DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA BYDŁA I ŻYWCA

DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA BYDŁA I ŻYWCA Publikacja sfinansowana ze środków budżetowych Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2005

DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE PRODUKCJA BYDŁA I ŻYWCA URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

Wydawca URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Al. Ujazdowskie 9, 00-918 Warszawa http://www.ukie.gov.pl e-mail: info@mail.ukie.gov.pl Projekt graficzny serii wydawniczej 21 Drzewo, agencja interaktywna ul. Gagarina 86/7, 87-100 Toruń http://www.21drzewo.pl Skład i przygotowanie poligraficzne JTP Group ul. A. Chmiela 2/1, 30-078 Kraków http://www.jtpgroup.com.pl e-mail: biuro@jtpgroup.com.pl Wydanie pierwsze - luty 2005 ISBN 83-89218-79-8 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH DO STANDARDÓW UE Produkcja bydła mięsnego i żywca wołowego 1. WSTĘP...6 2. SPOSÓB KORZYSTANIA Z MATERIAŁÓW...9 3. DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ZAJMUJĄCYCH SIĘ HODOWLĄ BYDŁA MIĘSNEGO I PRODUKCJĄ ŻYWCA WOŁOWEGO DO OBOWIĄZUJĄCYCH MORM... 10 1. OTOCZENIE GOSPODARSTWA... 10 2. BUDYNEK I POMIESZCZENIA INWENTARSKIE... 10 3. HIGIENA PERSONELU... 13 4. DOBROSTAN ZWIERZĄT... 14 5. POJENIE I ŻYWIENIE ZWIERZĄT... 15 6. ZDROWIE I PIELĘGNACJA ZWIERZĄT... 18 7. IDENTYFIKACJA ZWIERZĄT I DOKUMENTACJA... 20 8. OCHRONA ŚRODOWISKA... 23 9. ZWALCZANIE SZKODNIKÓW... 24 10. TRANSPORT ZWIERZĄT... 24 11. WPROWADZANIE NOWYCH ZWIERZĄT DO STADA... 25 3.1. ZAŁĄCZNIKI... 26 3.2. WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH... 34 4. KODEKS DOBREJ PRAKTYKI ROLNICZEJ W HODOWLI BYDŁA MIĘSNEGO... 38 NOTATKI... 40 5

1. WSTĘP Po 1 maja 2004 r. Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, musi zintensyfikować działania dostosowujące wiele dziedzin życia gospodarczego, w tym także sektor żywnościowy, do wymagań jednolitego rynku. W państwach UE ogromną wagę przywiązuje się do bezpieczeństwa zdrowej, a tym samym bezpiecznej żywności. Kontrolę jej jakości przeprowadza się na wszystkich etapach produkcji, począwszy od gospodarstwa rolnego. W praktyce oznacza to, że gospodarstwa rolne muszą spełnić stawiane im wymagania w zakresie higieny produkcji, ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt oraz bezpieczeństwa żywności, podyktowane uregulowaniami prawnymi obowiązującymi w Unii Europejskiej. W wyborze niezbędnych działań dostosowawczych, które rolnicy muszą podjąć, oraz w pozyskiwaniu na ten cel środków inwestycyjnych dużą rolę odegrają doradcy współpracujący z rolnikami. Ich zadaniem będzie pomoc w wyborze, a następnie w realizacji najlepszych rozwiązań. W tym celu potrzebne jest przygotowanie doradców oraz ośrodków doradztwa rolniczego do udziału w procesie wdrażania standardów jakościowych produktów rolnych i technologii ich produkcji obowiązujących w Unii Europejskiej. Program doradztwa rolniczego w zakresie norm sanitarnych i standardów jakościowych w rolnictwie zgodnie z wymaganiami UE przygotowany został przez zespół powołany w ramach realizacji projektu PHARE PL/IB/2001/AG/02 - Krajowy system doradztwa rolniczego. Członkami zespołu byli doradcy z jednostek państwowego doradztwa rolniczego w Polsce oraz doradcy z Irlandii Płn. i Szkocji. Dzięki temu w przygotowywanych materiałach możliwe było uwzględnienie regulacji prawnych obowiązujących w Polsce pod koniec 2003 r. oraz wymagań wynikających z regulacji prawnych obowiązujących w państwach UE. Sześć broszur informacyjno-szkoleniowych zawiera wymagania dla następujących kierunków produkcji rolniczej: produkcja zwierzęca: - produkcja mleka Tadeusz Płachta, - produkcja żywca wołowego Danuta Nowak, - produkcja trzody chlewnej Marta Adamowicz, - produkcja drobiu i jaj Iwona Kajdan-Zysnarska; produkcja roślinna: - produkcja zbóż Janusz Bartkowski, - produkcja ziemniaków Roman Borucki,. Broszury te powinny służyć jako materiały informacyjnoszkoleniowe dla doradców i rolników. Z punktu widzenia doradztwa rolniczego ważne jest, aby współpraca doradców z rolnikami w zakresie dostosowywania gospodarstw do standardów jakości przebiegała w całym kraju na podstawie jednolitych 6

wymagań przedstawionych w przystępnej formie ułatwiającej zrozumienie zasad tej współpracy. Korzystający z przygotowanych materiałów rolnicy mogą uświadomić sobie, w jakim stopniu ich gospodarstwa już są dostosowane do wymagań obowiązujących w UE i co powinni jeszcze zrobić, aby te wymagania spełnić w całości. Należy podkreślić, że w każdym gospodarstwie bardzo ważne jest prowadzenie dokumentacji i szczegółowych zapisów dotyczących produkcji roślinnej i zwierzęcej, które pozwalają zidentyfikować pochodzenie produktu oraz sprawdzić, czy żywność bądź surowiec wytworzony w gospodarstwie, przeznaczony do dalszego przetwórstwa, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumenta. 7

