Przygotowanie reproduktora oraz akt krycia Samce psa wykazują dojrzałość płciową w wieku 9-12 miesięcy w zależności od żywienia i indywidualnych cech osobniczych. Jeśli planujemy, że nasze szczenię ma w przyszłości zostać reproduktorem, już w najwcześniejszej młodości nie powinniśmy karcić psa za obskakiwanie suk i innych psów, gdyż potem pies może mieć problemy z kryciem. Jeśli nasz młokos nie daje spokoju sukom spotkanym na spacerze. przywołajmy go do siebie, dajmy mu zabawkę, zajmijmy czymś innym, ale w żadnym wypadku nie karćmy za to, że robi to, czego potem będziemy od niego oczekiwać! Często zdarza się, że pies który od szczenięcia jest karcony za takie zachowanie nie chce pokryć suki w obecności swojego właściciela, a nawet ucieka przed suką (!) w obawie przed karą. Jeśli nasz pies skończył minimum 18 miesięcy (owczarek niemiecki 24 miesiące) i spełnił wszystkie wymogi stawiane przez Związek Kynologiczny w Polsce to mamy psareproduktora. Nie powinno się wykorzystywać do hodowli psów poniżej 18 miesiąca życia, zwłaszcza ras dużych, ze względu na specyfikę budowy męskich organów płciowych psa. U psów w przedniej części prącia znajduje się kość prąciowa. Podczas wczesnego krycia kość ta może zostać złamana. Gdy dojdzie do nieprawidłowego zrośnięcia się kości prącia pies może podczas krycia odczuwać ból, wskutek czego nie chce, a czasem nawet nie może kryć. O ile nie jest to wybitny za względu na swą wartość hodowlaną reproduktor nie powinno się kryć także psem, który ma więcej niż 10 lat. U psów powyżej dziesiątego roku życia występują starcze zaburzenia płodności i plenności, charakteryzujące się zanikiem jąder i zaburzeniami w spermatogenezie. Używając starszego reproduktora możemy sie zatem liczyć z mniejszą liczbą i to najczęściej słabszych szczeniąt w porównaniu z poprzednimi miotami po tym psie. Jeśli wybieramy reproduktora dla naszej suki, a ten już krył, dowiedzmy się, ile było kryć i ile szczeniąt się urodziło są psy dające w sprzyjających warunkach wyjątkowo liczne lub odwrotnie stosunkowo dość nieliczne mioty z różnymi sukami. Przed kryciem trzeba zawrzeć pisemną umowę z właścicielem suki, która przyjeżdża do naszego reproduktora na krycie, w której będzie powiedziane w jakiej formie i w jakim terminie ma nastąpić rozliczenie za krycie. Popularny dawniej zwyczaj krycia za szczenię nie jest żelazną regułą i dopuszczalne są także inne, najróżniejsze i w zasadzie dowolne metody rozliczeń. Od pewnego czasu coraz popularniejsza jest metoda rozliczeń przy kryciu, polegająca na wpłaceniu przez właściciela suki określonej kwoty z reguły niższej niż średnia wartość szczenięcia danej rasy - w momencie krycia suki, co całkowicie rozwiązuję kwestię późniejszych rozliczeń, choć zdarzają sie także umowy wiążące wartość krycia z liczbą później urodzonych szczeniąt lub uzależniające samo krycie od wpłacenia przez właściciela suki pewnej kwoty w momencie krycia, traktowanej jako zaliczka na poczet późniejszych rozliczeń. Pies-reproduktor powinien być zdecydowanie w odpowiedniej kondycji, nazwijmy ją kondycją wystawową. Zarówno przekarmienie, jak i niedożywienie psa, w znacznym stopniu obniża płodność psów. I tak otłuszczony pies nie będzie miał siły żeby pokryć sukę, a suka nie będzie mogła utrzymać takiego psa. Niedożywienie, hipowitaminoza negatywnie odbijają się na jakości nasienia, a co za tym idzie płodności naszego reproduktora. Przed pierwszym kryciem dobrze jest udać się do lekarza weterynarii w celu zbadania nasienia naszego psa. Badanie nasienia wykonuje się także po zmianie właściciela,
