FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 258 (49), 129 136 Katarzyna PAPIERKOWSKA, Bogusław STANKIEWICZ FINANSOWANIE ROZWOJU MIKROPRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W RAMACH ZINTEGROWANEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO ROZWOJU REGIONALNEGO FINANCING OF THE MICROENTREPRISES DEVELOPMENT BY THE INTEGRATED REGIONAL OPERATIONAL PROGRAMME IN ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVODESHIP Katedra Doradztwa w Agrobiznesie, Akademia Rolnicza ul. Żołnierska 47, 70-210 Szczecin Abstract. After joining European Union in 2004 Polish companies have an opportunity to get EU grants for their development and growth of the competitiveness. During 2004 2006 almost 150 companies got grants for investments and specialist consultancy in zachodniopomorskie voivodeship. Large part of the funds occurs at medical, tourist and processing industry companies. Microentreprises have prepared projects mostly for investments (84%) and rarely for consultancy (16%). Funds from the Integrated Operational Regional Program were exploited earlier than it has been planned mainly because of the large needs of companies which are much greater than poll of the funds intended for the microentreprises. Słowa kluczowe: fundusze strukturalne, mikroprzedsiębiorstwa, ZPORR. Key words: structural funds, microentreprises, IROP. WSTĘP Od momentu wejścia do Unii Europejskiej Polska, podobnie jak wszystkie nowe państwa członkowskie, korzysta z funduszy strukturalnych. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają możliwość uzyskania dofinansowania dla realizacji inwestycji służących ich rozwojowi oraz zwiększaniu konkurencyjności. W roku 2005 w Polsce istniało 1,6 mln mikroprzedsiębiorstw, z czego ponad 93 tys. było zarejestrowanych w województwie zachodniopomorskim. Największy udział wśród mikroprzedsiębiorstw stanowią firmy handlowe (35,5%). Dużą grupę stanowią także firmy zajmujące się obsługą nieruchomości i innych firm (16,2%), przedsiębiorstwa przemysłowe (10,5%), budowlane (9,6%), a także firmy transportowe (8,3%). Najmniej mikroprzedsiębiorstw prowadzi działalność z zakresu rybołówstwa i rybactwa oraz leśnictwa (odpowiednio 0,1% i 0,5%) Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia działalności w 2005 r. (2006). W roku 2005 r. około 10% mikroprzedsiębiorstw realizowało inwestycje dotyczące modernizacji i zakupu nowych środków trwałych. Wśród nich największą grupę stanowiły przedsiębiorstwa handlowe (30%) Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw województwa zachodniopomorskiego (2006). W ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego realizowane były projekty służące rozwojowi innowacyjności i konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw. Przedsiębiorcy mogli ubiegać się o dofinansowanie 50% kosztów inwestycji lub zakupu specjalistycznych usług doradczych.
