Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie

Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

Opracowanie strategii: Joanna Perzanowska kontakt: perzanowska@iop.krakow.pl Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Torfowiska Orawsko - Nowotarskie została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach 2007-20011. Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2

SPIS TREŚCI Projekt Natura 2000 w Karpatach... 6 Strategie zarządzania założenia ogólne... 8 Opis obszaru... 9 Podstawy prawne, lokalizacja obszaru i granice... 9 Właściciele ziemi i odpowiedzialni (władający i zarządzający)... 9 Użytkowanie ziemi i działalność ludzka... 10 Istniejące plany... 11 Ogólna charakterystyka środowiska abiotycznego... 11 Stosunki wodne (w tym opis i wpływ sieci melioracji, rowów odwadniających)... 11 Geologia i gleby... 13 Dane geograficzne i klimatyczne... 13 Ogólne wnioski... 14 Opis przedmiotów ochrony... 15 Siedliska przyrodnicze... 15 Gatunki zwierząt... 18 Opis gatunków ptaków charakterystyka, rozmieszczenie, stan zachowania, zagrożenia, wpływ gospodarki... 18 Istniejące formy ochrony... 19 Zagrożenia i możliwości... 19 Zagrożenia siedlisk przyrodniczych... 19 Zagrożenia gatunków zwierząt... 21 Zagrożenia gatunków ptaków... 22 Cele i priorytety planu zarządzania... 23 Zadania i plan pracy... 24 Miejsca występowania siedlisk przyrodniczych planowane do podejmowania działań ochronnych - areał zajęty przez siedlisko... 24 Analiza problemów związanych z ochroną torfowisk (na przykładzie torfowiska Baligówka)... 24 Analiza kwestii związanych z utrzymaniem wody w obrębie kopuły torfowisk wysokich w obszarze Natura 2000 PLH120016 Torfowiska Orawsko Nowotarskie... 24 Analiza kwestii związanych z wydobyciem torfu na kopułach torfowisk wysokich w obszarze Natura 2000 PLH120016 Torfowiska Orawsko Nowotarskie... 26 Analiza kwestii związanych z zabezpieczeniem przeciwpożarowym kopuł torfowisk wysokich w obszarze Natura 2000 PLH120016 Torfowiska Orawsko- Nowotarskie... 28 Analiza problemów związanych z ochroną borów bagiennych... 29 Analiza problemów związanych z ochroną łąk świeżych... 29 Analiza problemów związanych z ochroną siedlisk nadrzecznych... 30 Zadania i plan pracy zestawienie... 30 Program ochrony gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, dla których ochrony obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich ma znaczenie... 35 Program ochrony gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, dla których ochrony obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich ma znaczenie... 36 ANALIZA SWOT - możliwości i zagrożenia związane z utworzeniem obszaru Natura 2000... 37 Program monitoringu... 38 Monitoring krótkoterminowy... 38 Monitoring długoterminowy... 38 Komunikacja... 40 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3

Postulaty mieszkańców... 40 Załączniki... 40 Załącznik 1. Historia Wspólnoty Leśnej Chyżne... 40 Załącznik 2. Historia Wspólnoty Leśnej Jabłonka... 41 Załącznik 3. Historia Urbaru Piekielnik... 43 Załącznik 4. Działalność nadleśnictwa Nowy Targ... 44 Załącznik 5. Urządzenia i melioracje wodne... 45 Załącznik 6. Charakterystyka siedlisk przyrodniczych... 46 Załącznik 7. Zagrożenia siedlisk przyrodniczych... 56 Załącznik 8. Charakterystyka i zagrożenia gatunków zwierząt, zalecenia ochronne... 61 Załącznik 9. Charakterystyka i zagrożenia gatunków ptaków, zalecenia ochronne... 70 Załącznik 10. Warunki utrzymania siedlisk przyrodniczych... 112 Załącznik 11. Lokalizacja i ocena stanu siedlisk przyrodniczych... 118 Załącznik 12. Oryginały pism z postulatami mieszkańców... 137 Załącznik 13. Analiza stanu siedliska 7110 * w rezerwacie Bór na Czerwonem (obszar Natura 2000 PLH120013 Torfowiska Orawsko - Nowotarskie). Raport z badań hydrologicznych i fitosocjologicznych zrealizowanych w ramach Programu Aktywnej Ochrony w Nadleśnictwie Nowy Targ PDF... 154 Literatura... 154 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4

W pracach zespołu udział wzięli: Cichocki Włodzimierz Muzeum Tatrzańskie, Zakopane Ciszek Jan- Gmina Czarny Dunajec Czepiel Tadeusz- sołtys, Załuczne Federa Janina Urząd Gminy Jabłonka Gawron Jan- sołtys, Pieniążkowice Głowacz Roman- Koło Łowieckie Jarończyk Michał Urząd Gminy Czarny Dunajec Kluska Stanisław- Spółdzielnia Leśna URBAR, Piekielnik Kotońska Bożena Małopolski Urząd Wojewódzki, Kraków Kozieł Zofia MZMiUM RNU, Nowy Targ Kramzowicz Wojciech Starostwo Powiatowe, Nowy Targ Łaciak Jan Wspólnota Leśna Chyżne Łajczak Adam Uniwersytet Śląski Łapka Józef Nadleśnictwo Nowy Targ Machaj Józef Wspólnota Leśna Jabłonka Miętus Stanisław radny, Czarny Dunajec Otręba Czesław- sołtys, Wróblówka Pańszczyk Kazimierz fotografik przyrody Nowy Targ Perzanowska Joanna Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Płaskociński Feliks Zakład Produkcji Torfowej Czarny Dunajec Rzeczkowski Ludwik fotografik przyrody Nowy Targ Skwara Mariusz Małopolski Urząd Wojewódzki, Kraków Socha Anna RZGW, Kraków Sroka Bogusław Zakład Produkcji Torfowej Czarny Dunajec Sroka Jan- sołtys, Koniówka Styrczula Andrzej- sołtys, Podczerwone Topór Jan sołtys, Cikówka Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5

Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000. Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura 2000. Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000. Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności. 1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach. 1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach. 1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony. 2.1. Program ochrony dużych drapieżników. 2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym. 2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ. 2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym. 2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja. 3.1. Programy edukacyjne. 3.2. Promocja projektu. 3.3. Koordynacja. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6

Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC120001 Tatry PLH120001 Babia Góra PLH120002 Czarna Orawa PLH120009 Kostrza PLH120013 Pieniny PLH120016 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH120018 Ostoja Gorczańska PLH120019 Ostoja Popradzka PLH120024 Dolina Białki PLH120025 Małe Pieniny PLH120043 Luboń Wielki PLH120078 Uroczysko Łopień PLH120094 Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH120052 Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC180001 Bieszczady PLH180011 Jasionka PLH180013 Góry Słonne PLH180014 Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH240023 Beskid Mały PLH240006 Beskid Żywiecki PLH240005 Beskid Śląski PLH240007 Kościół w Radziechowach PLH240008 Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7

Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8

sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja obszaru i granice W maju 2004 obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako obszar ochrony siedlisk, natomiast we wrześniu 2007 roku, jako obszar ochrony ptaków. Granice tych dwóch obszarów różnią się nieznacznie, więc ich opisy można potraktować łącznie. Obszar Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie położony jest w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim, na terenie trzech gmin: Jabłonka (28,5%), Czarny Dunajec (57,4%) i Nowy Targ (14,2%) (por. mapa). Powierzchnia wyznaczonego obszaru SOOS wynosi 8287,7 ha, a OSOP: 7944 ha. Ryc. 1. Położenie Torfowisk Orawsko-Nowotarskich na tle innych obszarów Natura 2000 w województwie małopolskim, w regionie alpejskim Sąsiaduje on z kilkoma obszarami Natura 2000, takimi jak: Czarna Orawa, Babia Góra, Tatry, z którymi powinna zostać zachowana łączność poprzez korytarze ekologiczne. Właściciele ziemi i odpowiedzialni (władający i zarządzający) Historie powołania Wspólnot Leśnych i Urbarialnych, na przykładzie Wspólnoty Leśnej Chyżne, Jabłonka i Wspólnoty Urbarialnej Piekielnik, a także opis ich gospodarowania w przeszłości i obecnie, zostały umieszczone odpowiednio w załącznikach 1, 2 i 3. Obecnie na terenie obszaru istnieje niezwykle skomplikowana struktura własności. Występują tu następujące formy własności: gromadzka, gminna, wspólnot religijnych, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9

skarbu państwa, wspólnot leśnych i wspólnot urbarialnych własność prywatna. Zdecydowanie przeważają różne formy własności prywatnej. Na terenie gminy Czarny Dunajec znaczący udział na własności gromadzka, gminna i wspólnotowa, a na terenie gminy Jabłonka własność wspólnotowa. Użytkowanie ziemi i działalność ludzka Obszar jest przede wszystkim użytkowany rolniczo, mimo że panują tu trudne warunki dla produkcji rolnej. Wynikają one z niskiej klasy gruntów, surowych warunków klimatycznych i znacznego rozdrobnienia gospodarstw. W granicach proponowanego obszaru Natura 2000 ponad połowę areału stanowią użytki rolne, zajmujące ok. 4450 ha. Większość z nich to łąki (2500 ha). Są to łąki świeże, rzadziej wilgotne, użytkowane zwykle jednokośnie, nawożone obornikiem i przepasane ekstensywnie (krowy i owce). Część łąk jest nie użytkowana od kilku, a nawet kilkunastu lat. W uprawach zbożowych dominuje owies i żyto, niekiedy jęczmień, ponadto sadzone są ziemniaki. Użytkowane rolniczo działki prywatne, łąki i pola orne, są zazwyczaj bardzo niewielkie, wąskie, długie; ich szerokość na terenach rolnych bardzo często nie przekracza kilku metrów. Na terenie obszaru tradycyjnie prowadzona jest hodowla owiec. W konsekwencji rozwija się wytwórczość regionalnych wyrobów: sery owcze, kuśnierstwo, kożusznikarstwo itp. Lasy, głównie iglaste, stanowią blisko 40% obszaru, zajmując ok. 3400 ha, położonych głównie w gminie Jabłonka. W większości są one własnością prywatną, ew. państwową, w zarządzie Lasów Państwowych, nadl. Nowy Targ. Część z nich pozostaje w zarządzie wspólnot poszczególnych wsi. Na podstawie ustawy o lasach nadzór nad gospodarka leśną w lasach niepaństwowych sprawuje Starosta Powiatu Nowotarskiego, który powierzył prowadzenie niektórych spraw z tego zakresu Nadleśniczemu Nadleśnictwa Nowy Targ. W imieniu Nadleśniczego nadzór w terenie sprawuje 2 specjalistów ds. lasów niepaństwowych oraz 1 leśniczy lasów państwowych. Lasy prywatne nie posiadają aktualnych uproszczonych planów urządzenia lasu, a zadania z zakresu gospodarki leśnej ustala Nadleśniczy w oparciu o porozumienie zawarte ze Starostą. Charakterystykę nadleśnictwa Nowy Targ zawiera załącznik 4, wraz z krótkim opisem prowadzonej gospodarki leśnej na terenie lasów Wspólnoty. Obszar nie ma większego znaczenia pod względem rybackim. Istnieje tu kilka stawów rybnych, potoki i rzeki, które mogą być miejscem pozyskania ryb dla celów sportowych i rekreacyjnych. Funkcjonuje tu też koło łowieckie Sabała. Na terenie obszaru występują znaczne złoża surowców pospolitych: żwiry, kruszywo naturalne, iły do produkcji ceramiki budowlanej oraz torf. Z większych zakładów funkcjonują tu Zakład Produkcji Torfowej Bór za Lasem (Czarny Dunajec) i Żwirownia (Długopole), Zakłady Stolarskiwe GRUSKA (Czarny Dunajec Baligówka). Powstaje też nowy zakład stolarski na obrzeżach lasu Baligówka. W granice obszaru nie zostały włączone tereny zabudowane, jednakże w okolicach Baligówki powstaje infrastruktura rekreacyjno-sportowa (ośrodki wypoczynkowe, korty, boiska itp.), na terenach przewidzianych w miejscowym planie zagospodarowania pod usługi rekreacyjne. Z racji swoich walorów krajobrazowo-przyrodniczych Kotlina Orawsko-Nowotarska stanowi doskonały teren turystyczno-rekereacyjny. Przede wszystkim istnieją tu świetne warunki dla rozwoju agroturystyki. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 10