8

2. SPOSÓB KORZYSTANIA Z MATERIAŁÓW Broszura szkoleniowa składa się z dwóch głównych części, tj.: 1) z części poświęconej dostosowaniu gospodarstw rolnych o danym kierunku produkcji do obowiązujących wymagań, w formie pytań i komentarzy wraz z umieszczonymi po prawej stronie polami umożliwiającymi wpisanie odpowiedzi ( Tak, Nie, Nie dotyczy ), 2) kodeksu dobrej praktyki rolniczej dla gospodarstw specjalizujących się w danym kierunku produkcji rolniczej. Część poświęcona dostosowaniu gospodarstw rolnych do obowiązujących wymagań składa się z pytań, ogólnych i szczegółowych poszerzonych o komentarze. W części ogólnej zostały zawarte wymagania i zalecenia dla gospodarstw zajmujących się produkcją roślinną, a część szczegółowa dotyczy produkcji zbóż. Zamieszczone komentarze powinny ułatwić osiągnięcie ważnego celu, jakim jest uzyskanie jednolitości stosowanych ocen przez wszystkich, którzy będą współpracować z rolnikami w zakresie dostosowywania ich gospodarstw do obowiązujących wymagań. W tym też celu zastosowano kolorowe oznaczenia w tekście. Na zielono-żółtym tle zamieszczone zostały wymagania, których spełnienie w gospodarstwie jest obowiązkowe zgodnie z polskimi regulacjami prawnymi dostosowanymi do ustawodawstwa UE. Wymagania wypisane na turkusowym tle to takie, które powinny być spełnione w gospodarstwie, a dostosowanie warunków produkcji rolniczej do standardów wyznaczonych w prawie polskim jest objęte okresem przejściowym lub vacatio legis. W przypadku inwestycji, które wymagają poniesienia nakładów finansowych (np. budowy płyt i zbiorników do zagospodarowania nawozów naturalnych, budowy i wyposażenia budynków inwentarskich) szczególnie ważna jest znajomość tych wymagań, jakie będą obowiązywać w bliższej lub dalszej przyszłości. Pozostałe wymagania (bez umieszczenia na kolorowym tle) są zaleceniami, które mogą być spełnione w gospodarstwie i nie wynikają z regulacji prawnych. Zamieszczone w rozdziale 3.1. dane liczbowe i informacje wynikają z aktualnie obowiązujących uregulowań prawnych dotyczących danego kierunku produkcji rolniczej. W rozdziale 3.2. znajduje się wykaz polskich aktów prawnych obowiązujących producentów rolników po akcesji do UE. Kodeks dobrej praktyki rolniczej (rozdział 4) stanowi ostatnią część materiałów informacyjno-szkoleniowych i jest przeznaczony głównie dla rolników, ponieważ przedstawia w krótkiej formie ogólne zalecenia dla gospodarstw o danym kierunku produkcji oraz ważniejsze wymagania, do których rolnik musi bądź powinien dostosować swoje gospodarstwo zgodnie z regulacjami prawnymi odpowiednikami praw obowiązujących w UE. 9

3. DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ZAJMUJĄCYCH SIĘ HODOWLĄ BYDŁA MIĘSNEGO I PRODUKCJĄ ŻYWCA WOŁOWEGO DO OBOWIĄZUJĄCYCH MORM 1. OTOCZENIE GOSPODARSTWA 1.1. Czy właściciel gospodarstwa dba o czystość i porządek w obrębie swojego podwórka? Otoczenie gospodarstwa powinno być czyste i uporządkowane. 1.2. Czy w gospodarstwie prowadzona jest książka wizyt? W książce wizyt powinny znajdować się zapisy związane z pobytem w gospodarstwie osób niebędących jego pracownikami (np. powiatowego lekarza weterynarii czy innych osób wchodzących do pomieszczeń ze zwierzętami). 1.3. Czy w czasie wizyty w gospodarstwie osoby odwiedzające je posiadają odpowiednie obuwie ochronne i odzież? Osoby wizytujące gospodarstwo (np. powiatowy lekarz weterynarii) powinny posiadać odpowiednią odzież i obuwie ochronne. 2. BUDYNEK I POMIESZCZENIA INWENTARSKIE 2.1. Czy przed wejściem do budynku inwentarskiego znajduje się tablica ostrzegawcza zabraniająca wstępu osobom nieupoważnionym? W budynkach, w których utrzymywane są zwierzęta, przy ich wejściu powinny znajdować się tablice z napisem: Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony. 2.2. Czy gospodarstwo posiada maty dezynfekcyjne? W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są wprowadzane na rynek, powinny znajdować się: maty 10

dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów do gospodarstwa w przypadku zagrożenia epizootycznego. epizootiologia nauka badająca przyczyny i warunki szerzenia się chorób zakaźnych wśród zwierząt, która ma na celu określenie metod profilaktyki i zwalczania chorób zakaźnych. 2.3. Czy stan budynku jest dobry: konstrukcja dachu cała, a wrota budynku łatwo się domykają? Budynek(i) powinien chronić zwierzęta przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Kto utrzymuje zwierzęta gospodarskie, jest zobowiązany do zapewnienia im właściwych warunków bytowania. 2.4. Czy obiekty zaadaptowane na pomieszczenia inwentarskie posiadają minimalne wymagania w zakresie utrzymania, zdrowia i bezpieczeństwa zwierząt? Obiekty adaptowane typu stodoły, magazyny i inne należy ocenić pod względem poprawności rozwiązań fukcjonalno-technicznych i bezpieczeństwa zdrowotnego zwierząt. 2.5. Czy budynek inwentarski spełnia odpowiednie wymagania ewakuacyjne? Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne: wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać się na zewnątrz; odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie powinna przekraczać: - 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt, - 75 m przy utrzymaniu bezściółkowym; przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk należy stosować co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, a z pomieszczeń podzielonych na sekcje co najmniej jedno takie wyjście z każdej sekcji. 2.6 Czy podłoga w budynku jest: czysta, łatwo zmywalna, pozbawiona pęknięć i wyposażona w odpowiednie, sprawnie działające kanały ściekowe? Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, mieć stabilną, twardą i równą powierzchnię, która umożliwi utrzymywanie czystości i porządku, w tym również regularne usuwanie odchodów (stosownie do systemu utrzymania zwierząt). Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone. 2.7. Czy ściany i sufit są czyste i nieuszkodzone? 11

Ściany i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień. 2.8. Czy budynek inwentarski posiada odpowiednie oświetlenie? Oświetlenie (sztuczne lub naturalne) w budynkach inwentarskich powinno umożliwiać doglądanie zwierząt oraz kontrolę pomieszczeń (wyposażenie w oświetlenia stałe lub przenośne). W przypadku stosowania oświetlenia w pomieszczeniach, w których utrzymywane są cielęta, oświetlenie stosuje się co najmniej między godz. 9.00 a 17.00. W pomieszczeniach inwentarskich oświetlenie naturalne określa się stosunkiem oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi. Oświetlenie sztuczne winno odpowiadać oświetleniu naturalnemu w godzinach od 9.00 do 17.00. Załącznik 1. 2.9. Czy instalacja elektryczna jest kontrolowana i odpowiednio zabezpieczona przed dostępem zwierząt? Bydło nie powinno mieć dostępu do instalacji elektrycznej (włączników, kabli). Instalację elektryczną w pomieszczeniach dla zwierząt gospodarskich wykonuje się w sposób określony w przepisach Prawa budowlanego. 2.10. Czy w budynku inwentarskim zapewniona jest sprawna wentylacja, aby uniknąć gromadzenia się nadmiernej wilgotności i ciepła? Sprawnie funkcjonująca wentylacja naturalna (grawitacyjna) powinna zapewnić swobodny przepływ powietrza w budynku. Kanały wentylacyjne wlotowe (nawiewne) i wylotowe (wyciągowe) powinny być drożne, rozmieszczone w budynku równomiernie, tak aby powietrze napływające zimą, nie trafiało bezpośrednio na zwierzęta i nie powodowało przeciągów. Kanały wentylacyjne muszą mieć możliwość regulacji i zamykania w okresie zimy. Przy sprawnie funkcjonującej wentylacji suma powierzchni przekroju otworów nawiewnych powinna równać się sumie powierzchni przekroju otworów wyciągowych. Załącznik 2. Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku panuje zaduch, znaczna wilgotność, a w powietrzu unosi się zapach amoniaku. Sprawnie działająca wentylacja zapobiega obniżaniu kondycji zdrowotnej zwierząt, a szczególnie zapadalność cieląt na schorzenia dróg oddechowych, które źle lub późno rozpoznane stają się powodem licznych powikłań i śmiertelności wśród zwierząt. Optymalna wilgotność względna powietrza to 60-80%. Oceny wilgotności można dokonać przy użyciu higrometru. 12

