DYSKRECJONALNOŚĆ W SPRAWACH Z UDZIAŁEM PRZEDSIĘBIORCÓW

DYSKRECJONALNOŚĆ W SPRAWACH Z UDZIAŁEM PRZEDSIĘBIORCÓW

DYSKRECJONALNOŚĆ W SPRAWACH Z UDZIAŁEM PRZEDSIĘBIORCÓW Zagadnienia teorii i praktyki REDAKCJA Marcin Dębiński Robert Pelewicz Tomasz Rakoczy Tarnobrzeg 2015

Recenzent: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski Projekt okładki, opracowanie graficzne: Jan Kunysz Copyright by Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, 2015 ISBN 978-83-925182-5-9 Wydawca: Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu ul. Sienkiewicza 27; 39-400 Tarnobrzeg tel. 15 823-48-80 fax. 15 823-05-51 e-mail:sadokregowy@tarnobrzeg.so.gov.pl Druk i oprawa: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 27-600 Sandomierz, ul. eromskiego 4, tel. 15 64 40 400 fax 15 832 77 87, zamowienia@wds.com.pl, www.wds.pl

Spis treści Marek Biernacki Słowo Ministra Sprawiedliwości...7 Marcin Dębiński, Robert Pelewicz, Ks. Tomasz Rakoczy Wstęp redaktorów...11 Yulian Bek Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні...15 Katarzyna Ceglarska-Piłat Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną na gruncie art. 107 1 ustawy z dnia 21 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych...24 Marcin Dębiński Sądowa kontrola wynagrodzenia komorników...42 Jacek Gołaczyński Berenika Kaczmarek-Templin System dyskrecjonalnej władzy sędziego...53 Maria Joanna Gondek Aktualność retoryki sądowniczej na przykładzie metodyki argumentacyjnej statusu domniemania i narratio...61 Michał Jędrzejczyk Maksymilian Ślusarczyk Kierownicza rola sądu analiza zastosowania w wybranej kategorii spraw... 79 Katarzyna Kaczmarczyk-Kłak Prawa łaski a administracyjne kary pieniężne w kontekście dyskrecjonalności przy ich orzekaniu...99 Czesław Paweł Kłak Dyskrecjonalność a prawno-karna i dyscyplinarna ingerencja w wykonywanie działalności leczniczej...118 Mirosław Kopeć Dyskrecjonalność sędziowska w zakresie uznawania danej sprawy cywilnej dotyczącej jednostek samorządu terytorialnego za gospodarczą w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego...134

Volodymyr Kossak Захист комерційної таємниці в господарських спорах в Україні...148 Thomas Mrodzinsky Kennt das deutsche Recht richterliches Ermessen in Wirtschaftssachen?...159 Robert Pelewicz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jako kreator zakresu dyskrecjonalnej władzy polskiego sędziego...164 Agnieszka Pilch Dyskrecjonalność w sprawach karnych z udziałem przedsiębiorców wybrane zagadnienia...187 Borys Płotnicki Доступ до правосуддя в господарському судочинстві України...206 Krzysztof Podgórski Zasada dyskrecjonalności w działalności rzecznika konsumentów...216 Włodzimierz Rak Problem uznaniowości w działaniach organów podatkowych, dochodzeniowych oraz egzekucyjnych na przykładzie podejmowanych przez nie rozstrzygnięć administracyjnych...230 Tomasz Rakoczy Decyzyjność podmiotów prawa kościelnego w zarządzaniu mieniem w prawie polskim...262 Katarzyna Szwagierczak Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych w procedurze upadłościowej i naprawczej Centralny Rejestr Upadłości...282 Grzegorz Wolak Odmowa wydania w sprawie gospodarczej nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym z przyczyn wskazanych w art. 499 pkt 1 i 2 kpc...293 Dariusz Żak Reglamentacja działalności gospodarczej...318 Spis autorów...344 Program Konferencji... 348

Słowo Ministra Sprawiedliwości Gdy objąłem urząd dwudziestego pierwszego Ministra Sprawiedliwości III RP, zapoznałem się z danymi dotyczącymi polskiego wymiaru sprawiedliwości, i uświadomiłem sobie, że Polska jest na drugim miejscu w Unii Europejskiej, jeśli chodzi o liczbę sędziów, na drugim miejscu, jeśli chodzi o nakłady na sądownictwo (w przeliczeniu na mieszkańca), ale jednocześnie nie przekłada się to na pozytywny odbiór społeczny, gdyż zgodnie z najnowszymi badaniami zaledwie 25 % obywateli pozytywnie ocenia działanie sądownictwa. Z tych między innymi względów Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach szeroko zakrojonego projektu zaczęło pracować nad strategią dla wymiaru sprawiedliwości. Dla zbudowania dobrej strategii konieczne jest znalezienie wspólnego wątku przewodniego dla szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. Dzisiaj wiemy, że raczej nie powinna nim być szybkość postępowań sądowych takie jednowymiarowe podejście dotychczas nie zdało egzaminu. Odpowiedź w zakresie priorytetu strategicznego przynosi analiza przyjętych przez rząd RP strategii. Dokumenty te dotyczą różnych przedziałów czasowych i wymieniają wiele kluczowych do wprowadzenia projektów, jednak wszystkie mają wspólny mianownik są ukierunkowane na prawa obywateli. W przypadku wymiaru sprawiedliwości ukierunkowanie na prawa obywateli należy rozumieć jako zapewnienie maksymalnej otwartości i dostępności oraz podnoszenie poziomu obsługi

8 Marek Biernacki przy poszanowaniu gwarancji prawnych. Tak ukierunkowane projekty stanowią dobre uzupełnienie wielu wątków i zadań poruszanych w strategiach rządowych. Nie powinno więc budzić wątpliwości, że priorytetem działania resortu, którym kieruję, powinny być prawa obywateli, które należy rozumieć jako zapewnienie maksymalnej otwartości i dostępności do wymiaru sprawiedliwości, co ma szczególnie istotne znaczenie także dla osób prowadzących działalność gospodarczą, normatywnie rzecz ujmując nazywanych przedsiębiorcami. Z tym większym zainteresowaniem i satysfakcją przyjąłem propozycję Prezesa Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu i Dziekana Wydziału Zamiejscowego Prawa i Nauk o Gospodarce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli objęcia honorowym patronatem Ministra Sprawiedliwości Międzynarodowej Konferencji Naukowej: Dyskrecjonalność w sprawach z udziałem przedsiębiorców, która została zorganizowana w dniu 3 czerwca 2013 roku w auli Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Stalowej Woli, wspólnie przez Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu i Wydział Zamiejscowy Prawa i Nauk o Gospodarce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli. Satysfakcja była tym większa, że referat inauguracyjny wygłosił Wiceminister Sprawiedliwości prof. dr hab. Jacek Gołaczyński na temat Innowacyjne technologie i narzędzia w pracy polskich sądów w kontekście nowelizacji polskiej procedury cywilnej, a pośród zaproszonych gości w konferencji uczestniczyli prawnicy z Ukrainy i Niemiec. Konferencja stanowi logiczną kontynuację i uszczegółowienie dyskusji, jaka towarzyszyła Międzynarodowej Konferencji Naukowej Dyskrecjonalna władza sędziego, zorganizowanej w dniu 22 maja 2012 roku, a niniejsza publikacja zawiera referaty zaprezentowane przez jej uczestników w tym gości zagranicznych reprezentujących środowisko sędziowskie i naukowe z Niemiec i Ukrainy oraz opracowania przedstawione przez zaproszonych

