GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY NA LATA 2014-2016 W GMINIE ZATOR

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY NA LATA 2014-2016 W GMINIE ZATOR

I Wstęp Rodzina to pierwsze i podstawowe środowisko wychowawcze dziecka, które powinno zapewnić mu bezpieczeństwo zarówno fizyczne jak i emocjonalne. Rodzina oddziałuje w sposób świadomy i nieświadomy na dziecko, przekazując mu system wartości, tradycje, kształtując jego aktywność i postępowanie na całe życie. Problemy występujące w rodzinie często są złożone i wymagają interdyscyplinarnych rozwiązań. Rodzina dysfunkcyjna to taka rodzina, która nie potrafi dostatecznie dobrze wypełniać swoich obowiązków wobec dzieci i innych członków rodziny, w tym: zaspokajać potrzeb biologicznych i psychospołecznych, funkcji związanych z zapewnieniem prawidłowych warunków życia, realizacji zadań opiekuńczo-wychowawczych, nieradzenia sobie z konfliktami. Niskie dochody rodziny, to tylko jeden z czynników prowadzących do wykluczenia społecznego. Dodatkowymi problemami dezorganizującymi życie rodziny są alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie, niewydolność w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Problemom tym często towarzyszy długotrwałe bezrobocie oraz zagrożenie bezdomnością. Dlatego jeżeli w funkcjonowaniu rodziny pojawiają się dysfunkcje, instytucje i służby zobligowane do wspierania rodziny zobowiązane są do podjęcia na jej rzecz określonych działań. Praca z rodziną winna być połączona z jej własną aktywnością. Organizując różnorodne formy pomocy na rzecz rodziny wieloproblemowej, należy konsekwentnie realizować zasadę podstawowej roli opiekuńczej i wychowawczej rodziny w rozwoju dziecka. Należy ją wspierać i wspomagać tak, aby przywrócić jej prawidłowe funkcjonowanie. Wspieranie rodziny to jednocześnie rozwój i wspieranie społeczności lokalnej. W rodzinie bowiem dorastają kolejne pokolenia, kształtuje się kapitał ludzki, który w przyszłości będzie tworzył społeczeństwo i wpływał na tempo jego rozwoju. Pomoc społeczna jako instytucja polityki społecznej państwa ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Podstawowym założeniem Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2014-2016 jest utworzenie spójnego systemu wsparcia rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w celu przywrócenia im zdolności do wypełniania tych funkcji, poprzez pracę z rodziną oraz zapewnienie pomocy w opiece i wychowaniu dzieci. Realizowane w ramach niniejszego Programu zadania koncentrować będą się nie tylko na dziecku, ale na całej rodzinie, również w sytuacjach, gdy dziecko umieszczone zostanie poza rodzina biologiczną, w celu umożliwienia mu powrotu do tej rodziny. Zadania przyjęte do realizacji w ramach niniejszego Programu są spójne z kierunkami działań przyjętymi w szczególności w następujących aktach prawnych: - Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, - Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 2

II Diagnoza sytuacji społecznej w Gminie Zator Na koniec 2012 roku liczba mieszkańców Gminy Zator wynosiła 9245, w tym kobiet 4663, mężczyzn 4582 (źródło: UM Zator). Ze świadczeń z pomocy społecznej w ramach zadań zleconych i zadań własnych, bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródła finansowania skorzystało 195 rodzin, w tym 465 osób w rodzinie (źródło: spraw. MPiPS za 2012 r). Natomiast ogółem ze świadczeń pomocy społecznej w 2011 roku korzystało 226 rodzin, a łączna liczba klientów OPS wyniosła 570 osób więc, jak z danych wynika liczba rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej się zmniejszyła. (źródło: spraw. MPiPS za 2011 r). Dominującym powodem przyznawania pomocy było bezrobocie, a w następnej kolejności ubóstwo, niepełnosprawność i długotrwała lub ciężka choroba. Kolejnym znaczącym problemem jest bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, potrzeba ochrony macierzyństwa, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego oraz alkoholizm. Tabela 1 Powody przyznania pomocy w 2012 roku POWÓD TRUDNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ LICZBA RODZIN LICZBA OSÓB W RODZINACH UBÓSTWO 59 145 POTRZEBA OCHRONY MACIERZYŃSTWA 9 48 W TYM: WIELODZIETNOŚĆ 5 33 BEZROBOCIE 117 281 NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ 53 93 DŁUGOTRWAŁA LUB CIĘŻKA CHOROBA 47 98 BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEK.- WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO- OGÓŁEM 18 60 W TYM: RODZINY NIEPEŁNE 10 28 RODZINY WIELODZIETNE 2 8 ALKOHOLIZM 6 10 TRUDNOŚCI W PRZYSTOSOWANIU DO ŻYCIA PO ZWOLNIENIU Z ZAKŁADU KARNEGO 7 12 ZDARZENIE LOSOWE 1 5 Źródło: Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Zatorze 3