W pomieszczeniach inwentarskich obieg powietrza, stopień zapylenia, temperatura, wilgotność względna powietrza i stężenie gazów powinny być na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt. 2.11. Czy rozmiary stanowisk, w których przebywają zwierzęta lub grupy zwierząt uwzględniają wiek, rozmiar i typ zwierząt (krowy mamki, bydło opasowe, cielęta)? Obsada zwierząt ponad ustalone normy powierzchni dla danego gatunku, wieku i stanu fizjologicznego jest zabroniona. Utrzymujący zaś zwierzęta gospodarskie powinien zapewnić im opiekę i właściwe warunki bytowania, uwzględniając minimalne normy powierzchni, w zależności od systemów utrzymania. Załącznik 3. 2.12. Czy konstrukcje pomieszczeń, stanowisk i ich wyposażenie, w których przebywają i z którymi stykają się zwierzęta, są pozbawione ostrych krawędzi, przedmiotów i wystających części, jakie mogłybypowodować uszkodzenia ciała u zwierząt? Warunki utrzymania zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub cierpień. Pomieszczenia powinny być tak utrzymane, aby nie powodować zranień u inwentarza żywego. Wyposażenie i sprzęt w pomieszczeniach inwentarskich dla zwierząt gospodarskich sprawdza się co najmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie usuwa. 2.13. Czy w budynku inwentarskim znajduje się odpowiednie stanowisko zabiegowe? W budynku powinno znajdować stanowisko (poskrom) umożliwiające przeprowadzanie niektórych zabiegów zoohigienicznych, weterynaryjnych, takich jak: korekcja racic, zabiegi unasieniania krów czy inne. 3. HIGIENA PERSONELU 3.1. Czy pracownicy i osoby z zewnątrz przestrzegają podstawowych zasad poruszania się oraz postępowania na terenie gospodarstwa? Osoby poruszające się po fermie powinny postępować wg określonych zasad: w pomieszczeniach inwentarskich nie używać otwartego ognia i nie palić tytoniu, myć ręce przed rozpoczęciem pracy przy zwierzętach i po zakończeniu, myć twarz przed spożywaniem posiłków (po zakończeniu pracy przy zwierzętach), wszelkie skaleczenia natychmiast opatrywać. W przypadku zaś kontaktu z chorymi zwierzętami szczególnie dbać 13

o higienę i zdrowie. 3.2. Czy osoby, pracownicy obsługujący bydło posiadają aktualne wyniki badań lekarskich? Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt powinni poddawać się corocznie odpowiednim badaniom lekarskim, a także szczepieniom ochronnym. Osoby te powinny być świadome zagrożeń przenoszenia chorób odzwierzęcych na człowieka (np.: grzybice, gruźlica, bruceloza i inne). 3.3. Czy osoby, pracownicy wykonujący prace przy obsłudze bydła posiadają stosowne ubranie robocze? Pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać odpowiednią odzież i obuwie ochronne, przeznaczone tylko do obowiązkowego użycia w gospodarstwie. 4. DOBROSTAN ZWIERZĄT 4.1. Czy osoby opiekujące się zwierzętami posiadają odpowiednie predyspozycje i wiedzę do zajmowania się stadem? Osoby opiekujące się stadem powinny wykazywać przyjazny stosunek do zwierząt oraz odpowiednią wiedzę w tym kierunku (ukończoną szkołę, szkolenie bądź doświadczenie w pracy ze zwierzętami). 4.2. Czy zapewnionych jest pięć podstawowych potrzeb zwierząt? Zwierzęta nie powinny: być spragnione, głodne, ani źle odżywiane, doznawać niewygody i braku schronienia, być zranione, chore oraz zakażone pasożytami, bać się, ani nieprawidłowo się zachowywać. Zdrowe zwierzę powinno być ogólnie ożywione, swobodnie się poruszać, wykazywać chęć odżywiania się i przeżuwania, nie powinno utykać, mieć widocznych ran czy okaleczeń. 4.3. Czy koryta paszowe i poidła na wodę utrzymywane są w należytej czystości? Koryta paszowe (żłoby, stół paszowy) i poidła na wodę należy codziennie sprawdzać, w miarę potrzeby oczyszczać i uzupełniać. Właściwa pielęgnacja 14

powinna minimalizować ich zabrudzenie. 4.4. Czy inwentarz utrzymywany jest w czystości? Zwierzętom należy zapewnić suche i czyste stanowiska. Szczególną uwagę należy zwrócić na pomieszczenia krów z cielętami. Powinny być one utrzymywane w czystości, jasne, dobrze wyścielone czystą, suchą ściółką (zwłaszcza te, w których przebywają cielęta). Kojce grupowe dla cieląt, po każdym pobycie kolejnej grupy cieląt, powinno się dezynfekować. Powierzchnia dla krów trzymanych luzem wynosi 4,5 5 m 2 /szt. 4.5. Czy wydzielone są odpowiednie pomieszczenia dla cieląt? W przypadku utrzymywania cieląt w pojedynczych kojcach (klatkach) ściany kojców powinny być ażurowe, aby zwierzęta się widziały, a ich długość powinna wynosić 120 cm, szerokość co najmniej 81 cm. W kojcach grupowych, gdy bydło utrzymywane jest na głębokiej ściółce, powierzchnia dla cieląt w wieku do 3 miesięcy wynosi 1,95m 2 /szt., a dla cieląt mających 3-6 miesięcy 2,3 m 2 /szt. Załączniki 3.4. 4.6. Czy krowom zapewnia się dogodne warunki na czas porodu? Na czas zbliżającego się porodu i najbliższej doby po ocieleniu należy cięlącym się krowom zapewnić odpowiednie stanowiska porodowe lub pomieszczenia (warunki bytowe podściółka, woda, pasza) oraz swobodny dostęp osobom nadzorującym. 4.7. Czy zwierzęta mają zapewnioną swobodę ruchu, a w szczególności możliwość kładzenia się, wstawania oraz leżenia? Zwierzęta gospodarskie utrzymuje się w warunkach zapewniających im swobodę ruchu, a w szczególności kładzenia się, wstawania oraz leżenia i umożliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. 5. POJENIE I ŻYWIENIE ZWIERZĄT 5.1. Czy bydło ma nieograniczony dostęp do świeżej wody, we wszystkich miejscach, w których przebywa: budynek inwentarski, wybieg, pastwisko? Koryta i poidła z wodą pitną powinny być utrzymane w czystości i zainstalowane w budynkach inwentarskich, na wybiegach i pastwisku. Usytuowanie koryt i poideł z wodą powinno minimalizować możliwość ich zanieczyszczenia i ułatwić zwierzętom bezkonfliktowy, swobodny dostęp do wody. 15

