Dr hab. Barbara Kołwzan, prof. nadzw. Wrocław, 17.02.2014 r. Politechnika Wrocławska Wydział Inżynierii Środowiska Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska OCENA osiągnięć naukowo-badawczych, dydaktycznych i organizacyjnych Pani dr inż. Ewy Kaczorek w postępowaniu habilitacyjnym w dziedzinie nauk chemicznych, w dyscyplinie technologia chemiczna Podstawa prawna Ocenę wykonano na podstawie decyzji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów z 5 grudnia 2013 r. o powołaniu komisji habilitacyjnej do przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego Pani dr inż. Ewy Kaczorek, wszczętego 28 października 2013 r. oraz pismo Dziekana Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej nr DC 65/1/05/2014. Ocenę przeprowadzono w oparciu o analizę następujących dokumentów: osiągnięcie naukowe w formie monotematycznego cyklu publikacji przedstawione w autoreferacie wraz z opisem dorobku naukowego i osiągnięć naukowych Habilitantki, oświadczenia współautorów publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe, informacje o osiągnięciach dydaktycznych, organizacyjnych oraz współpracy z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi, wykaz opublikowanych prac naukowych oraz kopię dyplomu doktorskiego. Informacje ogólne Pani dr inż. Ewa Kaczorek jest absolwentką Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej, gdzie w roku 1996 obroniła prace magisterską pt. "Biodegradacja zemulgowanych węglowodorów". Pracę naukową od roku 1996 związała z Instytutem Technologii i Inżynierii Chemicznej. W roku 2001 obroniła pracę doktorską pt. " Wpływ emulgatorów na biodegradację węglowodorów", której promotorem był prof. dr hab. Andrzej Olszanowski.
Ocena osiągnięcia naukowego w postaci monotematycznego zestawu publikacji Przedstawione do oceny osiągnięcie naukowe pt. "Bioremediacja zanieczyszczeń węglowodorowych a modyfikacja powierzchni komórek mikroorganizmów" stanowi cykl 17 oryginalnych publikacji naukowych oraz 3 patentów z roku 2012 wraz z załączonym autorskim komentarzem. W 11 publikacjach dr Ewa Kaczorek jest pierwszym autorem, a jedynie w jednej jest samodzielnym autorem pracy. W każdej z podanych prac jest twórcą koncepcji celu pracy i planu przeprowadzonych doświadczeń, osobą wykonującą znaczną ich część, opracowującą i interpretującą wyniki oraz zajmującą się edycją publikacji. Udział habilitantki w poszczególnych pracach został oszacowany powyżej 60%, z wyjątkiem pracy opublikowanej w Fresenius Environmental Bulletin (50%). Zawarte w dokumentacji oświadczenia współautorów wskazują na dominująca rolę dr inż. Ewy Kaczorek w przygotowaniu publikacji. Prace zostały opublikowane w czasopismach wyróżnionych w bazie JCR (World Journal of Microbiology and Biotechnology 3 prace, Fresenius Environmental Bulletin 1 praca, Przemysł Chemiczny 1 praca, Bioresource Technology 2 prace, Colloids and Surfaces B: Biointerfaces 2 prace, Water, Air and Soil Pollution 1 praca, Biodegradation 1 praca, Biotechnology Letters 1 praca, Polish Journal of Environmental Studies 1 praca, Indian Journal of Microbiology 1 praca, International Biodeterioration and Biodegradation 1 praca, New Biotechnology 1 praca, Chemosphere 1 praca). Sumaryczny IF publikacji wchodzących w skład cyklu wynosi 34,105, a liczba punktów MNiSW 425. Przedstawiony do oceny cykl publikacji obejmuje zagadnienia z kilku obszarów nauki, stanowiące jednak jedną spójną całość. Świadczy to o dobrym przygotowaniu merytorycznym