Pracownicy Ośrodka Pomocy Społecznej podejmują szereg działań wytyczonych przez ustawy. Działalność Ośrodka w tej dziedzinie jest duża i ciągle się rozwija dzięki profesjonalnie wykonywanej pracy socjalnej przez każdego pracownika socjalnego. Pracę socjalną wykonuje się z każdym zgłaszającym się do OPS klientem. W pojęciu pracy socjalnej mieści się właściwie każda pomoc udzielona przez Ośrodek. Szczególną uwagę zwraca się na rodzinę i jej funkcjonowanie. Najczęściej dysfunkcyjność rodziny łączy się z takimi zjawiskami jak uzależnienia, przemoc domowa, problemy w pełnieniu ról rodzica, małżonka czy osoby pracującej. W 2012 roku ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej w formie finansowej oraz pracy socjalnej korzystało 325 rodzin, w tym 615 osób. Rodzin z dziećmi korzystających z pomocy było 59, w tym 16 rodzin wielodzietnych oraz rodzin niepełnych 35. Końcem 2011 roku na terenie gminy Zator pod nadzorem kuratora pozostaje aktualnie 11 rodzin, w której wychowuje się łącznie 22 małoletnich dzieci. Z danych uzyskanych z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Oświęcimiu ustalono, że liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych na dzień 21 sierpnia 2013 roku wynosi 11 dzieci w pieczy zastępczej. W celu zapobiegania umieszczaniu dzieci w pieczy zastępczej i wzmacnianiu rodziny w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych zachodzi konieczność udzielania daleko idącego wsparcia tym rodzinom, w związku z tym został opracowany Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2013-2015. Umieszczenie dziecka w formie pieczy zastępczej ma być ostatecznością, po wykorzystaniu przez gminę wszystkich możliwych form wsparcia rodziny. Wiele problemów z jakimi borykają się rodziny jest ze sobą powiązanych w sposób przyczynowo-skutkowy. Dlatego też tylko profesjonalne i kompleksowe podejście wszystkich instytucji i organizacji podejmujących różnorodne działania na rzecz rodziny i dziecka pozwoli na wyjście rodziny z kryzysu i umożliwi prawidłowe funkcjonowanie w środowisku społecznym. III Adresaci Programu Adresatami Programu są dzieci i rodziny z terenu gminy Zator, a w szczególności rodziny wychowujące dzieci w tym przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, dotknięte przemocą, problemem uzależnień, zagrożone ubóstwem. IV Cele Programu 1. Cel główny: Wsparcie rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. 2. Cele szczegółowe: 1) Wsparcie materialne ubogich rodzin z dziećmi zagrożonych bezradnością, 4

2) Wspieranie rodzin zagrożonych patologią, rodzin dysfunkcyjnych w rozwiązywaniu ich problemów życiowych oraz wzmocnienie i wyzwalanie zasobów tkwiących w rodzinach, 3) Podejmowanie działań profilaktycznych i edukacyjnych na rzecz rodziny, 4) Wspieranie rodzin niewydolnych wychowawczo celem przywrócenia prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, 5) Podejmowanie działań profilaktycznych sprzyjających umacnianiu rodziny, 6) Praca z rodziną w celu zapobiegania sytuacji kryzysowych oraz rozwiązywanie już istniejących, 7) Podniesienie świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny. V Realizacja Programu Dla realizacji celów zakłada się następujące działania: 1. Usługi asystenta rodziny. Asystent rodziny prowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania. Celem pracy asystenta jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej prawidłowe wychowanie dzieci. Asystent rodziny to nowa forma pomocy skierowana do rodzin z wieloma problemami o niskim poziomie umiejętności opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, gdzie występuje zagrożenie umieszczenie dzieci w placówce wychowawczej. Nabór rodzin do objęcia pomocą asystenta następuje poprzez pracownika socjalnego. Asystent rodziny indywidualnie dociera do osób zmarginalizowanych społecznie i udziela im pomocy w zakresie uzgodnionych wspólnie problemów i potrzeb. Jego zadaniem jest przede wszystkim zmienić stosunek osób w rodzinie do własnej sprawności, zwiększyć ich poczucie wpływu na własne życie oraz podnieść samoocenę. Działania asystenta i rodziny zmierzają do jej usamodzielnienia pozostawienie dzieci w rodzinie. Niezależnie od problemów, z jakimi zmaga się rodzina, asystent działa w następujących obszarach: Pomoc w rozwiązywaniu podstawowych problemów socjalnych, Pomoc w rozwiązywaniu problemów psychologicznych, Pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczo opiekuńczych, Wsparcie aktywności społecznej, Motywacja do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, Pomoc w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej. 5

