Informacja o zawodzie Aktuariusz 1
Nazwa zawodu: aktuariusz Inne nazwy zawodu: specjalista analizy ryzyka, specjalista ubezpieczeniowy Spis treści Wstęp 3 1. Zadania i czynności robocze 4 2. Środowisko pracy 5 3. Wymagania psychologiczne 7 4. Wymagania fizyczne i zdrowotne 7 5. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie 7 6. Możliwości awansu 9 7. Możliwości zatrudnienia oraz płace 9 8. Przydatne adresy 10 9. Polecana literatura 10 2
Wstęp Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka. Specjalistą w zakresie oszacowania ryzyka jest aktuariusz. Miejscem pracy aktuariusza mogą być wszystkie instytucje finansowe, w których zarządza się ryzykiem. Niewątpliwie jest to zawód, który wiąże się z koniecznością długiej i żmudnej nauki oraz samozaparcia, jednakże przynosi prestiż i korzyści materialne. Korzenie zawodu aktuariusza w Europie sięgają przełomu XVII i XVIII wieku i były powiązane przede wszystkim z rozwojem ubezpieczeń na życie, ale głównego znaczenia profesja ta nabrała dopiero w XIX wieku. W Polsce za zaczątek tego zawodu można uznać rok 1920, kiedy to rozpoczął działalność Polski Instytut Aktuariuszy. Tradycje te kontynuuje powołane w 1991r. Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy. Zrzesza ono aktuariuszy, którzy przystąpili do egzaminu sprawdzającego ich kwalifikacje. Jego zadaniem jest wspieranie tej grupy zawodowej, a także uczestniczenie w pracach legislacyjnych w zakresie ubezpieczeń. Członkowie mają możliwość indywidualnego rozwoju przy wykorzystaniu międzynarodowych źródeł wiedzy najwyższej klasy. Towarzystwo jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Aktuariuszy. O znaczeniu tego zawodu przemawia fakt, że w firmach ubezpieczeniowych korzystanie z usług aktuariusza i jego zatrudnienie leży w interesie firmy i jest jego ustawowym obowiązkiem. Zostać aktuariuszem nie jest łatwo, należy spełniać szereg wymogów. Najistotniejsze kwestie dotyczące działalności aktuariusza reguluje Ustawa z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej /Dz.U. Nr 124. poz.1151/. Zgodnie z tą ustawą - art.158 aktuariuszem jest osoba fizyczna wykonująca czynności w zakresie matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki, wpisana do rejestru aktuariuszy. W Polsce uprawnienia aktuariusza posiada zaledwie kilkaset osób. To zawód prestiżowy, lecz nadal niezbyt dobrze znany. W ostatnich latach znaczenie tego zawodu wzrosło aktuariusz stał się specjalistą poszukiwanym wszędzie tam, gdzie ważna jest wycena ryzyka finansowego długoterminowych projektów. 3
1. Zadania i czynności robocze Aktuariusz (łac. actuarius, ang. actuary) jest specjalistą z zakresu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej, rachunku prawdopodobieństwa, statystyki teorii ryzyka, demografii, rachunkowości ubezpieczeniowej. Zajmuje się problemami związanymi z oceną ryzyka, wyceną zobowiązań z tytułu zawartych kontraktów ubezpieczeniowych, wypłacalnością towarzystw ubezpieczeniowych, problematyką programów i funduszy emerytalnych, a także polityką inwestycyjną. W towarzystwach ubezpieczeniowych aktuariusz zajmuje się m.in. szacunkiem wysokości rezerw niezbędnych towarzystwom ubezpieczeniowym, aby w razie potrzeby płacić odszkodowania. Jest odpowiedzialny również za wycenę wartości firmy, tworzenie oraz wycenę nowych produktów ubezpieczeniowych, ocenę i zarządzanie ryzykiem zakładu ubezpieczeń. Pracownicy aktuariatu biorą udział w najważniejszych projektach firmy, wykorzystując specjalistyczna wiedzę do rozwiązywania praktycznych problemów biznesowych. Aktuariusz w oparciu o dane historyczne, regulacje prawne i prognozy dokonuje kalkulacji prawdopodobieństw zdarzeń, w tym losowych, takich jak narodziny, choroba, bezrobocie, wypadki, emerytura, śmierć. Oszacowuje również ryzyko szkód majątkowych. Można zatem stwierdzić, że aktuariusz w firmie ubezpieczeniowej za pomocą tzw. matematyki aktuarialnej przypisuje finansową wartość przyszłym zdarzeniom. Można powiedzieć, że aktuariusz zapewnia decydentom cennych informacji do