Istniejące plany Dla rezerwatu Bór na Czerwonem został opracowany plan ochrony na lata 2006 do 2026. Jego zapisy powinny być wprost wykorzystane w planie ochrony obszaru Natura 2000 odnośnie zarządzania tą enklawą obszaru. Dla Gminy Czarny Dunajec został uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego w 2004 roku, a dla gminy Nowy Targ w 2007 roku. W gminie Jabłonka została sformułowana strategia rozwoju gminy i w 2006 roku uchwalono plan zagospodarowania dla fragmentów terenu gminy. Brak aktualnych, uproszczonych planów urządzania lasów dla Wspólnot Leśnych na tym terenie. Na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, w 2005 roku został przygotowany Pilotażowy plan zarządzania proponowanym obszarem Natura 2000: Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, dostępny w formie manuskryptu w Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie. W 2007 roku w ramach projektu polsko-angielsko-holenderskiego został opracowany Program współpracy na szczeblu lokalnym na rzecz ochrony obszaru Natura 2000, wydrukowany nakładem Ministerstwa Środowiska. Ogólna charakterystyka środowiska abiotycznego Stosunki wodne (w tym opis i wpływ sieci melioracji, rowów odwadniających) Urządzenia melioracyjne na obszarze Natura 2000 Torfowiska Orawsko - Nowotarskie Na terenach objętych planem Natura 2000 Torfowiska Orawsko Nowotarskie znajdują się urządzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych. Należy jednak odróżnić rowy odwadniające wykonane w celu odwodnienia terenów eksploatacyjnych torfu, nie zaliczane do urządzeń melioracyjnych, od urządzeń melioracyjnych wykonanych w celu poprawy stosunków wodnych na terenach użytkowanych rolniczo. Melioracje wodne na przedmiotowym terenie zostały wykonane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 11

Fot. 1. Rów opaskowy torfowiska Za Lasem Kaczmarka Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych i cieków wodnych leży w gestii państwa, natomiast melioracji szczegółowych tj. drenowań i rowów melioracyjnych właścicieli gruntów, którzy zrzeszeni są w spółkach wodno-melioracyjnch. Na przedmiotowym terenie istnieją trzy spółki tj. Gminna Spółka Wodno- Melioracyjna w: Jabłonce, Czarnym Dunajcu i Nowym Targu. Rolnicy na zebraniach Spółki uchwalają plan działania tj. które urządzenia i w jaki sposób będą konserwowane. Z uwagi na fakt, że wiele terenów jest nieużytkowanych, zaniechano na tych terenach w znacznej części konserwacji urządzeń melioracyjnych. Jeżeli natomiast mają być utrzymane użytki zielone (poza terenami siedlisk torfowiskowych), to należy również na tym terenie utrzymać i konserwować ciągi drenarskie oraz rowy melioracyjne, gdyż w przeciwnym razie dojdzie do zabagnienia terenu i w efekcie uniemożliwienia użytkowania łąk. Na terenie gminy Czarny Dunajec został wykonany obiekt mający służyć nawodnieniu 360 ha, w skład którego wchodzi doprowadzalnik długości 4600 mb i rowy rozprowadzające. Z uwagi, że w znacznej części tereny przestano użytkować rolniczo, zaprzestano też nawodnień, konserwacji i utrzymania urządzeń służących nawodnieniom. Po upewnieniu się o przydatności tych urządzeń do poprawy stanu siedlisk przyrodniczych z zał. I Dyrektywy Siedliskowej, należałoby odbudować, wyremontować te urządzenia, aby w razie potrzeby prowadzić nawodnienia, ewentualnie doprowadzać wodę jak najbliżej torfowiska. Wykaz cieków i urządzeń melioracyjnych będących w ewidencji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń wodnych rejon nadzoru Nowy Targ objętych planem Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie znajduje się w załączniku 5. Na wniosek zainteresowanych rolników i po spełnieniu wymagań określonych odrębnymi przepisami, dokonuje się zdjęć z ewidencji urządzeń melioracji szczegółowych rowów czy drenowań. Te, których funkcjonowanie pogarszałoby stan siedlisk przyrodniczych o charakterze wilgotnym (torfowiskowych), mogą wówczas zostać zasypane lub pozostawione do samoczynnego zarośnięcia. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 12

