System kontroli i zarządzania ryzykiem praktyka spółek notowanych na GPW Wyniki badań. Edycja 2009
Spis treści Słowo wstępu 3 Wprowadzenie 5 Zespół odpowiadający za badanie 6 Najważniejsze wnioski 7 Metodologia badania 8 Szczegółowe wyniki badania Zarządzanie ryzykiem 9 Organizacja systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem 10 Czynności kontrolne 12 Zarządzanie ryzykiem 15 2 Wyniki badań. Edycja 2009
Słowo wstępu Szanowni Państwo, oddając w Państwa ręce zeszłoroczny raport odnośnie systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w spółkach notowanych na GPW pisaliśmy o kryzysie na rynku finansowym w Stanach Zjednoczonych i jego potencjalnych skutkach w innych regionach Świata. Zwracaliśmy również Państwa uwagę, że w zaistniałych okolicznościach większa uwaga inwestorów powinna się skupić na wiarygodności przygotowywanych sprawozdań finansowych. Dziś wiemy, że faktycznie doświadczyliśmy i nadal doświadczamy kryzysu o zasięgu ogólnoświatowym, porównywalnym do Wielkiego Kryzysu. Byliśmy świadkami upadku, wydawałoby się niezniszczalnych, kolosów finansowych i dramatu potęg motoryzacyjnych. Na rodzimym rynku zniszczeń dokonywały szalejące kursy walut i konsekwencje powiązanych z nimi instrumentów finansowych, które zamiast zabezpieczać firmy przed ryzykiem kursowym, służyły często nieprzemyślanej spekulacji, przynoszącej co prawda początkowo dodatkowych zysków, ale w późniejszym okresie doprowadzającej wiele polskich firm na skraj upadłości. Dlatego też po otrząśnięciu się z pierwszego szoku głosy analityków i obserwatorów rynku kapitałowego są zgodne - systemy zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej nie zdały egzaminu i muszą się zmienić. Dotyczy to w równym stopniu Maciej Richter Partner Zarządzający Grant Thornton Frąckowiak 3
światowych potęg, jak i lokalnych graczy. Nasz tegoroczny raport pokazuje jednak, że w przypadku spółek notowanych na rodzimym parkiecie tak się nie dzieje. Dramatyczne doświadczenia ostatnich kilkunastu miesięcy nie spowodowały wśród spółek istotnych zmian w podejściu do kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w procesie sprawozdawczości finansowej. Być może jest to efektem pewnego marazmu, w jaki popadły polskie spółki czekając na rozwój wydarzeń i mając nadzieję, że kryzys je ominie. Być może jest to skutkiem podjęcia działań zmierzających do ochrony pozycji rynkowej czy wręcz utrzymania się na rynku. Czy można zatem oczekiwać, że sytuacja zmieni się kiedy pojawią się pierwsze symptomy końca kryzysu? Obawiam się, że nie. Poprawiająca się koniunktura raczej zachęci do inwestowania w rozwój sprzedaży, a nie do porządkowania wnętrza spółki. Warto jednak pamiętać, że pozyskanie kapitału jest obecnie zadaniem o wiele trudniejszym niż w poprzednich latach. Dlatego też spółkom powinno zależeć na wewnętrznym ładzie, który bez wątpienia buduje zaufanie i wiarygodność w oczach potencjalnych inwestorów. Dziś, kiedy ich zaufanie zostało nadszarpnięte, cnotą niezwykle cenną jest transparentność i ład organizacyjny. 4 Wyniki badań. Edycja 2009
Wprowadzenie Podobnie jak w ubiegłorocznej edycji naszego badania zakresem analizy objęliśmy raporty roczne dotyczące stosowania zasad ładu korporacyjnego w polskich spółkach giełdowych, opublikowane razem z rocznym sprawozdaniem finansowym za 2008 rok, zgodnie z postanowieniami Kodeksu Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW. W szczególności interesował nas fragment raportu opisujący podstawowe cechy stosowanych w spółkach systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do procesu sporządzania sprawozdań finansowych. Badaniu zostały