Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego we Włoszech
Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=815 Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2
Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 6 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 9 Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej?... 9 Co obejmuje ubezpieczenie?... 9 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?...10 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby...12 Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...12 Co obejmuje ubezpieczenie?...12 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...12 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...13 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?...13 Co obejmuje ubezpieczenie?...13 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.14 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...15 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...15 Co obejmuje ubezpieczenie?...15 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...16 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...17 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...17 Co obejmuje ubezpieczenie?...18 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...19 Rozdział VII: Renty rodzinne...20 Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej?...20 Co obejmuje ubezpieczenie?...20 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...20 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych...22 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...22 Co obejmuje ubezpieczenie?...22 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...24 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...25 Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych?...25 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...25 Rozdział X: Bezrobocie...27 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...27 Co obejmuje ubezpieczenie?...27 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...29 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...30 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...30 Co obejmuje ubezpieczenie?...30 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 30 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...31 Kiedy osoba uprawniona ma prawo do opieki długoterminowej?...31 Co obejmuje ubezpieczenie?...31 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...31 Lipiec 2012 r 3
Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...33 Lipiec 2012 r 4
Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie Prawodawstwo włoskie przewiduje następujące działy systemu zabezpieczenia społecznego: emerytury, świadczenia z tytułu inwalidztwa, renty rodzinne, świadczenia z tytułu bezrobocia, wcześniejsze emerytury, świadczenia rodzinne, świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa, a także świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wszyscy pracownicy wykonujący pracę zarobkową na terytorium Włoch są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Pracownicy najemni zarówno sektora prywatnego, jak i publicznego muszą być zarejestrowani w systemie powszechnego ubezpieczenia obowiązkowego (tzw. AGO, Assicurazione Generale Obbligatoria). Większość wymienionych wyżej świadczeń, zarządzanych w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia obowiązkowego, jest przyznawana pracownikom w następujących kategoriach: pracownicy najemni sektora prywatnego, osoby prowadzące działalność na własny rachunek, w tym handlowcy, rzemieślnicy, właściciele sklepów, rolnicy, najemcy oraz pracownicy pozornie samozatrudnieni (parasubordinati), a także pracownicy podejmujący pracę nierejestrowaną; wszystkie te kategorie pracowników są zarejestrowane w INPS (państwowy zakład zabezpieczenia społecznego). Od stycznia 2012 r. w INPS zarejestrowani są również urzędnicy służby cywilnej, do niedawna zarejestrowani w dawnym INPDAP, a także pracownicy sektora rozrywkowego i sportowcy, do niedawna zarejestrowani w dawnym ENPALS. INPS zarządza również szeregiem specjalnych funduszy ubezpieczeń dla niektórych kategorii pracowników, m.in. pracowników kolei i linii tramwajowych, pracowników urzędów skarbowych, służb celnych, przedsiębiorstw telekomunikacyjnych, prywatnych przedsiębiorstw gazowych, osób duchownych oraz personelu latającego lotnictwa cywilnego. Inne specjalne systemy i fundusze emerytalno-rentowe zajmują się pobieraniem składek i przyznawaniem świadczeń dla pracowników takich kategorii jak: dziennikarze (zarejestrowani w INPGI) i przedstawiciele wolnych zawodów, np. prawnicy, lekarze, inżynierowie, architekci itd. Każda z tych kategorii pracowników jest zarejestrowana we własnym specjalnym systemie i funduszu emerytalno-rentowym. Systemem ubezpieczeń, który zapewnia ochronę pracowników w przypadku chorób zawodowych, uszczerbku na zdrowiu lub śmierci w miejscu pracy, finansowanym ze składek pracowników, zarządza INAL (narodowy zakład ubezpieczeń od wypadków przy pracy). W ramach tego systemu przyznawane są świadczenia tymczasowe lub renty dożywotnie z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu, a także świadczenia z tytułu śmierci. System zapewnia również uzależnione od oceny zasobów finansowych zasiłki dochodowe oraz świadczenia z tytułu opieki długoterminowej, udzielane rodzinom i osobom potrzebującym w zależności od wieku, poziomu dochodów i stopnia niepełnosprawności fizycznej. Te świadczenia socjalne są finansowane z podatków ogólnych i są wypłacane przez INPS albo przez właściwe urzędy gminy. Lipiec 2012 r 5