Geologia i gleby podłoże torfowisk Wszystkie torfowiska w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej rozwinęły się na podłożu bardzo słabo przepuszczalnej gliny o grubości około 2 m. Z kolei warstwa tej gliny zalega na przepuszczalnych żwirach tatrzańskich, które budują terasy wieku plejstoceńskiego i holoceńskiego oraz stożki glacifluwialne. Na rolę praktycznie nieprzepuszczalnej warstwy gliny w tworzeniu się torfowisk na tym obszarze zwracano już uwagę w XIX w. Geneza tej gliny nie została dotąd ostatecznie wyjaśniona, ale najprawdopodobniej została ona utworzona jeszcze podczas ostatniego glacjału (ok. 22-11 tys. lat temu) w warunkach zimnego klimatu peryglacjalnego, jaki panował w Kotlinie. Źródłem tej gliny były odsłonięte zwietrzeliny utworzone na podłożu fliszu karpackiego (Beskidy, Podhale), które wtedy nie były pokryte roślinnością i które podlegały erozji wietrznej, czyli deflacji. Akumulacja przewiewanego materiału pylastego zachodziła na wilgotnych pokrywach żwirów. W efekcie obszar zbudowany ze żwirów został pokryty warstwą gliny. ukształtowanie terenu zajętego przez torfowiska Torfowiska w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej rozwinęły się w lokalnych zagłębieniach terenu wyścielonych warstwą gliny, gdzie zwierciadło wody gruntowej zalega bardzo płytko, nawet na powierzchni terenu. Są to miejsca o minimalnym nachyleniu, więc woda ma utrudniony odpływ zarówno w pionie (w dół) (praktycznie nieprzepuszczalne podłoże) jak i w kierunku poziomym. Do miejsc, gdzie rozpoczął się proces torfotwórczy zaliczyć należy: opuszczone koryta rzek (koryto Czarnego Dunajca po zmianie jego biegu w kierunku wschodnim w okolicach miejscowości Czarny Dunajec), koryta płytkich cieków, leje źródłowe, obrzeża stożków napływowych, podnóża krawędzi teras, miejsca wypływu wód gruntowych. W takich miejscach, jako bardzo wilgotnych, rozpoczął się proces narastania torfowisk niskich zasilanych przez wysączające się wody gruntowe. Z upływem czasu w sprzyjających warunkach terenowych, na niektórych obszarach zajętych przez torfowiska niskie zaczęły się rozwijać torfowiska wysokie. Narastające kopuły torfowisk zamaskowały starszą morfologię terenu (kształt), niektóre sąsiadujące kopuły łączyły się z sobą tworząc większe obiekty o rozmiarach nawet do ponad 4 km (np. Puścizna Wielka). Wysokie torfowiska prowadzą własną gospodarkę wodną niezależną od uwilgocenia otoczenia, tzn. wykorzystują wyłącznie wody atmosferyczne. Jedynie ich okrajki są w dużym stopniu zaopatrywane przez wysączające się w otoczeniu wody gruntowe. Dużą rolę w uwilgacaniu okrajków mają cieki opływające kopuły torfowisk wysokich. O zasilaniu wyłącznie przez wody opadowe kopuł torfowisk świadczyć może położenie wielu takich obiektów na lokalnych działach wodnych. Opisany system zasilania torfowisk przez wodę został całkowicie zmieniony w wyniku eksploatacji torfu ze złoża oraz towarzyszących prac odwodnieniowych. Dane geograficzne i klimatyczne Warunki klimatyczne panujące w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej są wyjątkowo sprzyjające rozwojowi torfowisk. Cechami klimatu na tym obszarze są: chłodne sezony wegetacyjne (np. średnia temperatura lipca wynosi około 16 o C), wysokie sumy opadów rocznych (w granicach około 800-1000 mm), niewielkie parowanie. W efekcie zaznacza Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 13

się wyraźna nadwyżka opadów nad parowaniem. Znaczna ilość wody powodującej duże uwilgocenie powierzchni terenu, pochodzi z topnienia grubej pokrywy śniegu. Nawet podczas długotrwałych okresów bezdeszczowych, głównie późnym latem i wczesną jesienią (częsty wiatr halny), powierzchnia terenu w okolicach torfowisk jest co najmniej dostatecznie wilgotna. Dominuje jednak duże i bardzo duże uwilgocenie gruntu. Ogólne wnioski O rozwoju torfowisk w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej zadecydował splot wielu czynników środowiska abiotycznego. Są to: nieprzepuszczalne podłoże, minimalne nachylenia terenu, lokalne wklęsłe formy terenu, bardzo płytko występujące zwierciadło wód gruntowych, liczne wypływy tych wód uwilgotniające teren, wyraźna przewaga opadów nad parowaniem w sezonie wegetacyjnym, zasilanie przez topnienie śniegu. Fot. 2. Kotlina Orawska miejsce lokalizacji torfowisk. Spotykana opinia o dominacji czynników klimatycznych w rozwoju torfowisk na tym obszarze nie jest prawdziwa, gdyż co najmniej taką samą rolę odgrywają inne czynniki środowiskowe. Podobnie nieprawdziwa jest opinia o dominującym występowaniu torfowisk na tym obszarze na działach wodnych. Zdecydowana większość torfowisk ma inne położenie topograficzne. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 14

Opis przedmiotów ochrony Siedliska przyrodnicze Na terenie obszaru stwierdzono występowanie 12 typów siedlisk przyrodniczych z zał. I Dyrektywy Siedliskowej. Informacja o siedliskach przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej w obowiązującym Standardowym Formularzu Danych (w nawiasie proponowana zmiana oceny) Siedlisko 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 3230 Zarośla wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków 3240 Zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe 6430 Ziołorośla górskie i nadrzeczne 6510 niżowe łąki świeże (Arrhenatherion) Reprezentatywn ość Względna powierzchnia Stan zachowani a Ocena ogóln a A C A A A A A A A C A A A C B (C) A (B) D D 6520 - Górskie łąki kośne A B (C) B (C) A (B) *7110 Torfowiska wysokie z A B (C) B (C) A roślinnością torfotwórczą 7120 Torfowiska wysokie zdegenerowane, lecz zdolne do regeneracji 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae) 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae,) B B (C) B B A C B A B C B B (C) A C B C *91D0 Bory bagienne A C B A Siedliska najistotniejsze w obszarze Natura 2000, stanowiące podstawę jego wytypowania, to: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 15

siedliska torfowiskowe (kopuły torfowisk wysokich oraz inne torfowiska przejściowe, młaki) bory bagienne łąki świeże siedliska nadrzeczne Fot.5. Łąki ekstensywnie użytkowane Fot. 3. Kopuła torfowiska wysokiego Fot. 4. Bór bagienny Fot. 6. Zbiorowiska nadrzeczne Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 16