poddane raporty spółek notowanych na GPW dotyczące stosowania zasad ładu korporacyjnego, które zostały opublikowane w raportach bieżących lub na stronach internetowych spółek (najczęściej w ramach rocznego sprawozdania finansowego) do 22 czerwca 2009 roku. Przeanalizowaliśmy łącznie raporty 248 spółek, które stanowiły 84% wszystkich spółek notowanych na GPW (na moment prowadzenia przez nas badań opisanych w niniejszym dokumencie). W raporcie tym znajdą Państwo podsumowanie przeprowadzonych przez nas analiz, uzupełnione o komentarz wynikający z najlepszych praktyk w zakresie projektowania efektywnych i doskonalenia istniejących systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem, nie tylko w procesach sporządzania sprawozdań finansowych. Mamy nadzieję, że niniejsze opracowanie przyczyni się do lepszego zrozumienia systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem, a przez to do ich rozwoju w rodzimych przedsiębiorstwach. Anatol Skitek, CIA Senior Konsultant Grant Thornton Frąckowiak Agnieszka Kostrzycka Konsultant Grant Thornton Frąckowiak Wyniki badań. Edycja 2009 5
Zespół odpowiadający za badanie Anatol Skitek, CIA Anatol specjalizuje się w zagadnieniach audytu wewnętrznego, systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem korporacyjnym, jak również optymalizacji procesów biznesowych. Posiada tytuł Certyfikowanego Audytora Wewnętrznego (CIA) nadany przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (IIA). Jest członkiem Instytutu Audytorów Wewnętrznych i reprezentuje Grant Thornton Frąckowiak w Stowarzyszeniu Zarządzania Ryzykiem POLRISK. Piotr Hans, CIA Piotr specjalizuje się w zagadnieniach kontroli wewnętrznej, audytu wewnętrznego oraz zapobieganiu i wykrywaniu nadużyć gospodarczych, a także w prowadzeniu audytów właścicielskich realizowanych dla grup kapitałowych. Posiada tytuł Certyfikowanego Audytora Wewnętrznego (CIA) nadany przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (IIA). Członek Instytutu Audytorów Wewnętrznych oraz Stowarzyszenia Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyć Gospodarczych (ACFE). Agnieszka Kostrzycka Agnieszka specjalizuje się w zagadnieniach audytu wewnętrznego, doskonalenia procesów biznesowych, w szczególności analizy i optymalizacji procesów oraz optymalizacji struktur przedsiębiorstwa. 6 Wyniki badań. Edycja 2009
Najważniejsze wnioski Niewiele się zmienia tak brzmi podstawowy wniosek z przeprowadzonego przez nas badania. Taka sytuacja w naszej ocenie jest niekorzystna dla polskich przedsiębiorstw co najmniej z kilku powodów. Po pierwsze dlatego, że zgodnie z popularną zasadą - brak rozwoju to w rzeczywistości krok wstecz. Po drugie, biorąc pod uwagę fakt, że w minionym roku zdarzyło się wiele przypadków dobitnie pokazujących słabości systemów zarządzania ryzykiem i kontroli wewnętrznej oczekiwaliśmy, iż spółki będą podejmować działania doskonalące właśnie w tych obszarach. Wreszcie po trzecie, biorąc pod uwagę fakt, że analiza spółek giełdowych pozwala wskazać na liczne słabości a z założenia należałoby się spodziewać ich lepszego zorganizowania i większej wiarygodności, to niestety możemy zakładać, że jakość informacji na temat systemów kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w ogóle polskich spółek jest niezadowalająca. Co generuje istotne ryzyko zarówno dla zarządzających, jak i inwestorów. Podstawowe konkluzje płynące z przeprowadzonych przez nasz zespół analiz prezentujemy poniżej: 1 Spółki wciąż koncentrują się na procesie przygotowania sprawozdania finansowego, w większości przypadków nie uwzględniając ryzyka związanego z prowadzeniem ksiąg rachunkowych oraz procesów finansowo-księgowych stanowiących podstawę jego przygotowania. 