Słowo Ministra Sprawiedliwości 9 autorów. Zaprezentowano w nich szeroką gamę problematyki nie tylko dyskrecjonalności sędziowskiej, ale dyskrecjonalności urzędów administracji państwowej i samorządowej. Obok kwestii teoretycznych, znajdują się wśród nich przedłożenia odnoszące się do dyskrecjonalności w prawie cywilnym, administracyjnym i karnym. Prezentowana publikacja stanowi tym samym ciekawy materiał dla zajmujących się teorią, jak i praktyką prawa. Niewątpliwie będzie także stymulować dalsze rozważania i debaty nie tylko nad zagadnieniami niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądownictwa w ujęciu procesowym, ale przede wszystkim będzie jednym z istotnych elementów zapewnienia obywatelom maksymalnej otwartości i dostępności do wymiaru sprawiedliwości, co ma tak istotne znaczenie także dla przedsiębiorców. Gratulując organizatorom konferencji w szczególności Prezesowi Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu i Dziekanowi Wydziału Zamiejscowego Prawa i Nauk o Gospodarce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli kolejnego udanego projektu naukowego i zawodowego, chciałbym podkreślić, że niniejsza publikacja będzie zapewne cenną pozycją nie tylko dla prawników praktyków i środowisk naukowych, ale także dla wszystkich tych, którym z racji prowadzonej działalności gospodarczej zależy na zrozumieniu mechanizmów determinujących podejmowanie rozstrzygnięć w postępowaniach z udziałem przedsiębiorców. Wyrażam także przekonanie, że sędziowie okręgu tarnobrzeskiego, jak wynika z dotychczasowej ich znaczącej i zasługującej na aprobatę aktywności pozaorzeczniczej zarówno na gruncie krajowym, jak i międzynarodowym, mając świadomość znaczenia konieczności pełnej realizacji niezawisłości sędziów i niezależności sądów w demokratycznym państwie prawa dla zagwarantowania każdej osobie ochrony praw podmiotowych na drodze postępowania sądowego, będą mieli ambicje podejmowania kolejnych ważnych zagadnień dotyczących polskiego wymiaru sprawie-

10 Marek Biernacki dliwości, przyczyniając się tym samym do zapewnienia maksymalnej otwartości i dostępności polskiego wymiaru sprawiedliwości oraz podnoszenia poziomu obsługi przy poszanowaniu gwarancji prawnych obywateli. Pamiętajmy jednak, że priorytety te nie będą możliwe do osiągnięcia, a więc nie zapewnimy obywatelom maksymalnej otwartości i dostępności wymiaru sprawiedliwości oraz nie podniesiemy poziomu obsługi przy poszanowaniu gwarancji prawnych obywateli, o ile w sercach i umysłach wszystkich nas realizujących zadania w ramach polskiego wymiaru sprawiedliwości, nie będzie brzmieć często wypowiadana przez Jana Pawła II formuła z Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym ukształtowana podczas Soboru Watykańskiego II: Człowiek [ ] nie może odnaleźć siebie w pełni inaczej, jak tylko przez bezinteresowny dar z siebie samego. Marek Biernacki Minister Sprawiedliwości

Wstęp redaktorów Prezentowana publikacja zawiera dorobek Międzynarodowej Konferencji Naukowej Dyskrecjonalność w sprawach z udziałem przedsiębiorców, która odbyła się 3 czerwca 2013 r., a została zorganizowana wspólnie przez Wydział Zamiejscowy Prawa i Nauk o Gospodarce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Stalowej Woli i Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu. Podjęta w trakcie konferencji tematyka koncentrowała się wokół zagadnień szeroko pojętej dyskrecjonalności w postępowaniach prowadzonych przez organy publiczne z udziałem przedsiębiorców. Centralnym punktem konferencji był przedsiębiorca tak niezwykle istotny zarówno z punktu widzenia społecznego, jak i państwowego, podmiot obrotu prawnego, którego prawa i wolności powinny pozostawać w centrum działań wszystkich organów publicznych. Wielocentryczny system źródeł polskiego prawa niewątpliwie gwarantuje liczne możliwości realizacji uprawnień przedsiębiorców, lecz często jest na tyle skomplikowany, że wielu uczestniczącym w obrocie prawnym wydaje się trudny do zastosowania. Stąd podjęta problematyka statusu przedsiębiorcy, jako potencjalnego adresata naruszeń prawa w postępowaniach z jego udziałem, wydaje się najwłaściwszą perspektywą do rozpatrywania problemów związanych z funkcjonowaniem w praktyce systemu ochrony praw przedsiębiorców. Z tych głównie względów wystąpienia uczestników konferencji koncentrowały się wokół zagadnień szeroko pojętej dyskrecjonalności w postępowaniach przed organami publicznymi z udziałem przedsiębiorców.

12 Marcin Dębiński, Robert Pelewicz, Tomasz Rakoczy W konferencji wzięli udział wybitni praktycy i teoretycy prawa nie tylko z Polski, ale także z Ukrainy i Niemiec: Borys Płotnicki Prezes Lwowskiego Apelacyjnego Sądu Gospodarczego, prof. dr hab. Volodymyr Kossak Kierownik Katedry Prawa i Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie, Mykhaylo Jurkevych Prezes Sądu Gospodarczego we Lwowie, Switlana Bojko Sędzia Lwowskiego Apelacyjnego Sądu Gospodarczego, a także dr Yulian Bek docent w Katedrze Prawa i Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie, Bernd Bräunlich Sędzia Sądu Krajowego w Chemnitz i Thomas Mrodzinsky Sędzia Sądu Krajowego w Chemnitz. Fakt, iż debata o transformacji polskiego prawa w kontekście dyskrecjonalności w postępowaniach z udziałem przedsiębiorców spotkała się z takim zainteresowaniem przedstawicieli polskiego i międzynarodowego świata prawniczego, świadczy o ogromnej doniosłości dyskutowanej problematyki, jak również o potrzebie samej dyskusji. W publikacji uwzględniono zarówno teksty wygłoszonych referatów, jak też materiały nadesłane przez uczestników konferencji po jej zakończeniu oraz opracowania przedstawione przez zaproszonych autorów. Głównym przedmiotem zainteresowania autorów jest transformacja polskiego prawa i organów władzy publicznej, w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Obok kwestii teoretycznych, znajdują się wśród nich zagadnienia dotyczące dyskrecjonalności w prawie cywilnym, administracyjnym i karnym. Zaprezentowano w nich szeroką gamę problematyki nie tylko dyskrecjonalności sędziowskiej, ale dyskrecjonalności urzędów administracji państwowej i samorządowej. Z tych także względów za zasadne uznano doprecyzowanie tytułu publikacji o Zagadnienia teorii i praktyki. W intencji organizatorów konferencji, prezentowana publikacja powinna inspirować do dalszych rozważań nie tylko nad zagadnieniami organów władzy publicznej w ujęciu procesowym, ale