Jego rolą jest pomoc klientowi w dostrzeżeniu, uświadomieniu sobie własnych możliwości i posiadanych zasobów i odpowiednim ich wykorzystaniu do tworzenia rozwiązań. W swojej pracy z rodziną asystent kieruje się zasadami: przekonanie o wyższości rodziny jako środowiska wychowawczego praca nastawiona na wspieranie i umacniane rodziny nabycie przez rodziców kompetencji w zaspakajaniu podstawowych potrzeb promocja aktywnego spędzania czasu całej rodziny koncentracja na relacjach dziecka i rodziny ze środowiskiem wypracowanie metod gospodarowania budżetem domowym, poprawnego żywienia podniesienie kompetencji wychowawczych praca nad podniesieniem samooceny i wiary we własne siły pomoc w wyrównywaniu braków edukacyjnych dzieci Asystent rodzinny pracuje z całą rodziną. Pomimo, że każda rodzina jest inna i potrzebuje innego postępowania to zwykle jednak asystent rozpoczyna pracę od rozwiązania najistotniejszych problemów socjalnych, które uniemożliwiają perspektywiczne działanie. Następnie, gdy doraźne problemy zostaną zażegnane, a asystent uzyska dobry kontakt i zaufanie rodziny, możliwe jest określenie ich dalszych potrzeb i perspektyw. W pracy z rodziną unika arbitralności, nie używa konfrontacji, nie moralizuje, jak najmniej doradza. Kolejny etap pracy z rodziną skoncentrowany jest na wspieraniu i motywowaniu klientów do osiągania celów oraz realizację zadań. Może tutaj zajść potrzeba pracy nad poprawą relacji małżeńskich, rodzicielskich i siostrzano braterskich. Może również zajść konieczność spotkania się z każdym z członków rodziny indywidualnie w celu przeanalizowania ich potrzeb oraz chęci zmiany stosunku wobec pozostałych. Dopiero po takim indywidualnym przygotowaniu zaczynają się wspólne sesje małżeńskie czy rodzinne. Poświęcone są one odbudowaniu wzajemnej więzi i porozumienia oraz urealnienia wzajemnych oczekiwań. Następnym etapem jest analiza relacji i problemów wychowawczych z dziećmi. Obejmuje ona przede wszystkim omawiane problemy z dziećmi, ich zachowania, deficyty, a także umiejętności. Asystent ułatwia rodzicom zrozumienie potrzeb dzieci, problemów i zawiedzionych oczekiwań. Po dokonaniu pierwszych zmian może dopiero pojawić się wiara we własne możliwości oraz energia do dalszego działania zmierzającego do usamodzielniania i satysfakcjonującego pełnienia ról społecznych. Asystent motywuje ponadto do dalszych działań, zmierzających do rozwoju kompetencji lub utrzymywania uzyskanych efektów. Ponadto pomaga w znalezieniu możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub miejsca pracy. Większość kontaktów asystenta z członkami rodziny ma miejsce w domach podopiecznych, daje to poczucie pewności i bezpieczeństwa. Takie spotkania odbywają się 2-3 razy w tygodniu. Liczba rodzin, w których asystent rodzinny prowadzi prace jest uzależniona od stopnia trudności wykonywanych zadań i nie może przekraczać 20, ( Art.15 punkt 4). 6

Metody działania asystenta rodziny: Metody działania asystenta rodziny możemy podzielić ze względu na: a) System kliencki; Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem Metoda pracy grupowej Metoda organizacji społeczności lokalnych b) Sposób oddziaływania na klienta; Metoda ukierunkowana na poznanie (podnoszenia poczucia własnej wartości, podnoszenie świadomości) Metody nastawione na zachowanie (wzmacnianie, modelowanie, przydzielenie zadań) Metoda ukierunkowana na emocje (odreagowanie relaksacja) c) Rodzaj aktywności klienta: Metody oparte na aktywności intelektualnej (podnoszenia świadomości) Metody oparte na działaniu (przydzielenie zadań,zalecenia) d) Jawność celu i zamierzeń asystenta rodziny; Metody jawne (wzmacnianie, nauczenie technik rozwiązywania problemu) Metody nietypowe fortele, triki 2. Pomoc finansowa i niepieniężna (dożywianie) dla rodzin. Wsparcie i pomoc w ramach tego działania powinno być kierowane do osób i rodzin, które z różnych przyczyn nie mogą funkcjonować prawidłowo w oparciu o posiadane środki i zasoby. Wsparcie powinno być wielopłaszczyznowe i obejmować zarówno poprawę ich warunków bytowych jak i wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, barier w dostępie do leczenia, rehabilitacji, wypoczynku i inne. Priorytetem pomocy jest zapewnienie dzieciom i młodzieży ze środowisk zagrożonych i dysfunkcyjnych ciepłych posiłków, wyposażenia w podręczniki i artykuły szkolne, opieki przedszkolnej, wypoczynku i możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego. OPS finansuje posiłki w stołówkach szkolnych dla rodzin zgodnie z Rządowym Programem Pomoc państwa w zakresie dożywiania. 3. Wsparcie interdyscyplinarne. W pracy z rodziną ważna jest koordynacja działań różnych instytucji i służb wspierania rodziny. Zatem zakładamy, że praca ta będzie realizowana przez powoływanie grup interdyscyplinarnych, w skład których wchodzić będą w szczególności: asystent rodziny, pedagog, przedstawiciel policji, pracownik socjalny, kurator sądowy. Praca ta powinna skutkować trafniejszą diagnozą problemów, ustaleniem spójnego planu pomocy oraz uruchamiać mechanizmy współpracy z właściwymi instytucjami i służbami. 7