wystąpieniu kilku pustych kryć, po wystąpieniu objawów klinicznych schorzeń narządów płciowych reproduktora oraz w celu oceny nasienia przed sztuczną inseminacją. Pamiętajmy, że na podstawie jednokrotnego badania nie można postawić pewnej diagnozy co do płodności psa. Oprócz badania jakości nasienia warto wykonać badanie bakteriologiczne w kierunku bruzellozy (Brucella canis). W wielu krajach badanie w tym kierunku jest wymagane, aby móc dopuścić psa do rozrodu (w przypadku krycia za granicą można spotkać sie także z żądaniem, by właściciel suki przedstawił wynik aktualnego badania biologicznego i bakteryjnego suki, co traktować należy jako normalną troskę właściciela o zdrowie szczególnie cennego reproduktora i chęć uchronienia go od częstych, a do niedawna z niewiedzy bagatelizowanych zakażeń droga płciową). Właściciel reproduktora ma prawo odstąpić od udostępnienia psa do krycia bez podawania jakichkolwiek przyczyn swej decyzji oczywiście, nie może tak sie zdarzyć po pisemnym zawarciu umowy krycia! Wpływ na płodność i zdrowie reproduktora mają różne schorzenia - nie tylko te przenoszone drogą płciową takie jak bruceloza czy herpeswiroza, ale i inne choroby zakaźne takie jak np. nosówka, parwowiroza, wirusowe zapalenie wątroby i inne choroby wirusowe, przeciwko którym zarówno suka hodowlana, jak i reproduktor powinny być szczepione. Część z tych chorób może w powikłaniach prowadzić do całkowitej bezpłodności psa! Jeśli nasz reproduktor ma pchły lub co gorsza inne pasożyty zewnętrzne - przed spotkaniem z wybranką należy go odpchlić oraz zadbać też o odrobaczenie delikwenta. Wbrew popularnej opinii częste używanie psa jako reproduktora nie prowadzi do spadku płodności. (Oczywiście, nie dotyczy to sytuacji, w której mówimy o drugim lub trzecim kryciu kolejnej suki jednego dnia takie postępowanie jest ze strony właściciela zwykłym nadużyciem!). Z punktu widzenia efektów krycia optymalnie jest oddawanie nasienia 2-3 razy w tygodniu. Nawet przy stosunkowo częstym pobieraniu jakość nasienia nie ulega pogorszeniu. W Polsce wiele ras psów, u których występuje dosyć często dysplazja, nie jest objętych obowiązkowym badaniem w jej kierunku (choćby labrador, golden retriver, alaskan malamute, owczarek belgijski, airedale terier). Wielu właścicieli suk hodowlanych i reproduktorów robi także nie ujęte w wymogach ZKwP badania swych zwierząt pod kątem chorób dziedzicznych (na przykład oczu PRA). Niejednokrotnie nawet początkujący hodowcy w rasach, w których choroby te występują, często wola kryć sukę psem z mniejszymi osiągnięciami, ale za to z wykazanym zdrowiem (wolnym od chorób dziedzicznych), choćby nawet nie było takich wymogów ze strony ZKwP czy Klubu Rasy. Co zaś tyczy sie samego miejsca krycia - ponieważ każdy pies czuje się bardziej pewny siebie, gdy jest na swoim terenie przyjęło się, iż to suka jedzie do psa, a nie odwrotnie. Jest to szczególnie ważne u młodych zwierząt, a ponieważ u psów także istnieje zjawisko wdrukowywania zachowań seksualnych, przeto wskazane jest by pies krył na swoim terenie, w warunkach do jakich przywykł i nawet z zachowaniem pewnych rytuałów specjalny kocyk, kojarzący się naszemu reproduktorowi z kryciem, z każdym aktem będzie się naszemu psu lepiej kojarzył i obiektywnie ułatwiał samo krycie! Krycie zawsze w jednym, stałym miejscu ma podobny wpływ. Dodatkowym aspektem przyjazdu suki do reproduktora a nie odwrotnie jest to, że nie sprzyja to ucieczkom psa z domu w poszukiwaniu suki. Akt krycia Nasza suka spełnia wymogi bycia suką hodowlaną, wybraliśmy reproduktora, przygotowaliśmy sukę do krycia, doczekaliśmy się cieczki. Na początku cieczki