Cechy, dzięki którym w/w siedliska są uważane za cenne: Są to siedliska rzadkie w Polsce (zwłaszcza w południowej jej części), a także w Europie, Siedliska torfowiskowe, ze względu na sposób powstawania, raz zniszczone, są nie do odzyskania, Siedliska nadrzeczne wykazują wysoki stopień naturalności, Występuje tu szereg ciekawych gatunków roślin, związanych ze specyficznym siedliskiem torfowiskowym, w tym gatunki chronione prawnie, Jest to miejsce życia wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza bezkręgowców, które ze względu na ścisły związek z określonym typem siedliska, mają ograniczony zasięg występowania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 17

Gatunki zwierząt Z terenu obszaru Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie zostały podane następujące gatunki zwierząt z zał. II Dyrektywy Siedliskowej: Informacja o gatunkach zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obowiązującym Standardowym Formularzu Danych (w nawiasie proponowana zmiana oceny) Gatunek Populacja Stan zachowania siedliska skójka gruboskorupowa Unio crassus łątka ozdobna Coenagrion ornatum kumak górski Bombina variegata traszka karpacka Triturus montandoni koza złotawa Sabanejewia aurata wilk Canis lupus* wydra Lutra lutra Izolacja Ocena ogólna znaczenia obszaru dla zachowania gatunku w kraju C B C (B) C A A B A C B C C C B C C D D D * gatunki priorytetowe (czyli takie, za których zachowanie kraj ponosi szczególną odpowiedzialność) Rozmieszczenie znanych stanowisk gatunków (wraz z tymi, które kiedykolwiek były podawane z tego terenu) na obszarze Torfowiska Orawsko-Nowotarskie przedstawiono na mapie Występowanie gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej i załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich tylko w ograniczonym zakresie spełnia rolę w ochronie gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Został on wytypowany głównie w celu ochrony siedlisk wymienionych powyżej, natomiast wspomniane gatunki mimo, że mają tu swoje stanowiska, to na ogół nie tworzą tu istotnych w skali kraju populacji (z wyjątkiem łątki turzycowej, i do pewnego stopnia, gatunków płazów i skójki gruboskorupowej). Najczęściej gatunki te są znane z pojedynczych stwierdzeń, choć stan taki może wynikać z braku regularnych badań. W przypadku gatunków znanych z pojedynczych stanowisk w Polsce, fakt ich stwierdzenia na tym terenie, przy dobrze zachowanych ich siedliskach, był przesłanką do uznania obszaru za istotny dla ich ochrony. Opis gatunków ptaków charakterystyka, rozmieszczenie, stan zachowania, zagrożenia, wpływ gospodarki Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 18

Na obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich stwierdzono występowanie co najmniej 13 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (cietrzew, derkacz, bocian czarny, głuszec, jarząbek, żuraw, zimorodek, puchacz, włochatka, dzięcioł czarny, świergotek polny, muchołówka mała, gąsiorek), w tym 4 gatunków wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (cietrzew, głuszec, puchacz, włochatka). Torfowiska są najważniejszą w południowej Polsce ostoją cietrzewia (150-170 samców). Znaczna jest również, jak na siedliska górskie, liczebność derkacza (100-150 samców). Występuje tu też co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: bocian czarny i puchacz (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje bocian biały (gniazdujący jednak poza obszarem Natura 2000), oraz w niewielkiej liczebności - głuszec (PCK). Rozmieszczenie znanych stanowisk gatunków (wraz z tymi, które kiedykolwiek były podawane z tego terenu) na obszarze Torfowiska Orawsko-Nowotarskie przedstawiono na mapie Występowanie gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej i załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Istniejące formy ochrony Całość obszaru Natura 2000 znalazła się w obrębie utworzonego w 1997 roku Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego - obecnie Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu (Dziennik Urzędowy Woj. Małopolskiego nr 806 poz. 4862 Rozp. z 24 listopada 2006). Enklawę wyznaczonego obszaru Natura 2000 stanowi rezerwat przyrody Bór na Czerwonem, chroniony prawnie (od 1925 r, 2 ha, poszerzony w 1956 r do 46 ha). W roku 2003, rozporządzeniem wojewody małopolskiego, ponownie powiększono rezerwat, tym razem do 114,66 ha, obejmując ochroną także zbiorowiska leśne otaczające torfowisko. Od północnej, wschodniej i zachodniej strony utworzono też otulinę o powierzchni 68,4 ha. W rezerwacie obowiązuje ochrona ścisła. Zarządzającym rezerwatem jest Nadleśnictwo Nowy Targ, a nadzór merytoryczny nad nim pełni RDOŚ Kraków. Zagrożenia i możliwości Zagrożenia siedlisk przyrodniczych Siedliska torfowiskowe: Głównym zagrożeniem dla siedlisk torfowiskowych są: deficyt wodny - osuszanie torfowisk, które w znacznym stopniu jest wynikiem przygotowywania złóż torfowych do eksploatacji; wydobycie torfu Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 19