Wstęp redaktorów 13 przede wszystkim nad jednym z istotnych elementów zapewnienia przedsiębiorcom maksymalnej otwartości i dostępności do organów władzy publicznej. Wzorcem realizacji przysługujących uprawnień dla przedsiębiorców niech będzie św. Paweł stojący przed namiestnikiem Festusem w Cezarei i jako obywatel cesarstwa domagający się prawa do sprawiedliwego osądzenia w Rzymie. Wszystkim, którzy przyjęli zaproszenie do współtworzenia obu konferencji, jak również obu publikacji pokonferencyjnych, w tym i poprzez złożenie materiałów do druku, składamy serdeczne podziękowania, a wszystkich czytelników prosimy o życzliwe jej przyjęcie i konstruktywną refleksję oczywiście przy założeniu, że wiele tematów potraktowanych zostało marginalnie i wymaga odrębnych opracowań, zaś publikacja nie wyczerpuje podjętej tematyki, dając czytelnikowi możliwość zapoznania się jedynie z wybranymi zagadnieniami. Szczególne podziękowania składamy Panu Prof. Jackowi Gołaczyńskiemu ówczesnemu Podsekretarzowi Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości za cenne uwagi, wsparcie idei konferencji i osobisty w niej udział oraz za wszelką życzliwość okazaną przy tej okazji. Serdeczne podziękowania przekazujemy Panu Sędziemu Leszkowi Pietraszce Dyrektorowi Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, który służył organizatorom konferencji cenną radą i krytyczną perspektywą. Marcin Dębiński Robert Pelewicz Ks. Tomasz Rakoczy

Yulian Bek Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні. На сьогоднішній день правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні здійснюється як цивільним так і господарським законодавством. Так, відповідно до ст.ст. 1,2 Цивільного кодексу України, цивільним законодавством регулюються особисті немайнові та майнові відносини (цивільні відносини), засновані на юридичній рівності, вільному волевиявленні, майновій самостійності їх учасників. Учасниками цивільних відносин є фізичні особи та юридичні особи, держава Україна, Автономна Республіка Крим, територіальні громади, іноземні держави та інші суб єкти публічного права. До майнових відносин, заснованих на адміністративному або іншому владному підпорядкуванні однієї сторони другій стороні, а також до податкових, бюджетних відносин цивільне законодавство не застосовується, якщо інше не встановлено законом. Згідно з ст.1 Господарського кодексу України, цей Кодекс визначає основні засади господарювання в Україні і регулює господарські відносини, що виникають у процесі організації та здійснення господарської діяльності між суб єктами господарювання, а також між цими суб єктами та іншими учасниками відносин у сфері господарювання.

16 Yulian Bek Під господарською діяльністю розуміється діяльність суб єктів господарювання у сфері суспільного виробництва, спрямована на виготовлення та реалізацію продукції, виконання робіт чи надання послуг вартісного характеру, що мають цінову визначеність. В ст.4 Господарського кодексу України зазначається, що не є предметом регулювання цього Кодексу майнові та особисті немайнові відносини, що регулюються Цивільним кодексом України. Проте така редакція даної норми є неточною, оскільки Цивільний кодекс України регулює особисті немайнові та майнові відносини не тільки фізичних осіб, але й юридичних осіб, у тому числі тих, які є суб єктами господарювання. Тому приватні відносини суб єктів господарювання (юридичних осіб та фізичних осіб-підприємців) регулюються Цивільним кодексом України як загальним нормативно-правовим актом, і Господарським кодексом України як спеціальним нормативно-правовим актом. Тим більше, що відповідно до ч.2 ст.4 Господарського кодексу України, саме особливості регулювання майнових відносин суб єктів господарювання визначаються цим Кодексом. Також, зазначається, що з переходом економіки країни до ринку концепція господарського права, як уже зазначалось, змінюється. Окремі вчені визначають його предмет як відносини господарювання, тобто відносини, що виникають при організації та здійсненні господарської діяльності. Заперечення проти такого підходу до визначення предмета господарського права висувались ще за існування командно-адміністративної діяльності [1; С.10]. Господарські відносини визначаються як врегульовані нормами права суспільні відносини, котрі виникають у сфері господарювання щодо організації та безпосереднього здійснення господарської діяльності, характеризуються особли-

Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні. 17 вим суб єктним складом, поєднанням організаційних і майнових елементів, значним ступенем регулювання як з боку держави, так і суб єктів цих відносин [2]. Виділяються такі риси господарських правовідносин, як їх складність і багатоланковість (права та обов язки одного суб єкта кореспондують права та обов язки іншим/кільком суб єктам) та їх довготривалість: господарські зв язки зазвичай є тривалими, хоча і з певними перервами [3; С.72]. Предметом регулювання Господарського кодексу України є господарські відносини, які законодавець поділяє на три групи: господарсько-виробничі, організаційно-господарські та внутрішньогосподарські відносини. Так, відповідно до ст.3 Господарського кодексу України, господарсько-виробничими є майнові та інші відносини, що виникають між суб єктами господарювання при безпосередньому здійсненні господарської діяльності. Під організаційно-господарськими відносинами у цьому Кодексі розуміються відносини, що складаються між суб єктами господарювання та суб єктами організаційногосподарських повноважень у процесі управління господарською діяльністю. Внутрішньогосподарськими є відносини, що складаються між структурними підрозділами суб єкта господарювання, та відносини суб єкта господарювання з його структурними підрозділами. Необхідно зазначити, що незважаючи на те, що Господарський кодекс України регулює приватні та публічні відносини, у даному Кодексі господарські відносини поділені за іншим критерієм. Зокрема, першу групу господарських відносин господарсько-виробничі, можна віднести до цивільних (приватних) відносин, які виникають між суб єктами господарювання при безпосередньому здійсненні господарської діяльності, оскільки йдеться про регулювання майнових відносин.

