Magdalena Wiśniewska * Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w województwie warmińsko-mazurskim Wstęp Warunkiem konkurencyjności przedsiębiorstw jest ich zdolność do wdrażania innowacji, które traktowane są jako podstawowy czynnik rozwoju firmy oraz główne źródło pokonywania barier. W opracowaniach Komisji Europejskiej innowacje rozumiane są bardzo szeroko (innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne i marketingowe). Dzięki takiemu podejściu do innowacji Komisja Europejska wypracowała plan działań, który powinien zwiększyć inwestycje w innowacje, a tym samym poprawić poziom innowacyjności gospodarki europejskiej w tym polskiej. Do realizacji działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa potrzebują wsparcia kapitałowego. Mogą wykorzystywać kapitał własny, obcy lub pochodzący z programów wsparcia współfinansowanych z funduszy unijnych. Jednym z takich instrumentów wspierających działalność innowacyjną przedsiębiorstw jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Celem artykułu jest wskazanie roli i znaczenia finansowania MŚP w województwie warmińsko-mazurskim z krajowego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), wspierającego inicjatywy innowacyjne o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Metody badawcze wykorzystane w artykule to metoda analizy danych statystycznych, pozyskanych z Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK oraz analiza literatury przedmiotu. 1. Innowacyjność a Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Kluczową rolą PO IG jest wspieranie szeroko rozumianej działalności innowacyjnej. Zgodnie z Podręcznikiem Oslo Manual, działalność * Mgr, Katedra Zarządzania, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, mwis@zie.pg.gda.pl, 80-233 Gdańsk, ul. Traugutta 76
478 Magdalena Wiśniewska innowacyjna to całokształt działań naukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komercyjnych, które rzeczywiście prowadzą lub mają w zamiarze prowadzić do wdrażania innowacji [Podręcznik Oslo Manual, 2005]. Definicja innowacji w literaturze przedmiotu pojmowana jest bardzo szeroko. Do światowej literatury ekonomicznej pojęcie to wprowadził po raz pierwszy J. Schumpeter. Innowacje rozumiał jako: 1. Wprowadzenie do produkcji wyrobów nowych lub też doskonalenie produktów już istniejących. 2. Wprowadzenie nowego lub udoskonalenie istniejącego procesu produkcyjnego. 3. Zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów. 4. Otwarcie nowego rynku. 5. Zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów. 6. Wprowadzenie nowej organizacji produkcji [Schumpeter, 1960, s. 104]. Odpowiedni zakres wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach jest obecnie podstawą do uzyskania w przyszłości korzystnej pozycji w gospodarce krajowej, światowej. Polska polityka innowacyjna na lata 2007-2013 została określona w dokumencie strategicznym pt. Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013. Strategiczny cel polityki innowacyjnej zapisany w tym dokumencie zdefiniowany został jako: wzrost innowacyjności przedsiębiorstw dla utrzymania gospodarki na ścieżce szybkiego rozwoju i dla tworzenia nowych, lepszych miejsc pracy. Tak określony cel wpisuje się w realizację Strategii Lizbońskiej ponieważ w rozwiniętych gospodarkach główną siłą napędową wzrostu produktywności są innowacje, które oparte są na trzech filarach: badaniach i rozwoju, wiedzy oraz edukacji. Wdrażanie Kierunków odbywa się w systemie wprowadzania programów operacyjnych zapisanych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 [Perenc, Hołub-Iwan, 2011, s. 36-37]. Jednym z kluczowych działań jest wdrażanie Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Głównym celem PO IG jest Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa, a cele szczegółowe są realizowane w ramach dziewięciu osi priorytetowych: oś priorytetowa 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, oś priorytetowa 2. Infrastruktura sfery B+R, oś priorytetowa 3. Kapitał dla innowacji,
Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu 479 oś priorytetowa 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia, oś priorytetowa 5. Dyfuzja innowacji, oś priorytetowa 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym, oś priorytetowa 7. Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji, oś priorytetowa 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększanie innowacyjności gospodarki, oś priorytetowa 9. Pomoc techniczna. Poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, w porównaniu do innych krajów europejskich jest niski. Przeprowadzone przez autorkę artykułu badania nad poziomem innowacyjności powiatu ełckiego (jednego z powiatów województwa warmińskomazurskiego), w latach 2006-2010 potwierdziły to niekorzystne zjawisko. Podstawową barierą przedsiębiorstw, które pragną wdrażać innowacje jest brak wykwalifikowanego personelu, brak wsparcia ze strony instytucji zewnętrznych oraz ograniczone możliwości pozyskiwania środków finansowych na działalność innowacyjną [Sipa, 2010, s. 193]. 2. Charakterystyka województwa warmińsko-mazurskiego Województwo warmińsko-mazurskie leży w północno-wschodniej części Polski. Jest czwartym co do wielkości regionem Polski o powierzchni ponad 24 tys. km 2. Województwo składa się z 21 powiatów i 116 gmin. Stolicą regionu jest Olsztyn (ponad 170 tys. mieszkańców), inne miasta: Elbląg (130 tys. mieszkańców), Ełk (60 tys.). W województwie warmińsko-mazurskim wytwarzane jest 2,8% polskiego PKB. Przemysł skupia zaledwie 3% krajowego zatrudnienia i dostarcza 2,6% ogólnej wartości produkcji sprzedanej przemysłu. Przeważa produkcja maszyn do obróbki plastycznej metali (46% produkcji krajowej) oraz ze względu na rolniczy charakter regionu przetwórstwo rolno-spożywcze. Przemysł napojów alkoholowych, z prawie ośmioprocentowym udziałem w produkcji krajowej, lokuje województwo na czwartym miejscu w Polsce. Ponadto województwo znane jest z produkcji wyrobów gumowych (opony) oraz mebli i wyrobów stolarskich. Województwo ma również dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną [http://bip.warmia.mazury.pl, dostęp dnia 30.12.2012]. W ostatnich latach duży wpływ na rozwój i powstawanie działań proinnowacyjnych ma powstanie Parków Naukowo Technologicznych
480 Magdalena Wiśniewska w Elblągu, Olsztynie i w Ełku. Pod pojęciem parku technologicznego rozumie się zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami [Bąkowski i inni, 2005, s. 111]. Przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie są tam oferowane usługi w zakresie: 1. Doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw. 2. Transferu technologii. 3. Przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne. 4. Tworzenia korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Lokalizacja parków technologicznych w największych ośrodkach miejskich województwa stwarza duże możliwości do pobudzania innowacyjności wśród przedsiębiorstw regionu. Według danych GUS za 2011 r. w województwie warmińskomazurskim zarejestrowanych jest ogółem 11 7172 podmiotów gospodarczych w podziale na klasy wielkości przedsiębiorstw (zobacz tablica 1). Tablica 1. Podmioty gospodarcze, województwo warmińsko-mazurskie, dane roczne 2011 r. Podmioty wg klas wielkości ogółem 117172 0 9 110604 10 49 5366 50 249 1075 250 999 113 1000 i więcej 14 Źródło: [GUS, dostęp dnia 09.01.2013]. 3. Wyniki badań W badaniu została podjęta próba ustalenia, jaki wpływ na rozwój innowacyjny mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w województwie warmińsko-mazurskim ma krajowy Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. Dane do badania zostały pozyskane z Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK. Badaniu została poddana: 1. Liczba dofinansowanych projektów, wysokość dofinansowania w podziale na formę prawną przedsiębiorstw.
Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu 481 2. Liczba beneficjentów PO IG województwa warmińsko-mazurskiego w podziale na powiaty. 3.1. Liczba dofinansowanych projektów, wysokość dofinansowania w podziale na formę prawną przedsiębiorstw Jednym z dostępnych źródeł finansowania inwestycji innowacyjnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym jest PO IG. W tablicy 1 przedstawiono liczbę dofinansowanych projektów z PO IG, wysokość ich dofinansowania w podziale na formę prawną przedsiębiorstw wraz z % udziałem. Tablica 2. Liczba dofinansowanych projektów z PO IG oraz wysokość dofinansowania w podziale na formę prawną Forma prawna osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą mikro osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą małe osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą średnie spółka akcyjna mikro spółka akcyjna małe spółka akcyjna średnie spółka cywilna prowadząca działalność w oparciu o umowę zawartą na podstawie KC mikro Liczba dofinansowanych projektów z PO IG Udział % Wysokość dofinansowania Udział % 38 20,10 8 233 972,14 3,28 22 11,64 6 433 765,67 2,56 11 5,82 2 955 909,60 1,17 1 0,53 415 450,49 0,16 1 0,53 10 000,00 0,003 7 3,70 2 151 647,50 0,85 5 2,64 1 195 346,25 0,47
482 Magdalena Wiśniewska spółka cywilna prowadząca działalność w oparciu o umowę zawartą na podstawie KC małe spółka jawna mikro spółka jawna małe spółka jawna średnie spółka komandytowa małe spółka komandytowa średnie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością mikro spółka z ograniczoną odpowiedzialnością małe spółka z ograniczoną odpowiedzialnością średnie 1 0,53 8 000,00 0,003 6 3,17 40 152 522,69 16,00 5 2,64 458 851,93 0,18 5 2,64 6 981 578,00 2,78 2 1,06 1 429 704,88 0,56 1 0,53 259 250,00 0,10 22 11,64 66 812 445,22 26,62 34 17,99 43 972 114,01 17,52 28 14,81 69 443 935,51 27,67 Razem 189 100% 250 914 493,9 100% Źródło: [http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/, dostęp dnia 09.01.2013]. W województwie warmińsko-mazurskim osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mikroprzedsiębiorstwa złożyły najwięcej wniosków o dofinansowanie z PO IG (38 wniosków) co stanowiło 20,10% wszystkich wniosków. Drugą co do wielkości stanowiły spółki z o.o. małe przedsiębiorstwa, które złożyły 34 wnioski (17,99%). Na trzecim miejscu znalazły się również przedsiębiorstwa zarejestrowane jako spółki z o.o. średnie przedsiębiorstwa, które złożyły 28 wniosków i stanowiło to 14,81% wszystkich złożonych wniosków.
Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu 483 Największą kwotę dofinansowania otrzymały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością średnie przedsiębiorstwa, które otrzymały 69 443 935,51 zł dofinansowania na 28 złożonych wniosków co stanowiło 27,67% ogólnej kwoty dofinansowania. Zaś 66 812 445,22 zł dofinansowania otrzymały spółki z o.o. mikroprzedsiębiorstwa (26,6%) i na trzecim miejscu pod względem wielkości dofinansowania znalazły się również spółki z o.o. małe przedsiębiorstwa z wynikiem 43 972 114,01 zł (17,52%). Najmniejszą kwotę dofinansowania otrzymały spółki cywilne małe przedsiębiorstwa oraz spółki akcyjne małe przedsiębiorstwa. (zobacz tablica 2). Do głównych tematów priorytetów najczęściej dofinansowywanych z PO IG należały: 1. 04 Wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MŚP (w tym dostęp do usług związanych z B+RT w ośrodkach badawczych). 2. 05 Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw. 3. 07 Inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B+RT oraz przedsiębiorstwa itp.). 4. 09 Inne działania mające na celu pobudzanie badań, innowacji i przedsiębiorczości w MŚP. 5. 14 Usługi i aplikacje dla MŚP (e-handel, kształcenie i szkolenie, tworzenie sieci itp.). 3.2. Liczba beneficjentów PO IG województwa warmińsko-mazurskiego w podziale na powiaty Województwo warmińsko-mazurskie posiada 21 powiatów, w tym dwa powiaty miejskie (Olsztyn, Elbląg). Na rysunku 1 przedstawiono liczbę beneficjentów, którzy pozyskali środki finansowe z PO IG. Z przeprowadzonej analizy danych wynika, iż najwięcej beneficjentów miał powiat olsztyński (9 beneficjentów)i powiat iławski ( 7 beneficjentów), po 6 beneficjentów miały powiaty ostródzki, szczycieński, bartoszycki i giżycki. Najmniej beneficjentów, którzy pozyskali środki finansowe z POIG były powiat kętrzyński oraz powiat miasta Elbląg i powiat miasta Olsztyn. Ogólna liczba beneficjentów w całym województwie to 83 beneficjentów (rysunek 1).
