Finansowanie ochrony zabytków w Polsce rekomendacje społeczne

Finansowanie ochrony zabytków w Polsce rekomendacje społeczne MAREK KARABON Spotkanie z wojewodą Jerzym Millerem Kraków, 13 stycznia 2014 roku

Agenda Kontekst Propozycja społeczna Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Miast Historycznych 2

Stan zabytków w Polsce jest bardzo zły, prawie połowa obiektów wymaga remontu kapitalnego lub zabezpieczającego Podział zabytków wg wymaganych prac remontowych % remont kapitalny 27 10 nie wymagają remont zabezpieczający 21 42 drobne naprawy ŹRÓDŁO: Raport o Stanie Zabytków, Departament Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury, 2004 3

Równocześnie, w 2011 roku na jeden zabytek w Krakowie przypadało 30- krotnie więcej funduszy niż na obiekty w pozostałej części kraju Zabytki rejestrowe #, 2012 Środki budżetowe PLN m, 2012 Środki budżetowe PLN/zabytek, 2012 65,750 124 Kraków 2% 34% 36,145 Reszta kraju 98% 66% 1,263 ŹRÓDŁO: Uchwała budżetowa, NID, WUOZ w Małopolsce, wyliczenia własne 4

Contents Kontekst Propozycja społeczna Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Miast Historycznych 5

W związku z tym szesnaście organizacji społecznych zaproponowało swoje rekomendacje dotyczące finansowania ochrony zabytków Obecne rozwiązanie NFRZK (Kraków) Konkurs na dotacje (reszta kraju) NFRZK (Kraków) Fundusz UNESCO i Pomników Historii (najcenniejsze zabytki) Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Propozycja społeczna Pogotowie konserwatorskie (zagrożone zabytki) Konkurs na dotacje (pozostałe zabytki) 10mln PLN ŹRÓDŁO: Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 6

Propozycja społeczna jest oparta na trzech filarach chronieniu zabytków najcenniejszych, najbardziej zagrożonych oraz pozostałych Propozycja społeczna kompleksowo odpowiada na potrzeby wszystkich zabytków Fundusz Pomników Historii i Obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO Cel: ochrona najcenniejszych zabytków w Polsce Budżet: 120mln złotych rocznie Organizator: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pod patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Pogotowie Konserwatorskie Cel: ochrona najbardziej zagrożonych zabytków poprzez finansowanie wykonawstwa zastępczego zabezpieczenia obiektów Budżet: 20mln złotych rocznie Organizator: Generalny Konserwator Zabytków, przy współpracy z Wojewódzkimi Konserwatorami Zabytków oraz Narodowym Instytutem Dziedzictwa Program MKiDN Ochrona Zabytków Cel: ochrona pozostałych zabytków według dotychczasowych mechanizmów konkursowych Budżet: 80mln złotych rocznie Organizator: Departament Ochrony Zabytków MKiDN ŹRÓDŁO: Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 7

Contents Kontekst Propozycja społeczna Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Miast Historycznych 8

Kontrpropozycja krakowska może być postrzegana jako rozszerzenie klubu bogatych Obecne rozwiązanie NFRZK (Kraków) Konkurs na dotacje (reszta kraju) NFRZK (Kraków) Fundusz UNESCO i Pomników Historii (najcenniejsze zabytki) Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Propozycja społeczna Pogotowie konserwatorskie (zagrożone zabytki) Konkurs na dotacje (pozostałe zabytki) Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Miast Historycznych Narodowy Fundusz Rewaloryzacji NFRZK Miast Historycznych (Kraków) (Warszawa, Wrocław, Kraków, Gdańsk, Toruń, Poznań, Lublin, Łódź, Zamość) Konkurs na dotacje (nie wskazano zakresu i wielkości) Nie wskazano źródła 10mln PLN ŹRÓDŁO: Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 9

Propozycja społeczna jest rozwiązaniem korzystniejszym dla ochrony dziedzictwa w Polsce Uważamy, że Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Miast Historycznych to koncepcja mniej korzystna, ponieważ Fundusz: 1 2 3 4 5 obejmie jedynie nieliczną część zabytków w kraju, niekoniecznie tę najcenniejszą czy najbardziej zagrożoną; wesprze finansowo silne ekonomicznie duże miasta, podczas gdy dotacji najbardziej potrzebują zabytki w małych miastach i wsiach; pomija sytuację obiektów skrajnie zagrożonych, o które nie dbają ich właściciele; będzie umiejscowiony w Kancelarii Prezydenta, a nie w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego; zostanie skonstruowany w sposób stymulujący konflikty, ponieważ 9 lokalnych komitetów będzie walczyć o jeden budżet. ŹRÓDŁO: Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 10