zarastanie kopuł torfowisk roślinnością krzewiastą i/lub drzewiastą (ew. łanowo rosnącymi gatunkami, jak trzcina, mozga czy trzcinnik), pośrednio związane z osuszaniem tych siedlisk; pożary; zanieczyszczenia wód (spływ ścieków do wód otaczających torfowiska) zaśmiecanie okrajków lub składowanie odpadków organicznych. nie uregulowane kwestie własności rolnicze użytkowanie okrajków/ torfowisk przejściowych jako łąk oraz ich zalesianie brzozą, sosną, świerkiem obecnie na niewielką skalę; problem może wystąpić w przypadku nasilenia się zjawiska. Największym zagrożeniem dla siedlisk torfowiskowych jest odwodnienie i osuszenie kopuł torfowisk oraz okrajków, pojawiające się głównie jako efekt przygotowania kopuł do wydobycia torfu. Problem ten w postaci pozyskiwania torfu przez mieszkańców na własne potrzeby (przede wszystkim na opał) był obserwowany na Torfowisku Baligówka (strona północna) oraz Torfowisku w Ludźmierzu Rogoźniku (Przymiarki), gdzie niedługo dojdzie do przekopania kopuły torfowiska w poprzek (czynność ta jest wykonywana przy użyciu koparek) oraz w północnej części Puścizny Wielkiej. Na Puściźnie Rękowiańskiej, torf wydobywany jest z wyrobisk o kształcie prostokątnych dołów, a cegiełki torfu suszą się w ich sąsiedztwie w stertach. W przypadku pozostałych torfowisk, wydobycie nie ma aż tak istotnego znaczenia (odbywa się na niedługich odcinkach, wzdłuż brzegów kopuły, a torf zwykle kopany jest ręcznie). Natomiast miejsce przemysłowego wydobycia torfu (obecnie 13 ha) na torfowisku Puścizna Wielka, poddano ocenie oddziaływania na środowisko i została wydana decyzja o warunkach dalszego prowadzenia działalności kopalni przedłużenie koncesji do 2020 roku. Siedliska leśne: Zagrożeniami potencjalnymi są: osuszanie wyrąb, niezgodny z racjonalną gospodarka leśną mechaniczne niszczenie runa w trakcie prac leśnych Specyficzne warunki środowiskowe wpływają na sposób prowadzenia gospodarki leśnej. Dotychczasowa praktyka pokazuje, że ekstensywny sposób gospodarowania w lasach na terenie obszaru, a zwłaszcza w partiach podmokłych lasów, jest zgodny z wymogami programu Natura 2000 i powinien być utrzymany. Gospodarowanie to winno być prowadzone w oparciu o uproszczone plany urządzenia lasu, a do czasu ich sporządzenia, o decyzje ustalające zadania z zakresu wyrębu drzew, ponownego założenia upraw leśnych, pielęgnowania i ochrony lasu. Szczegóły dotyczące sposobu i czasu wykonywania zabiegów gospodarczych muszą być dostosowane do możliwości, wynikających z uwarunkowań lokalnych. Pozostałe formy działalności ludzkiej, jak myślistwo, zbieranie jagód, brusznicy, żurawiny czy grzybów, obserwowane w obszarze, nie mają negatywnego wpływu na siedliska, o ile zostaną na obecnym poziomie i nie przybiorą charakteru masowego, powodującego mechaniczne niszczenie środowiska i nie przyczynią się do powstawania pożarów. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 20

Siedliska łąkowe: Zagrożenia siedlisk łąkowych wynikają przede wszystkim z: zaniechania ich użytkowania (prowadzi do zmiany charakteru łąk, które tracą walor jako siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, a następnie zarastania przez krzewy i drzewa), intensyfikacja użytkowania (podsiewanie wysokoproduktywnymi mieszankami traw, intensywne nawożenie prowadzi do ubożenia składu gatunkowego i bezwzględnej dominacji kilku gatunków traw), próby zalesiania (całkowita zmiana charakteru siedliska). Obecnie zaniechanie użytkowania rolniczego łąk sięga ok. 50 % areału, a w niektórych rejonach nawet więcej i wynika z nieopłacalności prowadzenia gospodarstw rolnych. Zmiana sytuacji może nastąpić w przypadku wprowadzenia odpowiednich płatności za działania rolno-środowiskowe (programy rolno-środowiskowe) przez Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Intensyfikacja użytkowania dotyczy niewielkiej części gruntów, na ogół położonych w bezpośrednim sąsiedztwie wsi. Zalesiane bywają na ogół grunty, na których zaprzestano użytkowania już od dłuższego czasu i zbiorowiska łąkowe uległy już znacznym przekształceniom w kierunku łąk ziołoroślowych. Siedliska nadrzeczne: Zagrożenia siedlisk nadrzecznych mogą wynikać z: regulacja koryta (wszelkie prace prowadzone w celu uregulowania koryta rzeki, w tym budowa progów, prowadzą do zaburzenia naturalnej dynamiki cieku i wpływają na zdolność do odnawiania się siedlisk nadbrzeżnych, które z natury są przystosowane do cyklicznych wezbrań wody). pobór żwiru (pobór z koryta rzeki górskiej jest czynnością nielegalną wg. aktualnie obowiązującego prawa) zaśmiecanie, zanieczyszczenie wód (brak kanalizacji w części wsi). Kamieńce nadrzeczne są miejscem wysypywania odpadów z pól, zgniłych bel siana i innych śmieci, a następnie ich palenia. Obserwowano także próby zalesienia ustalonych kamieńców, np. w sąsiedztwie mostu we Wróblówce modrzewiem, sosną, świerkiem i innymi gatunkami drzew. Zagrożenia gatunków zwierząt Nie stwierdzono występujących aktualnie zagrożeń dla gatunków, które mogłyby w istotny sposób wpłynąć na stan ich populacji, niemniej jednak, potencjalnie mogą na nie negatywnie wpływać następujące czynniki: Bezpośrednie zagrożenia gatunków Naturalne: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 21