długofalowej strategii firmy, jak również praktycznych rozwiązań problemów z ewentualnymi konsekwencjami w przyszłości. Aktuariusz ma obowiązek niezwłocznego poinformowania zarządu firmy o ujawnieniu podczas wykonywania swoich zadań faktów wskazujących na popełnienie przestępstwa lub naruszenie przepisów prawa. W ostatnim czasie znacznie rozszerzyły się możliwości podejmowania pracy przez aktuariuszy. Pracując poza sferą ubezpieczeń - np. w instytucjach zarządzających planami emerytalnymi, aktuariusz kontroluje i ustala aktywa planu, tak aby wystarczały na pokrycie zobowiązań, określa roczne i wieloletnie koszty planu oraz właściwą wysokość składki. Ponadto, może prowadzić na rzecz zleceniodawców wycenę rezerw pracowniczych wynikających z przepisów Kodeksu 4
Pracy oraz wewnętrznych regulaminów. Wycena rezerw obejmuje w szczególności zobowiązania takie jak: odprawy emerytalne, odprawy rentowe, nagrody jubileuszowe oraz inne świadczenia pracownicze (np. odprawy pośmiertne, deputaty węglowe) i prowadzona jest zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości. Aktuariusz w swojej pracy kieruje się normami etycznymi wynikającymi z Kodeksu Etyki Zawodowej Polskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy. Ponosi pełną odpowiedzialność za swe działania wobec klienta/pracodawcy. Usługi zawodowe wykonuje uczciwie, z należytą starannością i obowiązującym prawem. W pracy wykorzystuje standardowe urządzenia biurowe, komputer, pakiety biurowe, branżowe oprogramowania i zabezpieczenia. 2. Środowisko pracy Materialne środowisko pracy Aktuariusz swoją pracę wykonuje w firmach ubezpieczeniowych, konsultingowych, inwestycyjnych, bankach, dużych korporacjach. Może pracować również w instytucjach państwowych związanych np. z systemem ubezpieczeń społecznych czy zdrowotnych. W dużej mierze jest to praca na samodzielnym stanowisku, choć bywają firmy, w których funkcjonują działy aktuarialne. W swojej pracy konsultuje się ze ścisłym kierownictwem firmy, czasami z kontrahentami lub zleceniodawcami. Miejscem pracy jest biuro, skomputeryzowane i dobrze wyposażone w potrzebny sprzęt biurowy, w tym komputerowy i specjalistyczne oprogramowania /arkusz kalkulacyjny, oprogramowania statystyczne, oprogramowania ekonometryczne/. Wykonywanie tego zawodu wiąże się głównie z pracą siedzącą, przed komputerem. Biuro powinno być dobrze oświetlone, posiadać wentylację/klimatyzację. Sporządzanie różnych kalkulacji, raportów i analiz wymaga długiego kontaktu z monitorem, co może powodować zmęczenie oczu. Uciążliwe może być również długotrwałe siedzenie przy biurku. Praca na tym stanowisku nie niesie jednak ryzyka chorób zawodowych. 5
Warunki społeczne Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Korzystanie z usług aktuariusza i jego zatrudnienie leży w interesie firm funkcjonujących w sektorze ubezpieczeń gospodarczych i społecznych. Są bowiem prace, szczególnie w towarzystwach ubezpieczeń prowadzących ubezpieczenia na życie, które może realizować tylko aktuariusz. Dotyczy to obliczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Jego opinia stanowi załącznik do sprawozdania finansowego firmy. Praca jest okresowo nadzorowana. Wymaga dostosowania się do obowiązujących przepisów prawnych i procedur wewnętrznych firmy. Pracę może wykonywać zarówno w Polsce jaki i innych krajach na całym świecie. W państwach Unii Europejskiej umożliwia im to Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich UE kwalifikacji do zawodów regulowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 954 oraz z 2002 r. Nr 71, poz. 655). W polskich firmach mogą również pracować aktuariusze - obywatele Unii Europejskiej, którzy uzyskali tytuł aktuariusza w jednym z krajów Wspólnoty. Wcześniej jednak będą musieli uzyskać opinię Polskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy. Warunki organizacyjne Aktuariusza powołuje i odwołuje zarząd firmy. Często występuje w roli konsultanta i doradcy finansowego zarządu firmy. To stanowisko należy do wysokiego szczebla zarządzającego. Przeważnie