ZAWARTOŚĆ SUCHEJ MASY I M AKROSKŁADNIKÓW W POM IOCIE DROBIOW YM

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T XXXIV, NR 3, WARSZAWA 1983 TEOFIL MAZUR, ALOJZY WOJTAS ZAWARTOŚĆ SUCHEJ MASY I M AKROSKŁADNIKÓW W POM IOCIE DROBIOW YM Instytut Chemizacji Rolnictwa ART w Olsztynie WSTĘP Rozwój drobiarstwa w Polsce dostarcza rolnictwu do zagospodarowania znacznych ilości pomiotu. Jest to cenny nawóz organiczny, na co wskazują prace wykonane nad jego składem chemicznym [1-3, 5-8]. Z danych tych wynika, że zawartość suchej masy i składników pokarmowych w pomiocie kur może ulegać szerokim wahaniom, które wynoszą: sucha masa 8-46%, średnio 20%, substancja organiczna 6,2-34%, średnio 17,1%, N 0,44-2,41%, średnio 1,30%, P20 5 0,38-2,30%, średnio 1,14%, K 20 0,21-1,49%, średnio 0,60%, CaO 0,35-2,39%, średnio 1,40% i MgO 0,07-0,28%, średnio 0,17%. Mając na uwadze, że w kraju uzyskuje się pomiot nie tylko od kur, ale i od innych gatunków drobiu, podjęliśmy się przeprowadzenia badań nad określeniem jego wartości nawozowej. W niniejszej pracy podajemy wyniki analiz składu chemicznego pom iotu kur, kaczek, gęsi i indyków. METODYKA BADAŃ Do badań laboratoryjnych pobrano średnie próbki pom iotu z pięciu ferm kurzych (Samborowo, Ostróda, Kiźliny, Unieszewo, Szczęsne), trzech ferm kaczych (Rudzienice, Tynwałd, Gągławki), trzech ferm gęsich (Tynwałd, Rudzienice, RZD Pozorty) i z trzech ferm indyczych (Ostróda, Biesal, RZD Posorty), zlokalizowanych na terenie województwa olsztyńskiego. Wzięto 35 próbek kurzych, 30 kaczych, 30 gęsich i 25 indyczych. Średnie próbki otrzymano przez dokładne wymieszaiiie próbek indywidualnych, pobranych z różnych miejsc klatek. Bezpośrednio po przywiezieniu do laboratorium oznaczono w nich zawartość suchej masy oraz azotu ogółem. Pozostałe analizy wykonano w materiale suchym. Popiół oznaczono przez mineralizację w temperaturze 823 K, węgiel metodą Tiurina, azot metodą Kjeldahla, fosfor metodą wanadowo-molibdenową, a potas, wapń i sód metodą folopłomieniową. Wyniki analiz chemicznych przeliczono na świeżą masę i podano

114 T. Mazur, A. W ojtas jako średnie z uwzględnieniem ich wahań, odchyleń standardowych i współczynników zmienności. Obliczono również współczynniki korelacji dla wszystkich badanych składników. OMÓWIENIE WYNIKÓW Pomiot kurzy zawierał średnio 66,1% suchej masy, a popiołu 18,9% (tab. 1). Stosunek węgla do azotu wynosił 8,9:1. Pomiot ten zawierał dość znaczne ilości azotu i wapnia w porównaniu do fosforu i potasu; świadczy o tym stosunek N:P:K:Ca, który wynosił 1,0:0,29:0,48:0.47. Zawartość sodu była mała, 17 Zawartość suchej masy, w?gla, popiołu i makroskładników w pomiocie kurzym, procencie świeżej masy Content o? dry matter, carbon, ash and macroelements in poultry dung, in л> fre.il matter Tabela 1 Oznaczenie Determination I j brednio lie an Wahania han&e Odchylenie standardowe Standard deviatic.i Współczynnik zmienności Variance coefficient Sucha таза Dry matter 66,11 48,0-76,0 6, 34 9,59 Węgiel - Carbon ji 13,91 14,0-25,3 2,04 10,78 Topićł - Aah 12,67 6,2-23,6 4,79 37,81 N 2,12 1î 4J-2;C9 0,37 17,27 P 0,62 0,37-0,37 0,14 22,85 К 1,02 0,69-1 у 24 0,15 14,25 Ca 0,99 0,60-1,64 0,29 28,84 Na 0,06 0,03-0,09 0,02, 24,77 1I Tabela 2 Współczynnik korelacji /г / między fawartośc;la suchej many, węglom, popiołem i makroskłaćnikuui w poiiiceic kurzym Coefficient of correlation /г / between the content of dry natter, carbon, ash and macrosleaents in chicken dung Be to miration fi g nie 1 Carbon Popiół Ash N. P к Са ha! Sush-i ruću a Dry matter 0,27 0,37 0,59 0,6.3 09Z3 0, IO 0,47 Węgiel-Carbon -0,20 0, ;0 0,40 0,24 0,30 0,03 Popiół - Ash 0,28 - o,o '; -0,21 - о, о : з 0,47 N 0,53 0,12 0,24 0,31 P 0,28 0,19 0,3 0 К -0,07-0,07 Ca - 0, 1 3