5.2. Czy stosowana woda jest czysta i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia zwierząt? Woda wykorzystywana w gospodarstwie dla ludzi i zwierząt oraz celów technologicznych musi być należytej jakości i odpowiadać warunkom podanym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze (zaświadczenie o jakości wody, podłączenie do ujęć miejskich itp). 5.3. Czy pasze stosowane w żywieniu zwierząt są dobrej jakości, czyste i świeżo pachną? Zabrania się stosowania w żywieniu zwierząt pasz zepsutych, o zmienionym smaku, zapachu i wyglądzie, w wyniku niekorzystnych procesów fermentacyjnych, gnilnych i innych spowodowanych działaniem drobnoustrojów, grzybów, roztoczy, światła, wilgotności, temperatury i upływu czasu. Pasze soczyste należy składować na odpowiednich płytach, w silosach lub przechowywać w belach i chronić przed wpływem niekorzystnych czynników. 5.4. Czy pasze treściwe i ich mieszanki pochodzące z gospodarstwa lub sporządzane w gospodarstwie są magazynowane w odpowiednich warunkach i czy przeciwdziała się ich zanieczyszczaniu? Należy przedsięwziąć środki ostrożności, aby przeciwdziałać zanieczyszczeniu pasz przez robaki: tępiąc je, uszczelniając miejsca gromadzenia pasz i zamykając drzwi pomieszczeń, w których pasze są przechowywane. 5.5. Czy środki żywienia zwierząt (dodatki paszowe, premiksy, pasze) przechowuje się w odpowiednich opakowaniach i pomieszczeniach? Pomieszczenia magazynowe na środki żywienia muszą być oddzielone od budynku inwentarskiego, aby nie doszło do ich zawilgocenia. Magazyn powinien być suchy, dobrze wentylowany, czysto utrzymany i zabezpieczony przed gryzoniami, szkodnikami i ptakami. W oknach należy zakładać siatki z małymi oczkami. Pasze powinno składować się na tzw. podkładkach, z dala od ścian i zapewnić ich rotację, aby nie dochodziło do ich zbrylenia lub zepsucia. 5.6. Czy stosowane w żywieniu zwierząt pasze z zakupu (mieszanki, dodatki paszowe) są prawidłowo oznakowane? Pasze z zakupu powinny być właściwie oznakowane. Oznakowanie powinno określać: nazwę produktu, producenta, przeznaczenie dla jakich zwierząt pasza jest przeznaczona, zawartość składników pokarmowych, datę 16

produkcji, trwałość i sposób stosowania. 5.7. Czy przechowywane są etykiety składu pasz? Etykiety składu pasz powinny być przechowywane w gospodarstwie przez 3 lata. 5.8. Czy w gospodarstwie opracowywany jest plan żywienia stada bydła mięsnego? Żywienie jest głównym czynnikiem decydującym o efektach produkcyjnych oraz stanie zdrowia zwierząt. Zwierzęta powinny otrzymywać zbilansowane dawki pokarmowe, stosownie do wieku i swojej masy ciała, w oparciu o przygotowany plan żywienia uwzględniający zapotrzebowanie na białko, energię, związki mineralne i witaminy. Opasy rzeźne powinny być tak żywione, aby przyrosty nie były niższe niż 800-1000 g/dzień. Pasze powinny być zadawane dwa razy dziennie (rano i wieczorem), z dużym udziałem pasz gospodarskich. Szczególnie wartościową paszą objętościową w żywieniu opasów jest kiszonka z kukurydzy (dojrzałość woskowa). Jeśli to możliwe, powinno stosować się nowoczesne techniki skarmiania pasz, polegające na równomiernym wymieszaniu wszystkich pasz wchodzących w skład dawki pokarmowej (objętościowych i stałych). Daje to lepsze wyniki produkcyjne. W żywieniu krów matek należy zwracać baczną uwagę na okresy największego zapotrzebowania na składniki pokarmowe (okres krycia, okres ciąży, początek laktacji) w tym również na niedobory składników mineralnych. Cielęta w wieku 3 6 miesięcy powinny być chowane przy mamkach z wykorzystaniem pastwiska. 5.9. Czy znajdujące się w gospodarstwie silosy na kiszonki, zboża usytuowane są w odpowiedniej odległości od płyt na odchody zwierzęce? Wymagane odległości przy lokalizacji płyt obornikowych na działce siedliskowej wynoszą: 10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna oraz od silosów na kiszonki, 5 m od silosów na zboże i pasze. 5.10. Czy znajdujące się w gospodarstwie silosy na kiszonki i zboża usytuowane są w odpowiedniej odległości od zbiorników na odchody zwierzęce? Należy przestrzegać wymaganych odległości dotyczących składowania pasz względem miejsc zagospodarowywania odchodów zwierzęcych. Wymagane odległości przy lokalizacji zbiorników na działce siedliskowej 17

wynoszą: dla zbiorników zamkniętych na płynne odchody (mierzone od pokryw i wylotów wentylacyjnych): - 5 m od budynków magazynowych ogólnych, - 5 m od silosów na zboże i pasze oraz silosów na kiszonki, dla zbiorników otwartych na płynne odchody zwierzęce o pojemności do 200 m 3 : - 10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna oraz od silosów na kiszonki, - 5 m od silosów na zboże i pasze. 6. ZDROWIE I PIELĘGNACJA ZWIERZĄT 6.1. Czy gospodarz opiekun regularnie dogląda stada w celu zapewnienia dobrego stanu zdrowia zwierzętom? Zwierzęta gospodarskie powinno doglądać się co najmniej raz dziennie. W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, a w szczególności poronienia u bydła, objawów neurologicznych u zwierząt, zmian o charakterze krost, pęcherzy, nadżerek lub wybroczyn na skórze i błonach śluzowych zwierząt kopytnych oraz znacznej liczby nagłych padnięć posiadacz zwierzęcia jest obowiązany do niezwłocznego powiadomienia o tym: powiatowego lekarza weterynarii, lekarza weterynarii lub wójta (burmistrza, prezydenta). W zaistniałej sytuacji zwierzęta należy pozostawić w miejscu ich przebywania, nie wprowadzać i nie wyprowadzać ich z gospodarstwa. Obecnie obowiązkowi zwalczania z urzędu podlega 27 chorób zwierząt, w tym: 1) pryszczyca (Foot and mouth disease), 2) wścieklizna (Rabies), 3) gruźlica bydła (Bovine tuberculosis), 4) bruceloza bydła (B. Abortus), 5) enzootyczna białaczka bydła (Enzootic borine leucosis) 6) gąbczasta encefalopatia bydła, inaczej BSE (Bovine spongiform encephalopathy), Natomiast obowiązkowi rejestracji podlega 41 chorób zwierząt, w tym: 1) paratuberkuloza (Paratuberculosis) 2) listerioza (Listeriosis), 3) taksoplazmoza (Taxoplasmosis), 4) zakaźne zapalenie nosa i tchawicy (IBR/IPV), 5) gorączka Q,Coxiella burnetii (Q fever), 6) salmonelloza bydła (Salmonellosis of cattles), 7) choroba maedi-visna (Maedi-visnadisease). 6.2. Czy stado znajduje się pod właściwą opieką weterynaryjną? Chore lub ranne zwierzę niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje (telefon do lekarza weterynarii lub lecznicy). 18

