Zalew Wiślany jako miejsce rozrodu ŚLEDZIA oraz wpływ działań człowieka na stan tarlisk tego gatunku Dariusz P. Fey Adam M. Lejk Piotr Margoński Lena Szymanek
Zalew Wiślany jako miejsce rozrodu śledzia oraz wpływ działań człowieka na stan tarlisk tego gatunku Dariusz P. Fey, Adam M. Lejk, Piotr Margoński, Lena Szymanek Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Kołłątaja 1, 81-332 Gdynia Gdynia 2014
WYDAWCA Morski Instytut Rybacki - Państwowy Instytut Badawczy ul. Kołłątaja 1 81-332 Gdynia tel.: +48 587-356-232 fax: +48 587-356-110 www.mir.gdynia.pl Copyright by MIR-PIB. All rights reserved. OKŁADKA Dariusz P. Fey Fot. Anetta Ameryk DRUK BWM Studio ul. Abrahama 12 84-230 Rumia www.bwm.pl ISBN 978-83-81650-13-3 Zrealizowano w ramach projektu: HERRING Join cross-border action for the sustainable management of a natural resources This report reflects the author s views and EU Commission and the Managing Authority is not liable for any use that may be made of the information contained therein
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. ŚLEDŹ w Morzu Bałtyckim Śledź jest jednym z ważniejszych gatunków pelagicznych występujących w Bałtyku Południowym. Wynika to zarówno z faktu, że stanowi istotny obiekt połowów, jak i z pozycji, jaką zajmuje w łańcuchu troficznym, stanowiąc pokarm innych ryb (np. dorsza), ptaków i fok. Śledź odgrywa ważną rolę w polskim rybołówstwie już od wieków. W średniowiecznej Europie śledzie były wybawieniem od głodu w okresie postu, jak donoszą autorzy książki Zasolony Król - Maciej i Janina Krzeptowscy. Wędzone, suszone i solone, zapakowane w beczki docierały do najdalszych zakątków śródlądzia. Z pewnością gatunek ten miał znaczny wpływ na rozwój społeczności rybackich na wybrzeżu. Wahaniom ulegały zarówno zasoby śledzia w Bałtyku, jak i zainteresowanie rybaków ich połowem, jednak niezmiennie, na przestrzeni wieków, śledź jest jednym z ważniejszych poławianych gatunków, odgrywającym istotną rolę również w kulturze lokalnych społeczności. Stąd też liczne festyny organizowane pod hasłem Święta Śledzia. Zasolony Król autorstwa Macieja i Janiny Krzeptowskich to książka, dzięki której czytelnik odbędzie intelektualną podróż w czasy rybołówstwa holenderskiego, szwedzkiego, a przede wszystkim bałtyckiego. Zebrano w niej również pokaźny materiał dotyczący roli, jaką śledź przez wieki pełnił w kulturze. W celu zarządzania zasobami Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) podzieliła zasoby śledzia bałtyckiego na następujące jednostki: 1) Stado Zachodniego Bałtyku wiosennego tarła - występujące w wodach na zachód od Bornholmu i Cieśnin Duńskich, 2) Stado Centralnego Bałtyku, 3) Stado Zatoki Ryskiej oraz 4) dwa stada Zatoki Botnickiej. Śledź eksploatowany na Zalewie Wiślanym należy do Stada Centralnego Bałtyku (podobszary ICES 25-29 oraz 32, z wyłączeniem Zatoki Ryskiej). Są to śledzie wiosennego tarła z niewielką domieszką śledzi jesiennego tarła, obejmujące zarówno osobniki szybko rosnące z Bałtyku Południowego, jak i wolno rosnące z Bałtyku Północnego. Po rozrodzie (marzec-maj) w wodach przybrzeżnych, śledzie rozpoczynają wędrówkę na żerowiska zlokalizowane na otwartych, głębszych wodach Bałtyku. - 3 -
