I. ZAKRES OFEROWANYCH OZNACZEŃ Program badań biegłości w zakresie oznaczania składu mieszaniny gazów obejmuje oznaczenia wymienione w Tabeli 1. Uczestnik nie ma obowiązku wykonywania wszystkich oferowanych w programie badań, lecz może dokonać ich wyboru według własnych możliwości technicznych, względnie potrzeb. A. Obiekty badań a) Runda I/G/16 W przypadku rundy I/G/16 obiektem badań jest rzeczywisty gaz koksowniczy. Uczestnikom porównania zostanie udostępniona próbka gazu koksowniczego pobrana przez Organizatora do pipety szklanej i/lub worka Tedlar. Zadaniem Uczestnika będzie wykonanie oznaczeń stężeń wybranych składników gazu koksowniczego przygotowanych próbkach we własnym laboratorium. Organizator będzie prowadził ocenę jednorodności i stabilności obiektów przez pobranie próbek kontrolnych w trakcie realizacji porównania. b) Runda II/G/16 oraz III/G/16 Obiektem badań dla rund II/G/16 oraz III/G/16 udostępnionym Uczestnikom porównania będzie gazowy materiał odniesienia o składzie, jednorodności i stabilności potwierdzonej stosownym certyfikatem kalibracji, dostarczona Organizatorowi przez renomowanego producenta gazów specjalnych. Obiekt jest udostępniany Uczestnikom w postaci zbiornika ciśnieniowego wyposażonego w odpowiedni do składu mieszaniny, reduktor ciśnienia. Badania biegłości realizowane są na zasadach sekwencyjnego uczestnictwa (sukcesywne przekazywanie obiektu badań pomiędzy kolejnymi Uczestnikami). Organizator dostarcza Uczestnikowi obiekt badań biegłości zgodnie z opracowanym przez Koordynatora harmonogramem i określa czas przewidziany na analizę składu próbki gazowej. Uczestnik ma możliwość pobrania próbki bezpośrednio z butli lub napełnienia gazowym materiałem odniesienia przystosowanego do tego celu wyposażenia (np. worek Tedlar, pipeta gazowa). str. 2/7
Tabela 1. Zakres parametrów ocenianych w ramach rund RUNDA OBIEKT BADAŃ RODZAJ OZNACZEŃ ZAKRES OZNACZEŃ CO 4,00-10,00% [% mol/mol] 1,50-5,00% [% mol/mol] O 2 0,10-1,50 [% mol/mol] I/G/16 A gaz koksowniczy C 2H 4 C 2H 6 C 3H 6 Suma C nh m 0,10-4,00 [% mol/mol] C 3H 8 H 2 40,00-60,00% [% mol/mol] 20,00-30,00% [% mol/mol] N 2 2,00-15,00% [% mol/mol] A (biogaz) O 2 H 2 58,00-64,00 [% mol/mol] 33,00-38,00 [% mol/mol] 0,10-0,50 [% mol/mol] 1,00-2,00 [% mol/mol] B (biogaz) H 2S 0,0100-0,0500 [% mol/mol] II/G/16 C (gaz ziemny) C 2H 6 C 3H 8 i-c 4H 10 n-c 4H 10 neo-c 5H 12 i-c 5H 12 n-c 5H 12 n-c 6H 14 N 2 94,00-99,00 [% mol/mol] 1,000-2,000 [% mol/mol] 0,200-0,500 [% mol/mol] 0,0500-1,000 [% mol/mol] 0,0500-1,000 [% mol/mol] 0,0020-0,0100 [% mol/mol] 0,0100-0,0500 [% mol/mol] 0,0100-0,0300 [% mol/mol] 0,0020-0,0100 [% mol/mol] 0,10-0,50% [% mol/mol] 0,50-3,00% [% mol/mol] III/G/16 A powietrze C 2H 4 C 2H 6 C 2H 2 C 3H 6 C 3H 8 CO H 2 O 2 40,00-55,00 [ppm mol/mol] 8,00-16,00 [ppm mol/mol] 0,050-0,200 [ppm mol/mol] 40,00-55,00 [ppm mol/mol] 8,00-16,00 [ppm mol/mol] 0,050-0,200 [% mol/mol] 90-120 [ppm mol/mol] 0,100-0,300 [% mol/mol] 40,00-55,00 [ppm mol/mol] 10,00-20,00 [% mol/mol] str. 3/7
II. HARMONOGRAM Po zakończeniu etapu zgłaszania uczestnictwa, Koordynator zobowiązuje się do opracowania harmonogramu udziału w rundzie lub dystrybucji obiektu badań. Na Organizatorze spoczywa obowiązek przekazania Uczestnikom, co najmniej na 2 dni robocze przed planowanym rozpoczęciem badań biegłości, szczegółowej instrukcji, zawierającej między innymi harmonogram rundy lub termin dostarczenia obiektu badań oraz wytyczne postępowania w trakcie trwania porównań. Za dystrybucję obiektu badań do Uczestników odpowiada Organizator. Ze względu na charakter badań biegłości, Organizator zastrzega sobie prawo do zmiany terminu dostarczenia obiektu badań z powodów niezależnych od jego woli, takich jak niesprzyjające warunki atmosferyczne, awarie czy inne zdarzenia losowe. Uczestnicy