Rzeczowych świadczeń zdrowotnych udziela państwowa służba zdrowia (Servizio Sanitario Nazionale) i są one finansowane z podatków ogólnych. Zarządzanie tymi świadczeniami odbywa się na szczeblu regionalnym. Ponieważ powszechny system obowiązkowy, którym zarządza INPS, obejmuje zabezpieczeniem społecznym blisko 90% ludności ubezpieczonej zgodnie z włoskim prawodawstwem w zakresie zabezpieczenia społecznego, w dalszej części dokumentu ze szczególną uwagą zostaną przedstawione główne działania wspomnianego systemu. Nie zabraknie również ogólnych informacji na temat pozostałych systemów: bardziej szczegółowe informacje można znaleźć na stronach internetowych odpowiednich instytucji. Organizacja ochrony socjalnej Wymienione wyżej instytucje zabezpieczenia społecznego i fundusze zawodowe zajmują się zarówno gromadzeniem składek, jak i udzielaniem świadczeń. Wdrażając ustawodawstwo w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, podmioty te działają pod przewodnictwem i nadzorem właściwych organów ministerialnych: ministerstwa pracy i polityki społecznej (Ministero del Lavoro e delle Politiche Sociali), ministerstwa gospodarki i finansów (Ministero dell Economia e Finanza) oraz ministerstwa zdrowia (Ministero della Salute). Udzielanie w szczególności rzeczowych świadczeń zdrowotnych i chorobowych należy do zakresu kompetencji ministerstwa zdrowia (Ministero della Salute), które zarządza zasobami, rozdzielając je między władze regionalne i lokalne, które odpowiadają za udzielanie świadczeń w lokalnych zakładach opieki zdrowotnej (tzw. Aziende Sanitarie Locali) i zapewniają minimalne świadczenia, czyli podstawowe standardy/poziomy opieki zdrowotnej (LEA, Livelli Essenziali di Assistenza). Finansowanie Włoski system zabezpieczenia społecznego jest finansowany ze składek na ubezpieczenie krajowe opłacanych przez pracodawców i pracowników, a także z ogólnych dochodów podatkowych. Państwowa służba zdrowia (Servizio Sanitario Nazionale) jest finansowana przez wszystkie osoby zamieszkujące we Włoszech z podatków ogólnych. Rejestracja w obowiązkowym powszechnym systemie zabezpieczenia społecznego W przypadku pracowników najemnych, wszystkie konieczne formalności załatwi pracodawca. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek mają obowiązek zarejestrować się we właściwej instytucji zabezpieczenia społecznego. Wpłaty obowiązkowe Pracownicy najemni Wysokość składek pracowników najemnych oblicza się jako procent wynagrodzenia. Wykaz stawek jest określony w przepisach prawa. Stawki są każdorazowo uzależnione od sektora, w którym działa przedsiębiorstwo (przemysł, handel, rzemiosło, kredyty, Lipiec 2012 r 6
ubezpieczenia itd.) oraz od poziomu kwalifikacji, ich liczebności, lokalizacji przedsiębiorstwa itp. Przy określaniu podstawy wymiaru składek, za wynagrodzenie uznaje się wszystko, co pracownik otrzymuje od pracodawcy w ramach stosunku pracy, zarówno w formie pieniężnej, jak i rzeczowej, przed potrąceniem podatku, z wyjątkiem jedynie pozycji zwolnionych na mocy obowiązujących przepisów. Jednolite wynagrodzenie (godzinowe, dzienne lub miesięczne, w zależności od rodzaju stosunku pracy) nie może być niższe od progu ustalonego dla kategorii, do której należy pracownik. To pracodawca odprowadza składki do właściwej instytucji zabezpieczenia społecznego. Zasadniczo składki opłaca się co miesiąc. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek Składkę osób prowadzących działalność na własny rachunek oblicza się w oparciu o całe wynagrodzenie z pracy zawodowej zgłoszone dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych (IRPEF) w roku, którego składka dotyczy. Specjalne przepisy obowiązują w odniesieniu do niektórych kategorii osób prowadzących działalność na własny rachunek: członkowie rodziny osoby prowadzącej działalność na własny rachunek, którzy uczestniczą w tej działalności (opłacają składki obniżonej wysokości do momentu ukończenia 21. roku życia); rolnicy, właściciele sklepów oraz dzierżawcy (opłacają składki, których wysokość jest proporcjonalna do średniego dochodu podlegającego opodatkowaniu, określanego co roku przepisami). Wpłaty dobrowolne Składki na ubezpieczenie społeczne mogą być również odprowadzane dobrowolnie przez osoby ubezpieczone przerywające bądź zaprzestające działalności zawodowej jako pracownicy najemni lub osoby prowadzące działalność na własny rachunek. Osoby te mogą zachować lub poszerzyć prawa przysługujące im z tytułu ubezpieczenia emerytalno-rentowego, jeśli nadal będą dobrowolnie odprowadzać składki, które ustawa traktuje na równi ze składkami obowiązkowymi. Aby uzyskać odpowiednie uprawnienia, należy opłacać składki przez co najmniej pięć lat w całym okresie życia zawodowego lub przez trzy lata w ciągu pięciu lat poprzedzających rok złożenia wniosku o dobrowolną lub opcjonalną kontynuację ubezpieczenia. W przypadku niektórych kategorii pracowników (pracownicy sezonowi, osoby pracujące w niepełnym wymiarze czasu pracy, pracownicy pozornie samozatrudnieni tzw. parasubordinati) obowiązuje wymóg opłacania składek przez co najmniej jeden rok w ciągu pięciu lat poprzedzających rok złożenia wniosku. Można spełnić wymagane warunki w zakresie okresów składkowych, dodając do siebie okresy odprowadzania składek w charakterze pracownika najemnego oraz osoby prowadzącej działalność na własny rachunek. Pracownicy parasubordinati (pozornie samozatrudnieni), mogą otrzymać zezwolenie na dalsze odprowadzanie składek, na zasadzie dobrowolności, do konkretnego funduszu emerytalnego (tzw. gestione separata, co oznacza, że fundusz stosuje własne warunki kwalifikujące) w okresach, w których nie wykonuje żadnej działalności zarobkowej. Odprowadzanie składek na zasadzie dobrowolności w celu wypełnienia przewidzianych warunków kwalifikujących do ubezpieczenia może mieć miejsce również podczas: urlopu rodzicielskiego (rodzice, którzy zaprzestali pracy, aby wychowywać swoje dziecko w wieku od trzech do ośmiu lat); okresów urlopu rodziców na opiekę nad chorym dzieckiem. Lipiec 2012 r 7