HERRING Stan zasobów poszczególnych gatunków ryb najlepiej odzwierciedla Biomasa Stada Tarłowego (SSB). W przypadku wstępującego na wody Zalewu Wiślanego śledzia Centralnego Bałtyku, wartość ta od lat 70. do roku 2001 malała, po czym nastąpił powolny wzrost, a następnie, od roku 2010, stabilizacja na poziomie ok. 50% biomasy obserwowanej na początku lat 70. Obraz ten tylko częściowo wynika ze zmieniającej się liczby osobników w stadzie. W znacznym stopniu zmiany SSB związane są ze zmianą masy osobniczej ryb. Innymi słowy, z chudnięciem śledzia. To z kolei jest skutkiem przede wszystkim zmieniających się warunków hydrologicznych, pokarmowych, konkurencji pokarmowej oraz poziomu drapieżnictwa ze strony innych gatunków. Biomasa Stada Tarłowego (SSB) śledzia stada Centralnego Bałtyku (bez Zatoki Ryskiej) Wielkość połowów poszczególnych gatunków ryb, również śledzia, jest wypadkową kilku elementów przede wszystkim jest to dostępność zasobów, ale istotne są również uregulowania związane z ochroną danego gatunku (np. limity połowowe) oraz czynniki socjoekonomiczne wpływające na zainteresowanie rybaków danym gatunkiem (kwestia opłacalności połowów). W przypadku śledzia Centralnego Bałtyku obserwujemy od lat 70. systematyczny spadek połowów. Połowy śledzia stada Centralnego Bałtyku (bez Zatoki Ryskiej) - 4 -
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. Pierwsze wzmianki dotyczące rybołówstwa na Zalewie Wiślanym sięgają końca XII i początku XIII wieku. Śledzie miały w tym czasie łatwiejszy niż obecnie dostęp z Bałtyku do wód Zalewu Wiślanego przez kilka istniejących w Mierzei Wiślanej cieśnin. W wiekach XV i XVI również sam zbiornik podlegał zmianom; zasypywano kolejne cieśniny i w rezultacie do dziś zachowała się tylko Cieśnina Pilawska jedyne miejsce łączące Zalew Wiślany z Morzem Bałtyckim. Niestety nie ma bezpośredniej możliwości określenia wydajności połowów w okresie od XII do XVIII wieku. W XIX wieku informacji o połowach śledzia w Zalewie Wiślanym dostarczają dostępne już statystyki połowowe; w latach 1877-1894 odławiano rocznie 11,6 ton ryb tego gatunku, co stanowiło 1,5% udziału w ogólnym odłowie ryb (Anna Grzyb, MIR-PIB). W okresie powojennym połowy śledzia wzrosły w całym zalewie do 2486 ton rocznie. Szczyt połowów tego gatunku w polskiej części zalewu notowano w latach 80. Obecnie na Zalewie Wiślanym rybołówstwo ukierunkowane jest na kilka gatunków ryb, z których najcenniejsze to: sandacz, leszcz, węgorz oraz śledź. Całkowita wielkość zaraportowanych połowów śledzia na Zalewie Wiślanym oscyluje w ostatnich latach wokół 2000 ton, co stanowi ponad 80% masy połowów wszystkich gatunków ryb. Gatunek ten jako źródło dochodów, w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu. Masowe połowy śledzi rozpoczynają się wczesną wiosną, po zejściu lodu, gdy ryby wpływają do zalewu na tarło. Połowy te są bardzo intensywne, jednak odbywają się w krótkim czasie, co wynika zarówno z tego, że tarło szybko się kończy i ryby opuszczają zalew, jak również, a w ostatnich latach przede wszystkim z faktu, iż wyczerpany zostaje limit połowowy na śledzia. W roku 2014 początek połowów miał miejsce stosunkowo wcześnie, bo na początku marca, a koniec w połowie kwietnia. Połowy śledzia w polskiej części Zalewu Wiślanego - 5 -
HERRING Niestety, śledź choć wciąż istotny dla polskiego rybołówstwa, traci od lat 70. na znaczeniu, jako jeden z najważniejszych poławianych gatunków. Wiąże się to zarówno ze spadkiem wielkości jego zasobów, jak również z niedoskonałym systemem ich wykorzystania (m.in. problemy ze zbytem). Zagrożenie dla stanu zasobów śledzia stanowią zarówno naturalne zmiany zachodzące w środowisku, jak i działalność człowieka. Skutek oddziaływania tych dwóch czynników jest podobny zmniejszenie się powierzchni obszarów zapewniających odpowiednie warunki dla rozrodu oraz zmniejszenie