GEOGRAFIA WYMAGANIA EDUKACYJNE KLASA I GIM Elzbieta Zdybel Dział programu I. Podstawy geografii II. a we wszech Materiał nauczania Przedmiot badań geografii Podział nauk geograficznych Kształt i wymiary Lądy i oceany Siatka geograficzna Długość i szerokość geograficzna Skala i rodzaje map Siatka kartograficzna Metody przedstawiania rzeźby powierzchni terenu na mapie Wysokość względna i bezwzględna Plan Budowa Układu Słonecznego Planety Układu Słonecznego Księżyc Inne ciała niebieskie (planetoidy, komety, meteoroidy) Położenie we wszech i Układzie Słonecznym Ruch obrotowy Czas na kuli ziemskiej Granica zmiany Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: klasyfikuje nauki geograficzne określa kształt i wymiary wskazuje na mapie poszczególne kontynenty i oceany i globusie równik, zwrotniki, koła podbiegunowe i południk 0 oraz poszczególne półkule określa na mapie współrzędne geograficzne wybranych punktów z dokładnością do 1 rozróżnia rodzaje skali mapy wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a kartograficzną orientuje mapę oblicza odległość rzeczywistą w terenie, posługując się skalą mapy wyjaśnia metody poziomicową i hipsometryczną - przedstawiania rzeźby powierzchni terenu na mapie wyjaśnia różnicę między wysokością względną a bezwzględną odczytuje z mapy hipsometrycznej lub poziomicowej wysokość względną i bezwzględną klasyfikuje mapy ze względu na skalę i treść wyjaśnia różnice między mapą a planem miasta posługuje się planem miasta omawia położenie we wszech i Układzie Słonecznym opisuje na schemacie budowę Układu Słonecznego rozróżnia ciała niebieskie wchodzące w skład Układu Słonecznego interpretuje dane liczbowe dotyczące ciał niebieskich wymienia następstwa ruchu obiegowego i obrotowego podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych w ciągu roku omawia zależności między Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: charakteryzuje przedmiot badań i specyfikę geografii określa na mapie współrzędne geograficzne wybranych punktów z dokładnością do 1 określa na mapie współrzędne geograficzne wybranych obszarów z dokładnością do 1 odnajduje na mapie miejsca na podstawie współrzędnych geograficznych wyjaśnia konieczność generalizacji mapy oblicza skalę mapy na podstawie odległości na mapie i w terenie analizuje treści różnych map i wskazuje ich przydatność w rozwiązywaniu problemów występujących w życiu codziennym omawia różnice między ą a innymi ciałami niebieskimi Układu Słonecznego porównuje teorię heliocentryczną z geocentryczną dowodzi zależności między ruchem obrotowym a rachubą czasu na wyjaśnia działanie siły Coriolisa uzasadnia potrzebę wprowadzania czasu urzędowego oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości 1
III. Atmosfera i hydrosfera daty Ruch obiegowy Pory roku Zaćmienie Słońca i Księżyca Kalendarz Sfery i ich współzależności Skład i budowa atmosfery Cechy troposfery Temperatura powietrza Ciśnienie atmosferyczne i wiatr Opady atmosferyczne Klimaty kuli ziemskiej Czynniki klimatotwórcze Klasyfikacja klimatów Strefy klimatyczne Klimat górski Wody na Wszechocean Ruchy wody morskiej Wody powierzchniowe Lodowce i lądolody Wody podziemne ruchem obrotowym a czasem miejscowym odczytuje z mapy stref czasowych czas strefowy w wybranych miejscach na wskazuje na mapie przebieg granicy zmiany daty podaje daty równonocy i przesileń schematu zróżnicowanie oświetlenia w różnych porach roku powstawania zaćmienia Słońca i Księżyca podaje zasady konstrukcji kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego opisuje sfery wymienia przykłady zależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi sferami wymienia warstwy atmosfery wymienia nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego omawia wpływ czynników geograficznych na rozkład temperatury powietrza, ciśnienia