiotyki. O wstrząsie alergicznym doniesiono tylko w pojedynczych przypadkach. Także tylko w pojedynczych przypadkach po szczepieniu doszło do pojawienia się krwawienia podskórnego w następstwie zmniejszonej liczby płytek krwi. W zasadzie objawy takie mijają szybko i bez następstw, ciężkie przebiegi mają miejsce tylko w pojedynczych przypadkach. Bardzo rzadko u osób młodocianych i dorosłych zaobserwowano dłużej trwające zapalenia stawów. Wprawdzie przy dopuszczonych tu do użytku szczepionkach przeciw śwince ze szczepem Jeryl Lynn możliwe jest niekiedy wystąpienie zapalenia opon mózgowych (meningitis), ale dotychczas nie zostało to potwierdzone badaniem wirusologicznym. Również w rzadkich doniesieniach na temat innych chorób układu nerwowego, gdzie występuje czasowa koincydencja ze szczepieniem MMR, związek przyczynowy jest wątpliwy. Wskazówka: Alergia na białko kurze nie przemawia przeciwko szczepieniu MMR, ponieważ wirusy zawarte w szczepionce przeciw odrze i śwince namnażane są nie na jajach kurzych, lecz na komórkach kurzych embrionów. Z tego powodu białko jaj kurzych (albumina jaja kurzego) jest zawarte w szczepionce co najwyżej w ilościach śladowych, które dają się wykryć z ledwością lub wcale i dlatego nie są szkodliwe. W przypadkach wątpliwych, u dziecka ze stwierdzoną ciężką lub umiarkowaną alergią na białko w pożywieniu, szczepienie należy wykonywać przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Porady lekarza wykonującego szczepienie o możliwych skutkach ubocznych W uzupełnieniu do tego pouczenia, mają Państwo również możliwość odbycia rozmowy informacyjnej ze swoim lekarzem. Gdy po szczepieniu wystąpią objawy, które wykraczają poza wyżej wymienione, szybko mijające reakcje miejscowe i ogólne, wówczas lekarz wykonujący szczepienie oczywiście udzieli stosownej porady. Dostęp do lekarza: 09/2014 3
Ograniczenie odpowiedzialności Tłumaczenie oryginału (stan z 09.2014) nastąpiło za uprzejmym zezwoleniem Deutsches Grünes Kreuz e.v. na zlecenie Robert Koch Institut. Obowiązuje tekst niemiecki, nie ponosi się odpowiedzialności za ewentualne błędy w tłumaczeniu, ani za aktualność przedłożonego tłumaczenia w przypadku późniejszych przeróbek niemieckiego oryginału. 09/2014 4
Nazwisko Name Szczepienie ochronne przeciw odrze, śwince i różyczce Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln Jako załącznik otrzymują Państwo ulotkę na temat wykonywania szczepienia ochronnego przeciw odrze, śwince i różyczce. Zawarte są w niej istotne informacje na temat chorób możliwych do uniknięcia dzięki szczepieniu, na temat szczepionki, szczepienia, zachowania po szczepieniu oraz o reakcji poszczepiennych i możliwych powikłań. Anliegend erhalten Sie ein Merkblatt über die Durchführung der Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln. Darin sind die wesentlichen Angaben über die durch die Impfung vermeidbaren Krankheiten, den Impfstoff, die Impfung, das Verhalten nach der Impfung sowie über Impfreaktionen und mögliche Impfkomplikationen enthalten. Przed wykonaniem szczepienia wymaga się dodatkowo następujących danych: Vor Durchführung der Impfung wird zusätzlich um folgende Angaben gebeten: 1. Czy u osoby szczepionej występuje niedobór odporności immunologicznej (nabytej, wrodzonej, spowodowanej lekami)? Besteht bei dem Impfling eine Immunmangelkrankheit (erworben, angeboren, durch Medikamente bedingt)? 2. Czy osoba szczepiona w ciągu minionych trzech miesięcy otrzymała immunoglobulinę (gamma globulinę) lub przeprowadzono u niej transfuzję krwi? Hat der Impfling in den vergangenen drei Monaten Immunglobulin (Gammaglobulin) erhalten oder wurde eine Bluttransfusion vorgenommen? 3. Czy w ciągu minionych czterech tygodni u osoby szczepionej było wykonane jakieś szczepienie ochronne lub jest planowane w czasie następnych czterech tygodni szczepienie ochronne przeciw innym chorobom? Wurde bei dem Impfling in den vergangenen vier Wochen eine Schutzimpfung durchgeführt oder ist in den kommenden vier Wochen eine Schutzimpfung gegen andere Erkrankungen geplant? Jeśli tak, to jakie i kiedy: wenn ja, welche und wann? 4. Przy szczepieniu kobiet w wieku rozrodczym: czy obecnie jest ona w ciąży? Bei Impfung von Frauen im gebärfähigen Alter: Besteht zurzeit eine Schwangerschaft? Jeżeli chcą Państwo dowiedzieć się jeszcze więcej na temat szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce, prosimy zapytać lekarza wykonującego szczepienie! Falls Sie noch mehr über die Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln wissen wollen, fragen Sie den Impfarzt! Prosimy przynieść do szczepienia książeczkę szczepień! Zum Impftermin bringen Sie bitte das Impfbuch mit! 09/2014 5
Oświadczenie zgody Einverständniserklärung na wykonanie szczepienia ochronnego przeciw odrze, śwince i różyczce zur Durchführung der Schutzimpfung gegen Masern, Mumps und Röteln Nazwisko osoby szczepionej: Name des Impflings ur. dn.: geb. am Treść pouczenia przyjąłem (przyjęłam) do wiadomości i w rozmowie z moim lekarzem (moją lekarką) zostałem (-am) na temat szczepienia poinformowany (-a) w sposób wyczerpujący. Ich habe den Inhalt des Merkblatts zur Kenntnis genommen und bin von meinem Arzt/meiner Ärztin im Gespräch ausführlich über die Impfung aufgeklärt worden. Nie mam żadnych dalszych pytań. Ich habe keine weiteren Fragen. Wyrażam zgodę na proponowane szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce. Ich willige in die vorgeschlagene Impfung gegen Masern, Mumps und Röteln ein. Odmawiam zgody na szczepienie. Zostałem/am poinformowany/a o możliwych szkodliwych skutkach tej odmowy. Ich lehne die Impfung ab. Über mögliche Nachteile der Ablehnung dieser Impfung wurde ich informiert. Uwagi: Vermerke Miejscowość, data: Ort, Datum Podpis osoby szczepionej lub uprawnionej do opieki Unterschrift des Impflings bzw. des Sorgeberechtigten Podpis lekarza/lekarki Unterschrift des Arztes/der Ärztin 09/2014 6