się skuteczności rozrodu. Są to z pewnością jedne z ważniejszych czynników, zaraz obok śmiertelności połowowej, decydujących o wielkości populacji ryb dorosłych. Tylko skuteczny rozród, a więc wiążący się z wysoką przeżywalnością wczesnych stadiów rozwojowych ikry, larw oraz narybku gwarantuje uzupełnienie stada nowym pokoleniem o wysokiej liczebności. Co istotne, zmniejszenie powierzchni obszarów zapewniających odpowiednie warunki do rozrodu jest jednoznaczne ze zmniejszeniem się obszarów, na których ma miejsce masowa migracja ryb dorosłych na tarło. A właśnie te masowe migracje decydują o dostępności śledzi dla połowów odbywających się w strefie przybrzeżnej i w zatokach. Bez wątpienia śledź, jako gatunek ważny dla rybołówstwa, zasługuje na większą uwagę ze strony naukowców, administracji zajmującej się zarządzaniem zasobami naturalnymi, jak również administracji podejmującej decyzje mogące mieć znaczenie dla zachowania tarlisk w dobrym stanie. Projekt HERRING opiera się na założeniu, że przybrzeżne obszary rozrodu śledzia odgrywają kluczową rolę w systemie zrównoważonego zarządzania dostępnymi zasobami naturalnymi tego gatunku. Dlatego też celem projektu jest opracowanie bardziej całościowego planu zarządzania oraz opcji zarządzania dla obszarów tarłowych, które mogłyby być rekomendowane dla regionalnych i międzynarodowych interesariuszy. W ramach projektu wybrano trzy obszary zlokalizowane w Polsce, Niemczech i Szwecji, nie tylko po to, aby przeanalizować specyficzne warunki środowiskowe na obszarach rozrodu oraz wpływ zidentyfikowanych na tych obszarach rodzajów działalności człowieka, ale także, aby przeanalizować zakres kompetencji oraz wzajemne relacje i powiązania interesariuszy, którzy powinni być integralnym elementem planów zrównoważonego zarządzania środowiskiem. Połowy śledzia na Zalewie Wiślanym z wykorzystaniem niewodów stawnych (Fot. Iwona Psuty) - 6 -
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. Festyn Święto Śledzia zorganizowany w Braniewie w 2014 r. (w poprzednich latach we Fromborku) przez Lokalną Grupę Rybacką Zalew Wiślany (Fot. Dariusz Fey) -7-
HERRING Tarło śledzia w Zalewie Wiślanym Zalew Wiślany rozciąga się na wschód od ujścia Wisły do Zatoki Gdańskiej, aż do Obwodu Kaliningradzkiego, należącego do Federacji Rosyjskiej. Od Zatoki Gdańskiej zalew odcięty jest piaszczystą Mierzeją Wiślaną o długości 55 km (część południowa) i 11 km (część północna). Powierzchnia zalewu wynosi 838 km 2, z czego 328 km 2 leży w granicach administracyjnych Polski (39% powierzchni zalewu), natomiast 510 km 2 leży po stronie rosyjskiej (61%). Maksymalna głębokość polskiej części zalewu, poza pogłębionymi torami wodnymi, wynosi 5,2 m, przy średniej głębokości 2,4 m. Zalew Wiślany zalicza się do wód słonawych (0,1-4,9 PSU). Dostarczanie wód morskich następuje wyłącznie poprzez Cieśninę Pilawską, leżącą poza granicami Polski. Największymi rzekami wpływającymi do Zalewu Wiślanego są: Pregoła, Pasłęka, Elbląg i Nogat. Zalew Wiślany to obszar o szczególnej wartości przyrodniczej (mapa: Lena Szymanek) Zalew Wiślany (Fot. Dariusz Fey) - 8 -