2 Nadal niewiele spółek opiera swoje systemy kontroli i zarządzania ryzykiem na konkretnych narzędziach i mechanizmach identyfikowania i szacowania ryzyka oraz solidnym środowisku kontroli (żadna ze spółek nie podkreśliła znaczenia kwestii etycznych). 3 Spółki skupiają się na kontrolach ogólnych i następczych (wykrywających), przywiązując mniejszą wagę do kontroli funkcjonalnej i działań zapobiegawczych. 4 Systemy kontroli i zarządzania ryzykiem nadal nie są systematycznie monitorowane, a wniosek na temat ich efektywności wynika często tylko z tego, że sprawozdanie finansowe zbadane przez biegłego rewidenta nie zawiera istotnych błędów i nieprawidłowości. 5 Wciąż nie ma jasności, co do faktycznej roli biegłego rewidenta w ocenie systemu kontroli i zarządzania ryzykiem. 6 Ustawowe zwiększenie odpowiedzialności Rady Nadzorczej za sprawozdanie finansowe spółki nie spowodowało zmian w obszarze nadzoru nad systemem kontroli wewnętrznej. Być może zmieni to nowa ustawa o biegłych rewidentach i ich samorządzie nakładająca obowiązek powoływania Komitetów Audytu (niedocenianych do tej pory przez spółki). Wyniki badań. Edycja 2009 7
Metodologia badania W tegorocznej edycji badania jako podstawę oceny przyjęliśmy opracowany przy okazji zeszłorocznego badania model składający się z 54 różnego rodzaju rozwiązań / narzędzi, które spółki wskazywały najczęściej jako podstawowe elementy systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do procesu sporządzania sprawozdań finansowych. Model ten, został poddany jedynie nieznacznym modyfikacjom, dzięki czemu wyniki obu badań są porównywalne. Wspomniane rozwiązania pogrupowano w dziewięć następujących obszarów: Zarządzanie ryzykiem 1 cele kontroli wewnętrznej i potencjalne ryzyka w procesie, Organizacja systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do procesu sporządzania sprawozdań finansowych 2 nadzór nad systemem kontroli wewnętrznej oraz odpowiedzialność za realizację zadań, 3 zaangażowanie rady nadzorczej, W celu właściwej interpretacji zaprezentowanych na kolejnych stronach niniejszego opracowania wyników badania, należy wyjaśnić na wstępie dwie kluczowe kwestie. Zadaniem spółek sporządzających raport był opis podstawowych cech ustanowionego w spółce systemu kontroli i zarządzania ryzykiem, zatem wymienione przez nie elementy nie wyczerpują pełnego katalogu rozwiązań w nich stosowanych, a stanowią jedynie swoisty miernik istotności przykładanej do poszczególnych elementów systemu kontroli i zarządzania ryzykiem. Raporty poddane analizie znacząco różniły się pomiędzy sobą zarówno jeśli chodzi o rozmiary, jak również zastosowane sformułowania. W związku z tym, pewne obserwacje poczynione przez zespół Grant Thornton Frąckowiak, a przez to również wnioski przedstawione w niniejszym opracowaniu stanowią interpretację zapisów przedstawionych w raportach. W dalszej części raportu wskazane zostały te rozwiązania, które spółki opisywały najczęściej w ramach poszczególnych obszarów. Czynności Kontrolne 4 obowiązujące dokumenty (procedury), 5 realizowane czynności kontrolne, 6 systemy informatyczne w kontroli wewnętrznej, Monitorowanie i ocena systemu 7 audyt wewnętrzny, 8 badanie sprawozdań finansowych, 9 ocena skuteczności systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. 8 Wyniki badań. Edycja 2009