1 Zabytki planowane do objęcia Narodowym Funduszem Rewaloryzacji Miast Historycznych to mniej niż 10% zabytków w kraju Zabytki rejestrowe wg lokalizacji Tysiące Udział w całości % Warszawa 2.0 3.1% Kraków 1.2 Wrocław 0.9 Gdańsk 0.6 Poznań 0.5 1.8% 1.4% 0.9% 0.7% 9.5% Łódź Toruń Lublin Zamość 0.4 0.3 0.2 0.2 0.5% 0.5% 0.4% 0.3% Reszta kraju 66.4 90.5% ŹRÓDŁO: Gminne i wojewódzkie ewidencje i rejestry zabytków, NID 11

1 Fundusz Miast Historycznych nie byłby reprezentatywny ani dla poszczególnych województw, ani dla Polski Zabytki rejestrowe wg lokalizacji % Dolnośląskie 89 11 Wielkopolskie 93 7 Mazowieckie 69 31 Warmińsko-mazurskie 100 Małopolskie 77 23 Podkarpackie Lubuskie Śląskie Lubelskie Zachodnio-pomorskie Pomorskie 100 100 100 87 100 80 13 20 Opolskie Kujawsko-pomorskie Łódzkie Podlaskie Świętokrzyskie 100 89 87 100 100 11 13 ŁĄCZNIE 90 10 Reszta kraju Fundusz Miast Historycznych (Wrocław) (Poznań) (Warszawa) (Kraków) (Lublin, Zamość) (Gdańsk) (Toruń) (Łódź) ŹRÓDŁO: Gminne i wojewódzkie ewidencje i rejestry zabytków, NID 12

1 Ponadto, Fundusz Miast Historycznych objąłby jedynie co piąty z Pomników Historii najcenniejszych zabytków w Polsce Pomniki Historii Biskupin Bochnia Bohoniki i Kruszyniany Chełmno Częstochowa Duszniki Zdrój Frombork Gdańsk (Stare Miasto) Gdańsk (Westerplatte) Gniezno Gostyń Góra Św. Anny Grunwald Kalwaria Zebrzydowska Kamień Pomorski Kanał Augustowski Kanał Elbląski Katowice (Sejm Śląski) ŹRÓDŁO: NID, analiza własna Katowice (Nikiszowiec) Kazimierz Dolny Kotlina Jeleniogórska Kozłówka Kórnik Kraków Krzemionki Krzeszów Ląd Legnickie Pole Leżajsk Lubiń Lublin Łańcut Łęknica Łowicz Malbork Nysa Ostrów Lednicki Paczków Poznań Racławice Srebrna Góra Stargard Szczeciński Strzegom Sulejów Tarnowskie Góry Toruń Warszawa (Starówka) Warszawa (Filtry) Wieliczka Wrocław (Stare Miasto) Wrocław (Hala Stulecia) Zamość Żagań Żyrardów 13

1 Zabytki nie objęte przez Fundusz Miast Historycznych - przykłady Malbork Leżajsk Chełmno Kazimierz Dolny ŹRÓDŁO: NID, analiza własna 14

1 Zabytki nie objęte przez Fundusz Miast Historycznych - przykłady Jasna Góra Kalwaria Zebrzydowska Gniezno Frombork ŹRÓDŁO: NID, analiza własna 15

1 Zabytki nie objęte przez Fundusz Miast Historycznych - przykłady Srebrna Góra Nysa Kotlina Jeleniogórska Paczków ŹRÓDŁO: NID, analiza własna 16

2 NFRMH będzie finansował bogate ośrodki, podczas gdy wsparcia potrzebują najbardziej zabytki w małych miastach i wsiach NFRMH wesprze bogate miasta a nie potrzebującą prowincję PKB na mieszkańca Indeks, Polska=100; 2010 Warszawa 301 Poznań Wrocław Kraków Gdańsk 1 Łódź Toruń 2 Lublin 3 Zamość 4 196 152 151 141 124 108 88 57 167 100 1 Podregion trójmiejski 2 Podregion bydgosko-toruński 3 Podregion lubelski 4 Podregion chełmsko-zamojski ŹRÓDŁO: GUS, slask-zabytki.blogspot.com 17

3 NFRMH nie odpowiada na potrzeby najbardziej zagrożonych obiektów zabytkowych Żeliszów, dawny kościół ewangelicki, 1796-97, proj. Carl Gotthard Langhans ŹRÓDŁO: zbiory własne 18

3 Brak elementu Pogotowia Konserwatorskiego skazuje zabytki porzucone przez właścicieli na powolną degradację Pogotowie Konserwatorskie W przypadku ignorowania przez właściciela zabytku nakazów konserwatorskich oraz zagrożenia dla wartości obiektu służby konserwatorskie mają prawo zabezpieczyć zabytek na jego koszt Wartość prac wpisywana jest do księgi wieczystej nieruchomości W Polsce obecnie przeprowadza się jedynie 2-3 wykonawstwa zastępcze rocznie, z braku kompetencji i funduszy w biurach Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków Postulowany budżet Pogotowia oznacza 40 uratowanych obiektów rocznie Nałęczów, zespół willi Dwór Górskiego, XVIII/XIXw. ŹRÓDŁO: Wikipedia 19