Kwotę składki ustala się na podstawie średniego wynagrodzenia w ciągu roku poprzedzającego rok, w którym wydano pozwolenie. Określa się wysokość minimalną wynoszącą 40% podstawowej renty i emerytury, zgodnie ze zmianami przepisów na dzień 1 stycznia każdego roku. Wpłaty dokonane dla klasy niższej niż przyznana pociągają za sobą proporcjonalną redukcję liczby składek odprowadzanych co tydzień, które stały się rzeczywiście wymagalne. Składki odprowadza się co kwartał. Spłata okresów nieskładkowych W niektórych przypadkach dana osoba może płacić składki, aby spłacić okresy, w których nie była ubezpieczona. Jest to np. możliwe w przypadku trwających studiów wyższych, a także okresów pracy za granicą, w krajach, z którymi Włochy nie podpisały umowy w zakresie zabezpieczenia społecznego. Jeżeli dana osoba opłacała składki na ubezpieczenie przez okres co najmniej pięciu lat, może również spłacić okresy nieskładkowe, w których nie pracowała, aby opiekować się dzieckiem lub niepełnosprawnym członkiem rodziny. Okresy uznane za składkowe W niektórych przypadkach okresy składkowe mogą zostać uznane za okresy ubezpieczenia, mimo że składki nie były odprowadzane. Okresy uznawane za składkowe mogą zostać uwzględnione zarówno w celu uzyskania prawa do emerytury lub renty, jak i podniesienia jej wysokości. Niemniej okresy choroby oraz te, podczas których pobierany był zasiłek dla bezrobotnych nie mogą być uwzględniane przy ocenie warunków niezbędnych do uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Składki mogą być kredytowane w następujących przypadkach: służba wojskowa i przemieszczenie jednostki; prześladowania na tle politycznym lub rasowym; choroba lub wypadek przy pracy; bezrobocie; choroba; zachorowanie na gruźlicę; ciąża i poród; urlop rodzicielski; klęski żywiołowe; łączenie składek w przypadku pracowników o obniżonej zdolności do pracy; opieka nad członkami rodziny ze znacznym stopniem niepełnosprawności; umowy w sprawie redukcji czasu pracy (contratti di solidarietà); dobrowolne oddawanie krwi; specjalny urlop na sprawowanie funkcji publicznych lub związkowych, prace społecznie użyteczne i roboty publiczne. Lipiec 2012 r 8
Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej? Usługi w zakresie opieki zdrowotnej świadczy się w oparciu o kryterium miejsca zamieszkania. Z usług tych mogą korzystać wszystkie osoby zarejestrowane w lokalnych zakładach opieki zdrowotnej (Azienda sanitaria locale) oraz wszystkie osoby kwalifikujące się na podstawie mających zastosowanie przepisów prawa krajowego i europejskiego. Wszyscy obywatele włoscy zamieszkujący we Włoszech oraz wszystkie osoby należące do systemu ubezpieczeń zdrowotnych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, zatrudnione we Włoszech, a także osoby pozostające na ich utrzymaniu, są objęte opieką medyczną. Co obejmuje ubezpieczenie? Pacjenci otrzymują bezpłatnie leczenie lub leki w lokalnych zakładach opieki zdrowotnej, gabinetach lekarskich lub aptekach należących do systemu opieki zdrowotnej bądź sami pokrywają koszty świadczeń, które następnie są im zwracane. Większość leków znajduje się w wykazach farmaceutów, w których dzieli się je na dwie kategorie. Pierwsza obejmuje leki w pełni nieodpłatne stosowane w nagłych przypadkach, w leczeniu chorób o wysokim stopniu ryzyka, a także schorzeń powodujących inwalidztwo i przewlekłych. W przypadku leków z drugiej kategorii, konieczne jest pokrycie części ceny bezpośrednio u farmaceuty w momencie ich zakupu. Za każdą receptę wystawianą przez lekarza pobierana jest minimalna opłata. Jeżeli lekarz przepisze lek niefigurujący na liście środków farmaceutycznych, pacjent będzie musiał pokryć jego koszt w całości. Przewidziane jest współfinansowanie badań diagnostycznych i laboratoryjnych przez ubezpieczonego. Opieka szpitalna jest jednak bezpłatna w szpitalach publicznych i w prywatnych klinikach, które zawarły umowę z publiczną służbą zdrowia (Servizio Sanitario Nazionale, SSN). Do hospitalizacji konieczne jest skierowanie od lekarza, przy czym nie dotyczy to nagłych przypadków. Na przyjęcie do kontraktowych placówek leczniczych musi uprzednio wyrazić zgodę lokalny ośrodek zdrowia. Hospitalizacja jest nieodpłatna. Wyposażenie ponadstandardowe (pokój jednoosobowy, telefon, telewizja) jest dodatkowo płatne. W szczególności, jeżeli chodzi o rzeczowe świadczenia macierzyńskie, lokalne przychodnie lekarskie świadczą bezpośrednio i bezpłatnie podstawową opiekę położniczą, w tym przeprowadzają wszelkie badania przed zajściem w ciążę i przed porodem. Opieki w powyższym zakresie może udzielić położna, która podpisała umowę z państwowa służbą zdrowia (Servizio Sanitario Nazionale, SSN), również w domu pacjentki. Jeżeli dochód rodziny nie przekracza określonej ustawowo kwoty rocznej, bezpłatne są także badania lekarskie i analizy laboratoryjne dla matek i ich dzieci poniżej szóstego roku życia. Chociaż gwarantowane świadczenia minimalne są takie same na całym terytorium Włoch, między regionami mogą występować niewielkie różnice w odniesieniu do warunków i sposobów płatności za świadczenia medyczne, farmaceutyczne i uzupełniające, co wynika z faktu, że regiony włoskie posiadają znaczną autonomię w tej dziedzinie. Lipiec 2012 r 9
Dostępna opieka medyczna obejmuje: usługi lekarza rodzinnego świadczone poza szpitalem; opiekę pediatryczną, położniczą I ginekologiczną; usługi specjalistyczne (w tym opiekę dentystyczną) w przychodniach publicznych i przychodniach prywatnych, które podpisały umowę z publiczną służbą zdrowia; hospitalizację ( w tym w przypadku porodu) w szpitalach publicznych, klinikach itp. oraz w placówkach prywatnych, które podpisały umowę z publiczną służbą zdrowia; leki i wyroby farmaceutyczne na podstawie recepty wydanej przez lekarza rodzinnego lub specjalistę, który jest zatrudniony w publicznej służbie zdrowia lub przez nią akredytowany. Świadczenia dla pacjentów chorujących na gruźlicę Osobom chorym na gruźlicę przysługują specjalne uprawnienia, również do świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa. W ramach systemu specjalnego mieszczą się opieka medyczna i świadczenia pieniężne. Pracownicy i członkowie rodzin, którzy cierpią na gruźlicę są uprawnieni do niektórych warunkowych świadczeń pieniężnych, o ile ubezpieczony opłacał składki przez co najmniej rok w trakcie całego okresu kariery zawodowej. Pozostałe świadczenia uzupełniające Państwowy system opieki zdrowotnej obejmuje również specjalne świadczenia uzupełniające. Świadczenia uzupełniające mają najczęściej charakter pośredni i tylko część ich kosztów podlega refundacji. Opieka pediatry przysługuje do 12. roku życia. Obejmuje ona zabiegi terapii cieplnej, specjalne leczenie ortopedyczne, protezy i niektóre podstawowe świadczenia diagnostyczne. Aby móc korzystać ze świadczeń uzupełniających, należy złożyć w lokalnym ośrodku zdrowia wniosek, załączając do niego opinię lekarza prowadzącego. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Podstawową opiekę medyczną świadczą lokalne zakłady opieki zdrowotnej (Azienda sanitaria locale). Należą one do systemu publicznej służby zdrowia (Servizio Sanitario Nazionale, SSN). Należy udać się do lokalnego zakładu opieki zdrowotnej, aby zarejestrować się w systemie i otrzymać kartę ubezpieczenia zdrowotnego (Tessera Sanitaria). Pracownicy najemni lub osoby prowadzące działalność na własny rachunek mogą się zarejestrować, kiedy rozpoczną opłacanie składek we włoskim systemie ubezpieczeń krajowych. Zarejestrowani mogą wybrać lekarza we własnym regionie z listy lekarzy posiadających umowy z państwową służbą zdrowia. Aby uzyskać podstawową opiekę medyczną, należy skonsultować się bezpośrednio z lekarzem publicznej służby zdrowia w odpowiednim lokalnym zakładzie opieki zdrowotnej lub w innej placówce zatwierdzonej w systemie publicznej służby zdrowia. Dana osoba musi pójść do lekarza, na którego liście jest zarejestrowana, bądź, w razie jego nieobecności, do lekarza zastępującego. Jeżeli pacjent znajduje się tymczasowo poza miejscem zamieszkania lub pobytu, może w nagłych przypadkach zwrócić się do każdego lekarza publicznej służby zdrowia. W takich sytuacjach pacjent pokrywa koszty leczenia, które zostaną zwrócone zgodnie z cennikiem usług w zakresie opieki Lipiec 2012 r 10
zdrowotnej. Istnieją dyżurne placówki medyczne, do których można się zwracać w nagłych przypadkach w nocy, w niedzielę oraz w dni wolne od pracy. W przypadku przeprowadzenia się do nowej miejscowości należy zarejestrować się w tamtejszym zakładzie opieki zdrowotnej. W przypadku osób pracujących na morzu lub w lotnictwie cywilnym, świadczenia zdrowotne znajdują się w gestii specjalnego wydziału w ministerstwie zdrowia (Ufficio di sanità marittima ed aerea). Biura lokalnych zakładów opieki zdrowotnej wraz z danymi kontaktowymi znajdują się na stronie internetowej ministerstwa zdrowia: http://www.salute.gov.it/infosalute/infosalutehome.jsp Lipiec 2012 r 11
Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Świadczenia pieniężne z tytułu choroby są to świadczenia wypłacane pracownikom najemnym w formie dziennego zasiłku, który zastępuje wynagrodzenie utracone na skutek choroby. Wynagrodzenie to wypłaca się począwszy od czwartego dnia choroby (pierwsze trzy dni nie są objęte ubezpieczeniem, z wyjątkiem przypadków nawrotu choroby) przez maksymalny okres 180 dni w ciągu roku kalendarzowego. Inne kryteria mają zastosowanie do pracowników zatrudnionych na czas określony. Co obejmuje ubezpieczenie? Za wyjątkiem niektórych kategorii pracowników, zasiłek wypłaca bezpośrednio pracodawca, potrącając jego wysokość od kwoty składki, jaka powinna zostać odprowadzona do narodowego zakładu zabezpieczenia społecznego (Istituto Nazionale della Previdenza Sociale, INPS). Wysokość świadczenia wynosi zasadniczo 50% wynagrodzenia danego pracownika, przez pierwsze dwadzieścia dni choroby, a następnie wzrasta do 66,66%. W przypadku gruźlicy nie obowiązuje ograniczenie czasowe w okresie leczenia, ale ma zastosowanie maksymalny okres dwóch lat w przypadku zasiłku przyznawanego po pobycie w sanatorium, a także w przypadku zasiłku na leczenie (odnawialnego co dwa lata). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Lekarz musi przesłać zaświadczenie w formie elektronicznej do INPS oraz wydać jego kopię pracownikowi. Pracodawca ma dostęp do informacji na temat stanu zdrowia pracownika wyłącznie po zalogowaniu się za pomocą kodu PIN. Jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli pracodawca stwierdza się, że nieobecność pracownika jest nieuzasadniona, traci on całość uprawnień do świadczenia z tytułu choroby przez maksymalny okres dziesięciu dni oraz 50% w pozostałym okresie w przypadku ponownej nieobecności w pracy. Zasiłek nie jest wypłacany za dni spóźnienia w dostarczeniu zaświadczenia lekarskiego. Lipiec 2012 r 12
Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Prawo nakłada na kobiety pracujące lub, w stosownych przypadkach, ojców (zob. poniżej) obowiązek/prawo do płatnego, 5-miesięcznego urlopu macierzyńskiego (ojcowskiego) przed porodem i po porodzie. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia z tytułu macierzyństwa zasadniczo obejmują płatny urlop, do którego są uprawnione ciężarne pracownice najemne. W rzeczywistości mają one obowiązek zaprzestać pracy na dwa miesiące przed planowaną datą porodu i przez trzy miesiące od momentu, w którym poród rzeczywiście nastąpił. Ewentualnie mogą one zdecydować się na zaprzestanie pracy na jeden miesiąc przed porodem i cztery miesiące po urodzeniu dziecka pod warunkiem uzyskania zgody przez lekarza. W szczególnych przypadkach (zgon lub ciężka choroba matki, porzucenie dziecka itp.) przysługują ojcu, który opiekuje się dzieckiem zamiast matki. Pracownice, prowadzące działalność na własny rachunek, a także wykonujące wolne zawody oraz pracownice pracujące na podstawie nietypowych umów na czas określony, zarejestrowane w oddzielnym systemie emerytalno-rentowym INPS nie mają obowiązku zaprzestania pracy. Świadczenia są wypłacane także pracownikom, którzy adoptują dzieci lub sprawują opiekę zastępczą nad dziećmi poniżej 6. roku życia (lub 18. roku życia w przypadku adopcji międzynarodowej lub opieki zastępczej przed adopcją), przez maksymalny okres trzech miesięcy. W obowiązkowym okresie urlopu macierzyńskiego świadczenie wynosi 80% wynagrodzenia. INPS wypłaca również kobietom prowadzącym działalność na własny rachunek (kobiety będące rolnikami, dzierżawcami, handlowcami i właścicielkami sklepów) bezpośrednie dzienne świadczenie z tytułu macierzyństwa na dwa miesiące przed planowaną datą porodu i trzy miesiące od momentu, w którym poród rzeczywiście nastąpił. Zasadniczo wspomniane świadczenia są wypłacane bezpośrednio przez pracodawcę i odliczane od kwoty, którą należy odprowadzić do państwowego zakładu zabezpieczenia społecznego (Istituto Nazionale delle Previdenza Sociale, INPS) z tytułu składek. Jeżeli chodzi o urlop rodzicielski, do osiągnięcia przez dziecko ósmego roku życia, ojciec i matka pracujący jako pracownicy najemni mają prawo do nieobecności w pracy, również jednoczesnej, przez maksymalny okres jedenastu miesięcy. Podobnie w przypadku adopcji lub umieszczenia w rodzinie zastępczej. Ojciec może korzystać z urlopu także w trakcie obowiązkowego urlopu matki oraz urlopu matki na karmienie. Matki, które prowadzą działalność na własny rachunek są również uprawnione do urlopu rodzicielskiego, ale wynosi on trzy miesiące w ciągu pierwszego roku życia Lipiec 2012 r 13