484 Magdalena Wiśniewska Rysunek 1. Liczba beneficjentów PO IG województwa warmińskomazurskiego w podziale na powiaty 9 9 8 7 7 6 6 6 6 6 5 5 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 2 2 2 1 1 1 1 0 Liczba beneficjentów Powiat bartoszycki Powiat braniewski Powiat działdowski Powiat elbląski Powiat ełcki Powiat giżycki Powiat gołdapski Powiat iławski Powiat kętrzyński Powiat lidzbarski Powiat m. Elbląg Powiat m. Olsztyn Powiat mrągowski Powiat nidzicki Powiat nowomiejski Powiat olecki Powiat olsztyński Powiat ostródzki Powiat piski Powiat szczycieński Powiat węgorzewski Źródło: Opracowanie własne. 3.3. Analiza oceny efektywności środków pochodzących z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Według raportu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Wykorzystanie środków UE w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, wynika, iż poziom wykorzystania alokacji na ten program, stan na grudzień 2012 roku, wynosił 84,9% w całym kraju. Stan realizacji programu na dzień 8 marca 2013 roku stanowiło 95,67% alokacji na program. Dane te potwierdzają, że wykorzystanie środków z PO IG na poziomie kraju jest prawidłowe. Analizując dane pochodzące ze Sprawozdania okresowego z realizacji PO IG 2007-2013 za I półrocze 2012 roku, stwierdzamy, iż najmniejsza liczba umów o dofinansowanie została podpisana z podmiotami województwa warmińskomazurskiego 0,97%. Umowy o najwyższej wartości zostały zawarte z podmiotami z województwa mazowieckiego (334,7 mln zł), dolnośląskiego (179 mln zł) i lubuskiego (160,5 mln zł). Umowy o najmniejszej wartości zostały zawarte z podmiotami m.in. z województwa warmińsko-mazurskiego. Ich wartość była 40 razy mniejsza w porównaniu do umów zawartych z podmiotami z województwa mazowieckiego. Efektywność wydatkowania środków z programu na poziomie kraju jest wysoka, niestety wykorzystanie środków z PO IG przez woje-
Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu 485 wództwo warmińsko-mazurskie jest najgorsze ze wszystkich pozostałych województw. Niecały 1% podpisanych umów przez podmioty z tego regionu na I półrocze 2012 roku oraz najmniejsza wartość umów podpisanych z podmiotami stawia ten region na ostatniej pozycji wśród województw. Zakończenie Kluczową rolą Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest wsparcie innowacyjnych przedsiębiorstw na poziomie krajowym i międzynarodowym, które wdrażają innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne i marketingowe. Jak wynika z przeprowadzonych badań, przedsiębiorstwa województwa warmińsko-mazurskiego w małym stopniu korzystały z finansowania programu krajowego. Według danych z Raportów Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK na lata 2007-2013 do roku 2013 w województwie warmińsko-mazurskim z programu PO IG skorzystało tylko 83 beneficjentów na 117 045 podmiotów zarejestrowanych według danych GUS z 2011 roku. Najwięcej beneficjentów koncentruje się wokół miasta Olsztyn i powiatach blisko niego położonych. Największa kwota dofinansowania trafiła do spółki z o.o. średnie przedsiębiorstwa, najmniejsze do spółki cywilnej i akcyjnej małe przedsiębiorstwa. Potwierdza to opinię o niskim poziomie innowacyjności przedsiębiorstw mikro, małych i średnich w województwie. Przyczyną tego stanu jest słabe zaplecze finansowe, kadrowe oraz techniczne najmniejszych firm. Na wdrażanie innowacji na poziomie krajowym i międzynarodowym mogą sobie pozwolić przedsiębiorstwa średnie, które z reguły już dłużej funkcjonują na rynku i posiadają odpowiednie doświadczenie i zasoby. O poziomie innowacyjności województwa i większego pozyskiwania przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków unijnych pochodzących z PO IG może świadczyć obecność i lepsze wykorzystanie instytucji wspierających wprowadzanie innowacji [Jasiński, 2006, s. 108]. Literatura 1. Bąkowski A. i inni (2005), Innowacje i transfer technologii słownik pojęć, PARP, Warszawa. 2. GUS (2010), Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009, Warszawa. 3. http://bip.warmia.mazury.pl, dostęp dnia 30.12.2012.