3 Pogotowie Konserwatorskie kupowałoby czas dla zagrożonych obiektów i znacznie zwiększało ich szanse na przetrwanie Liskowate, cerkiew z 1832 roku ŹRÓDŁO: ilovebieszczady.pl 20

4 Ministerstwo Kultury jest właściwszym miejscem na fundusz zajmujący się ochroną zabytków w Polsce Ministerstwo Finansów i NIK zwracają uwagę na błędne umiejscowienie funduszu ochrony zabytków w Kancelarii Prezydenta W celu zachowania spójności systemu finansów publicznych zakres przedmiotowy działania NFRZK należałoby podporządkować przepisom ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami listopad 2013 Hanna Majszczyk, MF Niezbędna jest aktualizacja przepisów ustawy o Narodowym Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, które są nieadekwatne do obecnie obowiązujących unormowań kształtujących system finansów publicznych maj 2012 Najwyższa Izba Kontroli a Minister Kultury zapowiada po przeniesieniu dodatkowe jego zwiększenie z własnych funduszy Dlatego zaproponowaliśmy, żeby funduszu krakowskiego nie wrzucać do puli na wszystkie zabytki, ale przeznaczyć go dla obiektów najcenniejszych, znajdujących się na liście UNESCO albo mających status pomnika historii, nadawany przez prezydenta zabytkom o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej. I zwiększyć ten fundusz do ok. 100 mln zł październik 2013 Bogdan Zdrojewski, MKiDN ŹRÓDŁO: Ministerstwo Finansów, NIK, Gazeta Wyborcza 21

5 Zaproponowana struktura Funduszu Miast Historycznych będzie skutkować licznymi konfliktami Struktura sieci lokalnych komitetów społecznych nie budzi wątpliwości jeśli chodzi o efektywność podziału środków wewnątrz miast, lecz będzie skutkować wieloma konfliktami dotyczącymi podziału rocznego budżetu pomiędzy poszczególne komitety NFRMH Lokalny komitet Zabytek ŹRÓDŁO: Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 22

BACKUP 23

Sygnatariusze Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce 16 organizacji społecznych z całego kraju 1) Towarzystwo Upiększania Miasta Wrocławia 2) Stowarzyszenie Kultura Miejska Gdańsk 3) Warsztat Koszalin 4) Stowarzyszenie Łódzka Przestrzeń 5) Magazyn Miłośników Szczecina Szczeciner 6) Forum Rozwoju Aglomeracji Gdańskiej 7) Fundacja Napraw Sobie Miasto 8) Forum Kultury Przestrzeni w Lublinie - grupa nieformalna 9) Czerwona Lista Zabytków Dolnego Śląska 10) Opolskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 11) Komitet Inicjatyw Lokalnych Wrzeszcz 12) Forum Rozwoju Olsztyna 13) My-Poznaniacy 14) Stowarzyszenie Integracji Stołecznej Komunikacji 15) Fundacja Fenomen, Łódź 16) Inwestycje dla Poznania 24

Koordynator Apelu odbył szereg spotkań celem wypracowania najlepszego zestawu rekomendacji Koordynatorzy inicjatywy dotychczasowo odbyli konsultacje z: Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdanem Zdrojewskim, Ministrem Kancelarii Prezydenta Maciejem Klimczakiem, Generalnym Konserwatorem Zabytków Piotrem Żuchowskim, Przewodniczącym Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej Rafałem Grupińskim, licznymi konserwatorami, właścicielami obiektów zabytkowych i działaczami organizacji chroniących dziedzictwo. 25

Stanowisko III Kongresu Ruchów Miejskich w sprawie sprawiedliwego podziału środków na ochronę zabytków My, uczestniczki i uczestnicy III Kongresu Ruchów Miejskich, zgromadzeni w Białymstoku, popieramy inicjatywę 16 organizacji społecznych z terenu całego kraju skupionych wokół Apelu o sprawiedliwy podział funduszy na ochronę zabytków w Polsce. Wierzymy, że dziedzictwo jest jednym z kluczowych narzędzi budowania i wzmacniania tożsamości społeczności lokalnych, a co za tym idzie wspierania ich rozwoju. Dlatego też uważamy, że centralne fundusze na ochronę zabytków powinny być dzielone sprawiedliwie, według kryteriów wartości obiektów (artystycznej, historycznej i naukowej) oraz ich stanu technicznego a nie, tak jak obecnie, w dużej mierze faworyzować zabytki zlokalizowane w Krakowie. Sprzeciwiamy się również propozycji Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, który postuluje utworzenie Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Miast Historycznych mającego objąć tylko wybrane miasta, według obecnej propozycji: Wrocław, Poznań, Kraków, Toruń, Gdańsk, Warszawę, Lublin, Łódź oraz Zamość. Traktujemy tę inicjatywę jako próbę stworzenia z kilku ośrodków klubu uprzywilejowanych. Apelujemy o równe traktowanie wszystkich miast i wsi, przy czym wsparcie centralne powinno być kierowane do tych ośrodków, które samodzielnie nie są w stanie poradzić sobie z ochroną i opieką nad swoim dziedzictwem. Białystok, 13 października 2013 26