130 K. Papierkowska i B. Stankiewicz Ze środków Unii Europejskiej finansowane były usługi doradcze, dotyczące: opracowania strategii umieszczenia produktu na nowym rynku zbytu; wprowadzenia na rynek nowego produktu; zdobycia nowej grupy klientów; racjonalizacji przepływów finansowych, towarów, materiałów, informacji wewnątrz przedsiębiorstwa; komputeryzacji, racjonalizacji logistyki sprzedaży towarów i usług; zarządzania wewnątrz firmy. Maksymalna kwota dofinansowania do tego rodzaju usługi wynosiła 20 tys. zł. W ramach ZPORR możliwe było również uzyskanie dofinansowania na realizację następujących rodzajów projektów inwestycyjnych: rozbudowę i tworzenie nowego przedsiębiorstwa; rozszerzenie zakresu działalności przedsiębiorstwa; zmianę wyrobu lub usługi, w tym także zmianę w zakresie sposobu świadczenia usług; przejęcie przedsiębiorstwa, które zostało zamknięte lub które zostałoby zamknięte jeżeli nie zostałoby kupione; unowocześnienie wyposażenia niezbędnego do prowadzenia działalności gospodarczej firmy; inwestycje w transfer technologii przez nabycie praw patentowych, licencji, know-how lub nieopatentowanej wiedzy technicznej. Maksymalna wartość dofinansowania realizacji tego rodzaju projektów wynosiła 200 tys. zł. W latach 2004 2006 województwo zachodniopomorskie dysponowało kwotą 9 623 567,690 mln zł na realizację projektów z działania 3.4 ZPORR Mikroprzedsiębiorstwa (Lista zatwierdzonych wniosków/ocena merytoryczna 2006). Celem badań było rozpoznanie sektorów gospodarki w województwie zachodniopomorskim, które okazały się najlepiej przygotowane do absorpcji funduszy strukturalnych, oraz typów najczęściej realizowanych projektów. Postawiono hipotezę, że dofinansowanie realizacji projektów inwestycyjnych, w ramach działania 3.4 ZPORR, zwiększa poziom innowacyjności mikroprzedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim. MATERIAŁ I METODY Metodą badawczą, którą wykorzystano do realizacji celu badań, była metoda dokumentacyjna (Stachak 1997). Przedmiotem analizy były dane dotyczące podmiotów realizujących projekty dofinansowane w ramach działania 3.4 ZPORR na terenie województwa zachodniopomorskiego w latach 2004 2006. W wyniku 4 przeprowadzonych w tym okresie konkursów wyłoniono 147 projektów, które uzyskały dofinansowanie. WYNIKI I DYSKUSJA Pod koniec III kwartału 2006 roku poziom wykorzystania funduszy strukturalnych, w ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego w Polsce, wyniósł 25,75%. Natomiast wartość umów podpisanych z beneficjentami ZPORR stanowi 86,63%
Finansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw w województwie... 131 alokacji środków przeznaczonych na okres programowania (lata 2004 2006) rys. 1. Dynamika procesu przekazywania dotacji dla mikroprzedsiębiorstw, w ramach działania 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa, jest zbliżona do średniej dla całego programu. Wartość refundacji, dokonanych z kont programowych na konta beneficjentów, odpowiada prawie 19% alokacji środków finansowych przeznaczonych na realizację tego działania, podczas gdy średnia dla całego programu wynosi 20% całości środków finansowych na lata 2004 2006 (Stan wdrażania ZPORR 2006). 3.5 3.4 3.3 3.2 3.1 2.6 2.5 2.4 2.3 2.2 2.1 1.6 1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 18,91 25,91 29,89 5,14 4,74 4,26 19,91 6,01 9,93 8,55 13,89 11,63 29,59 25,75 44,31 42,23 45,35 90,86 77,70 75,57 78,96 89,28 74,19 82,43 78,28 73,51 66,85 89,22 92,16 90,60 82,83 98,58 87,15 89,25 wartość dofinansowania wynikającego z podpisanych umów z beneficjentami jako procent alokacji w latach 2004 2005 wartość dokonanych funduszy z kont programowych jako procent alokacji w latach 2004 2006 Rys. 1. Poziom wykorzystania funduszy strukturalnych w ramach ZPORR w Polsce stan na 30.09.2006 r. 1.1 modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego, 1.2 infrastruktura