Skład chem iczny pomiotu drobiowego 115 Zawartość suchej Basy, węgla, popiołu i makroskładniięćw w pomiocie kaczym w procencie świeżej masy Content of dry matter, carbon, aeh and macroelements in duck clang, in % of fresh matter T a b e l e 3 Oznaczenie brednio Wahania Odchylenie standardowe Determination V.r. an Range Standard deviations Współczynnik zmienności Variance coefficiec t Sucha ваза Dry aatuer ; 1 36,57 23,00-69* 00 8,54 23,36 ïïçgiel - Carbon j1 10,73 5,40-15,30 1,71 15,94 Popiół - Anh jj 10,18 4,30-19,20 3,50 34,46 К 0,70 0,42-1,37 0,21 29,64 2 Gf 40 0»17-0,79 0,14 35,67. iv C',36 0,09-0,73 0,17 45,99 j 0,4 3 0,18-0,33 0,17 40,27 I Ка 1I 0,04 0,01-0,11 0,03 64,37 i 1I i>... _. razy mniejsza niż potasu. Wahania w zawartości badanych składników były duże. Współczynnik zmienności wahał się od 9,6 (suchej masy) do 37,8 (popiołu). Tłumaczyć to należy trudnościami, jakie istnieją przy pobieraniu średniej reprezentatywnej próbki nawozów organicznych. Między zawartością suchej masy a azotem i fosforem współczynnik korelacji był wysoki (tab. 2). Mniejszą korelację stwierdzono między sodem a popiołem i suchą masą. Związek między popiołem a węglem, potasem i wapniem oraz między potasem a wapniem i sodem był ujemny. Dla pozostałych składników współczynnik korelacji był niski. W pomiocie kaczym średnia zawartość suchej masy wynosiła 36,6 %, a popiołu 10*7% (tab. 3). Stosunek węgla do azotu wynosił jak 15,3 :1. Pomiot kaczy zawie- Wapółczynnik koroiacji /г / uięd^y sutfartobcią suchej easy, wefiie», popiołea i KftkroBkXair.Üraini w pomiocie kaczym Coefficiznt of correlation /г / between the content of dry matter, carbon, ash and laacroeler.ertc i n duck dunç X a b с i «A- Oiracaenie Determination Wegiel Carlou Popiół Ash IT P К Ca la S'j?ha masa Lx.y matter 0,37 0,51 0,79 0.45 0,52 0,28 0, 3* "ç iel - Carbon 0,25 0,33 0,28 0,17 0,47-0,25 Popiół - Aah 0,35 0,16 0,25 0,44 0,02, N 0,47 0,61 0,01 0,20 P 0,46 0,19 0,30 7 0,04 0,37 Ca f.. -0,07

1 1 6 T. Mazur, A. W ojtas Zawartość suchej лазу, węgla, popiołu i cskroßlrmnikow w pomiocie rosira w procencie świeżej masy Contan», о Г dry matter, carbon, ash and macroelements in gooae dung, in % of fresh matter Oznaczenie De te ruination i średnio Mean V/ahania Fiançe Odchylenie standardowe Standard deviation.ys pół czynni к zmienności Vari.?.nco co e fficie n t Sncha maoa ь У Rat to г 27,33 19,00-41,00 6,25 22,86 E f~iel - Carbon 3,25 5,30-11,70 1,70 20,59 Popiół - j.n h 6,70 2,10-15,60 3,53 52,6 ; >V 0,60 0,21-1,36 0,26 43,40 P 0,23 0,07-0,63 0,13 54,65 К 0,31 0,17-0,51 0,03 29,09 Ca 0,33 0, 20-0,62 0,11 32,75 Na 0,01 0,01-0,04 0,01 a 1.-82 Współczynnik korelacji /г / niędzy zawartością suchej masy, węglem, popiołem i nakrookładnikej^i w pomiocie gęsim Coefficient of correlation /г / between the content of dry matter, carbon, ash and macroelements in goose dung T a b e l a 6 Oznaczenie Determination Wçgiol Carbon Popiół Ash N P К Ca la Suchn maaa D*y matter 0,69 0,22 0,82 0,43 0,44. 