zostaną poinformowani o tym fakcie niezwłocznie po zaistnieniu danej okoliczności. Harmonogram realizacji rund wraz z poszczególnymi etapami badań przedstawiono w Tabeli 2. Organizator zastrzega sobie prawo do przesunięcia terminów dla rundy lub odstąpienia od jej realizacji w przypadku niewystarczającej populacji Uczestników. Tabela 2. Harmonogram przebiegu poszczególnych rund analizy składu próbki gazowej w programie Środowisko ŚR/PT ETAP REALIZACJI I/G/16 II/G/16 III/G/16 Termin nadsyłania zgłoszeń do 9.05.16 do 30.06.16 do 30.06.16 Realizacja badań 12.05.16 1.08.16 31.10.16 1.08.16 31.10.16 Wysyłanie wyników przez Uczestników Data wysłania Raportu przez Organizatora do 27.05.16 do 11.11.16 do 11.11.16 do 01.08.16 do 31.12.16 do 31.12.16 Wyniki otrzymane po terminach wyszczególnionych w harmonogramie programu nie będą uwzględniane w raportach. III. POSTĘPOWANIE Z OBIEKTEM BADAŃ W przypadku dystrybucji butli gazowych, obiekt badań jest dostarczany do Uczestników za pośrednictwem odpowiednio przeszkolonego i upoważnionego przez Organizatora personelu, z zachowaniem wszelkich zasad bezpieczeństwa. Koordynator, poprzez odpowiednie obchodzenie się z obiektem badań, zobowiązuje się do zapewnienia stabilności próbki gazowej na wszystkich etapach realizacji programu badań biegłości (magazynowanie, załadunek i rozładunek oraz operacje transportowe). Po wcześniejszym uzgodnieniu, istnieje możliwość pobrania próbki gazowej przez Uczestnika w siedzibie Organizatora. Organizator na czas realizacji rundy może powołać Obserwatora, który będzie obecny przy pobieraniu próbek przez Uczestników porównania. Obserwator może prowadzić notatki dotyczące sposobu prac, które mogą zostać wykorzystane w opracowaniu wniosków z rundy. str. 4/7
IV. RAPORTOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Dla rund I/G/16 oraz II/G/16 Uczestnicy raportują stężenia poszczególnych składników mieszanin gazowych. Wyniki te są podstawą oceny biegłości w ww. rundach. Dodatkowo Uczestnicy mają możliwość przekazania wyników wyznaczanych obliczeniowo: ciepło spalania, H s ; wartość opałowa, H i ; górna liczba Wobbego, W s ; gęstość w warunkach normalnych, ρ; gęstość względna, d n. Wyniki obliczeń wartości powyższych parametrów należy podać dla warunków normalnych, tzn.: 25 C/0 C/101,325 kpa dla H s, H i i W s oraz 0 C/101,325 kpa dla ρ i d n. Dla rundy III/G/16 Uczestnicy raportują jedynie stężenie poszczególnych składników gazowego materiału odniesienia. Wyniki te są podstawą oceny biegłości w tej rundzie. Uczestnicy są zobowiązani do przekazania wyników oznaczeń zadeklarowanych na kartach zgłoszenia uczestnictwa w terminie przewidzianym Harmonogramem rundy. W wyjątkowych przypadkach, Organizator na pisemną prośbę Uczestnika, może wydłużyć termin wprowadzania wyników z zastrzeżeniem, że ostateczna data przesłania wyników nie może wpłynąć na termin wydania Raportu z Badań Biegłości. Uczestnicy przesyłają wyniki oznaczeń zadeklarowanych parametrów korzystając z elektronicznego formularza na Platformie Ośrodka Badań Biegłości. Szczegółowa instrukcja obsługi Platformy Ośrodka Badań Biegłości, w tym wprowadzania wyników, jest dostępna na stronie internetowej Organizatora. Po wprowadzeniu wszystkich wyników, formularz należy zatwierdzić, a wygenerowany Arkusz Wyników Badań (formularz FPS-PT/09/01) podpisać i przesłać na adres poczty elektronicznej Organizatora labtest@clpb.pl. W Raporcie będą uwzględniane wyłącznie wyniki dostarczone na autoryzowanym Arkuszu Wyników Badań. Nieprzekazanie Organizatorowi autoryzowanego Arkusza Wyników Badań jest traktowane równoznacznie z ich niedostarczeniem. W szczególnych przypadkach, jak np. brak dostępu do sieci Internet bądź niedostępność Platformy Ośrodka Badań Biegłości, Organizator dopuszcza możliwość przekazania