Szczegółowe wyniki badania Zarządzanie ryzykiem Cele kontroli wewnętrznej oraz potencjalne ryzyka w procesie W zeszłorocznej edycji raportu podkreślaliśmy, iż są przesłanki pozwalające sądzić, że wśród spółek giełdowych buduje się świadomość istotności systemowych rozwiązań w zakresie kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. Niestety, jak pokazują tegoroczne wyniki, był to wniosek nieco na wyrost. Z naszych badań wynika, że procent świadomych spółek nie zmienił się istotnie w stosunku do zeszłego roku. A właśnie istotnej zmiany w tym obszarze należałby się spodziewać w przypadku roku, w którym o niedoskonałościach kontroli wewnętrznej i zarządzaniu ryzykiem oraz ich skutkach (np. inwestowanie w skomplikowane instrumenty finansowe, przeinwestowanie), mówiło się nieporównywalnie częściej niż kiedykolwiek wcześniej. Blisko 40% spółek wspomina o rozwiązaniach związanych z identyfikacją i oszacowaniem ryzyka, jednak, podobnie jak w zeszłym roku, w większości przypadków przejawia się to w formie właściwego zdefiniowania celów procesu sporządzania sprawozdań finansowych. Faktycznie możemy mówić o wzroście jeżeli chodzi o ilość spółek opisujących konkretne metody i narzędzia zarządzania ryzykiem zarówno w obszarze sprawozdawczości jak i pozostałych procesów. Przy czym ciągle dotyczy to niewielu spółek, które wskazują te elementy jako istotne w systemie kontroli wewnętrznej w procesie sprawozdawczości finansowej. Cele kontroli wewnętrznej i potencjalne ryzyka w procesie sporządzania SF 40% 38 2009 32 2008 23 24 20% 13 6 8 4 5 6 0% Elementy Zarządzania ryzykiem łącznie Opisano cele systemu kontroli wewnętrznej (w SF) Opisano narzędzia zarządzania ryzykiem w innych procesach Opisano sposób identyfikacji / narzędzia zarządzania ryzykiem w procesie tworzenia SF Opisano / wskazano główne ryzyka KW w SF Wyniki badań. Edycja 2009 9
Organizacja systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem Nadzór nad systemem kontroli wewnętrznej oraz odpowiedzialność za realizację zadań Podobnie jak w roku ubiegłym spółki wskazują, że to Zarząd jest odpowiedzialny za kształt i funkcjonowanie systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. Takie stwierdzenie można znaleźć w 42% raportów. Pozytywnie należy ocenić fakt, że spółki coraz bardziej uświadamiają sobie, iż bez wsparcia najwyższego kierownictwa (ang. Tone at the top) nie ma szans na wdrożenie skutecznego i efektywnego systemu kontroli wewnętrznej. Gorzej wygląda sytuacja z niezależnym nadzorem ze strony Rady Nadzorczej. O tym nadal wspominają tylko nieliczni. Taki wynik po pierwsze świadczy o słabości systemu kontroli wewnętrznej, a po drugie zwyczajnie dziwi patrząc przez pryzmat znowelizowanej w ubiegłym roku ustawy o rachunkowości, która nakłada na Radę Nadzorczą większą niż dotychczas odpowiedzialność za sprawozdanie finansowe spółek. Ciekawie przedstawiają się również wyniki odnośnie odpowiedzialności za realizację konkretnych zadań w ramach systemu kontroli wewnętrznej. Pozytywnym sygnałem jest większy procent spółek podkreślających rolę kontroli funkcjonalnej. Bez wątpienia jest to właściwa droga budowania skutecznego i sprawnego systemu kontroli wewnętrznej. Poziom ten nadal nie jest wysoki (cały czas jedynie co 6 spółka o tym wspomina) jednak tendencja jest wzrostowa. Dostrzegliśmy wzrost w punkcie kontrola instytucjonalna (komórka kontroli wewnętrznej / audytu wewnętrznego). Może on sugerować, że niezależnie od wzrostu znaczenia kontroli funkcjonalnej spółki wracają również do koncepcji dedykowanych komórek kontroli. Być może jest to przejaw reakcji spółek na wzrastający poziom ryzyka w związku z turbulencjami na światowych rynkach. Warto podkreślić, że kontrola instytucjonalna jest nieodłącznym składnikiem skutecznego systemu kontroli wewnętrznej. Jednak powinna być ona dodatkiem do kontroli funkcjonalnej, a nie odwrotnie. Nadzór nad systemami kontroli wewnętrznej 45% 0% 42 26 Zarząd Rada Nazdorcza / Komitet Audytu 3 1 2009 2008 Odpowiedzialność za realizację zadań kontroli wewnętrznej 20% 0% 16 10 Kontrola funkcjonalna (wszyscy pracownicy) 12 4 Kontrola instytucjonalna (komórka KW / IA) 2009 2008 4 11 Inne komórki 4 Zarząd 9 10 Wyniki badań. Edycja 2009