i umiejętnościach Habilitantki wykorzystanych do powiązania poszczególnych badań i osiągnięcia założonych celów. Wątpliwości budzi jednak dość nieprecyzyjnie sformułowany tytuł osiągnięcia naukowego "Bioremediacja zanieczyszczeń węglowodorowych a modyfikacja powierzchni komórek mikroorganizmów". Sugeruje on, że proces bioremediacji ma istotny wpływ na modyfikację powierzchni komórek bakteryjnych. Bioremediacja to proces technologiczny prowadzący do eliminacji zanieczyszczeń ze środowiska z wykorzystaniem metod biologicznych. Celem przeprowadzonych badań było natomiast wskazanie najbardziej skutecznych układów (mikroorganizm surfaktant węglowodór) sprzyjających zwiększeniu skuteczności biodegradacji węglowodorów oraz analiza modyfikacji powierzchni komórek mikroorganizmów w poszczególnych układach. Realizacja założonych celów pracy stworzyła oczywiście podstawę do opracowania nowej, bardziej skutecznej, technologii bioremediacji, czego efektem są opatentowane przez
Habilitantkę sposoby oczyszczania wód i gruntów z wykorzystaniem substancji powierzchniowo czynnych. Szkoda, że w przedstawionych przez Autorkę wnioskach ocena znaczenia uzyskanych wyników badań w odniesieniu do procesu bioremediacji nie znalazła szerszego odzwierciedlenia. Podjęta tematyka badań jest niezwykle aktualna, bowiem doniesienia dotyczące wpływu biosurfaktantów na biodegradację węglowodorów są często sprzeczne i kontrowersyjne. Poznanie mechanizmów decydujących o wpływie biosurfaktantów na proces biodegradacji węglowodorów ma w tym przypadku podstawowe znaczenie, decydujące o możliwości ich zastosowania w procesie bioremediacji. Autorka wykazała, że hydrofobowość powierzchni komórek mikroorganizmów decyduje o możliwości wykorzystania przez nie substancji hydrofobowych w charakterze substratu pokarmowego. Okazało się jednak, że jest ona uzależniona od wielu czynników i zmienna w czasie hodowli. Stopień modyfikacji powierzchni komórek bakterii powiązany jest nie tylko z rodzajem i ilością wprowadzonego surfaktantu, ale także ze szczepem mikroorganizmu. Wszystkie te aspekty muszą być brane pod uwagę przy praktycznym wykorzystywaniu tego zjawiska w procesach bioremediacji prowadzonych przy wykorzystaniu konsorcjum mikroorganizmów. Za ważne uważam wykazanie przez Habilitantkę możliwości wykorzystania surfaktantów pochodzenia roślinnego do stymulacji biodegradacji węglowodorów oraz analizę mechanizmu ich działania. Duże praktyczne znaczenie może mieć także stwierdzenie, że krytyczne stężenie micelowania (CMC) w przypadku surfaktantów testowanych w układach biologicznych jest kilkukrotnie wyższe w stosunku do układów wzorcowych bez mikroorganizmów oraz że długotrwały kontakt z olejem napędowym ma istotny wpływ na właściwości powierzchniowe, biochemiczne, profil kwasów tłuszczowych oraz stabilność genetyczną mikroorganizmów i aktywność degradacyjną. Podsumowaniem cyklu publikacji jest 12 prawidłowo wyciągniętych wniosków podkreślających złożoność podjętej problematyki i wskazujących na wiele nowości wynikających z przeprowadzonych przez Habilitantkę badań. Dodatkowo, wyszczególnione zostały wyniki o szczególnym znaczeniu dla dalszych prac badawczych, do których zaliczyła ona poszerzenie wiedzy na temat wybranych gatunków mikroorganizmów degradujących węglowodory i wykorzystywanych w procesach remediacyjnych. Przedstawiony do oceny cykl publikacji tworzy spójną całość i może być podstawą ubiegania się o stopień doktora habilitowanego.