ochrony środowiska, 1.3 regionalna infrastruktura społeczna, 1.4 rozwój turystyki i kultury, 1.5 infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, 1.6 rozwój transportu publicznego w aglomeracjach, 2.1 rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnych rynków pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie, 2.2 wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne, 2.3 reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa, 2.4 reorientacja zawodowa osób dotkniętych procesami restrukturyzacyjnymi, 2.5 promocja przedsiębiorczości, 2.6 regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy, 3.1 obszary wiejskie, 3.2 obszary podlegające restrukturyzacji, 3.3 zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe, 3.4 mikroprzedsiębiorstwa, 3.5 lokalna infrastruktura społeczna. Zainteresowaniem przedsiębiorców w województwie zachodniopomorskim cieszyła się przede wszystkim możliwość uzyskania dofinansowania na realizację projektów inwestycyjnych, obejmujących modernizację lub zakup nowych maszyn, urządzeń, technologii służących podniesieniu konkurencyjności przedsiębiorstwa (rys. 2). Dofinansowanie uzyskało 121 tego typu projektów. Natomiast 23 przedsiębiorstwa uzyskały dofinansowanie realizacji specjalistycznych usług doradczych. Badania dotyczące innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, przeprowadzone w województwie zachodniopomorskim w roku 2004, wskazują, że firmy inwestują przede wszystkim w sposób bierny, dokonując zakupu nowych maszyn i urządzeń (ok. 60% firm). Tylko 13% przedsiębiorstw podejmowało aktywne
132 K. Papierkowska i B. Stankiewicz działania innowacyjne (tj. prowadzenie prac badawczo-rozwojowych, wdrożenie patentów, licencji itp.). Nowe technologie wytwarzania i zarządzania były wdrażane przez mniej niż połowę przedsiębiorstw. Główną barierą, na którą wskazywali przedstawiciele badanych przedsiębiorstw, był brak zasobów finansowych pozwalających na wdrażanie innowacji (Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw województwa zachodniopomorskiego 2006). Możliwość uzyskania dofinansowania, umożliwiającego pokrycie części kosztów związanych z realizacją inwestycji, uzupełnia istniejącą lukę w dostępie do kapitału dla mikroprzedsiębiorstw. Doradztwo 16% Inwestycje 84% Rys. 2. Typy realizowanych projektów w ramach działania 3.4 ZPORR, w latach 2004 2006, w województwie zachodniopomorskim Uzyskanie dotacji przez przedsiębiorcę wiązało się z koniecznością poniesienia nakładów związanych z przygotowaniem wniosku aplikacyjnego (projektu) oraz pełnej dokumentacji potwierdzającej wiarygodność finansową firmy. Etap od momentu złożenia wniosku o dotację do momentu przekazania środków finansowych na realizację projektu trwał około 4 5 miesięcy. Zarówno wymagania proceduralne, jak i długi okres oczekiwania na dotację nie wpłynęły negatywnie na liczbę beneficjentów aplikujących o wsparcie finansowe. Skomplikowane procedury, związane z wnioskowaniem o dotację, znalazły natomiast odzwierciedlenie w liczbie projektów weryfikowanych negatywnie podczas oceny formalnej (rys. 3). W I edycji konkursu w roku 2006 na tym etapie odrzucono 24% wniosków. Ostatecznie dofinansowanie uzyskało jedynie 26 spośród 140 projektów, ocenionych pozytywnie pod względem formalnym. Niewielka liczba projektów, które uzyskały dofinansowanie, jest wynikiem ograniczonej puli środków finansowych przeznaczonych na realizację działania 3.4, która okazała się zbyt mała w stosunku do istniejących w regionie potrzeb. Przedmiotem analizy było rozpoznanie sektorów gospodarki w regionie, które w największym stopniu wykorzystały możliwość uzyskania dofinansowania inwestycji związanych z rozwojem przedsiębiorstwa. W wyniku przeprowadzonych badań wykazano, że największy udział w badanej grupie stanowiły przedsiębiorstwa z sektora: opieka zdrowotna i pomoc społeczna (rys. 4).
Finansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw w województwie... 133 185 140 26 Liczba złożonych wniosków Pozytywna ocena formalna Pozytywna ocena merytoryczna i dofinansowanie Rys. 3. Proces weryfikacji złożonych wniosków (I edycja konkursu w 2006 r.), w ramach działania 3.4 ZPORR, w latach 2004 2006 w województwie zachodniopomorskim Beneficjentami pomocy byli lekarze prowadzący indywidualną praktykę lekarską, przede wszystkim w ramach stomatologii, oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Wysoki poziom efektywności w aplikowaniu o dotację charakteryzuje także mikroprzedsiębiorstwa z sektora: działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, gdzie wśród wnioskodawców przeważały restauracje oraz hotele i pensjonaty. Działalność usługowa pozostała Działalność związana z kulturą 6 6 Budownictwo 10 Działalność profesjonalna naukowa Handel hurtowy i detaliczny Inne 17 17 17 Przetwórstwo przemysłowe 21 Działalność związana z zakwaterowaniem 24 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 26 0 5 10 15 20 25 30 Rys. 4. Liczba dofinansowanych projektów wg sektorów Polskiej klasyfikacji działalności, w latach 2004 2006, w woj. zachodniopomorskim Wartość dofinansowania, o które ubiegały się mikroprzedsiębiorstwa, wynosząca maksymalnie 200 tys. zł, różniła się w obrębie sektorów PKD. Średnia wartość inwestycji w sektorze: opieka zdrowotna i pomoc społeczna wyniosła prawie 109 tys. zł (rys. 5), podczas gdy dla projektów, realizowanych przez przedsiębiorstwa z sektora: działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, wyniosła ponad 172 tys. zł (rys. 6). Różnice, dotyczące średniego poziomu wartości inwestycji, związane są ze specyfiką branży turystycznej, w której modernizacje obiektów, takich jak hotele czy restauracje, wymagają wysokich nakładów finansowych.
134 K. Papierkowska i B. Stankiewicz >150 tys. zł 23% <50 tys. zł 35% 100 150 tys. zł 19% 50 100 tys. zł 23% Rys. 5. Wartość projektów z sektora: Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, w latach 2004 2006, w woj. zachodniopomorskim <50 tys. zł 4% 50 100 tys. zł 17% >150 tys. zł 66% 100 150 tys. zł 13% Rys. 6. Wartość projektów z sektora: Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, w latach 2004 2006, w woj. zachodniopomorskim WNIOSKI W latach 2004 2006 w ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego mikroprzedsiębiorstwa korzystały z dofinansowania do realizacji inwestycji bądź części kosztów specjalistycznego doradztwa związanego z rozwojem firmy. Na realizację tego typu projektów przeznaczono ponad 9,5 mln zł. W wyżej wymienionym okresie dotację uzyskało prawie 150 mikroprzedsiębiorstw. Wśród nich największy udział stanowią firmy z sektorów: ochrona zdrowia i opieka społeczna, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi oraz przetwórstwo przemysłowe. Zdecydowaną większość stanowiły projekty inwestycyjne (84% wszystkich wniosków). Wcześniejsze od zakładanego wykorzystanie puli środków finansowych, w ramach działania 3.4 ZPORR, wskazuje na istnienie dużych potrzeb mikroprzedsiębiorstw w zakresie realizacji inwestycji. W latach 2007 2013 projekty, dotyczące zwiększania konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, będą finansowane w ramach regionalnego programu operacyjnego, w którym na realizację tego typu działań przeznaczono prawie 800 mln zł.
PIŚMIENNICTWO Finansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw w województwie... 135 Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia działalności w 2005 r. 2006. GUS, Warszawa, http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/finanse_pod_gosp/podm_gosp_dzial/ 2005/podm_gosp_2005. pdf, dostęp z 3.01.2007 r. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw województwa zachodniopomorskiego. 2005. Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego, Szczecin, http://www.msp.neo.pl/files/ download/19_raport1.pdf, dostęp z 2.01.2007 r. Lista zatwierdzonych wniosków/ocena merytoryczna. 2006. Zachodniopomorska Agencja Rozwoju Regionalnego, Szczecin, http://www.zarr.com.pl/zporr_3.4/?xml=load_page &st=22356, dostęp z 3.01.2007 r. Stachak S. 1997. Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych. Książka i Wiedza, Warszawa. Stan wdrażania ZPORR (31.12.2006). 2007. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, http://www.zporr.gov.pl/nr/rdonlyres/80f5ec761f3d410e953346350bdaafcc/28147/zp ORR_stan_wdrazania_ZPORR_311206_190107.pdf, dostęp z 3.01.2007 r.