18 Yulian Bek Друга група відносин організаційно-господарські, яка б мала охоплювати публічні відносини, охоплює і приватноправові, оскільки до кола суб єктів організаційно-господарських повноважень віднесені не лише суб єкти владних повноважень, але і суб єкти приватного права. Так, згідно ст.176 Господарського кодексу України, організаційно-господарськими визнаються господарські зобов язання, що виникають у процесі управління господарською діяльністю між суб єктом господарювання та суб єктом організаційно-господарських повноважень, в силу яких зобов язана сторона повинна здійснити на користь другої сторони певну управлінсько-господарську (організаційну) дію або утриматися від певної дії, а управнена сторона має право вимагати від зобов язаної сторони виконання її обов язку. Організаційно-господарські зобов язання можуть виникати: - між суб єктом господарювання та власником, який є засновником даного суб єкта, або органом державної влади, органом місцевого самоврядування, наділеним господарською компетенцією щодо цього суб єкта; - між суб єктами господарювання, які разом організовують об єднання підприємств чи господарське товариство, та органами управління цих об єднань чи товариств; - між суб єктами господарювання, у разі якщо один з них є щодо іншого дочірнім підприємством. Тобто, організаційно-господарські зобов язання виникають не лише між суб єктами господарювання та органами державної влади, органами місцевого самоврядування, наділеними господарською компетенцією щодо цих суб єктів (публічні відносини), але і між суб єктами господарювання та їх засновниками, дочірніми підприємствами, відносини між суб єктами господарювання, які разом організовують об єднання підприємств чи господарське товариство, та ор-

Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні. 19 ганами управління цих об єднань чи товариств, які за своєю правовою природою є приватними, у більшості випадків корпоративними. Так як, відповідно до ст.174 Господарського кодексу України, корпоративними відносинами маються на увазі відносини, що виникають, змінюються та припиняються щодо прав особи, частка якої визначається у статутному капіталі (майні) господарської організації, що включають правомочності на участь цієї особи в управлінні господарською організацією, отримання певної частки прибутку (дивідендів) даної організації та активів у разі ліквідації останньої відповідно до закону, а також інші правомочності, передбачені законом та статутними документами. Щодо третьої групи відносин внутрішньогосподарських окреслених законодавцем як предмет правового регулювання Господарського кодексу України, то необхідно зазначити, що дана група не може бути предметом правового регулювання, оскільки структурні підрозділи суб єкта господарювання не суб єктами правовідносин. На цьому наголошують і науковці, коментуючи дану норму Господарського кодексу України, зазначаючи, що Законом України Про внесення змін до деяких законодавчих актів України від 04.02.2005 року з Господарського кодексу України вилучено положення щодо структурних підрозділів господарських організацій, як самостійних суб єктів господарювання, та щодо права оперативного використання майна, на якому вони повинні були діяти, тому законодавчих підстав виділяти ці відносини в окрему (самостійну) групу на сьогоднішній день не існує [4; С.8]. Тому, відносини, які є предметом правового регулювання господарського законодавства необхідно поділяти на дві групи: - приватно правові (горизонтальні господарські відносини) це відносини, які виникають між суб єктами

20 Yulian Bek господарювання в процесі здійснення господарської діяльності; - публічно правові (вертикальні господарські відносини) це відносини, які виникають між суб єктами господарювання та органами державної влади чи місцевого самоврядування, наділеними господарською компетенцією, а також іншими органами та особами в процесі здійснення управління та контролю за господарською діяльністю. Окремі науковці взагалі стверджують, що на господарське право в його сучасному стані очікують ґрунтовні перетворення пов язані з його поділом щонайменше на дві частини приватне господарське право та публічне господарське право, кожна з яких має бути визнана самостійною галуззю українського права [5; С.563-568]. Тобто приватні господарські відносини повинні регулюватися господарським законодавством як спеціальним, а у випадку відсутності відповідного правового регулювання нормами цивільного законодавства як загальними. Проте на практиці виникають проблеми пов язані з визначенням підвідомчості справ за участю суб єктів господарювання та застосування відповідних норм господарського законодавства. Так, при розмежуванні компетенції щодо розгляду справ за участю суб єктів господарювання між господарськими судами та судами загальної юрисдикції, як правило, застосовується виключно суб єктний критерій без врахування предметного. Хоча більшість науковців наголошують на тому, що господарське право як і будь-яку іншу юридичну дисципліну, можна визначити насамперед за предметною ознакою, тобто за сукупністю суспільних відносин, що регулюються нормами господарського права [6; С.14].

Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні. 21 Відповідно до ст.12 Господарського процесуального кодексу України, господарським судам підвідомчі справи у спорах, що виникають при укладанні, зміні, розірванні і виконанні господарських договорів. Однак, ні Господарський кодекс України ні Господарський процесуальний кодекс України не наводить визначення господарського договору. В ч.1 ст.179 Господарського кодексу України, зазначається, що майново-господарські зобов язання, які виникають між суб єктами господарювання або між суб єктами господарювання і негосподарюючими суб єктами юридичними особами на підставі господарських договорів, є господарсько-договірними зобов язаннями. Така редакція статті суперечить ч.1 ст.175 Господарського кодексу України, відповідно до якої майново-господарськими визнаються цивільно-правові зобов язання, що виникають між учасниками господарських відносин при здійсненні господарської діяльності, в силу яких зобов язана сторона повинна вчинити певну господарську дію на користь другої сторони або утриматися від певної дії, а управнена сторона має право вимагати від зобов язаної сторони виконання її обов язку. Тобто, згідно даної норми, господарські договори мали б укладатися між суб єктами господарювання при здійсненні ними господарської діяльності, що виключає можливість укладення господарського договору між суб єктами господарювання і негосподарюючими суб єктами юридичними особами. Дані розбіжності призводять до того, що на практиці до господарських договорів відносять всі договори, які укладені між суб єктами господарювання або між суб єктами господарювання і негосподарюючими суб єктами юридичними особами, незважаючи на те чи укладалися дані договори при здійсненні ними господарської діяльності.

22 Yulian Bek Як наслідок до компетенції господарських судів відносять спори, які по своїй правовій природі не є господарсько-правовими. Це призводить до різного вирішення аналогічних спорів за участю суб єктів господарювання в господарських судах та судах загальної юрисдикції, оскільки господарський суд застосовує при вирішенні цивільно-правових спорів за участю суб єктів господарювання, які не є господарськими, господарське законодавство як спеціальне. Так, недопустимою є ситуація коли спори, які виникають, наприклад, при укладенні та виконанні договору роздрібної купівлі-продажу, будуть вирішуватися з застосуванням різних законодавчих норм, залежно від того чи покупцем буде фізична особа чи суб єкт господарювання. Тому, враховуючи вищенаведене, необхідно зазначити, що регулювання приватних (цивільних) господарських відносин повинно здійснюватися господарським законодавством, а в разі відсутності відповідного правового регулювання цивільним законодавством. При цьому норми господарського (спеціального) законодавства не повинні суперечити нормам цивільного (загального) законодавства. Також при визначенні приватних (цивільних) господарських відносин необхідно враховувати, що вони виникають між суб єктами господарювання юридичними особами та фізичними особами-підприємцями (суб єктний критерій) в процесі здійснення ними господарської діяльності (предметний критерій).