wyników w innej formie, na formularzu przesłanym Uczestnikowi przez Organizatora. V. MODEL STATYSTYCZNY Organizator badań biegłości w zależności od ilości Uczestników biorących udział w danej rundzie programu decyduje o wyborze odpowiedniego modelu statystycznego i metod analizowania danych. W przypadku rundy I/G/16 wartość przypisana (x pt ) będzie wyznaczona na podstawie wyników uczestniczących laboratoriów lub wyników laboratoriów eksperckich przy użyciu metod odpornych statystycznie zgodnych z normą ISO 13528:2015. Niepewność wartości przypisanej jest każdorazowo oszacowywana zgodnie z wyrażeniem (1): str. 5/7
u(x pt ) = 1,25 s gdzie: s odporne odchylenie standardowe wyników Uczestników, obliczane przy wykorzystaniu jednej z metod opisanych w ISO 13528:2015 - Annex C, p liczba wyników. p (1) Zgodnie z pkt. 8.2 normy ISO 13528:2015 wyznaczony zostanie maksymalny dopuszczalny błąd (δ E ), jako wartość oczekiwana, wynikająca z charakterystyki metod pomiarowych bądź doświadczenia Organizatora. W przypadku rund II/G/16 oraz III/G/16 Organizator zdecydował się na wykorzystanie gazowego materiału odniesienia w postaci ciśnieniowej butli gazowej zawierającej mieszaninę gazów o składzie potwierdzonym certyfikatem wydanym przez renomowanego dostawcę obiektu badań. W takim przypadku norma ISO 13528:2015 zaleca użycie wartości certyfikowanej jako wartości przypisanej x pt. Podobnie, niepewność wartość przypisanej wyznaczona jest na podstawie niepewności udostępnionej w certyfikacie. Wyniki uczestników wszystkich rund zostaną ocenione przy zastosowaniu wskaźnika P A i/lub wskaźnika E n. Wskaźnik P A jest definiowany wyrażeniem (2): gdzie: P A = D i δ E 100% (2) D i różnica bezwzględna wyniku Uczestnika i, D i = x i x pt x i średnia danego parametru uzyskana przez Uczestnika badań, x pt wartość przypisana dla danego parametru, δ E maksymalny dopuszczalny błąd, przyjęty przez Organizatora na podstawie wiedzy eksperckiej i doświadczenia. Dla wskaźnika oceny P A przyjmuje się następujące kryteria oceny: 100 % < P A < 100 % wynik zadowalający, Uczestnicy są zobligowani do podawania wyniku pomiaru wraz z niepewnością. Umożliwia to ocenę biegłości przy użyciu wskaźnika E n, definiowanego wyrażeniem (3): E n = x i x pt U 2 (x i ) + U 2 (x pt ) gdzie: x i średnia danego parametru uzyskana przez Uczestnika badań, x pt wartość przypisana dla danego parametru, U(x i ) niepewność rozszerzona (dla k=2) wyniku Uczestnika, (3) str. 6/7
U(x pt ) niepewność rozszerzona (dla k=2) wartości przypisanej. Dla wskaźnika oceny E n przyjmuje się następujące kryteria oceny: E n 1,0 wynik zadowalający, E n > 1,0 wynik niezadowalający. Akceptacja wyżej wymienionych ustaleń jest jednoznaczna ze zgodą na porównanie i komentowanie wyników otrzymanych różnymi metodami badań. VI. KOSZTY UCZESTNICTWA Koszt uczestnictwa w rundach PT z zakresu analizy składu próbki gazowej jest niezależny od liczby oznaczeń wykonanych przez Uczestnika i wynosi: Runda I/G/16: 950 zł netto, Runda II/G/16: o 1 obiekt - 950 zł netto, o 2 obiekty (np. A+C) - 1050 zł netto, o 3 obiekty (A+B+C) - 1150 zł netto, Runda III/G/16: 950 zł netto. Podane kwoty ta nie obejmują kosztów dostarczenia obiektu badań do Uczestnika, który jest ustalany indywidualnie i zależy m.in. od odległości laboratorium Uczestnika od siedziby Organizatora. W przypadku równoczesnego udziału w większej liczbie rund badań biegłości z zakresu analizy próbki gazowej, koszt uczestnictwa jest ustalany indywidualnie. Faktura zostanie wystawiona po zakończonej rundzie, nie wcześniej niż w dniu opublikowania Raportu z badań. Termin płatności wynosi 14 dni od daty otrzymania faktury. Istnieje możliwość wydłużenia terminu płatności, w przypadku kiedy Uczestnik pisemnie zwróci się do Organizatora z taką prośbą. str. 7/7