506 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4):

506 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 506-510 Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat. Cz. 3. Badania kobiet z województwa kujawsko-pomorskiego Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years in Polish national research. Part 3. Women from the kujawsko-pomorskie voivodeship Bernadeta Szczepańska, Małgorzata Szady-Grad, Jacek J. Klawe, Krzysztofa Kołodziejska, Lidka Zaworska Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Badaniami objęto 154 kobiety zamieszkałe w województwie kujawskopomorskim. Najwyższą samoocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego uzyskano dla kobiet w wieku 45-50 lat, z wykształceniem wyższym, pracujących i nie zaangażowanych w opiekę w stosunku do osób starszych lub dzieci. Kobiety te aktywnie uczestniczą w życiu towarzyskim, wysoko oceniają swoją witalność i sprawność fizyczną. Najgorzej oceniły swój stan zdrowia we wszystkich wymiarach kobiety z najstarszej grupie wiekowej, z wykształceniem podstawowym i zawodowym, niepracujące i nie sprawujące opieki. Częściej odczuwały one ból ograniczający wykonywanie codziennych czynności, były niezadowolone ze swojego stanu zdrowia, czuły się przygnębione i wyczerpane. Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety 45-60-letnie, zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne The study comprised 154 women living in the Kujawy and Pomorze region and surrounding villages. A standardized SF 36 questionnaire was applied. The highest level of life quality in physical and mental spheres was noted in women aged between 45-50 years, with higher education, professionally active and not taking care of the family members. These women are socially active and highly assess their own vitality and physical capability. The lowest level in all analyzed aspects was noted in the oldest women s group, with primary and vocational education, not professionally active and not taking care of family members. They more frequently experienced pain limiting their everyday activities. In their opinion their status was inadequate, they felt sad and exhausted. Key words: quality of life, women aged 45-60 years, physical, mental Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 506-510 www.phie.pl Nadesłano: 24.10.2009 Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Bernadeta Szczepańska Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii ul. Curie-Skłodowskiej 9, 85-094 Bydgoszcz tel. 052 585-36-16 (61), fax. 052 585-35-89 email: b.szczepanska@cm.umk.pl Postęp techniczny współczesnej cywilizacji niesie ze sobą, obok wielu korzyści, również szereg zagrożeń zdrowotnych dla kobiet, takich jak: większa podatność na stres, nadmierne obciążenie pracą zawodową i obowiązkami domowymi, a przede wszystkim ograniczenie aktywności fizycznej. Źródłem problemów zdrowotnych kobiet jest również naturalny proces fizjologiczny: po 40 roku życia następuje stopniowe zanikanie czynności hormonalnych gonad. Prowadzi to do szeregu zmian ogólnoustrojowych i wpływa na jakość życia kobiet [1,2,3]. Zmiany fizjologiczne okresu klimakterium, towarzyszące schorzenia ogólnoustrojowe oraz zmiany w pozycji społeczno-ekonomicznej wpływają na ogólną kondycję fizyczną, psychiczną i społeczną kobiet w wieku menopauzalnym, co może skutkować negatywną oceną jakość życia [1-5]. Intensywne tempo życia, a co za tym idzie obciążenia psychiczne, zmęczenie i narastająca frustracja sprawia, że coraz częściej Polki sięgają po środki nasenne i uspokajające [6]. Celem pracy była ocena jakości życia kobiet w województwie kujawsko-pomorskim w wieku 45 60 lat, na podstawie analizy wybranych aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego.