486 Magdalena Wiśniewska 4. Jasiński A.H. (2006), Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, Difin, Warszawa. 5. Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013. 6. Nowacki R. (2010), Innowacyjność w zarządzaniu a konkurencyjność przedsiębiorstw, Difin, Warszawa. 7. Perenc J., Hołub-Iwan J. (2011), Innowacje w rozwijaniu konkurencyjności firm, C.H. Beck, Warszawa. 8. Podręcznik Oslo Manual (2005), Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. Wydanie trzecie, OECD, Eurostat. 9. Raport Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK na lata 2007-2013, Umowy o dofinansowanie wg programów, województw, powiatów oraz gmin. 10. Raport Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK na lata 2007-2013, Umowy o dofinansowanie wg projektów, programów, poziomów wdrażania, województw, powiatów, gmin, danych dotyczących beneficjentów, tematu priorytetu i formy prawnej, czy projekt zakończony. 11. Schumpeter J. (1960), Teoria wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa. 12. Sipa M. (2010), Innowacyjność i współdziałanie małych przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 13. Sprawozdanie okresowe z realizacji PO IG 2007-2013 za I półrocze 2012 roku. 14. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko- Mazurskiego do roku 2020 (2005), Olsztyn. 15. Wykorzystanie środków UE w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013. Użyte skróty PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Streszczenie Działalność innowacyjna w dzisiejszych czasach jest wymogiem każdego podmiotu gospodarczego, który chce osiągnąć sukces. Jak wykazują badania, największą przeszkodą dla przedsiębiorców we wdrażaniu innowacji jest brak odpowiednich środków finansowych. Polityka innowacyjna państwa wychodząc naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców przyjęła do realizacji w 2007 roku Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, którego głównym celem jest wspieranie i pobudzanie innowacyjności polskich przedsiębiorców. Z przeprowadzonej analizy danych wynika, iż przedsiębiorcy z województwa warmińsko-mazurskiego w niedostateczny sposób pozyskują środki z PO IG na rozwój innowacji. Do końca 2012 roku z programu skorzystało tylko 83 benefi-
Rola i znaczenie finansowania rozwoju MŚP z Programu 487 cjentów, w porównaniu do liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w województwie wg GUS jest to niewielka liczba. Najwięcej beneficjentów koncentruje się wokół miasta Olsztyn (Olsztyn i powiaty ościenne), można domniemywać, że tylko w centrum województwa jest najwięcej przedsiębiorstw wdrażających innowacje o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Największa kwota dofinansowania została pozyskana przez spółki z ograniczoną odpowiedzialnością średnie przedsiębiorstwa. Założone cele i zadania PO IG są bardzo istotne w pobudzaniu przedsiębiorstw do myślenia kreatywnego i wdrażania innowacji, jednakże aby zwiększyć liczbę pozyskiwanych środków z programu, kluczowym wydaje się zwiększenie wsparcia ze strony instytucji zewnętrznych. Słowa kluczowe innowacyjność, dofinansowanie, MŚP The role and importance of funding from the Operational Programme Innovative Economy for the development of SMEs in the Warmia and Mazury (Summary) Nowadays innovativess is a major success factor in leading a business unit. Researchers claim, that the greatest problems in impleentation of innovations in eterprises are connected with gaining funds. In 2007 the government started the Opperational Programm Innovative Economy PO IG as a solution for difficulties experienced by entrepreneurs. It's main aim was to support and promote innovativeness of Polish firms. According to the performed analysis, the share of entrepreneurs from the "warmińsko-mazurskie" woyevodship gains, mentioned earlier, funds inssuficiently. Till the end of 2012 year only 83 entrepreneurs made benefit from using analysed programm and it was a very small fraction of firms registered in Polish Central Statistical Office. The greatest number of firms, which applied and gained the financial support were localized in the neighbourhood of th Olsztyn city. It may suggest a conclusion, that they were the most innovative firms in a region. The highest financial support sums were gained by limited liability companies. Ideas, assumptions and golas of PO IG are very import_ant in terms of stimulating enterprises for more creative and innovative products implementation, however it is still insufficient. The key action which should be taken to change this situation is an increase of the external institutions support. Keywords innovation, financing, SME