4. Poradnictwo specjalistyczne. Praca z rodzina może być prowadzona w formie konsultacji i poradnictwa specjalistycznego (pedagogicznego, prawnego, zawodowego, itp.). Narzędziem wzmocnienia rodziny może być również doradztwo w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego, dbałości o higienę osobistą i otoczenia. Tam, gdzie jest to potrzebne i możliwe, praca powinna opierać się o kontakt z rodziną. Poradnictwo powinno dotyczyć sposobów zaspokajania potrzeb dziecka i rozwiązywania problemów wewnątrzrodzinnych. 5. Organizowanie grup wsparcia, grup samopomocowych. Kolejnym narzędziem wzmocnienia rodzin dysfunkcyjnych będzie tworzenie grup wsparcia i grup samopomocowych. Ich celem będzie wymiana doświadczeń, zapobieganie izolacji, a także wzmocnienie systemu wsparcia. 6. Systematyczna współpraca instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy społecznej. 7. Edukacja rodzin zagrożonych dysfunkcją oraz wczesna interwencja w tych rodzinach. 8. Wspieranie rodzin w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. 9. Wspieranie rodzin we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do prawidłowego funkcjonowania poprzez pracę socjalną z rodziną. VI Zasoby Instytucje funkcjonujące na terenie Gminy Zator świadczące pomoc w opiece nad dzieckiem i rodziną. 1. Ośrodek Pomocy Społecznej 2. Urząd Miejski w Zatorze 3. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 4. Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy 5. Komenda Policji 6. placówki służby zdrowia 7. placówki oświatowe 8. Fundacja Przywołaj uśmiech 8

VII Finansowanie Finansowanie Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2014-2016 odbywać się będzie w ramach środków budżetu Gminy Zator, środków ujętych w budżecie OPS w Zatorze oraz środków pozabudżetowych pozyskanych z innych źródeł. VIII Przewidywane efekty realizacji Programu Spodziewanym efektem realizacji Programu ma być polepszenie sytuacji dziecka i rodziny, poczucia bezpieczeństwa socjalnego, ograniczenie patologii społecznej, zminimalizowanie negatywnych zachowań oraz stworzenie skutecznego systemu wsparcia dla rodziny i dziecka. IX Monitoring i ewaluacja Koordynatorem Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2014-2016 jest Ośrodek Pomocy Społecznej w Zatorze. Prowadzenie ewaluacji i monitoringu realizacji programu służy sprawdzeniu czy zostały zrealizowane planowane działania oraz jaki jest wynik zrealizowanych przedsięwzięć. Ewaluacja ma na celu uzyskanie informacji czy osiągnięto zakładane rezultaty, czy pozwoliły i w jakim stopniu na realizację celów Programu. Ewaluacja programu będzie odbywać się na bieżąco przez cały czas. Monitoring będzie polegał na zbieraniu i ocenie danych pod kątem realizacji celów programu. Zebrane informacje będą wykorzystane do planowania działań profilaktycznych, które będą wpisywane w formie zadań do wykonania przez poszczególne instytucje i organizacje realizujące program. X Podsumowanie Celem działalności profilaktycznej jest zapobieganie negatywnym stanom rzeczy, zarówno tym, które dopiero mają zaistnieć, jak i tym, które w postaci zalążkowej już istnieją. Działając w myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, powinno się promować działania profilaktyczne ukierunkowane na wspieranie rodzin niewydolnych w opiece nad dziećmi. Aby podołać temu wyzwaniu niezbędna jest więc ścisła współpraca pomiędzy instytucjami oraz wypracowanie sprawnego i efektywnego systemu działań wpływających na poprawę sytuacji dziecka i rodziny. Tak rozumiany Program może stanowić pełne, kompleksowe ujęcie systemu wsparcia dziecka i rodziny. 9