Szczepańska B i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz. 3. 507 Materiał i metody Badaniami ankietowymi objęto 154 kobiety w przedziale wiekowym 45-60 lat zamieszkujące województwo kujawsko-pomorskie; przy czym 63% badanych to mieszkanki miast (Bydgoszcz, Toruń, Nakło, Żnin), a 37% mieszkanki okolicznych wsi. W badaniu zastosowano dobór celowy próby metodą kuli śnieżnej (snowball sampling) [7]. Dokładny opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat metodologia badań. Wyniki Charakterystykę 154 respondentek i statystyki opisowe, uwzględniające podział ze względu na wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie oraz stosunku do pracy i opieki nad osobami starszymi lub dziećmi przedstawiono w tabelach I-III. Większość pracujących kobiet stwierdziła, że praca daje im satysfakcję i nie wpływa stresogennie (tab. I). Dla ankietowanych kobiet dom jest miejscem odpoczynku i tylko na co czwartą respondentkę otaczające środowisko wpływa stresogennie. W ciągu ostatnich 3 miesięcy kobiety odczuwały niepokojące objawy związane ze zdrowiem i były to przede wszystkich bóle głowy oraz napięcia mięśni ramion i karku (odpowiednio 58,4% i 55,8% ankietowanych). Prawie 70% ankietowanych kobiet przyznało, że w ciągu ostatnich 4 tygodni odczuwało co najmniej umiarkowany ból. Co piąta z kobiet znajduje się pod opieką lekarza specjalisty (najczęściej psychiatry, kardiologa, reumatologa). Jednak większość respondentek określiła swój stan zdrowia jako dobry i średni, a w porównaniu z rokiem poprzednim był on taki sam bądź nieco się pogorszył. Wyniki z Kwestionariusza SF36 W zakresie fizycznej sfery życia najniższy średni odsetek punktów uzyskano we wszystkich przedziałach wiekowych w skali 4, dotyczącej subiektywnej oceny swojego stanu zdrowia (tab. II). Ogólna ocena stanu zdrowia w wymiarze zdrowia fizycznego i psychicznego wypadła najniżej w przypadku kobiet 55 60 lat, które szczególnie nisko oceniły swoją witalność (skala A) i ogólny stan zdrowia (skala 4). Najwyższą samoocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego uzyskano dla kobiet w wieku 45-50 lat, które aktywnie uczestniczą w życiu towarzyskim i wysoko oceniają swoją sprawność fizyczną. Różnice te były istotne statystycznie. Nie ustalono natomiast różnicy statystycznie istotnej w odniesieniu do miejsca zamieszkania. Tabela I. Samoocena stanu zdrowia ankietowanych kobiet i stresogenny wpływ środowiska Table I. Self-assessment of the subjects status and stress-inducing environmental influence Lp. 1. Stresogenność stanowiska pracy (kobiety pracującej) /Occupational stress level (ofa working woman) 2. Satysfakcja z pracy zawodowej (kobiety pracującej) /job satisfaction Odpowiedź twierdząca /Positive answer n % 37 40,6 80 51,9 3. Dom miejscem odpoczynku /Home as a place of rest 137 89 4. Stresogenność otaczającego środowiska 42 27,3 /Stress level of immediate environment 5. Niepokojące objawy związane ze zdrowiem, w tym: 147 95,4 /Alarming -related symptoms, i.e.: bóle głowy/headaches 90 58,4 napięcia mięśni ramion lub karku 86 55,8 /tense muscles of shoulders and neck kołatanie serca/heart palpitations 61 39,6 zaburzenia nastroju/mood swings 57 37 6. Odczuwanie bólu w ostatnich 4 tygodniach: * /Pain experience during past 4 weeks: żadnego bólu/no pain 10 6,5 bardzo słaby ból/very mild pain 38 24,7 słaby ból/mild pain 