powiadamiamy właściciela reproduktora. Upewnijmy się również że ma on zapłacone składki członkowskie (gdyż w innym razie szczenięta mogą nie dostać metryki). Nowy regulamin hodowlany ZKwP przenosi obowiązek zakupu karty krycia z właściciela reproduktora na właściciela suki. Nie powinno się kryć suki przed ukończeniem przez nią 18 miesięcy, czemu sprzyja obowiązek uzyskania ocen hodowlanych po ukończeniu przez sukę 15 miesięcy wyjątkiem są to rasy wielkogłowe, gdzie dąży sie do pierwszego porodu przed całkowitym skostnieniem spojenia łonowego u suki. Gdy już ustalimy optymalne dni do krycia jedziemy z suką do krycia. Po przyjeździe przejdźmy się z nią na spacer. Chwila na spacerze pozwoli suce odpocząć i odreagować podróż. Jeśli krycie ma się odbyć w mieszkaniu, dobrze jest wyprowadzić samca na spacer i w tym czasie pozwolić suce zapoznać się z otoczeniem. To powinno ją nieco uspokoić i pozwoli czuć się trochę pewnie. Po oswojeniu suki z otoczeniem wypuśćmy do niej psa i pozwól my im na zapoznanie się. Sam akt krycia W trakcie kopulacji psy wykazują określone sekwencje odruchów płciowych, które możemy podzielić na 2 fazy. Gra wstępna Jeśli puścimy sukę i psa swobodnie, zwierzęta zaczną się wzajemnie obwąchiwać. Warto choć przez chwile pozwolić swobodnie pobaraszkować psom, żeby miały możliwość się oswoić z sytuacją. Pies kładzie łapę na sukę, ta gwałtownie odskakuje. Psy podskakują wokół siebie. Niektóre samce nadpobudliwe, a zwłaszcza te, które kryją po raz pierwszy, skaczą na sukę i usiłują ja kryć w niewłaściwej pozycji - wtedy należy samca zdjąć z suki. Należy pamiętać że nie karcimy psa za takie skakanie, zdejmujemy go z suki, mówiąc do niego spokojnym głosem. Następnie przytrzymujemy sukę odwróconą tyłem do naszego reproduktora i pozawalamy mu skoczyć. Te psie zaloty są bardzo energiczne, dlatego lepiej, zwłaszcza jeśli mamy małe mieszkanie i duże psy, aby krycie odbywało się na dworze. Ideałem jest własny ogrodzony ogród. Jeśli teren jest nieogrodzony - pamiętajmy żeby nie spuszczać psów ze smyczy, a także o tym że trzeba wybrać teren raczej odludny i nie uczęszczany przez psy, żeby nasz reproduktor nie musiał walczyć o prawo do pokrycia suki z watahą osiedlowych piesków ani brać udziału w przedstawieniu sprawiającym uciechę okolicznym mieszkańcom. Jeśli krycie odbywa się w mieszkaniu trzeba zadbać o to żeby nie odbywało się ono na śliskiej powierzchni (np. na lakierowanej podłodze) gdyż to może utrudnić lub nawet uniemożliwić krycie. Tu przydatny jest wspomniany już wyżej 'kocyk do krycia'. Na tym etapie wstępnych zalotów i pierwszych skoków u psa następuje częściowe napełnienie krwią ciał jamistych prącia, co umożliwia akt krycia. Nie wszystkie suki dopuszczają do siebie psa. Jeśli suka jest nerwowa i cały czas się odgryza, należy założyć jej kaganiec i przytrzymać jej głowę, by uniemożliwić pogryzienie reproduktora. Nieprzyjemne skojarzenia i złe doświadczenia przy pierwszych próbach krycia mogą na długo (a nawet trwale), pozbawić potencjalnego reproduktora chęci do krycia. Dlatego też wskazane jest, żeby młody samiec nie krył agresywnej suki, gdyż może ona go przestraszyć. Dlatego, jeśli młodą sukę kryjemy po raz pierwszy. dobrze by było w miarę możliwości wybrać dla niej chętnie kryjącego samca partnera, zaś dla młodego psa spokojną sukę, najlepiej taką, która była już efektywnie kryta.
