Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 32: 107-111 Akceptacja: 27.12.2016 Wrocław 31 XII 2016 Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979 nowy dla fauny Polski gatunek muchówki (Diptera: Trixoscelididae) Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979 a sun fly new to the Polish Fauna (Diptera: Trixoscelididae) ANDRZEJ JÓZEF WOŹNICA Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 51-631 Wrocław, Kożuchowska 5b, e-mail: andrzej.woznica@up.wroc.pl ABSTRACT. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979 is newly recorded from Poland. The diagnostic characters for the collected male specimen, including terminalia are given. KEYWORDS: Diptera, Trixoscelis paraproxima, new data, Lower Silesia, Poland WSTĘP Rodzaj Trixoscelis RONDANI, 1856 to najliczniejszy w gatunki takson w obrębie rodziny Trixoscelididae (= Trixoscelidinae auct.). Zaliczane są do niego drobne muchówki, posiadające szczeciny przyoczkowe, których podstawy przebiegają na wysokości przedniego przyoczka, dobrze rozwiniętą wibrysę i szczecinę policzkową, owłosiony i pokryty szczecinkami anepimeron oraz charakterystyczne szerokie skrzydła, często pokryte plamkami. W Europie stwierdzono do tej pory występowanie 28 gatunków, z czego w Polsce zaledwie cztery (WOŹNICA 2013). Chociaż nowe gatunki z tego rodzaju są nadal opisywane z Europy (np. CARLES-TOLRÁ 2016), kilka z nich znanych jest zaledwie z jednej płci oraz pojedynczych stanowisk, stąd dane na temat ich rozmieszczenia są niedostatecznie zbadane (WOŹNICA 2015). Większość gatunków można precyzyjnie oznaczyć na podstawie kształtu zewnętrznych przydatków aparatu kopulacyjnego samca oraz w oparciu o budowę segmentów końcowych odwłoka samic (segmenty V VII) a także na podstawie budowy zbiorniczków nasiennych (CHANDLER & DRAKE 2015, WOŹNICA 2014). W trakcie badań faunistycznych prowadzonych we Wrocławiu i jego okolicach, natrafiono na jeden okaz samca zbliżony budową do T. frontalis (FALLÉN, 1823), ale różniący się od niego wyraźnie, między innymi ubarwieniem krawędzi przedniej skrzydła oraz I-szego 107
tarsomeru przednich nóg. Po zidentyfikowaniu muchówki, okazało się, że jest to samiec T. paraproxima SOÓS, 1979, znaleziony po raz pierwszy w Polsce. Ten europejski gatunek został opisany z miejscowości Tard na Węgrzech i dotychczas znany był z zaledwie czterech okazów samców. Warto odnotować, że miejsce zbioru jest stanowiskiem, gdzie rok wcześniej stwierdzono inny, nowy dla Polski gatunek błotniszki - Suillia variegata (LOEW, 1862) (WOŹNICA & RUTKOWSKI 2015). MATERIAŁ I METODY Trixoscelis paraproxima: Dolny Śląsk, Wrocław (51 5 32"N, 17 2'28"E), nieużytek po starym ogrodzie, UTM XS46, 15.05.2009, 1, siatka, leg. A.J. WOŹNICA. Spreparowany okaz samca, z wypreparowanymi odwłokiem i aparatem kopulacyjnym umiejscowionymi w mikrofiolce z gliceryną, znajduje się w kolekcji autora. Pomiarów dokonano wg metody opisanej w pracy WOŹNICY (2006). OPIS Długość ciała 1.9 mm. Długość skrzydła: 2.1 mm; szerokość skrzydła 0.67 mm; indeks żyłki medialnej: 2.03. Indeks głowowy: 1.05; indeks czułkowy: 1.45; indeks policzkowooczny: 0.18; Indeks czułkowo-policzkowy: 1.75. Głowa. Głowa zgodna z opisem oryginalnym; I-szy flagellomer żółtawy z ciemniejszą plamką u podstawy wici; prosternum z dwoma parami drobnych szczecinek. Tułów. Mezonotum z 4 rzędami szczecinek acrostichalnych. Szczecinki prescutellarne zaledwie nieco większe od acrostichalnych. Między szczecinami dorsocentralnymi widoczna para szerokich, brunatnych, podłużnych pasów niesięgających scutellum; podobny, ale węższy pasek przebiega wzdłuż pleur poniżej krawędzi notopleuralnej. Anepimeron z 1 długą szczecinką i 4 5 włoskami. Pierwsza para nóg z udem, golenią i I-szym tarsomerem koloru brązowo-szarego (u T. frontalis I-szy tarsomer jest koloru żółtego). Uda środkowej i tylnej nogi brudno-żółte, golenie i stopy żółte; I-szy tarsomer tylnej stopy żółty, lekko rozszerzony i mocno oszczeciniony (Fot. 2) (u T. frontalis I-szy tarsomer tylnej nogi ciemno-brązowy). Skrzydła przeźroczyste z jasnymi, żółtymi żyłkami. Odwłok. Odwłok i zaodwłok szary, od strony grzbietowej nieco ciemniejszy w środkowej części. Aparat kopulacyjny. Jak na rycinie (Fot. 3). Przydatki zewnętrzne (gonostylus) są mniej zakrzywione niż u T. frontalis a koniec penisa skierowany jest w przeciwnym kierunku niż u T. frontalis (CHANDLER & DRAKE 2015: 3, HACKMAN 1970: 130). Pregonit jest mały i owalny, zaopatrzony w szczecinkę. Palcowaty koniec postgonitu przypomina kształtem postgonit T. similis HACKMAN, 1971, ale szczyt jest lekko rozszerzony (strzałka - Fot. 3), zaś u T. frontalis regularnie się zwęża (CHANDLER & DRAKE, 2015: 3). Należy przypomnieć, że gatunek T. canescens (LOEW, 1965), często mylony z T. frontalis został szczegółowo opracowany w pracach CHANDLERA & DRAKE A (2015) oraz WOŹNICY (2014). 108