zanik siedlisk w wyniku postępujących procesów sukcesji drapieżnictwo (kumak górski, traszka karpacka) Antropogeniczne: niszczenie siedlisk, rozjeżdżanie przez pojazdy (kumak górski, traszka karpacka; potencjalnie - wydra), niepokojenie w okresie rozrodu (zagrożenie potencjalne - wilk), kłusownictwo, zagryzienie przez psy (wydra), odstrzały (wilk, niedźwiedź). Odstrzały prowadzone są po stronie słowackiej na terenie Orawy; po polskiej stronie granicy należy ocenić pojemność siedliska dla wilków i utrzymywać populację na właściwym poziomie. Zagrożenia gatunków ptaków Dla dwóch, najważniejszych w obszarze gatunków: cietrzewia i derkacza, zidentyfikowane zagrożenia to: Wśród potencjalnych zagrożeń cietrzewia występujących w obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich wymienić można następujące czynniki, pod warunkiem ich intensyfikacji w przyszłości: osuszanie torfowisk (kopanie rowów melioracyjnych, kopanie żwiru w żwirowniach, regulowanie rzek) pozyskiwanie torfu, maszynowe i ręczne (przesuszenie, penetracja terenu, zubażanie bazy pokarmowej) pozyskiwanie mchu torfowca (mimo objęcia rodzaju Sphagnum sp. Ochroną, na tych terenach następuje coraz większe pozyskanie mchu, na coraz większym obszarze) antropopresja i penetracja ostoi (zbiór jagód, borówek, grzybów, żurawiny, jazda na rowerach górskich, pozyskiwanie torfu i mchu torfowca, pasterstwo, masowa turystyka, jazda na motocyklach) zbiór runa leśnego (w niektórych okolicach bardzo intensywny, pozbawia gatunek bazy pokarmowej) żwirownie powstające na terenie gminy Czarny Dunajec, powodujące dalsze przesuszenie terenu wywóz fekalii, odpadków, śmieci oraz innych nieczystości oraz odpadków na tereny tokowisk kłusownictwo (za pomocą pętlic czy broni palnej) wypuszczanie bażantów (przenoszenie chorób, konkurencja) wałęsające się psy penetrujące okolicę; prawdopodobnie drapieżnictwo ze strony lisa, kruka niszczące jaja i pisklęta zalesianie łąk wokół torfowisk. W przypadku derkacza, wśród zagrożeń potencjalnie wystepujących w obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich wymienić można następujące czynniki, pod warunkiem ich intensyfikacji w przyszłości: Utrata siedlisk gniazdowych w wyniku zmniejszania się powierzchni ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk. Część przesuszonych, otwartych łąk została porzucona przez użytkowników z powodów ekonomicznych i podlega zarastaniu w wyniku naturalnej sukcesji; Zalesianie nieużytkowanych łąk. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 22

. Mechanizacja rolnictwa, połączona z pewnymi formami wykonywania zabiegów agrotechnicznych (wprowadzenie szybkotnących kosiarek rotacyjnych, przyspieszenie terminów koszenia, metoda koszenia od peryferii do środka łąki) Postępujące osuszanie terenu spowodowane wykopywaniem rowów melioracyjnych, wydobywaniem żwiru, regulowaniem rzek itp. Presja drapieżników, w tym narastająca presja drapieżników czworonożnych (wałęsających się psów i kotów, lisa) oraz skrzydlatych (kruka, wrony siwej). Cele i priorytety planu zarządzania Celem niniejszego planu zarządzania jest zidentyfikowanie i opis głównych przedmiotów ochrony w obszarze Natura 2000 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, czynników im zagrażających oraz zaplanowanie działań ochronnych, przy pomocy których można im przeciwdziałać, jak również sposobów monitorowania stanu siedlisk i gatunków będących podstawą wyznaczenia obszaru. Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie utrzymanie dotychczasowej, tradycyjnej gospodarki rolnej i leśnej na terenie obszaru Natura 2000. Będzie ona sprzyjać utrzymaniu siedlisk przyrodniczych oraz gatunków i ich siedlisk we właściwym stanie ochrony 1. Podstawowym celem ochrony w obszarze Natura 2000 Torfowiska Orawsko- Nowotarskie jest zachowanie siedlisk torfowiskowych jako siedlisk bezleśnych we właściwym stanie uwodnienia oraz utrzymanie ich różnorodności gatunkowej. Obszar ten służyć ma także utrzymaniu kompleksu borów bagiennych we właściwym stanie ochrony, a więc silnie podmokłych, z utrzymaniem odpowiednich klas wiekowych drzewostanu i charakterystycznym runem. Celem ochrony siedlisk łąkowych powinno być zachowanie zróżnicowania gatunkowego tych siedlisk i charakterystycznej dla nich fizjonomii. Siedliska nadrzeczne, wymagające ochrony biernej, powinny być utrzymane w wyniku zachowania naturalności koryta i przepływów wody. W przypadku wszystkich tych typów sedlisk powinien zostać utrzymany także ich aktualny areał. 1 Zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej, właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych oznacza, Ŝe: naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się; zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuŝszej perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, Ŝe zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości; stan ochrony typowych dla niego gatunków równieŝ jest właściwy. W przypadku gatunków, analogicznie, właściwy stan ochrony oznacza, Ŝe: dynamika populacji gatunku wskazuje na jego Ŝywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez dłuŝszy czas; naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości; istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duŝe siedlisko, by utrzymać populację gatunku w dłuŝszej perspektywie czasowej. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 23