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. Tarło śledzia. Całe polskie wybrzeże uznawane jest za istotny obszar rozrodu śledzia wiosennego tarła (śledź jesiennego tarła również występuje, jest jednak mało liczny). Można jednak wskazać kilka rejonów o szczególnym znaczeniu. Zalew Wiślany jest z pewnością jednym z nich. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że jest to najważniejszy obszar tarłowy śledzia w polskich wodach. Inne ważne tarliska to Zatoka Gdańska i Zatoka Pomorska. To, co decyduje o wyjątkowości Zalewu Wiślanego, to przede wszystkim osłonięty, półzamknięty charakter tego zbiornika oraz jego mała głębokość. Skutkiem takich warunków jest szybkie nagrzewanie się i osiąganie wysokich temperatur wód zalewu w okresie wiosennym, a także występowanie już od wczesnej wiosny dużych koncentracji zooplanktonu, który stanowi pokarm larw i narybku śledzia. Korzystne warunki pokarmowe decydują o szybkim wzroście i dużej przeżywalności wczesnych stadiów rozwojowych tego gatunku. Najważniejsze obszary rozrodcze śledzia w wodach polskich (mapa: Lena Szymanek) Rozród śledzia w Zalewie Wiślanym odbywa się w okresie od marca do maja, z największą intensywnością w okolicach kwietnia. Początek rozrodu uzależniony jest od temperatury wody oraz stopnia zalodzenia zalewu. Śledzie wpływają na tarło wczesną wiosną, gdy woda osiąga temperaturę ok. 6-8 ⁰C. Koniec tarła następuje przy temperaturze wody ok. 12 ⁰C. Po złożeniu ikry, śledzie opuszczają zalew i odpływają na żerowiska. Ikra śledzia jest lepka, dzięki czemu przykleja się do podłoża do roślin, kamieni, piasku. Po ok. 10-20 dniach z ikry wykluwają się 5-9 mm larwy. Ich wzrost w wodach Zalewu Wiślanego jest szybki (ponad 0,5 mm/d). Po 5-6 tygodniach i osiągnięciu długości ok. 30 mm, młode śledzie opuszczają wody zalewu. Ikra śledzia (Fot. Katarzyna Horbowa) Larwa śledzia 8,0 mm (Fot. Katarzyna Horbowa) Larwa śledzia 28,0 mm (Fot. Katarzyna Horbowa) - 9 -
HERRING Przeżywalność ikry i larw. O ile dla przeżywalności larw kluczowa jest dostępność pokarmu, o tyle dla przeżywalności rozwijającej się ikry istotna jest dostępność odpowiedniego podłoża oraz odpowiednio wysoki poziom natlenienia wody. Podłożem takim jest przede wszystkim podwodna roślinność, ale również różnego rodzaju twarde elementy dna takie jak: kamienie, muszlowiska, piasek, żwir. Zmniejszanie się powierzchni odpowiedniej dla odbycia skutecznego tarła może być związane ze zmianą struktury dna z piaszczystego i kamienistego na muliste, co w przypadku Zalewu Wiślanego jest realnym zagrożeniem. Dzięki małej głębokości Zalewu Wiślanego i mieszaniu się wody aż do dna, zawartość tlenu w wodzie nie stanowi w chwili obecnej zagrożenia dla występujących w tym środowisku organizmów, również wczesnych stadiów rozwojowych śledzia. Taki stan może jednak ulec zmianie, gdyby następowała dalsza eutrofizacja zbiornika. Musimy mieć świadomość, że wystarczy kilka godzin beztlenowych warunków przy dnie, żeby cała złożona ikra uległa zniszczeniu. Mówiąc o warunkach niezbędnych dla przeżywalności ikry, należy mieć świadomość, że istotne zmniejszenie się powierzchni nadającej się do rozrodu, może spowodować jednoczesne ograniczenie intensywności rozrodu, a w skrajnych przypadkach, zanik tarliska. Ikra śledzia na zanurzonej roślinności (Fot. Philipp Kanstinger) Piaszczyste dno przy brzegu morskim z siedliskiem trawy morskiej (Fot. Wolf Wichmann) - 10 -
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. Zagrożenia Zagrożeniem dla obszarów rozrodczych śledzia mogą być wszelkie aktywności człowieka powodujące przede wszystkim: 1) bezpośrednie niszczenie dna, na którym mieści się tarlisko, 2) zwiększenie zanieczyszczenia wody do poziomu powodującego zwiększenie śmiertelności ikry oraz larw śledzia, 3) wzrost eutrofizacji powodujący zmniejszanie się zawartości tlenu w wodzie oraz zmianę charakteru dna z piaszczystego na muliste oraz zanik roślinności. Liczba aktywności