FOT. 1. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: samiec, pokrój ciała - widok z boku PHOT. 1. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: male, total habitus, lateral view Samiec T. paraproxima podobnie, jak T. similis ma żółtą żyłkę żebrową skrzydła, ale różni się od niego ciemnym ubarwieniem uda I-szej pary nóg. U T. frontalis żyłka żebrowa jest przyciemniona (patrząc z góry czarna) a I-szy tarsomer przedniej nogi jest żółty (u T. paraproxima szaro-brunatny). Wyraźne różnice w budowie aparatu kopulacyjnego potwierdzają ich odrębność taksonomiczną na poziomie gatunkowym. FOT. 2. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: stopy tylnej pary nóg PHOT. 2. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: tarsi of hind legs 109
FOT. 3. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: aparat kopulacyjny samca - widok z boku PHOT. 3. Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979: male terminalia - lateral view UWAGI DOTYCZĄCE OPISU Oryginalny opis gatunku został sporządzony w oparciu o zaledwie 4 okazy samców wychodowane z owoców zebranych w sadzie owocowym (SOÓS 1979: 410). Kilka lat później, w opracowaniu Trixoscelididae w Fauna Hungariae (SOÓS 1981), w kluczu do oznaczania gatunków, podane zostały cechy różnicujące T. paraproxima od T. frontalis, z krótką adnotacją o występowaniu pierwszego z tych gatunku na Węgrzech i to znanego wyłącznie z miejsca typowego. W tej samej pracy (ibidem: 82) zamieszczono także rysunek I-szej pary nóg samców obu gatunków. Porównując oryginalną deskrypcję z rysunkiem (Ryc. 46 C D) oraz cechami kluczowymi podanymi w Fauna Hungariae (1981: 82 83), autor niniejszej pracy stwierdził niezgodność opisu I-szej pary nóg T. paraproxima z zamieszczoną tam ryciną. Według obu opisów uda I-szej pary nóg były ciemne a na rysunku są jasne. W celu upewnienia się, co do ubarwienia przednich nóg, zweryfikowano dane kluczowe zamieszczone w Fauna Hungariae, dzięki uprzejmości kolegi z Węgier (DR WALTER PFLIEGER), który przetłumaczył istotne akapity zamieszczonego tam klucza. Tym samym potwierdzono, że rysunek przedstawiający udo I pary nóg samca jest błędny, bowiem udo musi być ciemno ubarwione. 110
PODZIĘKOWANIA Składam gorące podziękowania DR. WALTEROWI PFLIEGEROWI (Uniwersytet w Debreczynie, Debrecen, Węgry) za przetłumaczenie istotnego akapitu z klucza do oznaczania gatunków rodzaju Trixoscelis w tomie XV Fauna Hungariae. LITERATURA CARLES-TOLRÁ M. 2016. Two new acalyptrate species for science and a new record for Spain (Diptera: Carnidae, Sphaeroceridae and Trixoscelididae). Boletín Sociedad Entomológica Aragonesa 58: 53-56. CHANDLER P.J., DRAKE C.M. 2015. Trixoscelis canescens (LOEW) (Diptera, Trixoscelididae) in Britain. Dipterists Digest 22: 147-153. HACKMAN W. 1970. Trixoscelidae (Diptera) from Southern Spain and description of a new Trixoscelis species from Northern Europe. Entomologica Scandinavica 1: 127-134. RONDANI C. 1856. Genera Italica ordinis dipterorum ordinatim disposita et distincta et in familias et stirpes aggregata Dipterologiae Italicae prodromus, Vol. 1. 288 pp. Parma: Alexandri Stoecim. SOÓS Å. 1979. Einige neue acalyptraten Musciden aus der palaearktischen Region (Diptera). Acta Zoologica Hungarica 25(3-4): 409-414. SOÓS Å. 1981. 55. család: Trixoscelididae, Tüskésszárnyú legyek. [W:] PAPP L. & SOÓS Å. (red.). Magyarország Ĺllatvilága, Fauna Hungariae 15(5): 78-84. Akadémiai Kiadó, Budapest, 137 pp. WOŹNICA A.J. 2006. Three new species of the genus Suillia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 from Neotropical Region (Diptera: Heleomyzidae). Annales Zoologici 56(4): 657-665. WOŹNICA A.J. 2013. Fauna Europaea: Heleomyzidae. [W:] PAPE T. & BEUK P. (red.). Fauna Europaea: Diptera: Brachycera. Fauna Europaea version 2.6.2 http://www.faunaeur.org (Last update: November 16, 2016). WOŹNICA, A.J. 2014. The female postabdomen of five species of Trixoscelis RONDANI 1856 (Diptera: Trixoscelididae). Dipteron 30: 99-105. WOŹNICA A.J. 2015. The acalyptrate fly family Trixoscelididae: newly recorded from Malta (Diptera). Bulletin of the Entomological Society of Malta Vol. 7: 7-11. WOŹNICA A.J. & RUTKOWSKI T. 2015. Suillia variegata (LOEW, 1862) nowy dla fauny Polski gatunek błotniszki (Diptera: Heleomyzidae). Dipteron 31: 59-64. 111