38 24,7 umiarkowany ból/moderate pain 49 31,8 silny ból/severe pain 14 9,1 bardzo silny ból/extremely severe pain 5 3,2 7. Ocena stanu zdrowia: /Self-assessment of status: doskonała/excellent 2 1,3 bardzo dobra/very good 16 10,4 dobra/satisfactory 73 47,4 średnia/average 57 37 zła/poor 6 3,9 8. Korzystanie z opieki lekarzy specjalisty: * /Being under specialist care of a: Kardiolog/cardiologist 5 3,2 Endokrynolog/endocrinologist 3 1,9 Psychiatra/psychiatrist 10 6,5 Diabetolog/diabetologist 4 2,6 Neurolog/neurologist 3 1,9 Ginekolog/gynecologist 1 0,6 Reumatolog/rheumatologist 3 1,9 Alergolog/allergologist 1 0,6 Okulista/ophthalmologist 2 1,3 9. Porównując z rokiem poprzednim stan zdrowia: /In comparison with previous year status is: lepszy niż rok wcześniej/better 8 5,2 nieco lepszy niż rok wcześniej/somewhat better 9 5,8 w przybliżeniu taki sam jak rok wcześniej/about the same 83 53,9 nieco gorszy niż rok wcześniej/somewhat worse 50 32,5 znacznie gorszy niż rok wcześniej/much worse 4 2,6 * pytania wielokrotnego wyboru

508 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 506-510 Tabela II. Średnie wartości standaryzowane otrzymane dla poszczególnych wymiarów zdrowia a wybrane zmienne socjodemograficzne Table II. Mean standardized values for individual aspects vs. selected socio-demographic variables Zmienne/variables n % 1 2 3 4 fizyczne /Physical A B C D psychiczne /Mental Wiek w latach/age in years 45-50 50 32,0 86,90 63,50 70,89 48,42 66,53 57,00 73,50 56,00 66,16 63,39 51-55 52 34,0 79,23 58,17 61,97 45,43 60,80 55,29 68,99 57,69 60,92 59,89 56-60 52 34,0 69,81 50,48 52,78 43,03 54,49 51,44 62,26 60,26 62,77 58,52 p-test Kruskala-Wallisa p<0,001 ns p<0,001 ns 0,002 ns 0,04 ns ns ns Miejsce zamieszkania/place of living miasto /city 97 63,0 79,23 56,96 61,74 45,32 60,83 54,69 68,43 56,36 63,26 61,76 Wieś/village 57 37,0 77,37 57,89 61,79 46,05 60,66 54,30 67,76 60,82 63,23 61,98 p- test U Manna-Whitneya ns ns ns ns ns ns ns ns ns ns Wykształcenie/education podstawowe i zawodowe 59 38,0 72,63 47,46 55,56 40,11 54,48 47,88 59,75 49,72 56,27 53,42 /primary and vocational średnie/secondary 44 29,0 84,89 56,82 63,13 46,21 63,20 57,27 74,72 50,76 65,55 63,11 wyższe/tertiary 51 33,0 79,90 69,12 67,76 51,39 65,22 59,90 72,30 73,86 69,33 75,32 p-test Kruskala-Wallisa 0,02 0,02 0,01 0,003 0,005 0,005 0,001 0,003 0,003 0,001 Skale oceny zdrowia fizycznego i psychicznego opisano w rozdziale Materiał i metody Tabela III. Średnie wartości standaryzowane otrzymane dla poszczególnych wymiarów zdrowia w grupach kobiet różniących się aktywnością zawodową i zaangażowaniem w opiekę w stosunku do innych osób oraz stosowaniem terapii hormonalnej Table III. Mean standardized values for individual aspects in different groups of women according to occupational activity, taking care of other people and using hormone replacement therapy Zmienne/variables n % 1 2 3 4 fizyczne /Physical A B C D psychiczne /Mental Aktywność zawodowa i zaangażowanie w opiekę w stosunku do innych osób: /Occupational activity and taking care of other people: praca zawodowa i opieka/ job and care 55 36,0 84,27 63,18 67,07 72,77 64,27 55,82 68,86 53,33 63,85 61,14 praca zawodowa bez opieki/ job and no care 36 23,0 87,92 68,06 70,37 51,04 68,23 62,92 80,56 71,3 71,56 69,74 nie pracuje i opieka/no job and care 34 22,0 71,18 39,71 55,88 43,01 