0,48 0B3ł ï.vrçiel - Carbon - 0,01 0,63 0,13 0,56 0,28 0,24 Poptć> * Ash 0,51 0,45 0,10 0,60 0,65 : 0,42 0,44 0,52 0,48 i' 0,18 0,49 0,43 К 0,33 0,40 Ca 0,72 rał dość znaczne ilości fosforu w porównaniu do potasu. Stosunek N:P:K:Ca wynosił jak 1,0:0,57:0,51:0,61. Sodu było 9 razy mniej niż potasu. Wahania w zawartości badanych składników były znaczne. Największy współczynnik zmienności stwierdzono w zawartości sodu, a najmniejszy w zawartości węgla. Z zawartością suchej masy w dużym stopniu skorelowana była zawartość azotu, potasu i popiołu (tab. 4). Stwierdzono również silny związek między zawartością azotu i potasu. Ujemny współczynnik korelacji wystąpił między sodem a węglem i wapniem. Dla pozostałych badanych składników współczynnik korelacji był niski. Pomiot gęsi zawierał średnio 27,3% suchej masy i 6,7% popiołu (tab. 5). Stosunek węgla do azotu wynosił 13,8:1. Zawartość azotu była prawie dwukrotnie

Skład chem iczny pomiotu drobiowego 117 wyższa niż zawartość potasu i wapnia, o czym świadczy stosunek N : P : К : Ca, który wynosił 1,0:0,38:0,52:0,55. Ilość sodu była nieznaczna, ponad 30 razy mniejsza niż potasu. Wahania w zawartości badanych składników były duże, gdyż współczynnik zmienności wynosił od 20,6 (węgiel) do 81,8 (sód). Wysoki współczynnik zmienności stwierdzono również dla fosforu, azotu i popiołu. Współczynniki korelacji wskazują, że istniała duża zależność między zawartością suchej masy a azotem oraz węglem (tab. 6). Dość wysoki współczynnik korelacji stwierdzono między węglem a azotem i potasem. W pozostałych przypadkach współczynnik ten był wysoki u większości badanych składników. Ujemna korelacja wystąpiła między węglem i popiołem. W pomiocie indyczym zawartość suchej masy wynosiła 44,8%, a popiołu 7,7% (tab. 7). Stosunek węgla do azotu był dość niski, gdyż wynosił 9,9: 1; świadczy to Zavju t9ś6 suchej naey, węgla, popiołu, i makroskładników w pomiocie indyozym w procencie świeżej mas;,? Content of dry matter, carbon, aeh and macroelements in turkey dung, in % of fresh matter T a b e l a 7 Oznaczenie Średnio Wahania Odchylenie standardowe Determination Me ein Fange Standard deviation Współczynnik wtienności Variance coefficient Sucha masa Dry matter '44,84 24eOO-75,CO 13,97 31,15 t/çgiêl - Carbon 14,71 8,40-21,40 2,51 17,07 Popiół - Ash 7,68 5,10-12,30 1,87 24,32 N 1,49 0,92-2,87 0,60 39,33 P 0,39 0,20-0,68 0,13 34,59 1 K 0,58 0,21-0,89 0,19 32,11 I Ca 0,61 0,36-1,09 0,15 25,17 I ïîa 1 0,05 0,01-0,08 0,02.44,93. tfapółczynniki korelacji /г / między zawartością Buchej masy, węglem, popiołem i makroskładnikami w pomiocie indyczym Coefficient of correlation /г / between the.content of dry matter, carbon, ash and macroelements in turkey dung a O e J. а о Oznaczenie Determination Węgiel Carbon i Popiół A sil N P К Ca Ha Sucha masa Dry matter 0,41-0,52 0,79 0,72 0,47 0,35 0, 12 Węgiel - Carbon -0,44 0,59 0,53 0,47 0,40 0,35 Popiół - Aśh -0,55-0,35-0,30 0,03 0,01.N 0,58 0,53 0,40 0,29 P 0,54 0,51 0,30 К 0,20 0,56 Ca 0,41