atmosferycznego i opadów atmosferycznych na oblicza na podstawie danych statystycznych średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza, roczną sumę opadów atmosferycznych obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmosferycznych powstawania wiatrów podaje przykłady wiatrów stałych, okresowo zmiennych i lokalnych obszary występowania pasatów wymienia elementy klimatu klimatotwórcze opisuje na podstawie mapy klimatycznej i klimatogramów strefy klimatyczne na geograficznej omawia konsekwencje istnienia granicy zmiany daty na wyjaśnia zależność między oświetleniem a występo-waniem astronomicznych pór roku oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w południe w dniach przesilenia letniego i zimowego oraz równonocny wiosennej i jesiennej wyjaśnia związek między ruchem obiegowym a zmianą długości trwania dnia i nocy oraz wysokością Słońca w południe słoneczne w różnych szerokościach geograficznych dowodzi wpływu ruchu obiegowego i obrotowego na życie i działalność ludzi charakteryzuje wielokierunkowe zależności między sferami opisuje wpływ człowieka na funkcjonowanie sfer schematu wybrane cechy warstw atmosfery i zjawiska, które w nich występują wyjaśnia zależności między rozkładem temperatury powietrza, ciśnienia atmosferycznego, opadów atmosferycznych a czynnikami geograficznymi analizuje wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat danego miejsca omawia cyrkulację pasatową na wyjaśnia zależności między typem klimatu a czynnikami geograficznymi wywierającymi wpływ na klimat dowodzi istnienia strefowości klimatycznej na klasyfikuje klimaty na podstawie analizy danych klimatycznych charakteryzuje klimat górski piętrowości roślinnej na obszarach górskich dowodzi związku między stopniem zasolenia wód oceanicznych a warunkami klimatycznymi omawia przyczyny ruchów 2
IV. Litosfera i pedosfera Budowa wnętrza Rodzaje skał Podział dziejów Najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Metody odtwarzania dziejów Teoria płyt litosfery Trzęsienia ziemi Wulkanizm Powstawanie gór Wietrzenie Rzeźbotwórcza działalność rzek Procesy krasowe Rzeźbotwórcza działalność lodowców i lądolodów Rzeźbotwórcza działalność morza Rzeźbotwórcza działalność wiatru Proces glebotwórczy Czynniki glebotwórcze Podstawowe poziomy glebowe dowodzi znaczenia hydrosfery dla życia na schematu zasoby wodne dokonuje podziału oceanu światowego oceany wymienia wybrane cechy oceanów podaje przyczynę zasolenia wód oceanicznych wymienia przykłady ruchów wody morskiej wymienia rodzaje wód powierzchniowych i podziemnych wskazuje na schemacie dorzecza rzekę główną, źródło, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny, zlewisko wyjaśnia rolę rzek w środowisku przyrodniczym warunkujące powstawanie lodowców i lądolodów obszary współcześnie zlodowacone wyjaśnia znaczenie badań geologicznych i geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza schematu budowę wnętrza rozpoznaje skały występujące powszechnie na powierzchni klasyfikuje skały ze względu na ich genezę podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów wymienia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej, posługując się tablicą stratygraficzną wymienia wybrane czynniki wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni podaje przyczyny i skutki trzęsień ziemi obszary wy-stępowania trzęsień ziemi i wulkanów rozpoznaje góry fałdowe, zrębowe i pojedyncze przykłady gór fałdowych, zrębowych i pojedynczych wody morskiej określa różnice między zimnymi a ciepłymi prądami morskimi omawia warunki występowania gejzerów i cieplic ocenia znaczenie wód mineralnych dla życia ludzi porównuje warstwy wnętrza wyjaśnia różnice między skałą a minerałem schematu warunki powstawania skał magmowych, osadowych i przeobrażonych charakteryzuje na podstawie tablicy stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne, które miały miejsce w poszczególnych erach dowodzi znaczenia skamieniałości przewodnich dla odtwarzania dziejów omawia ogólne założenia teorii płyt litosfery dowodzi związku między występowaniem obszarów sejsmicznych i wulkanicznych a przebiegiem granic płyt litosfery schematu proces tworzenia się gór fałdowych, zrębowych i pojedynczych omawia wpływ czynników wewnętrznych na kształtowanie rzeźby 3