6.3. Czy stado utrzymywane jest w dobrej kondycji fizycznej? Bydło nie powinno wykazywać oznak kulawizny bądź innych dolegliwości fizycznych, jak: zranienia, opuchnięcia czy zła kondycja. W razie konieczności należy udzielić pomocy. Należy dbać o krowy mamki i czystość wymion, aby uniknąć infekcji i stanów zapalnych zabrudzone wymiona należy przemywać letnią wodą i okresowo odkażać z dodatkiem np. 4% Inkozanu W. 6.4. Czy w gospodarstwie prowadzony jest program zwalczania schorzeń powodowanych przez pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne bydła? Choroby pasożytnicze skóry (grzybice i in.) oraz narządów wewnętrznych (nicienie żołądkowo-jelitowe, motylica wątrobowa i in.) zwalczane są w sposób zorganizowany (organy nadzoru lub lecznictwo weterynaryjne) lub indywidualnie, w zależności od skali zagrożenia. 6.5. Czy prowadzone są szczepienia i profilaktyka ochrony zwierząt? Szczepienia zwierząt prowadzi Inspekcja Weterynaryjna lub wyznaczone osoby o odpowiednich kwalifikacjach, które muszą posiadać oznakę identyfikacyjną. W pierwszych tygodniach życia cielęta szczególnie narażone są na różne infekcje powodujące schorzenia układów pokarmowego (biegunki) i oddechowego (zapalenia gardła, oskrzeli czy płuc), dlatego ważne jest podawanie siary cielęciu w pierwszych godzinach życia (tj. w ciągu 6 godzin od momentu urodzenia) oraz stworzenie przyjaznych warunków bytowych. 6.6. Czy stosowany jest program odrobaczeń i szczepień? Należy stosować rutynowy program odrobaczeń i szczepień. Zaleca się szczepić cielęta odsadzone od matek przeciwko wirusowi RSV oraz enterotoksemii. Odrobaczenie zaś przeprowadzać w dniu grupowania zwierząt i spędu ich do budynku inwentarskiego. 6.7. Czy leki i preparaty lecznicze podawane zwierzętom przechowywane są w wydzielonym i odpowiednio zabezpieczonym miejscu? Leki i preparaty lecznicze (produkty lecznicze weterynaryjne) należy przechowywać w odpowiednich warunkach zgodnie z zaleceniem producenta, odpowiednio zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych np.:, szafka pod kluczem, wydzielone osobno zamykane pomieszczenie. 19

6.8. Czy prowadzona jest okresowa dezynfekcja pomieszczeń inwentarskich (1-2 razy w roku)? Szczególne znaczenie w profilaktyce zakażeń bydła ma czystość utrzymywanych pomieszczeń w porodówce, cielętniku czy izolatce oraz ich okresowa dezynfekcja. Dwa razy w roku powinno się gruntownie dezynfekować pomieszczenia, w których trzymane są cielęta czy krowy z cielętami. 6.9. Czy istnieje możliwość wydzielenia miejsc dla zwierząt chorych lub podejrzanych o chorobę od zwierząt zdrowych? W gospodarstwie powinna być możliwość izolowania zwierząt chorych od zdrowych. Chore lub ranne zwierzę gospodarskie niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje. 6.10. Czy wydzielone jest miejsce na składowanie środków dezynfekcyjnych? W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są wprowadzane na rynek, powinny znajdować się środki dezynfekcyjne w ilości niezbędnej do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji i wydzielone miejsce do ich składowania, zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych. 6.11. Czy zwierzęta korzystają w ciągu roku z pastwiska lub okólników? Zwierzęta powinny mieć możliwość korzystania z pastwisk, okólników lub wybiegów, które dostarczą im ruchu na świeżym powietrzu i pozwolą zachować zdrowie i dobrą kondycję. 7. IDENTYFIKACJA ZWIERZĄT I DOKUMENTACJA 7.1. Czy prowadzony chów żywca wołowego pochodzi od krzyżówek z rasami mięsnymi bądź ras mięsnych? W produkcji mięsa wołowego powinno się preferować hodowanie ras mięsnych, które są jednym z czynników warunkujących lepszą jakość uzyskiwanego mięsa. Również krzyżowanie bydła mlecznego z rasami mięsnymi znacznie poprawia wydajność i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych przeznaczonych na ten cel. Dobór ras mięsnych do krzyżowania wiąże się z tempem ich wzrostu i rozwoju. Rasy bydła mięsnego: Charolais, Limousine, Piemontese, Hereford, Aberden angus, Simental, Blonde d Aguitaine, Salers. Zasadą mięsnego kierunku użytkowania bydła jest również wykorzystanie 20

krów mamek, na które można uzyskać premię. 7.2. Czy stado bydła utrzymywane w gospodarstwie jest oznakowane? Bydło utrzymywane w gospodarstwie podlega oznakowaniu i jest zaopatrzone w dokumenty identyfikacyjne (paszporty zwierząt). 7.3. Czy prowadzona jest księga rejestracji stada w formie książkowej lub elektronicznej? Posiadacz bydła zobowiązany jest do prowadzenia księgi zwierząt tzw. księgi rejestracji, która jest udostępniana Organom Inspekcji Weterynaryjnej i ARiMR. Księgi prowadzi się w formie książkowej lub w systemie informatycznym. Do księgi w systemie informatycznym należy sporządzać wydruki co 6 miesięcy. Dane o zwierzęciu w księdze rejestracji przechowuje się przez co najmniej 5 lat od dnia ubycia tego zwierzęcia ze stada. Księgi rejestracji wydaje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). 7.4. Czy składane są raz w roku informacje o stanie stada z dnia 31 grudnia danego roku? Agencja prowadzi rejestr o stanie bydła w oparciu o informacje z dnia 31 grudnia br., składane corocznie do 28 lutego następnego roku. 7.5. Czy znane jest oraz stosowane postępowanie w przypadku uszkodzenia, utraty kolczyka lub paszportu? O takiej sytuacji należy niezwłocznie poinformować Agencję (ARiMR), wypełniając stosowny formularz, niezbędny do wydania duplikatu. 7.6. Czy znana jest i stosowana procedura znakowania zwierząt nowonarodzonych lub nowonabytych w oznakowanym stadzie? Kolczyki dla zwierząt wydawane są na wniosek składany raz w roku przez właściciela stada (w terminie od 1 października do 31 grudnia) w Agencji. Fakt narodzenia lub nabycia zwierzęcia należy jednak zgłaszać w ciągu 7 dni w Agencji (ARiMR), aby go zarejestrować i wydać paszport. 7.7. Czy każdorazowo zgłaszane jest w Agencji (ARiMR) zbycie bydła poza granice kraju, zmiana posiadacza bydła lub jego padnięcia? Agencja prowadzi rejestr zmiany posiadacza bydła lub zbycia bydła poza granice kraju lub jego padnięcia. Informacje takie należy złożyć w ciągu 7 21

dni. W przypadku padnięcia lub uboju zwierzęcia należy w ciągu tygodnia zwrócić paszport do ARiMR. 7.8. Czy w gospodarstwie prowadzona jest przez posiadacza zwierząt ewidencja leczenia zwierząt w oparciu o chronologicznie ułożone oryginały stron książki leczenia zwierząt? Posiadacz zwierząt gospodarskich prowadzi ewidencję leczenia zwierząt w oparciu o chronologicznie ułożone oryginały stron książki leczenia zwierząt. Oryginał danej strony książki leczenia każdorazowo pozostawia posiadaczowi zwierząt lekarz weterynarii (prowadzący dokumentację przebiegu leczenia i prowadzonych zabiegów weterynaryjnych) po zakończeniu wizyty lekarsko-weterynaryjnej. Oryginał strony książki leczenia powinien być wypełniony w częściach I-III i potwierdzony podpisem i pieczęcią lekarza weterynarii, który dokonał wpisu oraz podpisem posiadacza zwierzęcia, który jednocześnie oświadcza, że nabyty produkt leczniczy weterynarii zostanie zastosowany zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii. Posiadacz zwierzęcia przechowuje ewidencję leczenia zwierząt przez 3 lata od daty dokonania w niej ostatniego wpisu. 7.9. Czy prowadzona jest dokumentacja weterynaryjnych środków leczniczych? Gospodarstwo musi prowadzić i przechowywać rejestr zakupu i zużycia leków weterynaryjnych. 7.10 Czy w gospodarstwie prowadzony jest inny rodzaj dokumentacji? Są to: dokumentacja rozrodu stada, dokumentacja hodowlana, dokumentacja sprzedaży w gospodarstwie bądź inne. 22