118 T. Mazur, A. W ojtas Tabela 9 Oiszyn porîiotu dfobiowcgo - Poultry dung reaction Koir.aj poaiotu odchyionic irednio wahania otandardcwe Dung kind mean range standard deviation ph ji z-cie m ości variance coefficient luray - Chick 8,40 7,40-3,90 0,40 «Ù-65 Łtcaj - Duck 8,09 6,10-8,90 0,65 St07 C f * i - C-ooP*» 3,01 6,10-9,90 0,86 10,42 Indycay - Turkey 7,85 7,00-8,80 0,49 6,23 o dużej zawartości związków azotowych w masie organicznej pomiotu. W stosunku do azotu'pom iot indyczy zawierał mało potasu i fosforu, a stosunkowo dużo wapnia. Stosunek N:P:K:Ca kształtował się jak 1,0:0,26:0,40:0,41. Zawartość sodu była 12 razy mniejsza niż zawartość potasu. Wahania w zawartości badanych składników były dość znaczne. Najmniejszy współczynnik zmienności stwierdzono w zawartości węgla (17,1), a największy w zawartości sodu (44,9). Współczynniki korelacji wskazują, że istniała duża zależność między zawartością suchej masy a azotem i fosforem (tab. 8). Wszystkie badane składniki były słabo lub ujemnie skorelowane z popiołem. Między pozostałymi składnikami stwierdzono zależność średnią, bowiem współczynniki korelacji wahały się od 0,20 do 0,59. Pom iot drobiu charakteryzował się odczynem zasadowym (tab. 9). N a podstawie średnich danych należy sądzić, że najbardziej zasadowy był pomiot kur, a najmniej pom iot indyczy. W ahania ph wynosiły od 6,1 do 9,9. Współczynnik zmienności p H był stosunkowo niski, gdyż wynosił od 4,6 do 10,4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Pomiot ptasi z ferm drobiu jest nawozem o stosunkowo wysokiej zawartości euchej masy, a więc nadającym się do stosowania na pola dalej położone od gospodarstw. Jeśli zawartość badanych składników przeliczymy na suchą masę, to okaże się, że zawartość węgla jest zbliżona we wszystkich rodzajach badanego pomiotu. Pomioty kaczy i gęsi zawierały około 25 % popiołu, a pomioty kurzy i indyczy poniżej 20% popiołu w suchej masie. Najwięcej azotu zawierały pomioty indyczy i kurzy, a najbardziej ubogim w ten składnik był pomiot kaczy. Pod względem zawartości fosforu pomioty kurzy, gęsi i indyczy różniły się w niewielkim stopniu, natom iast pomiot kaczy zawierał więcej tego składnika. Potasu najwięcej stwierdzono w pomiocie kurzym, mniej w indyczym i gęsim, a najmniej w kaczym. Najbardziej bogaty w wapń okazał się pomiot kurzy, a najmniej tego składnika wykryto w pomiocie kaczym. Zawartość omawianych składników rzutowała na ich wzajemny stosunek. Najkorzystniejszy stosunek N : P : К : Ca, z punktu widzenia nawozowego, stwierdzono w pomiocie kaczym, a najmniej fosforu i po

Skład chemiczny pomiotu drobiowego 119 tasu w stosunku do azotu zawierały pomioty kurzy i indyczy. Ze względu na stosunkowo dużą zawartość wapnia, nawożenie pomiotem ptasim będzie działać na glebę odkwaszająco. N a podstawie przytoczonych danych można wnioskować, że pomiot ptasi zawiera więcej składników pokarmowych niż gnojowica bydlęca i trzody chlewnej [4]. N a podstawie przeprowadzonych badań możemy wyciągnąć następujące wnioski. 1. Zawartość suchej masy była uzależniona od gatunku drobiu. Pomiot kurzy zawierał największą ilość suchej masy (66,1%) a najmniejszą pomiot gęsi (27,3%). Zawartość węgla w świeżej masie wynosiła od 8,2% w pomiocie gęsim do 18,9% w pomiocie kurzym. W przeliczeniu na suchą masę różnice te były jednak nieznaczne. 2. W suchej masie najwyższą zawartość badanych składników nawozowych miał pomiot kurzy, a najmniejszą pomiot gęsi. Pomioty zawierały stosunkowo mało potasu w stosunku do zawartości azotu. Za podstawę ustalenia dawek pom iotu pod rośliny uprawne proponuje się przyjąć zawartość azotu. 