Utrzymanie populacji gatunków zwierząt, w tym także ptaków oraz ich siedlisk jest zależne od stanu zachowania siedlisk przyrodniczych w obszarze ich właściwy stan zachowania gwarantuje utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk gatunków. Zadania i plan pracy Miejsca występowania siedlisk przyrodniczych planowane do podejmowania działań ochronnych - areał zajęty przez siedlisko Miejsca występowania oraz zasięg poszczególnych typów siedlisk przyrodniczych przedstawiono na Mapie rozmieszczenia siedlisk (por. załączniki). a. siedliska torfowiskowe Siedliska o kodach 7110 i 7120 - torfowiska wysokie żywe i zdegenerowane, zidentyfikowano w 13 miejscach na terenie obszaru, są to mniej lub bardziej wypukłe kopuły torfowisk. Łącznie zajmują one ponad 600 ha. b. siedliska borów bagiennych Siedlisko 91D0 to przede wszystkim kompleks borów w okolicach Chyżnego Jabłonki i na południu, wzdłuż granicy państwa oraz fragmenty kopuł torfowisk wysokich, zarośnięte sosną drzewokosą Pinus rhaetica i kosodrzewiną Pinus mugo. Ich powierzchnia łączna była pierwotnie szacowana na ok. 1300 ha, ale w roku 2008 przeprowadzono kartowanie siedlisk borowych i wyniki tej pracy wskazują na znacznie mniejszy areał tego siedliska w obszarze. c. siedliska łąkowe Kompleksy łąkowe rozmieszczone są pomiędzy kopułami torfowisk oraz na terenach w pobliżu zabudowy poszczególnych miejscowości. Łącznie zajmują one areał ponad 1500 ha, choć są w różny sposób użytkowane, a co za tym idzie, prezentują różne stadia sukcesyjne. d. siedliska nadrzeczne Siedliska przyrodnicze związane z rzekami, w obszarze Torfowiska Orawsko- Nowotarskie reprezentowane są przede wszystkim przez płaty występujące nad Czarnym Dunajcem, na odcinku Wróblówka Długopole. Mają one postać wąskich, wydłużonych pasów, biegnących wzdłuż rzeki. Ich powierzchnia to ponad 8 ha. Analiza problemów związanych z ochroną torfowisk (na przykładzie torfowiska Baligówka) Analiza kwestii związanych z utrzymaniem wody w obrębie kopuły torfowisk wysokich w obszarze Natura 2000 PLH120016 Torfowiska Orawsko Nowotarskie Najważniejsze w przypadku torfowisk są kwestie dotyczące uwodnienia i odpowiednio wysokiego poziomu wód. Konieczne jest więc podjęcie działań, które doprowadzą do zatrzymania, bądź zmniejszenia odpływu wody z torfowisk. Do zachowania wysokiego uwodnienia terenu powinny doprowadzić następujące działania: 1. Wykonanie zastawek na rowach odwadniających Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 24

2. Zasypywanie zbędnych rowów odwadniających, ale utrzymanie w stanie drożności rowu tzw. doprowadzalnika do torfowiska (polepszenie stanu nawodnienia torfowiska). 3. Usunięcie drzew (różnych gatunków) rosnących na kopule torfowisk. Należy założyć, że eksploatacja torfu docelowo zostanie zaprzestana na obszarze Natura 2000 i działania przygotowawcze do tej działalności, prowadzące do odwodnienia złoża, nie będą podejmowane. Z uwagi na brak możliwości wykonania równocześnie wszystkich niezbędnych działań na całym obszarze PLH120016 Torfowisk Orawsko Nowotarskich (zbyt duży areał implikujący bardzo wysokie koszty, skomplikowane kwestie własności, problemy formalno-prawne), skoncentrowano się na torfowisku Baligówka, na którym najłatwiej będzie uzyskać stosowne uzgodnienia. Sukcesywnie, działania takie trzeba będzie rozszerzyć na pozostałe torfowiska. Wykonanie zastawek Wykonanie zastawek zaplanowano na torfowisku Baligówka w ilości ok. 3 szt./ha. Zaplanowano wykonanie zastawek stałych drewnianych, wykorzystując materiał drzewny powstały w skutek usunięcia drzew z kopuły torfowiska. Zaplanowano również wykonanie jednej zastawki ruchomej betonowej na jedynym rowie znajdującym się poza kopułą torfowiska, który pełni funkcję doprowadzalnika wody do torfowiska. Zabieg byłby wykonywany przez właścicieli. Jedynie w przypadku braku znalezienia wykonawcy wśród właścicieli zostanie wybrana firma zewnętrzna. Należy uwzględnić także konieczność uzyskania odpowiedniej dokumentacji (w tym projektowej) oraz spełnienia procedur wymaganych w przepisach Prawa budowlanego oraz Prawa wodnego. Wymogi zależą m.in. od charakteru cieku czy jest to rów melioracyjny, czy ciek wodny, czy rów zdjęty z ewidencji. Prace zaplanowano wykonywać sukcesywnie przez 10 lat, polegałyby one na wykonaniu zastawek i ich utrzymaniu i konserwacji. Należy również zastanowić się nad pozyskaniem środków nad dalszą konserwacją i utrzymaniem zastawek. Zaplanowano na wykonywanie tych prac koszt jednostkowy w ilości 150 zł/ dzień. Zasypywanie rowów odwadniających Zabieg ma na celu zatrzymanie i ograniczenie odpływu wody z torfowiska Baligówka. Zasypanie rowów odwadniających zaplanowano przeprowadzić na kopule torfowiska w odległości ok. 30 m od strony okrajka. Rowy odwadniające zlokalizowane na okrajkach torfowiska będą przeznaczone do zasypania jedynie po przeprowadzeniu analizy wykorzystania rolniczego terenów przylegających do kopuły torfowisk, z uwagi na fakt, iż część łąk pozostaje w gospodarczym wykorzystaniu. Ewentualnie należy zastanowić się nad zapłatą odszkodowań właścicielom łąk w przypadku zasypania rowów odwadniających. Prace zaplanowano wykonać sukcesywnie w przeciągu 10 lat. Planowany zabieg byłby wykonywany przez właścicieli. Jedynie w przypadku braku znalezienia wykonawcy wśród właścicieli zostanie wybrana firma zewnętrzna. Na zabieg zaplanowano przeznaczyć ok. 4500 zł (30 dni x 150 zł dniówka). Rowy byłyby zasypywane masą torfową powstałą z zabiegu w punkcie 2 i materiałem drzewnym powstałym z zabiegu z pkt 1. Ewentualnie w przypadku braku wystarczającej ilości materiału należy wykorzystać inny materiał pochodzenia naturalnego. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 25