Zaangażowanie Rady Nadzorczej Deklarowany stopień zaangażowania Rady Nadzorczej w proces kontroli i zarządzania ryzykiem w sprawozdawczości finansowej praktycznie się nie zmienił w porównaniu z rokiem ubiegłym. Zaangażowanie Rady Nadzorczej sprowadza się głównie do oceny sprawozdań finansowych (17% raportów) oraz prac w ramach powołanego Komitetu Audytu (13% raportów). Nieliczni wspomnieli również o konieczności zatwierdzania przez Radę Nadzorczą istotnych decyzji podejmowanych przez Zarząd. Ponad 1/3 Spółek podkreślała znaczenie trybu wyboru audytora zewnętrznego w celu zapewnienia niezależności wybranego podmiotu. Fakt, iż zaangażowanie Rady Nadzorczej nie zmieniło w stosunku do ubiegłego roku, jest o tyle zaskakujący, iż zgodnie z nowelizacją ustawy o rachunkowości, która weszła w życie w maju zeszłego roku, Rada Nadzorcza odpowiada solidarnie wraz z Zarządem za sprawozdanie finansowe, w celu zapewnienia jego zgodności ze wspomnianą ustawą. Można przypuszczać, iż zmiany w tym obszarze w kolejnych latach przyniesie uchwalona nowelizacja ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie, na mocy której w spółkach powinny zostać powołane w ramach rady nadzorczej komitety audytu, odpowiadające w szczególności za skuteczność funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. Odpowiedzialność za realizację zadań kontroli wewnętrznej 40% 36 30 2009 2008 17 17 13 13 0% Wybór audytora przez RN - nadzór nad zapewnieniem niezależności Ocena sprawozdań finansowych Komitet audytu 2 2 Wydawanie zgody na istotne transakcje zaciąganie zobowiązań Wyniki badań. Edycja 2009 11
Czynności kontrolne Obowiązujące dokumenty (procedury) Jak wcześniej pisaliśmy spółki opisując systemy kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w sprawozdawczości finansowej skupiają się na sprawozdaniach finansowych. W konsekwencji nie dziwi także ich deklaracja, że najważniejszą procedurą jest polityka rachunkowości (44% raportów). Warto jednak pamiętać, że polityka rachunkowości to dokument obligatoryjny i niestety często nieaktualny, gdyż odstaje od realiów prowadzonej przez spółkę działalności, bieżących przepisów prawa czy standardów rachunkowości. Spółki podobnie jak w roku poprzednim deklarują posiadanie obok polityki rachunkowości wielu procedur i dokumentów wewnętrznych regulujących funcjonowanie systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem, jednak nie podając w wielu przypadkach szczegółów na ich temat. Jeśli już to robią, to tak jak w zeszłym roku najczęsciej wskazują na instrukcję inwentaryzacyjną oraz regulamin organizacyjny. Obowiązujące dokumenty (procedury) 2009 Zmiana Polityka rachunkowości (aktualna, jednolita w ramach grupy kapitałowej) 44% 2% Procedury wewnętrzne (ogólnie - bez nazywania konkretnych) 15% -4% Instrukcja inwentaryzacyjna 8% 2% Regulamin organizacyjny (schemat, struktura) 7% -8% Regulaminu Ochrony i Obiegu Informacji Poufnych 5% -1% Regulamin kontroli wewnętrznej 4% 0% Procedura zarządzania ryzykiem 3% 1% 12 Wyniki badań. Edycja 2009