człowieka, które mogą powodować takie skutki jest długa, jednak ich rzeczywisty wpływ zależy od intensywności poszczególnych działań. W przypadku Zalewu Wiślanego, intensywność potencjalnie istotnych dla środowiska działalności człowieka jest albo niska (np. rybołówstwo, turystyka, transport towarowy i pasażerski, kopanie i pogłębianie dna, usypywanie urobku, przemysł, czy też urbanizacja) albo wręcz nie występuje wcale (przemysł wydobywczy, pozyskiwanie energii, instalacje przyłączeniowe, rurociągi). Czynnikiem mającym na dzień dzisiejszy kluczowe znaczenie jest rolnictwo odpowiedzialne za dopływ do wód zalewu biogenów (związków azotu i fosforu) powodujących wzrost eutrofizacji (tzw. żyzności wody). Charakter Zalewu Wiślanego mała wymiana wody z Zatoką Gdańską oraz mała głębokość powoduje, że zdolność tego akwenu do samooczyszczania jest niestety znikoma. Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę, że ogromne ilości biogenów są już zdeponowane w dnie i uwalniane do wody podczas każdego sztormu. Przemysł oraz turystyka dopływ substancji toksycznych (np. substancje ropopochodne) Rolnictwo oraz ośrodki miejskie dopływ biogenów (związki azotu i fosforu) Prace ziemne pogłębianie torów wodnych, naprawa brzegów, odkładanie urobku Zmiany klimatu wzrost temperatury, wzrost częstotliwości i siły sztormów, skrócenie czasu zalodzenia Odkładanie toksyn w osadzie na dnie, zanik roślinności, uszkodzenia embrionów i obumieranie ikry, gorszy wzrost larw lub/oraz zwiększona śmiertelność larw Wzrost eutrofizacji, rozwój glonów, spadek przejrzystości wody, spadek zawartości tlenu w wodzie, zanik roślinności dennej, zmiana dna z piaszczystego na muliste Uszkodzenia dna (np. zamulanie) resuspensja osadów dennych oraz zdeponowanych w nich biogenów i zanieczyszczeń, zmniejszenie przejrzystości wody, zanik roślin, śmiertelność ikry Możliwość wystąpienia skutków zarówno pozytywnych (szybszy wzrost larw, lepsza przeżywalność ikry) jak i negatywnych (większe mieszanie wody resuspensja osadów) Wpływ na tarliska, przeżywalność ikry oraz przeżywalność i wzrost larw śledzia - 11 -
HERRING Działalność człowieka na obszarze Zalewu Wiślanego (mapa: Lena Szymanek) Statek Krystyna (Fot. Dariusz Fey) Połowy śledzia (Fot. Iwona Psuty) Prace refulacyjne (Fot. Iwona Psuty) Jednostki OIRM (Fot. Iwona Psuty) - 12 -
Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. Zasadniczym problemem związanym z ochroną miejsc tarłowych śledzia na obszarze Zalewu Wiślanego, czyli w znacznym stopniu z ochroną całego środowiska Zalewu Wiślanego, jest przede wszystkim powszechne przekonanie o tym, że skutecznemu tarłu śledzia na tym obszarze nic nie zagraża, a tarliska Zalewu Wiślanego nie wymagają specjalnej ochrony. Przekonanie takie jest w pewnym stopniu uzasadnione, o czym najlepiej świadczy fakt, że śledzia w Zalewie Wiślanym nie brakowało zarówno pięćdziesiąt lat temu, jak i nie brakuje dzisiaj. Obecnie jako problem postrzegane jest raczej, z jednej strony pełne wykorzystanie dostępnych zasobów (np. możliwość zastosowania skutecznej techniki połowowej oraz możliwość zbytu złowionych ryb), a z drugiej od niedawna, możliwość uzyskania odpowiednio wysokich limitów połowowych, gwarantujących opłacalność połowów, pomimo niskiej ceny skupu tego gatunku. Warto przy okazji pamiętać, że opłacalność połowów wpływa znacząco na zainteresowanie lokalnej społeczności ochroną danego gatunku w szerokim tego słowa znaczeniu. Niestety, ten wciąż pozytywny obraz sprzyjających tarłu śledzia warunków w Zalewie Wiślanym może ulec