54,7 51,91 69,49 51,96 59,41 57,77 nie pracuje bez opieki/no job and no care 29 19,0 64,66 53,45 47,89 39,66 50,7 44,83 50 57,47 56,28 51,35 p-test Kruskala-Wallisa <0,001 0,06 <0,001 0,04 <0,001 0,003 <0,001 ns 0,006 0,001 Terapia hormonalna/hormone replacement therapy 33 21,0 74,24 67,42 62,29 49,24 61,35 53,94 67,05 61,62 65,21 61,26 Brak terapii/no therapy 121 79,0 79,71 54,55 61,62 44,59 60,3 54,71 68,49 57,02 62,71 60,37 p- test U Manna-Whitneya ns ns ns ns ns ns ns ns ns ns Skale oceny zdrowia fizycznego i psychicznego opisano w rozdziale Materiał i metody Zarówno mieszkanki miast, jak i wsi podobnie postrzegały swój stan zdrowia. W obu grupach najniższe wartości uzyskano dla subiektywnej oceny swojego stanu zdrowia (skala 4), najwyższe dla funkcjonowania fizycznego (skala 1). Z badań własnych wynika, że wykształcenie było istotną zmienną wpływającą na postrzeganie przez ankietowane kobiety swego stanu zdrowia. Kobiety z wyższym wykształceniem uzyskały najwyższe oceny w większości komponentów zdrowia fizycznego i psychicznego. Niższej niż kobiety z wykształceniem średnim, oceniły swoją sprawność fizyczną i funkcjonowanie społeczne. Na najniższym poziomie kształtowała się samoocena stanu zdrowia we wszystkich obszarach u kobiet z wykształceniem podstawowym i zawodowym. Wyjątkowo nisko oceniły one ogólną percepcję zdrowia (skala 4). Podobne zjawisko zaobserwowano u kobiet z dwóch pozostałych grup. Zdecydowanie najlepiej oceniły swój stan zdrowia kobiety aktywne zawodowo i nie zaangażowane w opiekę w stosunku do osób starszych lub dzieci (tab. III). Najgorzej w tej grupie wypadła subiektywna

Szczepańska B i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym... cz. 3. 509 fizyczne/physical psychiczne/mental 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 45-50 lat 50-55 lat 55-60 lat Psych. 1 2 3 4 Zdrow. Fizycz. 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 45-50 lat 50-55 lat 55-60 lat Psych. A B C D Zdrow. Psych. Ryc 1. Ocena jakości życia kobiet przyjmujących środki uspokajajace, nasenne lub przeciwlękowe. Psych kobiety przyjmujące ww. środki psychoaktywne (z grup wiekowych nie wyodrębniono kobiet zażywających leki, lecz potraktowano je łącznie) Fig. 1. Assessment of life quality in women taking sedatives or anxiolytics. Mental : women taking sedatives or anxiolytics (women taking drugs were not separated from age groups but treated together) ocena swojego stanu zdrowia. Najniższą samoocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego uzyskano dla kobiet niepracujących i nie sprawujących opieki, z wyjątkiem oceny ograniczeń z powodu stanu zdrowia fizycznego (skala 2) i stanu zdrowia psychicznego (skala C). Tylko 33 badane kobiety (21,4%) zadeklarowały stosowanie terapii hormonalnej. Uzyskały one nieco lepsze wyniki w wielu aspektach życia fizycznego i psychicznego, jednak nie były to różnice istotne statystycznie. Kobiety stosujące terapię hormonalną niżej oceniły swoją sprawność fizyczną (skala 1), witalność i aktywność społeczną. Co trzecia badana kobieta przyjmowała w ostatnim czasie leki uspokajające, nasenne lub przeciwlękowe (ryc. 1). Kobiety te oceniały swój stan zdrowia psychicznego gorzej niż wszystkie kobiety w trzech grupach wiekowych ( z grup wiekowych nie wyodrębniono kobiet zażywających leki, lecz potraktowano je łącznie). Częściej po te środki