Правове регулювання цивільних (приватних) господарських відносин в Україні. 23 Список використаних джерел: 1. Кравчук С.Й. Господарське право України. Навчальний посібник. К.: Кондор, 2007. 264с. 2. Вінник О.М. Господарське право. К.: Правова єдність, 2008. 3. Хозяйственное право: Учебник / Под ред. В.К.Мамутова. К.: Юринком Интер, 2002. 4. Науково-практичний коментар Господарського кодексу України / За ред. В.М. Коссака. К.: Правова єдність, 2010. 837с. 5. Петров Є. В. Деякі нариси до дискусії про правову природу господарського права / Є.В. Петров // Форум права. 2012. 2. 6. Щербина В.С. Господарське право. К.: Юрінком Інтер, 2009.

Katarzyna Ceglarska-Piłat Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną na gruncie art. 107 1 ustawy z dnia 21 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych Streszczenie Prawo jest zjawiskiem dynamicznym, zmieniającym się w czasie, odpowiednim zmianom musi podlegać więc i orzecznictwo sądowe. Powinno mieć ono charakter twórczy, innowacyjny aby w ten sposób przez przełamywanie rutyny i stereotypów społecznych oraz ugruntowanej praktyki przyczyniać się do rozwoju prawa. Autorka wskazuje, że w tej sytuacji, rozbieżności w orzecznictwie, a nawet błędy sędziów, są zjawiskiem nieuchronnym, ważne jedynie by nie przekroczyły pewnego poziomu zagrażającemu równości wobec prawa. Zagrożeniem dla niezawisłości w ramach dyskrecjonalnej władzy sędziego mogą być mechanizmy wiążące się z samym zagrożeniem ponoszenia przez nich konsekwencji służbowych, bowiem brak poczucia bezpieczeństwa sędziego w tym zakresie może wiązać się z podatnością na naciski zewnętrzne. Zbyt szerokie ujmowanie uchybień w procesie orzekania, jako podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, mogłoby paraliżować decyzyjność sędziego i faktycznie przekreślać orzekanie według reguł prawa i sumienia sędziego. Sąd musi mieć prawo do błędu, rozumianego nawet jako rozstrzygnięcie niesłuszne, inaczej nie mógłby funkcjonować efektywnie i wypełniać prawidłowo swoich zadań. Od wydania rozstrzygnięcia nawet w najbardziej kontrowersyjnych sprawach sędzia nie

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 25 może się bowiem uchylić, ograniczony jest przepisami prawa materialnego i procesowego, zasadniczo odmiennymi niż informacje, czy fakty, na podstawie których obywatele wyrabiają sobie osąd moralny bądź polityczny. Konstytucyjna zasada niezawisłości sędziowskiej chroni korzystanie przez sędziego z uprawnień dyskrecjonalnych. Nie pozwalając sędziemu na ignorowanie przepisów prawa, w ramach realizowania funkcji orzeczniczej chroni jego prawo do popełniania błędów, które mogą być korygowane jedynie w trybie kontroli instancyjnej. 1. Uwagi ogólne. Rozróżnienie zakresu pojęć dyskrecjonalność sędziego, a niezawisłość sędziowska Jednym z problemów pojawiających się na gruncie analizy zakresu dyskrecjonalności sędziowskiej 1 jest konieczność uzyskania odpowiedzi na pytanie czy realizacja uprawnienia sędziego (sądu) do rozstrzygania w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości, czy to jedynie w zakresie wyboru konsekwencji prawnych wskazanych przez przepis prawa (ujęcie wąskie) 2, czy to przez podejmowanie decyzji, która nie daje się wywieść bezpośrednio z tekstu prawnego (ujęcie szerokie) 3 stwarza zagrożenie poddania sędziego odpowiedzialności dyscyplinarnej na gruncie art. 107 1 ustawy z dnia 21 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych 4. 1 Por. W. Staśkiewicz, T. Stawecki (red.), Dyskrecjonalność w prawie, Warszawa 2010, s. 9 i n., D. Dąbek, Prawo sędziowskie w polskim prawie administracyjnym, Warszawa 2010, s. 61 i n. 2 Por. Z. Czarnik, Prawotwórcza rola sądu, a dyskrecjonalność sędziowska [w:] M. Dębiński, R. Pelewicz, T. Rakoczy (red.), Dyskrecjonalna władza sędziego. Zagadnienia teorii i praktyki, Tarnobrzeg 2012, s. 13 i n., W. Wojciechowski, Dyskrecjonalność sędziowska. Studium teoretyczno- -prawne, Toruń 2004, s. 57-105. 3 Op.cit., s. 13 i n. 4 Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.

26 Katarzyna Ceglarska-Pilat Punktem wyjścia do takich rozważań powinna być przede wszystkim refleksja, czy odpowiedzialność dyscyplinarna, wiążąca się z prawem oceniania uchybień sędziów popełnianych w toku ich działalności jurysdykcyjnej, nie koliduje z określoną w art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą niezawisłości sędziowskiej 5. Za działalność jurysdykcyjną uznaje się wykonywanie przez sędziego czynności w zakresie ustalenia faktów, stosowania określonej procedury oraz podejmowania rozstrzygnięć. Przeprowadzany przez sędziego w toku rozstrzygania proces myślowy wyznaczają trzy elementy: ustalenie stanu faktycznego; zastosowanie do niego odpowiedniej normy tzw. subsumpcja oraz konkretyzacja dyspozycji normy prawnej, czyli ustalenie jakie skutki prawne wynikają w świetle normy prawnej z ustalonego stanu faktycznego, co zazwyczaj wiąże się z potrzebą jej wykładni 6. Przy wąskim ujmowaniu dyskrecjonalności sędziowskiej sprowadzającej sędziego do roli urzędnika będącego tylko ustami ustawy, jest ona przeciwstawiana wykładni prawa oraz ocenie dowodów, które mają na celu przywrócić normom ustanowionym przez arbitralnego ustawodawcę 7 określone wartości aksjologiczne godząc w ten sposób różne interesy, a w szczególności możliwą sprzeczność prawa z zasadami sprawiedliwości. Wykładnia jest bowiem takim sposobem rozumowania, dzięki któremu sędzia wyciąga wnioski co do prawidłowego znaczenia przepisu prawnego, usuwa wątpliwości co do jego treści, wyklucza niejasności, wyraża stosunek zależności tego przepisu od innych aktów prawnych obowiązujących w ramach pewnego systemu prawa, a w konsekwencji odrzuca mechaniczne stosowanie 5 Zwłaszcza, że Konstytucja RP nigdzie nie wspomina o sądownictwie dyscyplinarnym, nie posługuje się pojęciami postępowania dyscyplinarnego, sądu dyscyplinarnego, czy odpowiedzialności dyscyplinarnej. 6 S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 62. 7 Reprezentującego aktualne interesy polityczne.