8. OCHRONA ŚRODOWISKA 8.1. Czy w gospodarstwie zabezpieczone są i odpowiednio składowane nawozy naturalne w celu ochrony środowiska i zapobiegania ich szkodliwemu wpływowi na ludzi i zwierzęta? Nawozy naturalne w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników. Nawozy naturalne w postaci płynnej należy przechowywać w szczelnych zbiornikach o odpowiedniej pojemności. Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu, pojemność wymagana dla urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych płynnych powinna umożliwiać 4-miesięczny okres ich składowania, a zgodnie z programami działań na Obszarach Szczególnie Narażonych (OSN), pojemność ta powinna wystarczyć na okres 6 miesięcy. Wymagane wielkości płyty i zbiorników: płyta obornikowa - 3,5 m 2 /1DJP na OSN, a 2,5 m 2 /1DJP na pozostałych obszarach system na płytkiej ściółce zbiornik na gnojówkę i wody gnojowe 2,5 m 3 /1DJP na OSN, a 2,0 m 3 /1DJP na pozostałych obszarach system na płytkiej ściółce zbiornik na gnojowicę 10 m 3 /1DJP na OSN, 7 m 3 /1DJP na pozostałych obszarach system bezściółkowy. Przy utrzymaniu zwierząt na głębokiej ściółce budowa płyt i zbiorników może występować w różnym zakresie lub wcale, zależnie od rodzaju i ilości stosowanej ściółki i czasu przechowywania obornika pod zwierzętami. Współczynniki przeliczeniowe na DJP: krowy (ok. 500 kg) 1,0, jałówki cielne 1,0, jałówki pow.1 roku 0,8, jałówki od 0,5 do 1 roku 0,3, cielęta do 0,5 roku 0,15, buhaje (pow. 600 kg) 1,4. Dawka nawozu naturalnego zastosowana w ciągu roku nie może zawierać więcej niż 170 kg (N) w czystym składniku na 1 ha UR. Taka ilość w przybliżeniu odpowiada 45 m 3 gnojowicy, lub 40 m 3 dobrej jakości gnojówki lub 40 t obornika. 8.2. Czy właściciel gospodarstwa wykazuje odpowiedzialność za prawidłowe zagospodarowywanie nawozów naturalnych i sztucznych? Należy przestrzegać terminów i sposobów stosowania nawozów oraz wysokości ich dawkowania wg zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Zaleca się również prowadzenie analiz gleby i planów nawozowych. 8.3. Czy padłe zwierzęta są należycie zabezpieczone? Zwłoki zwierzęce (padłe lub zabite) i ich części, jeśli nie zachodzi 23

podejrzenie, że miały chorobę zakaźną, należy niezwłocznie dostarczyć podmiotom zajmującym się grzebaniem i przetwarzaniem zwłok zwierzęcych na grzebowisko lub wyznaczone miejsce spalania zwłok. 9. ZWALCZANIE SZKODNIKÓW 9.1. Czy budynki inwentarskie, magazyny składowania pasz są zabezpieczone przed gryzoniami, szczurami i ptakami? Należy zabezpieczać w sposób konstrukcyjny budynki i magazyny przed gryzoniami, stosując pułapki lub inne środki zapobiegawcze oraz prowadząc kontrolę, aby rozpoznać ich rozprzestrzenianie się? 10. TRANSPORT ZWIERZĄT 10.1. Czy gospodarstwo posiada własne środki transportu do przewozu zwierząt? 10.2. Czy właściciel zwierząt zna obowiązki związane z ich transportem? Zgodnie z Rozporządzeniem z dn. 6 października 2003 r. (DzU nr 185, poz. 1809) w przypadku transportu zarobkowego lub wysyłki zwierząt do miejsc oddalonych powyżej 50 km (np. sprzedaż itp.) przewoźnik i nadawca odpowiadają za zorganizowanie transportu zwierząt, aby nie powodował on zranienia albo zbędnego cierpienia żadnego zwierzęcia. Załącznik 5. Nadawca udziela instrukcji dotyczących dozoru zwierząt i opieki nad nimi oraz dostarcza niezbędnych dokumentów, tj.: świadectw zdrowia zwierząt (wydanych przez lekarza weterynarii), innych dokumentów identyfikacyjnych, jeśli odrębne przepisy tak stanowią np. paszporty (przepisy dotyczące systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt), orzeczenie, że zwierzęta nadają się do transportu, jeśli nie jest wymagane świadectwo zdrowia zwierząt, pisemne oświadczenie (nadawcy), że zwierzęta zostały odpowiednio przygotowane do transportu. Dokumenty przewoźnika transportującego zwierzęta: Dokument (decyzję) wydaje powiatowy lekarz weterynarii na wniosek zainteresowanego. Zawiera on: nr rejestracyjny środka transportu, określa gatunek zwierzęcia, który może być nim transportowany, termin ważności decyzji maksymalnie rok oraz określa czas przewozu. 24

11.WPROWADZANIE NOWYCH ZWIERZĄT DO STADA 11.1. Czy kupowane bydło do chowu, wprowadzane do stada pochodzi z gospodarstwa wolnego od enzootycznej białaczki bydła, gruźlicy i brucelozy bydła? 11.2. Czy w ciągu ostatnich 30 dni przed wprowadzeniem do stada, kupowane bydło zostało zbadane z wynikiem ujemnym na gruźlicy bydła (dotyczy bydła powyżej 6 tyg. życia) i brucelozę i białaczkę bydła (dotyczy bydła powyżej 12 miesięcy)? 11.3. Czy kupowane bydło posiadało paszporty oraz kolczyki ARiMR? 25

3.1. ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 1 Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła Kategoria zwierząt oświetlenie dzienne oświetlenie sztuczne natężenie jarzeniowe okna : podłoga w lx W/m 2 porodówka 1:15 20-30 4 16 żarowe W/m 2 Krowy, jałówki, cielęta powyżej 1:18 20-30 4 16 2 tygodni bukaty 1:25 10-20 2 8 stanowiska zabiegowe 1:18 20-30 3 12 Natężenie doświetlenia okresowego (miejscowego), np. miejsca porodów itp., dokonuje się lampami stałymi lub przenośnymi. Wszystkie doświetlenia okresowe powinny się odbywać przy użyciu lamp przenośnych. ZAŁĄCZNIK 2 Wymagania dotyczące temperatury i wentylacji Temperatura, wilgotność, ochładzanie i ruch powietrza w pomieszczeniach dla bydła Kategoria zwierząt Prędkość ruchu Temperatura w o C powietrza w m/sek minimalna optymalna zimą latem Krowy w porodówce 16,0 16,0-20,0 0,2 0,4 Cielęta w profilaktorium 16,0 16,0-20,0 0,2 0,3 Cielęta do 3 miesięcy 8,0 12,0-20,0 0,3 0,3 Cielęta powyżej 3 miesięcy 6,0 12,0-16,0 0,3 0,5 do 6 miesięcy Jałówki pow. 6.miesiąca 6,0 8,0-16,0 0,3 0,5 Bukaty 6,0 10,0-18,0 0,3 0,5 26