Gleby strefowe i astrefowe rozpoznaje formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności sił wewnętrznych wymienia rodzaje wietrzenia nazywa produkt wietrzenia porównuje na schemacie rzeźbotwórczą działalność wody w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki omawia warunki sprzyjające powstawaniu deltowego i lejkowatego ujścia rzeki wyjaśnia, na czym polegają procesy krasowe omawia rzeźbę polodowcową na nizinach i w górach omawia warunki sprzyjające powstawaniu wybrzeża klifowego i mierzejowego opisuje rzeźbotwórczą działalność wiatru na pustyniach rozpoznaje formy terenu ukształtowane w wyniku rzeźbotwórczych procesów zewnętrznych wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy glebotwórcze wskazuje poziomy glebowe na profilu glebowym wymienia przykłady gleb strefowych i astrefowych omawia znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka powierzchni omawia zależności między budową geologiczną, warunkami klimatycznymi a przebiegiem zewnętrznych procesów rzeźbotwórczych charakteryzuje wybrane formy rzeźby terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności czynników zewnętrznych wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego i chemicznego wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego dowodzi związku między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej omawia, na przykładzie schematów, podobieństwa i różnice w rzeźbie polodowcowej obszarów nizinnych i górskich zróżnicowania działalności rzeźbotwórczej morza w strefie brzegowej wyjaśnia zależność między warunkami klimatycznymi a działalnością erozyjną i akumulacyjną wiatru wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby charakteryzuje wybrane typy genetyczne gleb strefowych i astrefowych V. Ludność. Urbanizacja Liczba ludności Przyrost naturalny, współczynnik przyrostu naturalnego Eksplozja demograficzna i jej skutki Zróżnicowanie przyrostu naturalnego na Skutki ujemnego przyrostu naturalnego Gęstość zaludnienia Zróżnicowanie rozmieszczenia ludności Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze podaje przybliżoną liczbę ludności określa udział poszczególnych kontynentów w zaludnieniu kraje o największej liczbie ludności zmian liczby ludności na w ostatnich stuleciach oblicza współczynnik przyrostu naturalnego porównuje współczynnik przyrostu naturalnego w krajach słabo i wysoko rozwiniętych kraje o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego omawia przyczyny i skutki eksplozji demograficznej w krajach słabo rozwiniętych i skutki niewielkiego lub ujemnego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych omawia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na wyjaśnia na podstawie map tematycznych przyczyny rozmieszczenia ludności w danym państwie lub regionie analizuje piramidę płci i wieku wybranych państw przestrzennego zróżnicowania ludności pod względem rasowym i 4
czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności Migracje Ludność według płci i wieku Piramida płci i wieku Zróżnicowanie rasowe, narodowościowe i religijne ludności Języki Rozwój miast Urbanizacja Typy zespołów miejskich Przyczyny wzrostu liczby ludności miast Funkcje miast Problemy wielkich miast obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia wymienia i klasyfikuje czynniki warunkujące rozmieszczenie ludności na wymienia przyczyny i kierunki ruchów migracyjnych na wymienia kryteria zróżnicowania ludności rozróżnia piramidy płci i wieku społeczeństwa młodego i starzejącego się opisuje na podstawie mapy zróżnicowanie rasowe i religijne ludności porównuje wybrane religie i liczbę ich wyznawców definiuje, czym jest naród wymienia najbardziej rozpowszechnione języki na wyjaśnia proces urbanizacji wpływające na proces urbanizacji porównuje wskaźnik urbanizacji na poszczególnych kontynentach wymienia przyczyny wzrostu liczby ludności w miastach miasta o dużej liczbie ludności rozróżnia typy zespołów miejskich przykłady zespołów miejskich różnego typu wymienia przykładowe funkcje miast omawia problemy wielkich miast religijnym analizuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a wskaźnikiem urbanizacji charakteryzuje typy zespołów miejskich charakteryzuje kryteria wyróżniające miasto od innych osiedli analizuje przyczyny dezurbanizacji VI. Gospodarka światowa Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa Główne obszary rolnicze Sposoby gospodarowania na Formy użytkowania ziemi Uprawa roślin żywieniowych i przemysłowych Hodowla zwierząt gospodarskich Produkcja rolnicza Czynniki lokalizacji przemysłu Przemysł wysokiej technologii przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wywierające wpływ na rozwój rolnictwa omawia, na podstawie mapy i danych statystycznych, wpływ wybranych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa wymienia główne formy użytkowania ziemi porównuje wielkość gospodarstw rolnych i zużycie nawozów sztucznych w wybranych państwach główne obszary rolnicze porównuje warunki rozwoju rolnictwa w wybranych państwach ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa na wybranych obszarach opisuje strukturę użytkowania ziemi w wybranych państwach dowodzi zależności między strukturą użytkowania ziemi a czynnikami przyrodniczymi warunkującymi rozwój rolnictwa w wybranych państwach charakteryzuje sposoby gospodarowania w rolnictwie zróżnicowania poziomu rozwoju rolnictwa na dowodzi zależności między warunkami przyrodniczymi a 5
Okręgi przemysłowe Energetyka jako podstawa gospodarki Odnawialne i nieodnawialne źródła energii Surowce energetyczne Energetyka jądrowa Produkcja energii elektrycznej Znaczenie usług Rodzaje usług Komunikacja Podział transportu Wady i zalety poszczególnych rodzajów transportu Łączność Ruch turystyczny na Atrakcyjność turystyczna Znaczenie turystyki wymienia sposoby gospodarowania w rolnictwie wymienia główne rośliny żywieniowe i przemysłowe wymienia głównych producentów roślin żywieniowych i przemysłowych omawia cele upraw roślin żywieniowych i przemysłowych porównuje wielkość plonów oraz zbiorów roślin żywieniowych i przemysłowych w wybranych państwach główne obszary upraw zbóż warunkujące rozmieszczenie i sposób hodowli zwierząt wymienia główne zwierzęta hodowlane wymienia cele hodowli zwierząt gospodarskich podaje nazwy państw o największym pogłowiu poszczególnych zwierząt gospodarskich główne obszary hodowli zwierząt gospodarskich wpływające na lokalizację przemysłu porównuje czynniki wpływające na lokalizację przemysłu tradycyjnego i przemysłu wysokiej technologii ośrodki przemysłu wysokiej technologii najważniejsze okręgi przemysłowe omawia znaczenie energetyki dla rozwoju gospodarki światowej rozróżnia odnawialne i nieodnawialne źródła energii zmiany znaczenia niektórych źródeł energii wymienia nazwy surowców energetycznych i ich głównych producentów główne obszary wydobycia surowców energetycznych wymienia wady i zalety energetyki jądrowej oraz wodnej wzrostu zapotrzebowania na energię rodzajem upraw na danym obszarze opisuje zależności zachodzące między warunkami przyrodniczymi i poziomem rozwoju gospodarczego państw a rozmieszczeniem i sposobem hodowli zwierząt analizuje zmiany pogłowia zwierząt gospodarskich na analizuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie zakładów przemysłowych omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu wysokiej technologii wyjaśnia gospodarcze znaczenie surowców energetycznych uzasadnia konieczność rozwoju energetyki alternatywnej zróżnicowania wielkości produkcji energii elektrycznej w różnych regionach dowodzi zależności między wielkością produkcji energii elektrycznej a poziomem rozwoju gospodarczego krajów omawia przyczyny zmiany znaczenia różnych rodzajów transportu wraz z rozwojem gospodarczym zróżnicowania liczby samochodów w przeliczeniu na 1 mieszkańca w wybranych krajach omawia przyczyny zróżnicowania poziomu rozwoju łączności na charakteryzuje czynniki warunkujące rozwój różnych form turystyki analizuje przyczyny zróżnicowania wielkości ruchu turystycznego w wybranych regionach omawia pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki 6
elektryczną państwa będące największymi producentami energii elektrycznej klasyfikuje rodzaje usług wyjaśnia rolę sektora usług w życiu codziennym wyjaśnia, co to jest komunikacja rozróżnia rodzaje transportu warunkujące rozwój różnych rodzajów transportu wyjaśnia znaczenie poszczególnych rodzajów transportu wymienia zalety i wady różnych rodzajów transportu wymienia środki łączności ocenia rolę łączności w gospodarce wymienia rodzaje i formy turystyki porównuje liczbę turystów odwiedzających poszczególne regiony decydujące o atrakcyjności turystycznej wskazuje na mapie Europy i obszary najbardziej atrakcyjne pod względem turystycznym VII. Problemy współczestnego Państwo i społeczeństwo Terytoria zależne Mierniki rozwoju społecznogospodarczego Różnice w rozwoju społecznogospodarczym państw Cechy krajów o niskim i wysokim poziomie rozwoju społecznogospodarczego Problemy państw słabo rozwiniętych gospodarczo Przyczyny i skutki głodu oraz niedożywienia Sposoby walki z głodem Konflikty zbrojne na Przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych Działania na rzecz rozwiązania definiuje, czym jest państwo podaje przykłady terytoriów zależnych wymienia mierniki służące do porównywania poziomu rozwoju społecznogospodarczego porównuje wartość PKB i HDI w wybranych krajach wymienia cechy państw słabo i wysoko rozwiniętych kraje o najwyższym i najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego wymienia najistotniejsze problemy krajów słabo rozwiniętych gospodarczo opisuje przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia na wymienia i wskazuje na mapie najważniejsze obszary niedoboru żywności na i skutki konfliktów zbrojnych na wyjaśnia, na czym polega terroryzm państwa i terytoria zależne zróżnicowania społecznego i gospodarczego państw omawia zasady konstrukcji wskaźnika HDI ocenia przyczyny wysokiego lub niskiego wskaźnika HDI proponuje sposoby zapobiegania głodowi i niedożywieniu na opisuje przyczyny i skutki terroryzmu klasyfikuje konflikty zbrojne ze względu na ich przyczynę wymienia i ocenia działania podejmowane przez organizacje międzynarodowe na rzecz utrzymania pokoju na ocenia skutki zanieczyszczenia atmosfery i wód omawia przyczyny i skutki globalnego ocieplenia klimatu omawia wpływ gospodarczej 7
konfliktów zbrojnych Terroryzm Zagrożenia środowiska przyrodniczego Zanieczyszczenie powietrza Efekt cieplarniany i dziura ozonowa Zanieczyszczenie wód Problem odpadów Formy ochrony przyrody Rezerwaty biosfery UNESCO wymienia i wskazuje na mapie obszary, na których toczą się aktualnie konflikty zbrojne wymienia główne źródła zanieczyszczeń atmosfery i wód wymienia przykłady globalnych zagrożeń ekologicznych uzasadnia potrzebę tworzenia rezerwatów biosfery UNESCO w celu ochrony przyrody wybrane rezerwaty biosfery UNESCO działalności człowieka na powstanie dziury ozonowej uzasadnia potrzebę ochrony środowiska przyrodniczego 8