3. Stosunek węgla do azotu w badanych pomiotach wynosił od 8,9 do 15,3 i pod tym względem jest zbliżony do dobrze rozłożonego obornika i kompostu. LITERATURA [1] Baader W., Thear R., Traulsen H.: Verfahren zur Behandlung von Abfällen der tierischen Produktion. Ber. Landwirtsch. 50, 1972, 3, 612-627. [2] Davies H. T.: Experiments on the fertilizing value of animal slurries. P.3. The use poultry and mixed slurries on grassland. Exp. Husb. 19, 1970, 65-68. [3] H a a s e H. : Keine Geruchsbelastigung durch Hühner oder Schweinemast. Mitt. olt. Landw. Ges. 85, 1970, 15, 459-461. [4] Mazur Т., Koc J., Wróbel Z. : Zawartość suchej masy i makroskładników w gnojowicy. Rocz. glebozn. 28, 1977, 2, 173-182. [5] Maćkowiak C.; Oczyszczanie i rolnicze wykorzystanie odchodów zwierzęcych z gospodarstw typu przemysłowego. Oprać. Probl. Centr. Bibl. Roi. Warszawa 1973. [6] Parkis M. F., Parker M. B. : Chemical composition of broiler and hem manuree. Res. Dull. Unir. Georigia Coll. Agricult. Exp. Str. 1971. [7] Stewart T. A.: Poultry manure as a fertilizer. Agric. North Irel. 45, 1970, 6, 210-212. [8] Vetter H., Kl a siu к A.: Untersuchungen zu den Grenzen der Anwendung von Schweine* und Hühnergülle. Landwirtschaftliche Forschug 1972, z. 27/1, Sonderheft, s. 122-134. Т. МАЗУР, A. ВОЙТАС СОДЕРЖАНИЕ СУХОЙ МАССЫ И МАКРОЭЛЕМЕНТОВ В ПТИЧЬЕМ ПОМЕТЕ Институт химизации земледелия Сельскохозяйственно-технической академии в Олыптьгне Р езю ме Для исследования химического состава птичьего помета были отобраны его образцы из пяти курятников (35 образцов), трех утятников (30 образцов), трех гусятников (30 образцов) и трех индюшатников (25 образцов). В этих образцах определяли содержание сухого ве

120 T - Mazur, A. W ojtas щества, золы, углерода, азота, фосфора, калия, кальция и натрия. Самое большое количество сухого вещества содержал куриный помет (6 6%), а самое малое -гусиный помет (27,3 %). В сухом веществе самое высокое содержание исследуемых элементов установлено в курином, а самое малое - в гусином помете. Все виды помета содержали сравнительно мало калия. Соотношение фосфора к азоту составляло в пометах 8,9-15,3. Все пометы показывали щелочные реакции, хотя некоторые образцы характеризовались слабой кислотностью или сильной щелочностью. Т. M AZUR, A. WOJTAS THE CONTENT OF DRY MATTER AND MACRO NUTRIENTS IN POULTRY DUNG Department of Agriculture Chemization, Agricultural University of Olsztyn Summary Dung samples were taken from five chicken farms (35 samples), three duck farms (30 samples), three goose farms (30 samples), and from three turkey farms (25 samples) and analysed for the content of dry matter, ash, carbon, nitrogen, phosphorus, potassium, calcium, and sodium. The highest percentage of dry matter was found in chicken dropings (6 6 %) and the lawest in goose dung (27,3%). The ash content (dry weight basis) varied from 17,2% in turkey to 27,9% in duck dung. The highest content (fresh weight basis) of the studied constituents was found in chicken dropings and the lawest content in goose dung. All poultry dungs confained relatively small amounts of potassium. C :N ratio in the dungs varied from 8,9 to 15.3. All the poultry dungs showed alkali reaction, although individual samples were characterized by light acid or strong alkali reaction. Prof. dr Teofil Mazur Instytut Chemizacji Rolnictwa ART Olsztyn-Kortowo