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 27 norm prawa. Czynności te muszą być wykonywane w warunkach wynikających z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Mimo określenia zasady niezawisłości sędziowskiej w Konstytucji, nigdzie nie zawarto uniwersalnej definicji tego pojęcia ustawodawca nawiązał do zastanego, tradycyjnego pojmowania tej zasady. Definicje niezawisłości sędziowskiej, jakie pojawiają się w prawie każdym opracowaniu dotyczącym prawa konstytucyjnego bazują przede wszystkim na wcześniejszym dorobku doktryny, m.in. Z Resicha 8, J. Waszczyńskiego 9 i S. Włodyki 10. Zasadniczo sprowadzają się one do podkreślenia, że chodzi o stworzenie sędziemu takich warunków, by w wykonywaniu swoich czynności mógł on podejmować bezstronne decyzje, w sposób zgodny z własnym sumieniem i chroniony przed możliwością jakichkolwiek bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych 11. Przytaczane przez poszczególnych autorów definicje, choć nie zawierają zamkniętego katalogu elementów niezawisłości sędziowskiej, pozwalają uznać, że niezawisłość musi być ona podstawą wszystkich czynności sędziego związanych ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, a więc także podejmowanych w ramach władzy dyskrecjonalnej, gdy sędzia staje na straży racjonalności ustawodawcy. W tym kontekście niezawisłość sędziowska to obowiązek sędziego polegający nie tylko na niedopuszczeniu do ingerencji z zewnątrz wpływającej na jego decyzje, ale także jego własny stosunek do przedmiotu sprawy i wszystkich osób, kierowanie 8 Z. Resich, Nauka o organach ochrony prawnej, Warszawa 1973, s. 35. 9 J. Waszczyński, Ustrój organów ochrony prawnej w zarysie, Łódź 1971, s. 37-50. 10 S. Włodyka, Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975, s. 62. 11 A. Gajewska, Kilka uwag o niezawisłości sędziowskiej, [w:] Trzecia władza. Sądy i Trybunały w Polsce. Materiały jubileuszowe L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia 24-26 kwietnia 2008, pod red. A. Szmyta, Gdańsk 2008, s. 315.

28 Katarzyna Ceglarska-Pilat się w orzekaniu tylko ustawami, zgromadzonym materiałem, własną wiedzą i wewnętrznym przekonaniem. Sędzia powinien być bowiem niezależny od wszelkiego nacisku nie tylko od grup politycznych, od intelektualnych tendencji czy od aktualnej polityki kryminalnej, ale nawet od własnych przekonań i uprzedzeń, bowiem niejednokrotnie może zdarzyć się, że będzie zmuszony wydać rozstrzygnięcie sprzeczne z jego poglądami. Niezawisłość sędziowska nie oznacza też, że sędziowie mogą wydawać orzeczenia wyłącznie w oparciu o swoje własne preferencje. Oznacza, że mają zarówno prawo jak i obowiązek rozstrzygania spraw zgodnie z prawem, bez obawy przed krytyką, naciskami, czy jakimikolwiek represjami, także służbowymi, nawet wtedy gdy sprawa dotyczy kwestii kontrowersyjnych, stwarzających znaczny luz decyzyjny. Błędna wydaje się bowiem teza twórcy teorii trójpodziału władzy, że z trzech władz, władza sądownicza jest żadna, a sędziowie mają być jedynie ustami ustaw 12. Jakkolwiek niejednokrotnie bezpieczniejsze może wydawać się sędziemu powoływanie na całkowite związanie ustawą i pozostawanie jej ustami, to realne sprawowanie wymiaru sprawiedliwości i stosowanie prawa przez sądy oznacza także jego wykładnię, a co za tym idzie uprawnienia prawotwórcze, które w ramach poszczególnych dziedzin prawa, ale także konkretnych przypadków, mogą być realizowane w różny sposób. Nie ma bowiem jakiegoś jednego ścisłego brzmienia ustaw, jednolitego pojmowania określonych przepisów, a posługiwanie się interpretacją literalną wielokrotnie nie daje odpowiedzi na pytanie zwłaszcza wtedy, gdy przepisy prawa wykazują niespójność, zmienność i rozproszenie, ale i szczegółowość nadmierną kazuistykę, będące konsekwencją tworzenia prawa w sposób instrumentalny, z perspektywy jego wpływu na rachuby polityczne. 12 W. Sanetra, Sądy powszechne i Sąd Najwyższy jako władza sądownicza, Przegląd Sądowy 2008, nr 6, s. 5 i n.

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 29 Opowiedzenie się za szerokim rozumieniem pojęcia dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej, oznacza konieczność zagwarantowania sędziom prawa do formułowania odważnych, sprzecznych nawet z powszechnymi oczekiwaniami, ocen w zakresie stosowania prawa niezależnie od takich przekonań. Prawo jest zjawiskiem dynamicznym, zmieniającym się w czasie, odpowiednim zmianom musi podlegać więc i orzecznictwo sądowe. Powinno mieć ono charakter twórczy, innowacyjny aby w ten sposób przez przełamywanie rutyny i stereotypów społecznych oraz ugruntowanej praktyki przyczyniać się do rozwoju prawa. W tej sytuacji rozbieżności w orzecznictwie, a nawet błędy sędziów, są zjawiskiem nieuchronnym, ważne jedynie by nie przekroczyły pewnego poziomu zagrażającemu równości wobec prawa. Zagrożeniem dla niezawisłości w ramach dyskrecjonalnej władzy sędziego mogą być mechanizmy wiążące się z samym zagrożeniem ponoszenia przez nich konsekwencji służbowych, bowiem brak poczucia bezpieczeństwa sędziego w tym zakresie może wiązać się z podatnością na naciski zewnętrzne. Zbyt szerokie ujmowanie uchybień w procesie orzekania, jako podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej, mogłoby paraliżować decyzyjność sędziego i faktycznie przekreślać orzekanie według reguł prawa i sumienia sędziego. Sąd musi mieć prawo do błędu, rozumianego nawet jako rozstrzygnięcie niesłuszne, inaczej nie mógłby funkcjonować efektywnie i wypełniać prawidłowo swoich zadań. Od wydania rozstrzygnięcia nawet w najbardziej kontrowersyjnych sprawach sędzia nie może się bowiem uchylić, ograniczony jest przepisami prawa materialnego i procesowego, zasadniczo odmiennymi niż informacje, czy fakty, na podstawie których obywatele wyrabiają sobie osąd moralny bądź polityczny. Opierając się na obowiązujących przepisach prawnych i własnym poczuciu słuszności sędziowie dążą do równowagi pomiędzy relewantnością faktów, przepisów i materiału dowodowego.