pracę wykonuje w siedzibie firmy, lub poza nią, jeśli jest to możliwe, biorąc pod uwagę procedury organizacyjne i zabezpieczające interes firmy / dostęp do materiałów, danych/. Praca nie jest rutynową. Osoby pracujące w tym zawodzie muszą być dokładne i samodzielne, przejawiać inicjatywę, szybko reagować na nieprawidłowości, radzić sobie w trudnych sytuacjach, wykazywać zdolność przewidywania, przestrzegać przepisów prawa krajowego i międzynarodowego. Stawiane wysokie wymagania i oczekiwania czynią z nich osoby odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie strategicznego odcinka działania firmy. Zawód ten zaliczany jest do grupy zawodów zaufania publicznego. Aktuariusz odpowiada za wykonanie swojej pracy nie tylko przed pracodawcą, ale również przed instytucjami nadzoru finansowo-ubezpieczeniowego. 6
3. Wymagania psychologiczne Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Pracując na tym stanowisku trzeba posiadać wiedzę z wielu dziedzin, przede wszystkim wiedzę z zakresu rachunku prawdopodobieństwa, statystyki, matematyki finansowej, teorii ryzyka, ekonomii, informatyki demografii i tablic trwania życia, oraz rachunkowości ubezpieczeniowej. Na aktuariuszu spoczywa duża odpowiedzialność, dlatego w tym zawodzie konieczna jest samodyscyplina i ciągłe doskonalenie swoich umiejętności. Stanowisko wymaga zdolności koncentracji i podzielności uwagi, podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Trzeba umieć logicznie i analitycznie myśleć. Pożądana jest odporność emocjonalna na zmęczenie i stres. Inicjatywa i zaangażowanie, doskonałe zdolności organizacyjne, kreatywność, komunikatywność i dyspozycyjność, to cechy bardzo przydatne w tej pracy. Posiadanie wysokich umiejętności kierowania i zarządzania staje się bardzo przydatne szczególnie w sytuacjach, kiedy w firmie zadania aktuarialne realizowane są w zespole pracowniczym / dział aktuariatu, dział statystyki/. 4. Wymagania fizyczne i zdrowotne Warunkiem podjęcia pracy w tym zawodzie jest ogólnie dobry stan zdrowia. Stanowisko nie generuje bezpośrednio chorób zawodowych. Praca na tym stanowisku wymaga zaangażowania intelektualnego, w mniejszym stopniu fizycznego. Wymagany jest dobry wzrok, z uwagi na pracę z dokumentami i przy komputerze. Realnymi przeciwwskazaniami do pracy na tym stanowisku są zaburzenia psychiczne, niezrównoważeni i słaba odporność psychiczna. 5. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie Aktuariat zaliczyć można do zawodów wymagających specjalistycznego przygotowania. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej określa następujące wymogi w stosunku do osoby, która chce zostać aktuariuszem. Zgodnie z art. 161 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, aktuariuszem może zostać osoba fizyczna, która: ukończyła studia wyższe, przez okres co najmniej 2 lat wykonywała czynności z zakresu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki, pod kierunkiem aktuariusza, 7
złożyła z pozytywnym wynikiem egzamin aktuarialny, posiada pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z pełni praw publicznych, nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, przestępstwo przeciwko mieniu lub za przestępstwo skarbowe. Mianem aktuariusza mogą określać się tylko te osoby, które figurują w rejestrze aktuariuszy prowadzonym w Polsce przez organ nadzoru rynku ubezpieczeniowego jakim jest Komisja Nadzoru Finansowego. Rejestr aktuariuszy ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym RP Monitor Polski. Można go również znaleźć na stronie internetowej Komisji Nadzoru Finansowego. Aby zdobyć polską licencję aktuarialną, trzeba zdać czteroetapowy egzamin przed państwową komisją egzaminacyjną i dodatkowo mieć na koncie dwuletnią praktykę odbytą pod nadzorem innego aktuariusza. Trzeba podkreślić, że egzamin nie jest czystą formalnością, wręcz przeciwnie uchodzi za bardzo trudny i zdaje go niewielu kandydatów. Egzaminy aktuarialne są organizowane co najmniej dwa razy w roku. Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest złożenie pisemnego wniosku i opłaty egzaminacyjnej. Egzamin przeprowadzany jest co najmniej 2 razy w roku i składa się z czterech części: matematyka finansowa, matematyka ubezpieczeń na życie, matematyka pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych, prawdopodobieństwo i statystyka. Trwa około 100 min. Na stronie internetowej Komisji Nadzoru Finansowego można znaleźć zadania jakie pojawiły się na poprzednich egzaminach oraz zalecaną literaturę. Wymaganiem kwalifikacyjnym dla tego stanowiska jest posiadanie wykształcenia wyższego. Preferowane są kierunku: matematyczne i ekonomiczne. Pożądane jest doświadczenie na podobnym stanowisku w firmie sektora finansowego, najlepiej w branży ubezpieczeniowej. Połączenie wysokich kwalifikacji i praktyki dają gwarancje efektywnej pracy. Bez znaczenia jest płeć osoby poszukującej pracy. Praktycznie mogą ją podejmować osoby w różnym wieku, wpisane do rejestru aktuariuszy. W pracy na tym stanowisku przydaje się znajomość języka angielskiego w mowie i piśmie, m.in. ze względu na zorientowanie międzynarodowych rynków finansowych, w tym ubezpieczeniowych. Bardzo dobra znajomość MS Office, w szczególności aplikacji Excel, Access, specjalistycznego oprogramowania 8
aktuarialnego - to umiejętności, bez których praca na tym stanowisku staje się wręcz niemożliwa. 6.Możliwości awansu Aktuariusz to zawód prestiżowy zaliczający się do stanowisk menadżerskich. Awansem może być objęcie funkcji członka zarządu, rady nadzorczej firmy, a także zdobywanie szerokiego międzynarodowego doświadczenia w firmach zagranicznych i organizacjach zrzeszających aktuariuszy. 7. Możliwości zatrudnienia oraz płace Ze względu na swoją wszechstronność aktuariusz znajduje zatrudnienie wszędzie tam, gdzie konieczne jest rozwiązywanie problemów finansowych i statystycznych. Choć tradycyjnie przypisywany jest do branży ubezpieczeniowej, to realia w ostatnich latach zmieniły się na tyle, że dziś aktuariusz może pracować we wszystkich instytucjach finansowych zarządzających ryzykiem. Osoby z tym zawodem znajdą zatrudnienie w firmach konsultingowych, instytucjach państwowych, bankach, korporacjach. Zapotrzebowanie na aktuariuszy jest bardzo duże, szczególnie na ich specjalistyczną wiedzę. Wysoka znajomość zasad zarządzania ryzykiem jest niezwykle przydatna również w sytuacjach kryzysów gospodarczych, występujących co jakiś czas w krajach na całym świecie. Zatem warto zainwestować w siebie. Wysokie zarobki rekompensują trudy przygotowań do zawodu. Aktuariusz - poza pracą w firmach, instytucjach publicznych, bankach, może też prowadzić własną firmę i świadczyć usługi aktuarialne na zlecenie. Nie jest łatwo zostać aktuariuszem, ale gra jest warta świeczki. Ponieważ takich specjalistów na rynku pracy jest niewielu, firmy nieustannie ich poszukują oferując wysokie wynagrodzenie. Zakłady ubezpieczeń mają wręcz obowiązek ich zatrudniania. Już niedługo może się więc okazać, że aktuariusze dołączą do grupy najbardziej poszukiwanych specjalistów na polskim rynku pracy. Według informacji 9
podawanych przez portale biznesowe ich zarobki sięgają zwykle 15 000 złotych miesięcznie, a zatem znacznie przekraczają średnią krajową. 8. Przydatne adresy Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy Al. Jana Pawła II 24 00-133 Warszawa tel.22 582 34 12 www.actuary.org.pl Letnia Szkoła Nauk Aktuarialnych Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych 00-241Warszawa ul. Długa 44/50 tel. 22 822 74 04 Międzynarodowe Stowarzyszenie Aktuarialne 800-150 Metcalfe Ottawa, ON K2P 1P1 KANADA tel: +1-613-236-0886, wew. 118 fax: +1-613-236-1386 e-mail.sekretariat@actuaries.org www.actuaries.org 9.Polecana literatura 1. Stanisława Ostasiewicz, Elementy aktuariatu, Wydawnictwo Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2003 2. Patrycja Kowalczyk, Ewa Poprawska, Wanda Ronka-Chmielowiec, Metody aktuarialne, Wydawnictwo Naukowe PWN 2006 3. Literatura zalecana do egzaminu aktuarialnego przez Komisję Nadzoru Finansowego - www.knf.gov. pl 10