Realizowane czynności kontrolne Spółki nadal utożsamiają czynności kontrolne w procesie sprawozdawczości finansowej z przeglądem finansowych raportów okresowych, czy rocznych (44% raportów), porównywaniem osiągniętych faktycznie wyników z założeniami budżetowymi oraz podejmowaniem różnorodnych działań w celu zachowania zgodności treści sprawozdań fiannsowych z odpowiednimi przepisami prawa (32% raportów). Warto się jednak zastanowić, czy te ogólne i następcze kontrole byłyby w stanie wykryć np. błędy w sprawozdaniu finansowym, czy przejawy manipulowania danymi, czy wreszcie skutki dokonywanych w spółce nadużyć? Szczególnie jeśli ich wartość będzie liczona nie w grubych milionach, ale powiedzmy w dziesiątkach tysięcy złotych. W takich przypadkach większe znaczenie będą miały kontrole u podstaw (np. akceptacja dokumentów źródłowych -12%, czy podział obowiązków - 23%), decydujące o tym, jakie zapisy znajdą się w księgach rachunkowych stanowiących podstawę sporządzania sprawozdań oraz wymuszające między innymi wzajemną kontrolę pracowników. W tegorocznych wynikach widać co prawda, że ich wartość docenia coraz więcej spółek, jednak dopiero przyszłoroczne badanie wskaże, czy jest to trwała tendecja, czy tylko chwilowa zmiana. Realizowane czynności kontrolne 2009 Zmiana Okresowy przegląd / weryfikacja raportów finansowych przez Zarząd oraz innych kluczowych przedstawicieli Spółki 44% -9% Zakres raportowania oparty na odpowiednich przepisach 32% -2% Podział obowiązków pracowników 23% 2% Jasny (również sformalizowany, szerzej opisany) tryb przygotowania sprawozdania finansowego 17% 11% Tworzenie planów i weryfikacja ich wykonania 13% -5% Śledzenie zmian w prawie oraz innych czynników ryzyka 13% 0% Akceptacja dokumentów źródłowych (faktur) 12% 7% Jasny, ustalony (sformalizowany lub elektroniczny) obieg dokumentów 11% -1% Weryfikacja zgodności danych (np. uzgadnianie księgi głównej i ksiąg pomocniczych, inne metody audytorskie) 10% 5% Wyniki badań. Edycja 2009 13
Systemy informatyczne W obszarze wykorzystania narzędzi informatycznych w kontroli wewnętrznej i zarządzaniu ryzykiem, w stosunku do zeszłego roku stwierdziliśmy jedynie minimalne zmiany. Spółki podobnie jak w zeszłym roku deklarują posiadanie mniej lub bardziej rozbudowanych systemów FK czy ERP (40% raportów), do których dostęp posiadają jedynie osoby uprawnione (19% raportów). Spółki nadal nie wspominają o podziale tych uprawnień w systemie, czy ustanawianiu kontroli automatycznych. A przecież to właśnie te funkcjonalności systemów informatycznych niosą największą wartość jeśli chodzi o kontrolę wewnętrzną i zarządzanie ryzykiem. Systemy informatyczne w kontroli wewnętrznej 45% 40 37 2009 2008 19 15 4 5 0% Elektroniczny FK / system ERP Ograniczenia / kontrola dostępu do systemu Ochrona / archiwizacja ksiąg rachunkowych 14 Wyniki badań. Edycja 2009
Zarządzanie ryzykiem Audyt wewnętrzny W zeszłym roku pisaliśmy, że audyt wewnętrzny jest funkcją niedocenianą w odniesieniu do systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w procesie sporządzania sprawozdania finansowego przez spółki publiczne. Niestety obraz ten pozostał niezmieniony. Nadal jedynie 11% spółek wspomina w ogóle o audycie wewnętrznym. Przy czym część z nich audytem wewnętrznym nazywa komórki kontroli wewnętrznej lub komórki dedykowane systemowi zarządzania jakością, przez co wartość 11% możemy uznać za nieco zawyżoną. Tak więc jeden z głównych filarów skutecznego systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem w spółkach notowanych na rodzimym parkiecie praktycznie nie funkcjonuje. Podobnie jak w poprzedniej edycji raportu chcemy podkreślić, że taka sytuacja jest o tyle niebezpieczna dla zarządzających, że brak systematycznej weryfikacji procesów i systemów prowadzi do ich osłabienia. Szczególnie dziś przy błyskawicznie zmieniającej się sytuacji gospodarczej procedury i działania niegdyś skuteczne szybko mogą okazać się niewystarczające lub nieefektywne. To w konsekwencji może zagrozić realizacji celów, bezpieczeństwu a nawet istnieniu spółki. Audyt wewnętrzny 14% 11 12 2009 2008 8 6 4 5 0% Audyt wewnętrzny Opis działania audytu wewnętrznego (plany, zadania) ISO Wyniki badań. Edycja 2009 15