Zakres temperatur przedstawiony w tabeli dotyczy strefy przeby wania zwierząt i nie jest wymagany w całym pomieszczeniu. Wymagane ilości wymiany powietrza w pomieszczeniach dla bydła Krowy Kategoria zwierząt Cielęta w wieku do 2 tygodni Cielęta w wieku powyżej 2 tygodni do 6 miesięcy Jałówki i młode bydło opasowe w wieku do 18 miesięcy Jałówki w wieku powyżej 18 miesięcy Wymiana powietrza w m 3 /1 szt./godz. Okres zimy 90 20 30 60 70 Okres lata 350-400 80 90-120 250 280-300 Przy projektowaniu wentylacji należy pamiętać o niektórych istotnych zasadach: - przekrój kanału wentylacyjnego powinien mieć nie mniej niż 0,4 m, - wysokość kanału ponad kalenicą powinna wynosić nie mniej niż 0,2 m, - promień zasięgu skutecznego działania kanału wentylacyjnego jest w przybliżeniu równy dziesięciokrotnej średniej szerokości jego przekroju poprzecznego. W pomieszczeniach inwentarskich dla bydła: 1) stężenie: a) dwutlenku węgla (CO 2 ) nie powinno przekraczać 3.000 ppm, b) siarkowodoru (H 2 S) nie powinno przekraczać 5 ppm; 2) koncentracja amoniaku (NH 3 ) nie powinna przekraczać 20 ppm. 27

ZAŁĄCZNIK 3 Wymagania dotyczące wymiarów stanowisk Nie ma jednolitych, uniwersalnych wymagań co do wymiarów stanowisk dla bydła. Każdorazowo należy dostosowywać je do konkretnych potrzeb. Wymiary stanowisk wymagane przy uwięziowym systemie utrzymania bydła Kategoria zwierząt Wymiary stanowiska w cm Długość Szerokość Buhaj dorosły 240 140 Cielę w wieku powyżej 3 miesięcy 130 81 Cielę w wieku od 0,5 do 3 miesięcy 120 81 Bydło opasowe o masie ciała do 300 kg 130 80 Bydło opasowe o masie ciała 301 450 kg 145 95 Bydło opasowe o masie ciała powyżej 450 kg 150 100 Minimalne wymagane powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, na ściółce Kategoria zwierząt Masa ciała w kg Powierzchnia kojca m 2 /szt. Buhaj 900 9,00 Krowa i jałówka cielna pow. 7 m-ca do 500 4,50 Krowa i jałówka cielna pow. 7 m-ca pow. 500 5,00 Cielę w wieku do 3 miesięcy 80 100 1,50 Cielę w wieku 3-6 miesięcy 160-200 1,80 Bydło opasowe o masie ciała do 300 1,60 Bydło opasowe o masie ciała 300-450 2,00 Bydło opasowe o masie ciała pow. 450 2,50 Minimalna szerokość (głębokość) kojca zależy od długości dostępu do żłobu, lecz nie może być mniejsza niż 1,5 długości zwierzęcia. Powierzchnie te powinny być powiększone co najmniej o 30%system zalecany przy bydle mięsnym. 28

Minimalne wymagane powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, bez ściółki. Kategoria zwierząt Masa ciała w kg Powierzchnia kojca m 2 /szt. Cielę w wieku powyżej 2 miesięcy 120-200 1,50 Bydło opasowe o masie ciała do 300 1,30 Bydło opasowe o masie ciała 300-450 1,60 Bydło opasowe o masie ciała pow. 450 2,00 Minimalna szerokość (głębokość) kojca zależy od długości dostępu do żłobu, lecz nie może być mniejsza niż 1,5 długości zwierzęcia. Wymagane wymiary powierzchni wybiegów dla cieląt 2,0 2,5 m 2 na 1 szt., a wysokość dla cieląt 110 cm. Wymagania dotyczące przegród technologicznych, ciągów i otworów komunikacyjnych. Wyszczególnienie Wymiar w cm Wysokość drabin paszowych dla krów i cieląt (od poziomu stanowiska) 110-120 Wysokość drabin paszowych dla jałówek i młodego bydła opasowego 130 Wysokość przegród międzystanowiskowych 90-100 Wysokość krawędzi żłobu od poziomu stanowiska przy stanowiskach krótkich 22 x) -30 Wysokość krawędzi żłobu od strony zwierząt przy systemie wolnostanowiskowym 40 x) -55 Poziom dna żłobu ponad poziom stanowiska przy stanowiskach krótkich 8-10 Poziom dna żłobu ponad poziom stanowiska przy systemie wolnostanowiskowym 20 x) -30 Wysokość przegród kojców grupowych dla cieląt 110-120 Wysokość przegród kojców grupowych dla jałówek i młodego bydła opasowego 130 Przegrody technologiczne: drabiny paszowe, wiązania, przegrody stanowisk oraz wszelkiego typu wygrodzenia w budynkach inwentarskich muszą być dostosowane do odpowiedniej kategorii zwierząt pod względem wysokości, prześwitów, wytrzymałości, aby spełniały swoją rolę. 29

ZAŁĄCZNIK 4 Cielęta Cielęta utrzymuje się w : 1) pomieszczeniach inwentarskich 2) systemie otwartym I. Powierzchnia kojący dla cieląt/sztukę, powinna wynosić przy: a. grupowym utrzymaniu: 1) co najmniej 1,5 m 2 do 150 kg masy ciała, 2) co najmniej 1,7 m 2 pow. 150 do 220 kg masy ciała 3) co najmniej 1,8 m 2 pow. 220 kg masy ciała b. pojedynczym utrzymaniu: 1) szerokość równa co najmniej wysokość cielęcia w kłębie, 2) długość równa co najmniej 1,1 długości ciała cielęcia, mierzonej od czubka nosa do ogonowej krawędzi guza kulszowego. Ściany kojca powinny umożliwiać cielętom kontakt wzrokowy i fizyczny (z wyjątkiem kojców z chorymi cielętami). Wyżej wymienionych systemów utrzymania cieląt nie stosuje się do: 1) gospodarstw utrzymujących mniej niż 6 sztuk cieląt; 2) gospodarstw utrzymujących cielęta z matkami. Zwierzętom gospodarskim utrzymywanym w systemie otwartym, zapewnia się możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami drapieżnymi. W systemie otwartym powierzchnia, na której są utrzymywane cielęta, w przeliczeniu na 1 sztukę, powinna wynosić co najmniej 5 m 2, a w okresie upałów lub w przypadku choroby zapewnia się stały dostęp do wody. Cielęta utrzymywane w pomieszczeniu inwentarskim dogląda się co najmniej dwa razy dziennie i do ukończenia 2 tygodnia życia utrzymuje się na ściółce, a każde cielę powinno otrzymać pokarm matki niezwłocznie po urodzeniu, najpóźniej 6 godzin od urodzenia. Cielętom powyżej 2 tyg. życia zapewnia się dostęp do wystarczającej ilości wody lub innych płynów. W przypadku grupowego utrzymywania cieląt, każde cielę powinno mieć zapewniony dostęp do paszy w tym samym czasie. Pasza dla cieląt powinna zawierać co najmniej 4,5 milimol/litr żelaza. Pasza dla cieląt powyżej 2 tygodni życia powinna zawierać pasze włókniste, z tym że dawkę tej paszy dla cieląt od 8 do 20 tygodnia życia zwiększa się od 50 do 250 g dziennie. 30