dziecka. Jeżeli korzystają z takiego urlopu, muszą przerwać pracę do czasu jego zakończenia. W czasie urlopu rodzicielskiego wypłacane jest świadczenie, w wysokości 30% wynagrodzenia lub zwyczajowego wynagrodzenia, wypłaca się obojgu rodzicom przez maksymalny okres sześciu miesięcy w ciągu pierwszych trzech lat życia dziecka (w przypadku dzieci adoptowanych i objętych opieką rodziny zastępczej, w okresie pierwszych trzech lat przebywania z rodziną). Po upływie sześciu miesięcy (do osiągnięcia przez dziecko ósmego roku życia), zasiłek nadal przysługuje, pod warunkiem, że indywidualny dochód rodzica występującego o zasiłek nie przekracza dwuipółkrotności kwoty minimalnej emerytury z tytułu wysługi lat obowiązującej w danym momencie. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Wnioski o urlop macierzyński i rodzicielski należy kierować zarówno do pracodawcy, jak i INPS. Jeżeli wniosek o przyznanie świadczenia dotyczy przerw na karmienie, należy go złożyć wyłącznie pracodawcy wraz z odpowiednim zaświadczeniem wydanym przez lekarza opiekującego się dzieckiem oraz własną deklaracją, w której stwierdza się, że drugi rodzic dziecka nie korzysta z takich samych przerw w tym samym czasie. Lipiec 2012 r 14
Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Wszyscy pracownicy najemni, jak również niektóre kategorie osób prowadzących działalność na własny rachunek (rolnicy indywidualni, dzierżawcy, rzemieślnicy, przedsiębiorcy), są ubezpieczeni od ryzyka inwalidztwa. Osoby wykonujące wolny zawód (lekarze itp.) są również uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale zasady obowiązujące w tym sektorze różnią się znacznie między sobą w zależności od rodzaju ubezpieczenia. Zasiłek inwalidzki Wszyscy ubezpieczeni pracownicy, których zdolność do pracy trwale zmniejszyła się o więcej niż dwie trzecie i które osiągnęły co najmniej pięcioletni okres składkowy, przy czym trzy lata z tego okresu stały się wymagalne w ciągu pięciu lat poprzedzających złożenie wniosku o przyznanie zasiłku, mogą ubiegać się o zasiłek inwalidzki. Zasiłek ten jest wypłacany maksymalnie przez 3 lata, ale okres ten można przedłużyć o kolejne okresy tej samej długości. Po przeprowadzeniu ponownej oceny uprawnienia do zasiłku na podstawie trzech badań lekarskich na wniosek zainteresowanego i po przedłużeniu wypłaty zasiłku o dwa kolejne okresy, zasiłek może zostać przyznany na czas nieokreślony. Zasiłek inwalidzki wiąże się zatem z długim okresem obserwacji pracownika niezdolnego do pracy pod kątem możliwości odzyskania sprawności. Nie przechodzi na osoby pozostałe przy życiu. Renta z tytułu niezdolności do pracy Do otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy uprawniony jest ubezpieczony niepełnosprawny pracownik, w przypadku którego została orzeczona trwała niezdolność do wykonywania działań w zakresie jego zdolności, wynikająca z ułomności lub niepełnosprawności fizycznej lub umysłowej. Warunkiem przyznania renty jest co najmniej 5-letni okres składkowy, z czego trzy lata w ciągu ostatnich pięciu lat przed złożeniem odpowiedniego wniosku, jak również brak jakichkolwiek innych źródeł dochodów, w tym wynagrodzenia z tytułu działalności prowadzonej na własny rachunek oraz świadczeń z tytułu bezrobocia. Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przeniesiona na osoby pozostałe przy życiu po zmarłej osobie pobierającej rentę i po osiągnięciu wieku emerytalnego jest zastępowana emeryturą. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie obejmuje dwa przypadki: inwalidztwo i niepełnosprawność, w zależności od przedstawionych powyżej warunków kwalifikujących. Warto nadmienić, że: W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego zasiłek inwalidzki przechodzi w emeryturę, o ile osoba uprawniona spełnia warunki w zakresie ubezpieczenia i Lipiec 2012 r 15
składek oraz pod warunkiem, że nastąpiło ustanie stosunku pracy, jeśli osoba uprawniona wykonywała wcześniej pracę najemną. Okresy pobierania zasiłku, w ciągu których osoba uprawniona nie prowadziła żadnej działalności zawodowej są również brane pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczenia, ale nie przy wyliczaniu jego kwoty; zwykły zasiłek inwalidzki przyznany w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie podlega kumulacji z dożywotnią rentą przyznaną w następstwie tego samego wydarzenia skutkującego inwalidztwem, do wysokości samej renty. Bardziej korzystne zasady zabezpieczenia społecznego sprzed dnia 1 września 1995 r. obowiązują nadal i będą uchylane w miarę wprowadzania poprawek w przyszłości. Ponadto od dnia 1 września 1995 r., jeżeli zasiłek inwalidzki jest wypłacany beneficjentowi, który czerpie dochód z pracy za wynagrodzeniem, pracy niezależnej lub prowadzonej działalności, którego wysokość przekracza określony próg, kwota zasiłku zostaje zmniejszona o 25%-50%. Również w tym przypadku bardziej korzystne przepisy obowiązujące przed dniem 1 września 1995 r. pozostają wiążące, przy czym zostaną stopniowo zniesione wraz z wdrożeniem planowanych ulepszeń. rentę z tytułu niezdolności do pracy oblicza się na podstawie kwoty zasiłku inwalidzkiego oraz dodatku proporcjonalnie do liczby lat składkowych, które uzyskałby uprawniony, gdyby pracowało aż do osiągnięcia wieku emerytalnego. Renta ta nie jest kompatybilna z dochodami z tytułu pracy najemnej ani działalności prowadzonej na własny rachunek, świadczeniem z tytułu bezrobocia ani z innymi zasiłkami zastępującymi lub uzupełniającymi uzyskane dochody; osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy, które wskutek wypadku przy pracy nie mogą wykonywać podstawowych codziennych czynności są również uprawnione do comiesięcznego zasiłku z tytułu opieki indywidualnej (assegno di assistenza personale e continuativa), którego wysokość przewidziano w ramach systemu obowiązkowego ubezpieczenia od wypadków przy pracy i chorób zawodowych, którym zarządza narodowy zakład ubezpieczeń od wypadków przy pracy (INAIL). Do wniosku należy załączyć dokumentację medyczną dotyczącą stanu zdrowia osoby składającej wniosek. Jest to świadczenie składkowe i nie podlega kumulacji z zasiłkiem socjalnym wypłacanym przez INPS. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? Wniosek o świadczenie z tytułu inwalidztwa i niezdolności do pracy należy składać do właściwej instytucji. Formularze są dostępne na stronach internetowych właściwych instytucji; wnioski należy przesyłać elektronicznie. Nieodpłatną pomoc zapewniają urzędnicy Patronati. Świadczenia z tytułu inwalidztwa oraz renty z tytułu niezdolności do pracy są wypłacane od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wniosek lub w którym wystąpiło zdarzenie. Lipiec 2012 r 16
Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Ustawa o reformie emerytalnej nr 214 z dnia 22 grudnia 2011 r. ograniczyła możliwości korzystania ze świadczeń emerytalnych do dwóch rodzajów świadczeń: emerytury i wcześniejszej emerytury. Zmiany wprowadzone na mocy nowej ustawy obejmują: podwyższenie wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury, z zastrzeżeniem dalszego podwyższania odpowiednio do zmian średniego dalszego trwania życia, oraz elastyczność możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. Od 1 stycznia 2012 r. obowiązuje minimalny wiek emerytalny dla mężczyzn (pracowników sektora prywatnego, urzędników służby cywilnej i mężczyzn prowadzących działalność na własny rachunek), natomiast dla urzędniczek służby cywilnej wynosi on 66 lat. W odniesieniu do kobiet zatrudnionych w sektorze prywatnym wiek emerytalny ustalono na 62 lata (dla kobiet prowadzących działalność na własny rachunek: 63 lata i 6 miesięcy), ale będzie on stopniowo zwiększany aż do 66 lat w 2018 r. Obowiązujące dawniej renty przedemerytalne i renty uprzywilejowane te ostatnie były przyznawane w systemie kwot (na podstawie składek i wieku), a ich wypłata była odroczona zgodnie z ustalonymi programami odroczeń (tzw. okienkami ) zostały zlikwidowane, a zastąpiła je wcześniejsza emerytura, w której również obowiązuje elastyczny przedział wiekowy, ograniczający dostępność wcześniejszego przechodzenia na emeryturę (przedział wiekowy od 66 62 lat dla kobiet do 70 lat; pracownicy najemni w tym wieku mogą zdecydować, czy chcą zakończyć swoją aktywność zawodową). W celu wspierania aktywności osób starszych od wieku uzależniono współczynniki przekształceń stosowane przy obliczaniu wysokości świadczeń (im wyższy wiek, tym wyższa kwota emerytury). Nadal istnieje możliwość przejścia na emeryturę bez względu na wiek. Taką możliwość daje wcześniejsza emerytura, o ile ubezpieczony może się wykazać minimalną historią ubezpieczeniową, która dla mężczyzn wynosi 42 lata i 1 miesiąc, a dla kobiet 41 lat i 1 miesiąc. Ten wielkości również będą podwyższane odpowiednio do zmian średniego dalszego trwania życia. Dodatkowo, jeśli ubezpieczony będzie się ubiegał o wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem 62. roku życia, stosowana będzie sankcja w postaci obniżenia wysokości emerytury. Wspomniane dostosowanie do średniego dalszego trwania życia zarówno warunków składkowych, jak i wiekowych podlega zmianom co trzy lata do 2018 r., a po 2019 r. co dwa lata. Pracownicy najemni ubezpieczeni wyłącznie w składkowym systemie emerytalnym (tj. ci, którzy przed 31 grudnia 1995 r. nie mieli żadnego pełnego okresu składkowego) mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury w wieku 63 lat, o ile mają co najmniej 20 lat ważnych składek i świadczenie, które miałoby im przysługiwać, wynosi co najmniej 150% zasiłku socjalnego w bieżącym roku. Lipiec 2012 r 17
Składkowy system obliczeń Od 1 stycznia 2012 r. w odniesieniu do wszystkich ubezpieczonych pracowników najemnych i wszystkich okresów ubezpieczenia zakończonych od stycznia 2012 r. obowiązuje składkowy system obliczeń. System ten umożliwia przekształcenie zgromadzonych składek w świadczenia emerytalne z zastosowaniem współczynników przekształceń ustalanych odpowiednio do wieku emeryta i jego średniego dalszego trwania życia. Dokładniej mówiąc, nowe współczynniki przekształceń mieszczą się w przedziale od 6,38% do 8,41% (im starszy wnioskodawca, tym wyższa emerytura zostanie mu przyznana). Ta metoda obliczeń (tzw. Sistema Contributivo, obliczanie emerytury na podstawie składek), po raz pierwszy wprowadzona w ustawie nr 335/1995, jest już stosowana w odniesieniu do tych pracowników najemnych, których historia ubezpieczeniowa rozpoczęła się 1 stycznia 1996 r. lub po tej dacie. W tym systemie obliczeń składki są wpłacane na indywidualny rachunek ubezpieczeniowy pracownika najemnego i są pobierane według określonej stawki uzależnionej od kategorii pracownika najemnego. Zgromadzone w ten sposób dochody (składki osób pracujących) są co roku rewaloryzowane z zastosowaniem średniej pięcioletniej stopy PKB obliczonej przez ISTAT (włoski Instytut Statystyczny) w odniesieniu do pięciu lat poprzedzających rok, którego dotyczy dana rewaloryzacja. Obliczoną w ten sposób wielkość (wpłacony kapitał powiększony o kwotę z aktualizacji, tzw. montante contributivo) mnoży się przez współczynnik przekształcenia powiązany z wiekiem pracownika najemnego w momencie wystąpienia o emeryturę. Emerytury wypłacane w tym systemie nie mogą być powiększane o uzupełnienie emerytury minimalnej (zob. niżej). Co obejmuje ubezpieczenie? Wszyscy pracownicy najemni, osoby prowadzące działalność na własny rachunek (rolnicy, dzierżawcy, właściciele drobnych gospodarstw, handlowcy, właściciele sklepów) oraz przedstawiciele wolnych zawodów są ubezpieczeni od ryzyka utraty zdolności do pracy z uwagi na wiek i mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury lub emerytury pod warunkiem spełnienia określonych warunków. Warunki te podlegają stopniowej harmonizacji, której celem jest wyeliminowanie różnic uzależnionych od płci i sektora zatrudnienia (np. do 2018 r. wszyscy ubezpieczeni pracownicy najemni będą musieli ukończyć 66 lat, żeby uzyskać prawo do emerytury).. Ponieważ zastosowanie składkowego systemu obliczeń spowoduje obniżenie wysokości emerytur, które nie będą podwyższane do momentu osiągnięcia emerytury minimalnej, emerytura będzie przyznawana pod warunkiem, że będzie ją można przyznać w wysokości równej wartości progowej, wynoszącej co najmniej 150% kwoty obecnego zasiłku socjalnego. Z kolei wcześniejsza emerytura będzie przyznawana tylko pod warunkiem posiadania co najmniej 20 pełnych lat składek oraz emerytury progowej wynoszącej co najmniej 280% kwoty zasiłku socjalnego. Emerytura minimalna Pracownicy najemni, którzy przystąpili do ubezpieczenia po 1 stycznia 1996 r., nie mają prawa do ustawowej emerytury minimalnej. W związku z tym do wysokości Lipiec 2012 r 18
emerytury minimalnej mogą być podwyższane wyłącznie emerytury wypłacane w ramach systemu bazującego na wynagrodzeniach. Świadczenie to jest przyznawane na podstawie oceny zasobów finansowych, więc aby móc z niego skorzystać, dochód ubezpieczonego lub jego gospodarstwa domowego (tj. dochód ubezpieczonego i jego współmałżonka) nie może przekraczać określonych wartości granicznych, ustalanych co roku (pułapy dochodów wynoszą, odpowiednio, 6 247,00 EUR i 18 741,00 EUR). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Wnioski o świadczenia emerytalne należy kierować bezpośrednio do właściwej instytucji zabezpieczenia społecznego. Formularze są dostępne na stronie internetowej odpowiedniej instytucji; wnioski należy przesyłać elektronicznie. Nieodpłatną pomoc zapewniają urzędnicy Patronat. Lipiec 2012 r 19
Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej? Renta rodzinna jest wypłacana niektórym członkom rodziny zmarłego: tzw. renta z możliwością przejścia na osoby trzecie (pensione di reversibilità) jest przyznawana, jeżeli zmarły emeryt pobierał emeryturę lub rentę bezpośrednią lub tzw. rentę pośrednią (pensione indiretta). Renta pośrednia jest przyznawana, jeżeli w chwili śmierci pracownik nie pobierał emerytury ani renty bezpośredniej, ale był w pełni uprawniony, w odniesieniu do wymogów dotyczących ubezpieczenia i składek, do pobierania zwykłego zasiłku inwalidzkiego lub renty z tytułu niezdolności do pracy bądź emerytury. Członkowie rodziny uprawnieni do renty to: współmałżonek oraz wszystkie dzieci, które w chwili śmierci ubezpieczonego są niepełnoletnie, pobierają naukę lub są niepełnosprawne; rodzice, których wiek w chwili śmierci ubezpieczonego wynosi co najmniej 65 lat, którzy nie pobierają emerytury lub renty i pozostają na utrzymaniu ubezpieczonego, jeżeli przy życiu nie pozostaje współmałżonek ani dzieci, a jeżeli tak, nie kwalifikują się do otrzymywania świadczenia; nieżonaci bracia i niezamężne siostry, którzy w chwili śmierci ubezpieczonego są niepełnosprawni, nie pobierają bezpośredniej ani pośredniej emerytury lub renty oraz pozostają na utrzymaniu ubezpieczonego, jeżeli przy życiu nie pozostaje współmałżonek, dzieci ani rodzice, a jeżeli tak, nie kwalifikują się do otrzymywania świadczenia. Co obejmuje ubezpieczenie? Stawka bezpośredniej renty rodzinnej wynosi 60% dla współmałżonka pozostałego przy życiu i 20% na każde dziecko. Rodzice i rodzeństwo, którym przysługuje renta, otrzymują po 15%. Suma wszystkich części renty rodzinnej nie może przekraczać 100% bezpośredniej emerytury lub renty. Jeżeli chodzi o emerytury lub renty wypłacane po dniu 1 września 1995 r., procent wzrasta do 60%-70% w przypadku jednego dziecka oraz do 80% w przypadku dwojga dzieci. Od dnia 1 września 1995 r. kwota renty rodzinnej może zostać obniżona o 25%, 40% lub 50%, jeżeli dochód beneficjenta przekracza określony próg. Również od powyższej daty renty rodzinne wypłacane z obowiązkowego powszechnego ubezpieczenia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie mogą być pobierane jednocześnie z dożywotnią rentą z tytułu tego samego zdarzenia, do kwoty renty (wypłacanej przez INAIL). Bardziej korzystne zasady zabezpieczenia społecznego, które weszły w życie przed dniem 1 września 1995 r. obowiązują nadal i będą wycofywane w miarę wprowadzania poprawek w przyszłości. Rentę przyznaje się na wniosek począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po zgonie emeryta/rencisty lub ubezpieczonego. W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej? Wnioski o rentę rodzinną należy kierować bezpośrednio do właściwej instytucji zabezpieczenia społecznego. Formularze są dostępne na stronie internetowej Lipiec 2012 r 20
odpowiedniej instytucji; wnioski należy przesyłać elektronicznie. Nieodpłatną pomoc zapewniają urzędnicy Patronati. Lipiec 2012 r 21
Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Wszystkie ubezpieczone osoby prowadzące działalność na własny rachunek i pracownicy najemni, prowadzący określonego typu działalność zawodową lub gospodarczą, która zgodnie z włoskim prawem może skutkować wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi, są ubezpieczeni od tych ryzyk. Przepisy szczegółowe rozszerzyły ochronę ubezpieczeniową na kolejne kategorie pracowników (np. pracowników na stanowiskach kierowniczych, zawodowych sportowców, pracowników z kategorii parasubordinati oraz osoby wykonujące wyłącznie prace domowe (tzw. ubezpieczenie gospodyń domowych). Termin choroba zawodowa oznacza zdarzenia znajdujące się w odpowiednim wykazie oraz każdą inną chorobę, w przypadku której pracownik może udowodnić, że jest ona skutkiem wykonywanej pracy. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczony pracownik, który jest ofiarą wypadku przy pracy lub cierpi na chorobę zawodową, ma prawo do opieki medycznej, świadczeń pieniężnych i świadczeń uzupełniających przyznawanych przez INAIL (narodowy zakład ubezpieczeń od wypadków przy pracy). Poza opieką medyczną, opisaną w części dotyczącej opieki zdrowotnej, poniższe świadczenia z tytułu opieki zdrowotnej stanowią obszar wyłącznych kompetencji INAIL: protezy i sprzęt medyczny; zabiegi terapii cieplnej (hydroterapię i kąpiele błotne) oraz pobyty w uzdrowiskach; kontrole lekarskie i zaświadczenia od lekarzy medycyny sądowej; pierwsza pomoc ambulatoryjna, świadczona we współpracy z regionami. Świadczenia pieniężne obejmują: zasiłek dzienny z tytułu całkowitej czasowej niezdolności do pracy; rentę z tytułu trwałej niezdolności do pracy; świadczenie z tytułu trwałego pogorszenia stanu zdrowia fizycznego lub umysłowego, tzw. uszczerbku biologicznego ; dodatek do renty bezpośredniej, wypłacany przez cały okres rehabilitacji; świadczenie tymczasowe z tytułu pylicy krzemowej i azbestowej; rentę rodzinną; świadczenie z tytułu śmierci; comiesięczny zasiłek z tytułu opieki indywidualnej (assegno di assistenza personale e continuativa); Lipiec 2012 r 22