Część właścicieli suk ma problem z pokryciem swych suk przez wybranego reproduktora niejako na własne życzenie, gdyż sami czasami przez długie lata pracowali na ten problem.. Wyobraźmy sobie sytuację, w której suczka od młodości, czasami przez lata konsekwentnie uczona była, by nie pozwalała skakać psom na siebie, odganiała psy lub siadała, gdy pies na nią skacze. Nie możemy się później dziwić że gdy w drugim, trzecim roku życia suczki właściciel podejmuje decyzje o jej kryciu, suka nie dopuszcza do siebie wybranka, tylko odpędza go lub siada tak jak robiła to przez całe życie i za co była konsekwentnie chwalona! W czasie krycia staramy się nie narzucać z nasza obecnością i pomocą. Nie przeszkadzajmy psom i nie chwalmy w czasie krycia naszego reproduktora gdyż wiele psów nie chce samodzielnie kryć przy nadmiernej ingerencji właściciela Krycie właściwe Po chwili 'zalotów', które mogą trwać w szczególnych wypadkach nawet i kilkadziesiąt minut, suka staje nieruchomo, odchyla w bok ogon i unosi srom, co ułatwia psu wprowadzenie prącia. Jeśli suka nie chce stać spokojnie, właściciel suki przytrzymuje ją lekko za szyję, a właściciel reproduktora w tym czasie przytrzymuje ogon suki, odchylając go do boku. Pies wspina się na stojącą sukę (odruch wspinania) obejmując ja przednimi łapami w okolicy lędźwiowej i podciąga pod siebie. Tu występuje następny odruch - szukania szpary sromowej i wprowadzenia prącia. Wprowadzenie prącia do dróg rodnych suki przy częściowej tylko erekcji możliwe jest właśnie dzięki kości prąciowej. Czasem reproduktor ma problem z trafieniem w szparę sromową i zaczyna deptać zanim wprowadzi prącie w szparę sromową. Należy wtedy szybko, (choć cały czas spokojnie!) ściągnąć psa z suki i przejść się z nim, aby schował prącie do napletka. Po chwili próbujemy jeszcze raz. Możemy pomóc reproduktorowi unosząc nieco podbrzusze suki i przytrzymując spód sromu, ale wymaga to niemałego doświadczenia ze strony człowieka Nie należy próbować naprowadzać prącia ręką do szpary sromowej, gdyż może się to zakończyć ejakulacja poza pochwą. W tym czasie pod wpływem podniecenia seksualnego wydalana jest pierwsza frakcja ejakulatu. Objętość tej frakcji jest różna i wynosi od 0.5 do 2 ml. Frakcja ta jest wydzieliną gruczołu krokowego (prostaty), nie zawiera plemników i ma za zadanie jedynie oczyścić cewkę moczową. Wydalenie tej frakcji trwa około pięciu minut. Po wprowadzeniu prącia do pochwy pies wykonuje szybkie ruchy kopulacyjne i dochodzi do pełnej erekcji. Odruch erekcji objawia się u psa charakterystycznym deptaniem. Zostaje wsunięta całą żołądź i zostaje wydalona druga frakcja ejakulatu, zwana frakcją nasienną, gdyż bogata jest w plemniki. Objętość tej frakcji wynosi 0.5-1.0 ml, a jej wydalenie trwa od 5 sekund do 5 minut. Po wydaleniu tej frakcji pies usiłuje się odwrócić tyłem do suki. Druga faza samego aktu to tzw. faza skleszczenia, która następuje po osiągnięciu pełnego wzwodu i wydaleniu frakcji nasiennej. Część psów usiłuje w tym momencie wycofać prącie, choć jest to niemożliwe, ponieważ prącie w pełnym wzwodzie jest większe niż obwód szpary sromowej suki. Równocześnie dochodzi do zagięcia prącia. Próby rozdzielania w tym momencie pary mogą się zakończyć zranieniem zarówno psa, jak i suki. Jeśli nasz reproduktor zaczyna się niecierpliwić, możemy mu pomóc przekładając jego tylną nogę nad grzbietem suki i umożliwić mu obrócenie się i stanięcie tyłem do suki. W tym czasie dochodzi do wydalenia trzeciej frakcji ejakulatu pochodzącej z gruczołu krokowego - frakcja ta ma największą objętość, a jej wydalenie może trwać od minuty do kilkudziesięciu minut.
Wraz z końcem wydalenia trzeciej frakcji ustępuje wzwód. Za wystąpienie fazy skleszczenia (szczepienia) odpowiedzialny jest zarówno pies, jak i suka. Nawet jeśli nie doszło do sczepienia, a została wydalona druga frakcja ejakulatu może dojść do zapłodnienia suki, choć płodność jest w takim wypadku zazwyczaj obniżona. Często można się spotkać ze stwierdzeniem, iż im dłuższy czas skleszczenia, tym większe prawdopodobieństwo że suka zajdzie w ciążę - nie jest one prawdziwe, podobnie jak nie ma istotnych związków pomiędzy długością fazy skleszczenia czy samego aktu krycia a liczbą szczeniąt. Lek.wet. Katarzyna Mierzwa