drastycznej zmianie w stosunkowo krótkim czasie, jeżeli tylko zostanie przekroczony pewien próg odporności środowiska na zachodzące zmiany. Zagrożenie dla stanu zasobów śledzia stanowią potencjalnie zarówno naturalne zmiany zachodzące w środowisku (np. w skutek zmian klimatycznych), jak i działalność człowieka (np. rozwój turystyki, transportu, przemysłu, itp.). Potencjalny skutek oddziaływania tych dwóch grup czynników jest podobny zmniejszenie się powierzchni obszarów zapewniających odpowiednie warunki dla rozrodu (np. zanik roślinności zanurzonej, zmiana struktury dna z piaszczystego na muliste) oraz zmniejszenie się skuteczności rozrodu, w wyniku większej śmiertelności ikry oraz larw śledzia (np. w wyniku odziaływania substancji szkodliwych czy też przysypywania złożonych na dnie jaj przez opadającą zawiesinę). Takie zmiany mogą skutkować nie tylko zmniejszoną siłą uzupełnienia śledzia stada Centralnego Bałtyku, ale również (a z punktu widzenia rybołówstwa na Zalewie Wiślanym, przede wszystkim) znaczącym zmniejszeniem się liczby śledzi wchodzących do Zalewu Wiślanego na rozród, a w konsekwencji wręcz zapaścią rybołówstwa śledziowego na tym obszarze. Z tego punktu widzenia zwiększenie świadomości istnienia realnych zagrożeń jest kwestią kluczową na drodze do lepszego zarządzania obszarami tarłowymi śledzia. Zalew Wiślany - obwody ochronne zlokalizowane na obszarach tarłowych. Dotyczą wyłącznie dwóch gatunków - sandacza i leszcza. (mapa: Lena Szymanek) - 13-
HERRING Zarządzanie i nadzór administracyjny Zgodnie z aktualnym podziałem administracyjnym Polski wody Zalewu Wiślanego oraz brzeg wchodzą w skład dwóch województw: pomorskiego oraz warmińsko-mazurskiego. Dodatkowo przez jego północno-wschodnią część przebiega granica państwowa pomiędzy Polską a Obwodem Kaliningradzki wchodzącym w skład Federacji Rosyjskiej. Jednocześnie, granica ta wyznacza również strefę graniczną pomiędzy Unią Europejską a Federacją Rosyjską. Taka sytuacja z pewnością nie ułatwia sprawnego zarządzania obszarem Zalewu Wiślanego i stanowi niejednokrotnie wyzwanie dla poszczególnych organów administracji. Spośród wielu instytucji, działających na różnych poziomach administracji, za najważniejsze, z punktu widzenia zarządzania środowiskiem Zalewu Wiślanego oraz wpływu na stan tarlisk śledzia, należy uznać: - Urząd Morski w Gdyni - Okręgowy Inspektorat Rybołówstwa Morskiego w Gdyni - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie z delegaturą w Elblągu - Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Gdańsku i Olsztynie - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku Bezpośrednie zwierzchnictwo administracji rządowej nad wieloma instytucjami ułatwia przepływ informacji z jednostek terenowych. Precyzyjne sformułowanie zakresu obowiązków oraz podział zadań sprawia, iż poszczególne instytucje działają skutecznie w ramach swoich kompetencji. Pewnym problemem są jednak pojawiające się utrudnienia we współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami. Brak ścisłej współpracy może bowiem potencjalnie doprowadzić do wzajemnego blokowania się (tzw. bottleneck ) w procesie decyzyjnym. Problemem może być w szczególności utrudniony przepływ danych pomiędzy poszczególnymi instytucjami na poziomie regionalnym czy wojewódzkim. Istotną rolę, nawet jeśli nie bezpośrednio, w systemie zarządzania obszarami tarlisk odgrywają również Stowarzyszenia takie jak Lokalne Grypy Rybackie. Grupy te mają na celu przeciwdziałanie marginalizacji obszarów zależnych od rybactwa, jak również