30 Katarzyna Ceglarska-Pilat 2. Definicja przewinienia dyscyplinarnego według art. 107 1 u.s.p. Art. 107 1 u.s.p. stanowi, że sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne) 13. Nie tylko przepisy u.s.p. ale i pozostałych ustaw ustrojowych sądów nie zawierają definicji przewinienia dyscyplinarnego sędziego ani nie opisują wszystkich możliwych nagannych zachowań sędziów, z którymi łączy się sankcja dyscyplinarna 14. Taki sposób określenia zakresu przedmiotowego odpowiedzialności dyscyplinarnej miałby przede wszystkim znaczenie gwarancyjne, bowiem opisanie przewinienia dyscyplinarnego w sposób konkretny i zrozumiały wykluczałoby niepewność co do stanów faktycznych poddanych tej odpowiedzialności. Z drugiej strony sytuacja ta niesie również skutek pozytywny: wymusza pewną elastyczność organów dyscyplinarnych w praktyce stosowania prawa, w granicach wyznaczonych przez dość stabilną linię orzeczniczą sądów dyscyplinarnych dekodujących sposób 13 W niemal identyczny sposób uregulowano odpowiedzialność dyscyplinarną sędziów w ustawach ustrojowych pozostałych sądów: Zgodnie z art. 52 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269) sędzia tego Sądu odpowiada dyscyplinarnie za przewinienie służbowe i uchybienia godności urzędu. Na podstawie odesłań zawartych odpowiednio w art. 29 i 49 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 240, poz. 2052), regulacje u.s.p. mają zastosowanie do sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych, natomiast unormowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu Najwyższego stosuje się odpowiednio wobec sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. 14 Z uwagi na ogólny sposób określenia przewinienia dyscyplinarnego oraz brak faktycznych możliwości opisania wszystkich stanów faktycznych mogących stanowić przewinienie dyscyplinarne stypizowanie przewinień dyscyplinarnych przez określenie ich znamion nie byłoby możliwe por. wyrok TK z dnia 11 września 2001 r., K. SK 17/00, OTK ZU 2001, nr 6, s. 676-878.

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 31 odczytania treści przepisów określających zakres przewinień dyscyplinarnych. To ona zapewnia zarówno przewidywalność stosowania regulacji dyscyplinarnych, jak i dostępność informacji w tym zakresie zarówno w odniesieniu do samych sędziów, jak i innych obywateli 15. Analiza językowa art. 107 1 u.s.p. wskazuje, że ustawodawca na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o wagę zachowań zagrażających służbie sędziowskiej, stawia przewinienia służbowe, a wśród nich oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa. Chociaż wydaje się to uzasadnione, jeśli się zważy, że istotą służby sędziowskiej jest stosowanie prawa w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a więc w pierwszej kolejności ustawodawca powinien chronić społeczeństwo przed błędami sędziego, do których może dojść podczas wykonywania przez niego czynności orzeczniczych, to należy doprecyzować, jakie uchybienia sędziego podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej. Dostrzegając pewną równowagę, jaka musi istnieć pomiędzy niezawisłością sędziego, także w ramach jego władzy dyskrecjonalnej, a zagrożeniem ponoszenia negatywnych konsekwencji w wyniku, ocenionego jako niewłaściwe, wykonywania obowiązków służbowych należy zwrócić uwagę, że odpowiedzialność dyscyplinarną sędziego za przewinienia służbowe powodują tylko te naruszenia prawa, które na zasadzie koniunkcji spełniają dwa warunki: są zarazem (w myśl art. 107 1 u.s.p.) oczywiste jak i rażące. Ponieważ zakres obu tych cech przewinienia nie został przez ustawodawcę nigdzie wyjaśniony 16, kwestię tę pozostawiono zatem orzecznictwu i doktrynie. 15 Por. wyrok TK z dnia 19 lutego 2008 r., P 48/06, OTK ZU 2008 nr 1A, poz. 4. 16 Podobnie zresztą jak kwestia rodzajów, typów i charakteru uchybień sędziowskich poddanych odpowiedzialności dyscyplinarnej.

32 Katarzyna Ceglarska-Pilat 3. Odrębności w sposobie definiowania przewinienia dyscyplinarnego sędziego w orzecznictwie Sądu Najwyższego- -Sądu Dyscyplinarnego za lata 2001-2012 Sąd Najwyższy-Sąd Dyscyplinarny, a także sądy apelacyjne- -sądy dyscyplinarne w kolejnych orzeczeniach, zapadających po lipcu 2001 roku 17, przedstawiały wykładnię szczegółowych warunków, jakie muszą zostać spełnione, aby konkretne uchybienie przez sędziego przepisom prawa mogło być uznane za przewinienie służbowe o cechach oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa. Jakkolwiek generalnie rozstrzygnięcia te powielały linię orzeczniczą zapoczątkowaną wyrokiem Sądu Najwyższego-Sądu Dyscyplinarnego z dnia 27 czerwca 2002 r., SNO 18/02 18, zwłaszcza w aspekcie znaczenia przymiotnika rażąca, to wnikliwa analiza uzasadnień wyroków pozwala dostrzec pewne różnice w definiowaniu pierwszej, wyróżnionej przez ustawodawcę, cechy tego typu przewinień służbowych ( oczywista ). Jakkolwiek odmienności te mogłyby wskazywać na ewolucję poglądów sądów dyscyplinarnych, to wynikający z tych orzeczeń sposób opisania cech przewinienia służbowego nie jest związany z żadną chronologią, czy szczątkową nawet argumentacją wyjaśniającą różnice w nazewnictwie. W rzeczywistości świadczą one o zajmowaniu zbliżonych, a jednak odmiennych, stanowisk w tej kwestii w sposób niemal przypadkowy 19. Ocenę taką zdaje się uzasadniać wręcz automatyczne przywoływanie historycznych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego-Sądu Dyscyplinarnego sprzed ponad 20 lat bez przytaczania jakiejkolwiek aktualnej argumentacji odnoszącej się do prezentowanego poglądu. 17 A więc po wejściu w życie ustawy dnia 21 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. 18 OSNSD 2002, nr 1, poz. 9. 19 Co więcej świadczący, niestety, o niedostrzeganiu różnic w sposobie definiowania pojęcia oczywista obraza przepisów prawa w kolejnych uzasadnieniach.