Badanie sprawozdań finansowych Nadal zdecydowana większość (72%) wszystkich przebadanych spółek uznaje badanie sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta za istotny element systemu kontroli i zarządzania ryzykiem w procesie sprawozdawczości finansowej. Dodatkowo ponad 1/3 z nich podkreśla, że jest to kluczowy element ich systemu kontroli wewnętrznej. W raportach spółki ponadto podkreślają fakt, iż audytor należy do grona renomowanych firm (12% raportów, w stosunku do 15% w 2008 roku). W dalszym ciągu nieliczne spółki zaznaczają, że biegły rewident podczas badania (przeglądu) sprawozdania finansowego dokonuje również oceny systemu kontroli i zarządzania ryzykiem w procesie sprawozdawczości finansowej. Dodatkowo należy podkreślić, iż ilość takich przypadków spadła w stosunku do ubiegłego roku o 3 pkt. %. Oznacza to, że spółki nadal nie wykorzystują możliwości jakie może przynieść, i tak obowiązkowy, przegląd sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta. A przecież stanowi on właśnie doskonałą okazję do przeprowadzenia zintegrowanej niezależnej oceny systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem przez jednostkę postronną i niezwiązaną ze spółką. Badanie sprawozdań finansowych 76 80% 72 2009 2008 0% Badania, przeglądy sprawozdań finansowych przez audytora zewnętrznego 12 15 Renomowany audytor zewnętrzny 2 5 Potwierdzenie skuteczności w postaci opinii biegłego 16 Wyniki badań. Edycja 2009
Sposób potwierdzenia skuteczności systemu kontroli wewnętrznej Monitorowanie skuteczności i efektowności funkcjonowania systemu kontroli i zarządzania ryzykiem jest jednym z najważniejszych elementów tego systemu, szczególnie w okresie dynamicznych zmian otoczenia rynkowego, jak i wnętrza samych spółek (np. na skutek procesów restrukturyzacyjnych). Niestety podejście spółek giełdowych do tej kwestii nie zmieniło się znacząco w stosunku do roku poprzedniego. Nadal zaledwie co dziesiąta spółka wspomina o prowadzonych ocenach funkcjonujących systemów kontroli i zarządzania ryzykiem (w poprzedniej edycji badania deklarację taką złożyło 10% spółek). Zastanawiającym jest fakt, że tylko co dwudziesta spółka deklaruje, że to właśnie audyt wewnętrzny odpowiada za ocenę skuteczności funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem. A przecież to jest właśnie główne zadanie tej funkcji. Wniosek z tego może płynąć taki, że spółki albo nie rozumieją w pełni roli i znaczenia audytu wewnętrznego, albo nie przywiązują do niego należytej wagi lub nie posiadają takiej funkcji. A to niewątpliwie może dodatkowo osłabiać siłę audytu wewnętrznego i tak wspominanego w raportach zaledwie co dziesiątej spółki. Oceny skuteczności funkcjonowania systemu kontroli i zarządzania ryzykiem dokonywane są przez: Komórkę Audytu Wewnętrznego 5% raportów, Radę Nadzorczą 4% raportów, Zarząd 2% raportów. Jedynie w 2% przypadków (w ubiegłym roku 5%) spółki zlecają ocenę systemu kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem biegłemu rewidentowi. Wyniki badań. Edycja 2009 17
Dane kontaktowe Kontakt z Grant Thornton Frąckowiak w związku z tym dokumentem: Anatol Skitek Senior Konsultant T 661 538 546 E skitek.anatol@gtfr.pl Agnieszka Kostrzycka Konsultant T 661 538 570 E kostrzycka.agnieszka@gtfr.pl 18 Wyniki badań. Edycja 2009
Wyniki badań. Edycja 2009 19
www.gtfr.pl