specjalny rodzinny zasiłek miesięczny, przyznawany osobom pozostałym przy życiu po śmierci osoby pobierającej rentę z tytułu trwałej niezdolności do pracy (nawet jeśli śmierć nie była związana z wykonywaną pracą). Najistotniejsze świadczenia pieniężne są dokładniej omówione poniżej. Socjalne świadczenia uzupełniające obejmują: świadczenie z tytułu niezdolności do zatrudnienia, przyznawane niepełnosprawnym pracownikom najemnym, którzy nie mogą znaleźć zatrudnienia w żadnym sektorze ze względu na poważną niepełnosprawność fizyczną; dodatek na koniec roku, czyli dodatek przyznawany osobom niepełnosprawnym, których ocena stopnia niezdolności do pracy zawiera się w przedziale od 80% do 100%. Zasiłek dzienny z tytułu całkowitej czasowej niezdolności do pracy Świadczenie jest wypłacane od czwartego dnia od daty wypadku lub wystąpienia choroby do momentu wyzdrowienia. Kwota świadczenia jest równa 60% dziennego wynagrodzenia z 15 dni poprzedzających wystąpienie niezdolności do pracy, do 90. dnia urlopu. Od 91. dnia wynosi 75% dziennego wynagrodzenia. Renta z tytułu trwałej niezdolności do pracy świadczenie jest wypłacane w formie jednorazowej wypłaty, jeżeli oceniono, że poniesiony uszczerbek wynosi od 6% do 15%, a w formie dożywotniej renty, jeżeli poniesiony uszczerbek wynosi co najmniej 16%. Jeżeli uszczerbek na zdrowiu danej osoby jest równy 16% lub wyższy, uznaje się, że ma także wpływ na zdolność tej osoby do uzyskiwania wynagrodzenia, w związku z czym, w takich przypadkach, świadczenie przyznaje się, aby pokryć skutki zmniejszonego dochodu oraz obniżonej jakości życia. Kwotę renty wylicza się, biorąc pod uwagę wynagrodzenie pobierane w ciągu roku poprzedzającego datę wypadku lub wystąpienia choroby oraz stopień niezdolności do pracy. Renty z tytułu trwałej niezdolności do pracy podlegają corocznej rewaloryzacji na dzień 1 lipca na mocy dekretu ministerialnego; stopa rewaloryzacji jest uzależniona od wskaźnika cen konsumpcyjnych. Stopień niezdolności do pracy może zostać poddany ponownej ocenie z urzędu lub na wniosek pracownika w każdej chwili w ciągu pierwszych dwóch lat, a następnie w odstępach przynajmniej rocznych. Do wniosku o ponowną ocenę należy załączyć zaświadczenie lekarskie. Kwotę renty zwiększa się o 1/20 na każde pozostające na utrzymaniu dziecko. Comiesięczny zasiłek z tytułu opieki indywidualnej Osobie wykazującej trwałą całkowitą niezdolność do pracy, która wymaga ciągłej opieki przy wykonywaniu nawet najbardziej podstawowych codziennych czynności przyznaje się miesięczny zasiłek z tytułu opieki świadczonej przez osobę trzecią, o ile opieka ta nie jest świadczona bezpośrednio przez INAIL, przez szpital, w którym Lipiec 2012 r 23
przebywa osoba pobierająca zasiłek lub przez inny podmiot. Zasiłek ten stanowi dodatek do renty z tytułu niezdolności do pracy. Renta rodzinna Osobom pozostałym przy życiu po śmierci pracownika, spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, wypłaca się miesięczną rentę obliczaną jako procent ostatniego rocznego wynagrodzenia tego pracownika. Odsetek ten wynosi odpowiednio: 50% w przypadku współmałżonków pozostałych przy życiu; 20% na każde dziecko poniżej 18. roku życia. Osoby te są uprawnione do renty do ukończenia 21. roku życia, jeżeli pobierają naukę w szkole średniej, oraz do ukończenia 26 roku życia, jeżeli studiują na uniwersytecie; 40% na każde dziecko, jeżeli zmarło oboje rodziców. Jeśli zmarły nie pozostawił współmałżonka ani dzieci: 20% przyznaje się każdemu z rodziców, jeżeli pozostawali na utrzymaniu ubezpieczonego w chwili jego śmierci; 20% przyznaje się każdemu bratu i siostrze, jeżeli pozostawali na utrzymaniu ubezpieczonego w chwili jego śmierci. Świadczenia z tytułu śmierci INAIL wypłaca jednorazowe świadczenie z tytułu śmierci na rzecz osób pozostałych przy życiu, które wykażą, że musiały ponieść dodatkowe koszty w związku ze śmiercią ubezpieczonego w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (1 936,80 EUR). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? W razie wypadku przy pracy, pracownik musi niezwłocznie zawiadomić swojego pracodawcę. Jeżeli w wyniku wypadku dana osoba odniosła obrażenia wymagające ponad trzydniowego leczenia, pracodawca musi powiadomić INAIL w terminie dwóch dni od przyjęcia zdarzenia do wiadomości. Od 1 stycznia 2010 r. odpowiednie wnioski mogą być składane do INAIL wyłącznie drogą elektroniczną przy zastosowaniu procedury internetowej, bezpośrednio przez wnioskodawcę lub członka jego rodziny, lub za pośrednictwem tzw. patronati (upoważnione ośrodki świadczące porady/pomoc prawną i praktyczną w zakresie składania wniosków o świadczenia), których pomoc jest bezpłatna. Zawiadomienie o wypadku można przesyłać do INAIL elektronicznie z następującej strony internetowej: http://www.inail.it. Wypadki śmiertelne muszą zostać zgłoszone w terminie 24 godzin. Choroby zawodowe należy zgłaszać pracodawcy w terminie 15 dni od zachorowania. Pracodawca ma z kolei obowiązek zawiadomić INAIL w terminie 5 dni od otrzymania odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego. W razie braku terminowego zawiadomienia ubezpieczony pracownik najemny ma trzy lata na ubieganie się o przysługujące mu świadczenia, zanim utraci do nich prawo przez przedawnienie. Lipiec 2012 r 24