Ocena dorobku naukowego Dorobek dr Ewy Kaczorek świadczy o jej interdyscyplinarnych zainteresowaniach i dobrym przygotowaniu merytorycznym niezbędnym do rozwiązania podjętych problemów. W swoich badaniach wykorzystała szereg technik mikrobiologicznych i fizycznochemicznych w celu osiągnięcia założonych celów badawczych. Warto podkreślić, że Autorka stale doskonali swój warsztat badawczy, a w kolejnych pracach wykorzystuje coraz bardziej precyzyjne narzędzia badawcze. Habilitantka przez całą pracę zawodową zajmowała się głównie zagadnieniami związanymi z biodegradacją węglowodorów, wpływem surfaktantów na przebieg tego procesu oraz na modyfikację powierzchni komórek mikroorganizmów. W tym zakresie jej osiągnięcia są interesujące, a w ich zakres wchodzą prace zawarte w cyklu przedstawionym przez Habilitantkę jako osiągnięcie naukowe, a także 8 innych publikacji naukowych. Dr inż. Ewa Kaczorek zajmowała się także innymi zagadnieniami, jednakże wyniki badań prezentowała głównie na licznych konferencjach naukowych (w formie komunikatów i posterów) i zaledwie w kilku publikacjach naukowych. W tym zakresie warto zwrócić uwagę na prace związane z doskonaleniem metod analitycznych. Zajmowała się oznaczaniem produktów biodegradacji, a w szczególności doskonaleniem technik ekstrakcji do fazy stałej w oznaczaniu produktów biodegradacji węglowodorów alifatycznych w obecności oksyetylenowanych alkoholi o różnej długości łańcucha oksyetylenowego, natomiast do oznaczania ramnolipidów w próbkach wodnych zastosowała z powodzeniem mikroekstrakcję i techniki HPLC-MS. Warto także wyróżnić prace związane z bezpośrednim zastosowaniem metod chemometrycznych do optymalizacji procesu biodegradacji oleju napędowego. Zainteresowania Habilitantki związane były także z możliwością wykorzystania mikroorganizmów do biokonwersji substancji odpadowych, głównie glicerolu. Ciekawe rezultaty uzyskała prowadząc jego rozkład do 1,3-propanodiolu z wykorzystaniem szczepu Clostridium freundii i z powodzeniem wydzieliła go z roztworów fermentacyjnych za pomocą adsorbentów. Natomiast po konwersji glicerolu przez drożdże Yarrowia lipolytica uzyskała metodami adsorpcyjnymi wraz ze współpracownikami erytrytol. Zajmowała się także oczyszczaniem i wykorzystaniem kwasu bursztynowego i fumarowego otrzymanego w wyniku biokonwersji odpadowego glicerolu. Na podkreślenie zasługuje także zaangażowanie Habilitantki w analizę aktywności enzymów uczestniczących w procesie biodegradacji węglowodorów. Badania dotyczyły aktywności enzymatycznej szczepu Stenotrophomonas maltophila podczas prowadzonego przez ten szczep procesu biodegradacji węglowodorów oraz wpływu wybranych czynników
na przebieg tego procesu. Analizowała także wpływ węglowodorów na właściwości enzymatyczne szczepu Achromobacter denitrificans. Szczególnego podkreślenia wymaga aktywność Habilitantki w zakresie izolacji i identyfikacji szczepów mikroorganizmów zdolnych do aktywnego rozkładu węglowodorów. Do identyfikacji mikroorganizmów wyizolowanych z próbek środowiskowych wykorzystała nowoczesne metody diagnostyczne oraz przeprowadziła ich analizę filogenetyczną. Jest współautorem licznych zgłoszeń sekwencji nukleotydów szczepów zamieszczonych w bazie NCBI. Analiza dorobku naukowego wymaga podkreślenia samodzielnego realizowania przez nią szeregu prac naukowych oraz kierowania projektami badawczymi. Była kierownikiem projekty