psychoaktywne sięgały respondentki w dwóch starszych grupach wiekowych. Podsumowanie W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie badaniami stanu zdrowia w odniesieniu do jakości życia. Samoocena stanu zdrowia jest tanim i prostym testem służącym do oceny stanu zdrowia i sprawności funkcjonalnej populacji [9,10]. Od początku transformacji społeczno-ekonomicznej mamy w Polsce do czynienia z intensywnym wzrostem konsumpcji leków psychoaktywnych, szczególnie przeciwbólowych, nasennych oraz uspokajających. Reklama leków od lat skutecznie wdrukowuje w świadomość społeczną przekonanie, że każdy problem psychiczny czy fizyczny można skutecznie rozwiązać za pomocą tabletki [6,11]. Często sięgają po te środki kobiety nie radzące sobie z negatywnymi emocjami, stresem i nadmiernie obciążone pracą zawodową i obowiązkami domowymi. Co trzecia kobieta w województwie kujawsko-pomorskim przyjmowała w ostatnim czasie leki uspokajające, nasenne lub przeciwlękowe, w większości przypadków przepisane przez lekarza rodzinnego lub specjalistę. Częściej po te środki psychoaktywne, zarówno przepisane przez lekarza na receptę, jak i preparaty dostępne w sprzedaży odręcznej, sięgały respondentki w wieku 50-60 lat. Hormonalna terapia zastępcza jest mało rozpowszechniona wśród badanych osób stosuje ją co piąta kobieta. Wnioski 1. Stan zdrowia kobiet w województwie kujawskopomorskim jest dobry. 2. Wraz z lepszym wykształceniem poprawia się samoocena stanu zdrowia fizycznego i psychicznego ankietowanych kobiet. 3. Im starsze respondentki, tym niższa samoocena stanu zdrowia we wszystkich wymiarach.

510 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 506-510 Piśmiennictwo / References 1. Skrzypulec V, Naworska B, Drosdzol A. Analiza wpływu objawów klimakterycznych na funkcjonowanie i jakość życia kobiet w okresie około menopauzalnym. Prz Menopauz 2007, 2: 96-101. 2. Speroff L, Glass RH, Kase NG. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. Lippincott Williams and Wilkins, Baltimore 1999. 3. Pertyński T. Diagnostyka i terapia wieku menopauzalnego. Urban & Partner, Wrocław 2004. 4. Otsuka K, Mitsutake G, Yano S. Depression quality of life, and lifestyle: chronoecological watch in a community. Biomed Pharmacother 2002, 56: 232-42. 5. Schmidt PJ. Depression, the perimenopause, and estrogen therapy. Ann NY Sci 2005, 1052: 27-40. 6. Świątkiewicz G. Problem nadużywania legalnych psychoaktywnych farmaceutyków na tle społecznoekonomicznej transformacji w Polsce. Alkohol Narkom 2005, 18, 4: 73-92. 7. Etter JF, Perneger TV. Snowball sampling by mail: application to a survey of smokers in the general population. Int J Epidemiol 2000, 29: 43-48. 8. Woźnicka L, Posadzy-Małaczyńska A, Leśkiewicz G, Głuszek J. Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze według ankiety SF-36. Nadciś Tętn 2008, 12, 2: 109-117. 9. Marcinowicz L, Sienkiewicz J, Pytel-Krolczuk B, Gugnowski Z. Możliwości wykorzystania polskiej wersji kwestionariusza SF-36 do oceny zależnej od zdrowia jakości życia pacjentów lekarzy rodzinnych. Pol Med Rodz 2004, 6(3): 1129 1133. 10. Szcześniak P, Kręcki R, Hoffman E, Orszulak-Michalak D. Jakość życia chorych z wielonaczyniową chorobą wieńcową. Farm Współ 2008, 1: 11-15. 11. Raport finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona księga. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004.