promocję tych obszarów, wspieranie działań na rzecz ochrony środowiska, ochronę zasobów historyczno-kulturowych oraz aktywizację i integrację miejscowej ludności. Rolę LGR w funkcjonowaniu miejscowej społeczności trudno przecenić, gdyż są one motorem napędowym rozwoju regionalnego. Dwie najważniejsze grupy na obszarze Zalewu Wiślanego to: - Lokalna Grupa Rybacka Zalew Wiślany (skupia wokół siebie gminy leżące wokół południowej części Zalewu) - Lokalna Grupa Rybacka - Rybacka Brać Mierzei (skupiająca gminy leżące wokół północnego brzegu) - 14 -
Schemat organizacyjny najważniejszych instytucji oraz organizacji mających wpływ na zarządzanie środowiskiem w polskiej części Zalewu Wiślanego; linie ciągłe wyznaczają zależności administracyjne; linie przerywane przedstawiają organy współpracujące pomiędzy sobą; czerwoną przerywaną ramką wyszczególniono organy pomocnicze Fey D.P., Lejk A.M., Margoński P., Szymanek L. (2014). ISBN 978-83-81650-13-3. MIR-PIB, Gdynia. - 15-
HERRING Podsumowanie - Obserwuje się postępujący wzrost świadomości wśród lokalnej społeczności oraz lokalnych samorządów odnośnie ogólnego potencjału jaki drzemie w akwenie Zalewu Wiślanego i jego okolicach, zarówno pod kątem wykorzystania do celu turystyki wodnej, jak i promowania walorów ekologicznych regionu. - Zbyt mała jest świadomość samorządowców, instytucji i organizacji o istotnym znaczeniu Zalewu Wiślanego w kontekście tarła śledzia na południowym Bałtyku. - Zbyt mała jest świadomość istnienia związku pomiędzy występowaniem w Zalewie Wiślanym, umożliwiających połowy, masowych migracji tarłowych śledzia a zachowaniem odpowiednich do tarła warunków - jeżeli charakter dna i wody w zalewie ulegnie znacznym niekorzystnym zmianom, intensywność tarła śledzia może ulec drastycznemu obniżeniu, a w skrajnym przypadku nawet zanikowi (dotyczy to w tym samym stopniu każdego innego akwenu). - Tarliska śledzia nie wymagają obecnie ochrony w sensie prawnym, należy jednak brać pod uwagę fakt ich występowania podczas podejmowania decyzji mogących mieć wpływ na stan środowiska na przykład podczas przygotowania planów zagospodarowania przestrzennego, zarówno na lądzie, jak i dla obszarów morskich. - Nie jest możliwe podejmowanie działań mających na celu ochronę tarlisk bez szczegółowej wiedzy o ich rozmieszczeniu. Stąd konieczność przeprowadzenia badań określających obszary Zalewu Wiślanego o szczególnym znaczeniu dla rozrodu śledzia. To samo dotyczy innych (poza Zalewem Wiślanym) rejonów występowania tarła tego gatunku. - Organy administrujące akwenem, instytucje odpowiedzialne za nadzór nad rybołówstwem, jak również podmioty zajmujące się gospodarką wodną w zlewni i ochroną przyrody niezależnie wykonują zadania w zakresie swoich klarownie określonych kompetencji. Przepływ informacji bywa jednak niewystarczający, zwłaszcza gdy wymagane decyzje są wypadkową decyzji poszczególnych instytucji. Należy również zwiększyć świadomość poszczególnych instytucji o uwarunkowaniach prawnych niezwiązanych bezpośrednio z charakterem działalności danej instytucji - Obecna, stosunkowo niska intensywność działalności człowieka na obszarze Zalewu Wiślanego, może w przyszłości ulec znacznemu zwiększeniu, na przykład w wyniku rozwoju turystyki. Ze względu na potencjalne konsekwencje takich zmian, wskazana jest realizacja odpowiedniego programu monitoringu stanu środowiska z uwzględnieniem w badaniach biologicznych również wczesnych stadiów rozwojowych ryb, zwłaszcza stadiów larwalnych (ichtioplanktonu). - 16 -
ISBN 978-83-81650-13-3