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 33 I tak, w wymienionym już wyroku z dnia 27 czerwca 2002 r., SNO 18/02 20 Sąd Najwyższy-Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że obraza, o której stanowi art. 107 1 u.s.p. została określona dwoma przymiotnikami wyznaczającymi przedmiotowe znamiona tego przewinienia dyscyplinarnego. Występuje ono wówczas, gdy naruszenie prawa ma charakter oczywisty. W ocenie Sądu określenie to należy odnieść do rodzaju, wagi i rozmiaru błędu popełnionego przy stosowaniu lub wykładni prawa. Obraza jest oczywista, gdy popełniony błąd jest łatwy do stwierdzenia i bez głębszej analizy można zastosować właściwy przepis, a rozumienie przepisu prawa nie powinno budzić wątpliwości u przeciętnej osoby o kwalifikacjach prawniczych. W wyroku z dnia 4 września 2003 r., SNO 51/03 21. Sąd Najwyższy uznał, że dla uznania działania sędziego za delikt dyscyplinarny nie wystarcza dopuszczenie się błędu oczywistego dla należycie wykształconego prawnika. Popełniony błąd musi też narażać na szwank prawa i istotne interesy stron (innych osób biorących udział w postępowaniu) lub powodować szkodę. Zagrożenie dla dobra wymiaru sprawiedliwości lub sądu może również wyznaczać cechę naruszenia prawa określoną jako rażąca obraza. Dla uznania obrazy przepisów prawa za przewinienie dyscyplinarne konieczne jest przypisanie jej obu tych cech łącznie. Od strony podmiotowej natomiast do przypisania sędziemu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego wystarczający jest każdy rodzaj winy, także wina nieumyślna. W wyroku z dnia 29 czerwca 2007 r., SNO 39/07 22 Sąd Najwyższy stwierdził natomiast, że przewinienie dyscyplinarne w postaci dopuszczenia się oczywistej oraz rażącej obrazy przepisów prawa polega na popełnieniu łatwego do stwierdzenia błędu w wykładni i stosowaniu prawa, którego rozumienie nie 20 OSNSD 2002, nr 1, poz. 9. 21 OSNSD 2003, poz. 54. 22 OSNSD 2007, poz. 56.

34 Katarzyna Ceglarska-Pilat budzi wątpliwości u osoby o wykształceniu prawniczym, a skutki tego błędu są poważne. Z drugiej strony jednak Sąd Najwyższy-Sąd Dyscyplinarny w wyroku z dnia 12 lipca 2007 r., SNO 17/07 23 zwrócił uwagę na problem nie tak jednoznacznego odczytywania kwalifikowanego naruszenia prawa przez sędziego. Uznał, że gdyby obowiązki sędziego sprowadzić wyłącznie do odczytywania jednoznacznych przepisów wyrażonych w języku potocznym, to należałoby przyjąć, że nie doszło do popełnienia przewinienia usprawiedliwione, w sytuacji gdy np. art. 40 prawa upadłościowego nie określa formy wyrażenia zgody na udzielenie wsparcia upadłemu i jego rodzinie. Takie zapatrywanie należy jednak odrzucić, ponieważ dla każdego prawnika musi być oczywiste, że sformułowania w ustawie ustrojowej o naruszeniu lub przestrzeganiu prawa dotyczą norm odtwarzanych z przepisów, przy uwzględnieniu przyjętych sposobów wykładni oraz dorobku praktyki sądowej, zwłaszcza orzecznictwa Sądu Najwyższego zobowiązanego do czuwania nad wykładnią i stosowaniem prawa i przy uwzględnieniu obowiązku sędziego zapoznawania się z zasadniczymi przynajmniej opracowaniami doktrynalnymi, takimi jak podręczniki, komentarze, artykuły naukowe 24. W tym też wyroku z dnia 12 lipca 2007 r., SNO 17/07 25 Sąd Najwyższy trafnie podkreślił, że definicja przewinienia dyscyplinarnego zawarta w art. 107 1 u.s.p. zakłada kontrolę aktów jurysdykcyjnych pod kątem zgodności z prawem, dokonywaną według kryterium określonego przez pojęcia oczywistości oraz gradacji określanej mianem rażącego stopnia. Jest to kontrola następcza, nie naruszająca niezawisłości sędziowskiej ani 23 OSNSD 2007, poz. 58. 24 W tym też wyroku SN wyraził kontrowersyjny pogląd, że czynem powodującym odpowiedzialność dyscyplinarną sędziego jest przewinienie służbowe przejawiające się przede wszystkim w dwóch formach: w oczywistej i rażącej obrazie przepisów prawa oraz w uchybieniu godności urzędu. 25 OSNSD 2007, poz. 58.

Dyskrecjonalność sędziowska a zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną... 35 mocy obowiązującej wydanych przez sędziego orzeczeń. Z kolei w wyroku z dnia 8 marca 2012 r., SNO 4/12 26 Sąd Najwyższy- -Sąd Dyscyplinarny podkreślił, że interpretację pojęcia oczywiste naruszenie prawa należy odnosić do rodzaju, wagi i rozmiaru błędu popełnionego przy wykładni prawa. Obraza prawa spełnia kryterium oczywistości, gdy popełniony błąd jest łatwy do stwierdzenia i bez głębszej analizy wgłębienia się można zastosować właściwy przepis, zaś rozumienie prawa nie powinno budzić wątpliwości u przeciętnej osoby o kwalifikacjach prawniczych. Chodzi o przepis jasny i kategoryczny 27. W wyroku z dnia 15 listopada 2012 r., SNO 46/12 28 Sąd Najwyższy-Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że za oczywistą obrazę prawa uznaje się błąd łatwy do stwierdzenia popełniony w toku postępowania sądowego w odniesieniu do określonego przepisu, mimo, że znaczenie tego przepisu nie powinno nasuwać wątpliwości nawet u osoby o przeciętnych kwalifikacjach prawniczych, jego zaś zastosowanie nie wymaga głębszej analizy. Zbliżony, ale jednak nieco zmodyfikowany pogląd Sąd Najwyższy powtórzył w wyroku z dnia 8 marca 2012 r., SNO 4/12 29 wskazując, że chodzi o błąd, łatwy do stwierdzenia, gdy bez głębszej analizy można zastosować właściwy przepis i gdy rozumienie przepisu prawa nie powinno budzić wątpliwości u przeciętnej osoby o kwalifikacjach prawniczych. Z kolei w wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r., SNO 15/12 30 Sąd uznał, że interpretację pojęcia oczy- 26 OSNSD 2012, poz. 12 27 Obwiniony nie może zatem powoływać się na własne niezrozumienie przepisu. Podobnie nie mogą mieć znaczenia dla oceny zasadności obwinienia wykładnia i praktyka stosowania poprzednio obowiązujących przepisów prawa. Praktyka stosowana w wydziale, w którym orzekał obwiniony sędzia oraz niedługi czas obowiązywania nowego prawa, wadliwie przez niego zastosowanego mogą mieć co najwyżej znaczenie dla wymiaru kary, nie zaś ustalenia popełnienia przewinienia dyscyplinarnego. 28 OSNSD 2012, poz. 42. 29 OSNSD 2012, poz. 6. 30 OSNSD 2012, poz. 18.