finansowanego przez KBN "Wpływ substancji ropopochodnych i związków powierzchniowo czynnych na właściwości powierzchniowe mikroorganizmów środowiskowych uczestniczących w procesach bioremediacyjnych", a obecnie kieruje grantem NCN pt. "Określenie modyfikacji komórek bakterii środowiskowych zachodzących w trakcie degradacji związków węglowodorowych z udziałem surfaktantów pochodzenia roślinnego, alkilopoliglikozydów i biosurfaktantów". Ponadto brała udział, jako główny wykonawca i wykonawca, w 5 innych grantach. Łączny dorobek naukowy Habilitantki to 29 artykułów w czasopismach naukowych, w tym 25 prac znajdujących się w bazie JCR. Wyniki badań prowadzonych przez Habilitantkę zostały także zamieszczone w 5 monografiach. Ponadto dr Ewa Kaczorek jest współautorem 3 patentów i 3 zgłoszeń patentowych. Sumaryczny Impact Factor prac wynosi 44,988, natomiast liczba punktów MNiSW wynosi 727. Na uwagę zasługują liczne cytowania prac wykazane w bazie Web of Science with Conference Proceedings. Znajdują się w niej 23 publikacje Habilitantki, z czego 18 publikacji jest cytowanych 124-krotnie (w tym 23 autocytowania). Obliczony na tej podstawie indeks Hirscha jest wysoki = 8. Biorąc pod uwagę fakt, że większość prac ukazała się po uzyskaniu stopnia naukowego doktora, jest to duże osiągnięcie. Obok artykułów naukowych Pani dr Ewa Kaczorek przedstawiała 68- krotnie wyniki swoich prac na licznych konferencjach naukowych w postaci komunikatów i posterów, w tym 53 po uzyskaniu stopnia naukowego doktora. Wygłosiła 3 referaty na krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych. Wprawdzie Habilitantka, jak wynika z autoreferatu, nie ma współpracy z zagranicznymi jednostkami naukowymi i nie odbyła zagranicznych staży, to jednak o uznaniu na forum międzynarodowym dorobku Habilitantki świadczy fakt, że była zapraszana do recenzji 26 artykułów naukowych w 17 czasopismach o zasięgu międzynarodowym z tzw. listy
filadelfijskiej. Za duże wyróżnienie należy uznać zaproszenie habilitantki do udziału w pracach komitetu redakcyjnego czasopisma Advances in Chemistry. W dorobku naukowym brakuje także prac eksperckich (ekspertyz i opinii) wykonywanych na zlecenie podmiotów gospodarczych. Jakkolwiek należy docenić dorobek czysto naukowy, wynikający z badań laboratoryjnych, to jednak byłyby bardzo cenne wykonanie przez Habilitantkę doświadczeń na nieco większą skalę, np. badań pilotowych czy polowych, zwłaszcza że w tytule przedstawionego do oceny cyklu użyty został termin bioremediacja, który wyłącznie należy rozumieć jako proces technologiczny. Nie umniejsza to osiągnięć naukowych dr inż. Ewy Kaczorek, jednak w przyszłości powinna na to zwrócić szczególną uwagę, gdyż weryfikacja dorobku w zakresie remediacji dokonuje się zazwyczaj w procesach badanych w większej skali. Dorobek naukowy dr Ewy Kaczorek uważam za wartościowy i nowatorski. W opublikowanych pracach widać dobre interdyscyplinarne przygotowanie merytoryczne, a także konsekwentne dążenie do osiągnięcia założonych celów. Należy także podkreślić duże zaangażowanie w pozyskiwanie środków finansowych na realizację badań oraz współpracę z placówkami naukowymi w kraju. Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej Pani dr Ewa Kaczorek wyróżnia się dużą aktywnością na polu dydaktycznym. Prowadzi wykłady na dwóch kierunkach kształcenia: mikrobiologia na kierunku Technologie Ochrony Środowiska oraz podstawy biotechnologii na kierunku Technologia Chemiczna. Zakres prowadzonych przez nią ćwiczeń i laboratoriów jest bardzo szeroki obejmuje problematykę nie tylko z dziedziny chemii, inżynierii chemicznej i biotechnologii, ale także z zakresu zagrożeń ekologicznych, metod likwidacji skutków katastrof ekologicznych oraz bezpieczeństwa pracy. Zarówno przed, jak i po doktoracie opiekowała się licznymi pracami inżynierskimi, magisterskimi i doktorskimi, sprawując opiekę laboratoryjną, a po doktoracie była promotorem 15 prac magisterskich i 17 prac dyplomowych. Prace realizowane były na dwóch kierunkach Technologii Chemicznej i Technologiach Ochrony Środowiska. Habilitantka wyróżnia się aktywnością na terenie Wydziału i Politechniki Poznańskiej. Jest członkiem Rady Wydziału Technologii Chemicznej od roku 2012, jako reprezentant pozostałych nauczycieli akademickich. Działa na rzecz studentów Politechniki Poznańskiej, współpracując kołem naukowym Chemik działającym na Wydziale Technologii Chemicznej. Współpracowała także
z Inspektoratem BHP Politechniki Poznańskiej w opracowaniu projektu "Szkolenie ratowniczo-gaśnicze dla pracowników, doktorantów i studentów Politechniki Poznańskiej oraz w przeprowadzeniu odpowiednich kursów z tej tematyki. Na uwagę zasługuje także aktywność Habilitantki w dziedzinie popularyzacji nauki. Jest współautorem artykułu w Wydawnictwie Politechniki Poznańskiej Głos Politechniki pt. "Bezpieczni wykładowcy bezpieczne studia" oraz w 2011 r. brała udział w audycji radiowej w Radio Afera Poznań wypowiadając się na temat, czym są zapachy i aromaty. Była organizatorem lub współorganizatorem licznych akcji na rzecz studentów Politechniki oraz na rzecz uczniów i dzieci. Były to między innymi warsztaty chemiczne dla uczniów gimnazjum w Skalmierzycach oraz pokazy chemiczne dla dzieci z przedszkola w Kamionkach. W ramach zacieśniania współpracy z przemysłem współorganizowała wykonywała pokazy chemiczne dla pracowników firmy Volkswagen Poznań w roku 2012. Działalność dydaktyczna i organizacyjna została doceniona przez władze uczelni i studentów. Za działalność organizacyjną Habilitantka została nagrodzona przez Rektora Politechniki Poznańskiej w roku 2011, a w roku 2006 uzyskała dyplom dla wyróżniających się wykładowców przyznawany przez studentów Wydziału Technologii Chemicznej. Wniosek końcowy Stwierdzam, że przedstawiony przez dr inż. Ewę Kaczorek cykl publikacji naukowych zatytułowanych "Bioremediacja zanieczyszczeń węglowodorowych a modyfikacja powierzchni komórek mikroorganizmów", dorobek naukowy oraz działalność dydaktyczna i organizacyjna spełniają wymogi niezbędne do uzyskania stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. nr 65 poz. 595 z 2003 r., Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz.1365, Dz. U. nr 84, poz. 455 z 2011 r.) w dziedzinie nauk chemicznych, dyscyplinie technologia chemiczna. Opublikowane prace zawierają wyniki o charakterze nowatorskim i stanowią osiągnięcie naukowe. Dorobek naukowy habilitantki wskazuje, że jest ona wysokiej klasy specjalistką z umiejętnością pracy w zespole naukowym. Pozytywnie oceniam także jej działalność dydaktyczną i organizacyjną. Zwracam się zatem do Komisji ds. Habilitacji, powołanej przez Radę Wydziału Technologii Chemicznej PP i Centralną Komisję ds. Stopni i Tytułów, z wnioskiem o przeprowadzenie dalszych etapów przewodu habilitacyjnego Pani dr inż. Ewy Kaczorek.