UWAGA: Dla obiektów budowanych, modernizowanych lub które nie zostały oddane do użytku przed dniem wejścia w życie rozporządzenia (tj. marca 2004) powierzchnia kojca grupowego cieląt, w przeliczeniu na zwierzę, może wynosić co najmniej 1,5 m 2 do dnia uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w UE, dla pozostałych zaś obiektów (m.in., które ukończyły budowę, modernizację przed marcem 2004) do 31 grudnia 2006 r. (potem jak wyżej w punkcie Ia). Dla obiektów, które są budowane, modernizowane lub nie zostały oddane do użytku przed dniem wejścia w życie rozporządzenia (tj. marca 2004), powierzchnia pojedynczego kojca dla cielęcia (dotyczy szerokości), może wynosić nie mniej niż 0,8 wysokości cielęcia w kłębie lub 90 cm +/- 10% do dnia uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w UE, dla pozostałych zaś obiektów (m.in. które ukończyły budowę lub modernizację przed marcem 2004 do 31 grudnia 2006 r. (potem jak wyżej w punkt Ib). 31

ZAŁĄCZNIK 5 Transport Wielkość powierzchni ładownej w środku transportu dla bydła Transport drogowy Kategoria Przybliżona waga w kg Powierzchnia w m 2 /zwierzę Małe cielęta 50 0,30 do 0,40 Cielęta średnie 110 0,40 do 0,70 Duże cielęta 200 0,70 do 0,95 Średniej wielkości bydło 325 0,95 do 1,30 Duże bydło 550 1,30 do 1,60 Bardzo duże bydło powyżej 700 powyżej 1,60 Te dane liczbowe mogą różnić się w zależności nie tylko od masy oraz rozmiarów zwierzęcia, ale także od ich warunków fizycznych, warunków meteorologicznych oraz przewidywanego czasu podróży. Wielkości powierzchni ładownej powinna być dostosowana do wielkości, wagi (masy ciała), wieku zwierzęcia, przy odpowiednim zastosowaniu wielkości wyżej wymienionych. Plan trasy zawiera: nazwisko i adres nadawcy, nazwisko i adres przewoźnika, nr rejestracyjny lub identyfikacyjny środka transportu, określa gatunek i liczbę zwierząt, określa miejsce nadania i przeznaczenia, przewidziany czas podróży, datę rozpoczęcia transportu, wykaz miejsc i czasu postoju. Załadunek powinien odbywać się przy pomocy odpowiednich urządzeń pomocniczych: ramp, mostków lub pochylni o podłożu ograniczającym poślizg. Łączny czas transportu, z uwzględnieniem postojów, nie powinien być dłuższy niż 24 godziny. Przepisy transportu reguluje rozporządzenie z 6 października 2003 r. (DzU 185/ p.1809 2003 r.) Przepisów tych nie stosuje się, gdy transport nie ma charakteru zarobkowego, a zwierzęta przemieszcza się na odległość do 50 km. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do transportu: 1) o charakterze niezarobkowym; 2) pojedynczych zwierząt przewożonych pod opieką osoby fizycznej odpowiedzialnej za te zwierzęta; 32

3) zwierząt domowych towarzyszących w podróży właścicielowi; 4) jeżeli odległość od miejsca wysyłki zwierząt do miejsca przeznaczenia nie przekracza 50 km; 5) wykonywanego przez hodowców lub osoby zajmujące się chowem zwierząt przy użyciu własnych pojazdów lub innych pojazdów rolniczych w celu sezonowego wypasu związanego z warunkami geograficznymi.z 33

3.2. WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH 1. Ustawa z 12 marca 2004 r. o zmianie ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (DzU 2004 nr 91, poz. 866) 2. Ustawa z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (DzU 2004 nr 69, poz. 625) 3. Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (DzU 2004 nr 91, poz. 872) 4. Ustawa z 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (DzU 2004 nr 33 poz. 287) 5. Ustawa z 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (DzU 2004 r. nr 33, poz. 288) 6. Ustawa z 23 sierpnia 2001 r. o środkach żywienia zwierząt (DzU 2001 nr 123, poz. 1350) z późniejszymi zmianami (DzU 2001 nr 126, poz. 1382; DzU 2003 nr 122, poz. 1144; DzU 2003 nr 208, poz. 2020; DzU 2004 nr 69, poz. 652; DzU 2004 nr 91, poz. 877) 6. Ustawa z 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU 2003 nr 80, poz. 718) 7. Ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (DzU nr 89, poz. 991) 9. Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o nawozach i nawożeniu (DzU 2004 nr 91, poz. 876) 10. Ustawa z 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (DzU 2001 nr 100, poz. 1085, z późniejszymi zmianami (DzU 2004 nr 49, poz. 464) 11. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 kwietnia 2004 r. w sprawie powiadamiania o chorobach zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi notyfikacji w Unii Europejskiej (DzU 2004 nr 94, poz. 920) 12. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 kwietnia 2004 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania (DzU 2004 nr 108, poz. 1153) 34

13. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 maja 2004 r. w sprawie zwalczania choroby niebieskiego języka (DzU 2004 nr 125, poz. 1315) 14. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie zoonoz oraz czynników zoonotycznych podlegających obowiązkowi rejestracji (DzU 2004 nr 130, poz. 1394) 15. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 czerwca 2004 r. w sprawie sposobu i trybu zwalczania niektórych chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania (DzU 2004 nr 158, poz. 1659) 16. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 25 czerwca 2004 r. w sprawie chorób zakaźnych zwierząt, dla których opracowuje się programy zwalczania (DzU 2004 nr 152, poz. 1607) 17. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2 września 2003 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (DzU 2003 nr 167, poz. 1629) 18. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, jakie muszą spełniać gospodarstwa, w przypadku gdy zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego pochodzące z tych gospodarstw są wprowadzane na rynek (DzU 2003 nr 168, poz. 1643) 19. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 21 czerwca 2004 r. w sprawie świadectwa zdrowia bydła, świń, owiec, kóz będących przedmiotem handlu (DzU 2004 nr 156, poz. 1637) 20. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia punktu kopulacyjnego (DzU 2004 nr 156, poz. 1638) 21. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 czerwca 2004 r. w sprawie ewidencji zwierząt przywiezionych do miejsc gromadzenia zwierząt na wystawy lub pastwiska oraz ewidencji przewożonych zwierząt (DzU 2004 nr 160, poz. 1674) 22. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 października 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu transportu zwierząt (DzU 2003 nr 185, poz. 1809) 23. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji zwierząt 35