Załącznik nr 1 do Uchwały nr 624/09 Rady Miasta Torunia z dnia 27 sierpnia 2009 r. Miasto Toruń

Załącznik nr 1 do Uchwały nr 624/09 Rady Miasta Torunia z dnia 27 sierpnia 2009 r. Miasto Toruń Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Torunia na lata 2007 2015 1

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 5 2. NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO KRAJU, REGIONU I GMINY PRZESŁANKI DO ZAŁOŻEŃ REWITALIZACJI MIASTA... 6 2.1. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności (SWW) na lata 2007-2013... 6 2.2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NRSO) na lata 2007-2013... 7 2.3. Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015... 9 2.4. Strategia Rozwoju Województwa do 2010 r... 10 2.5. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013... 11 2.6. Strategia Rozwoju Miasta Torunia (projekt)... 12 3. ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI... 14 3.1. Okres programowania... 14 3.2. Zasięg terytorialny rewitalizowanego obszaru i jego diagnoza... 14 3.2.1. Poziom ubóstwa i wykluczenia... 18 3.2.2. Poziom długotrwałego bezrobocia... 25 3.2.3. Poziom aktywności gospodarczej... 29 3.2.4. Poziom przestępczości i naruszeń prawa... 33 3.2.5. Szczególnie zniszczone otoczenie... 37 3.2.6. Poziom zagęszczenia zabytków... 41 3.2.7. Podsumowanie analizy dotyczącej wskazania obszaru do rewitalizacji (wskaźnik sumaryczny) i obszaru mieszkalnictwa... 45 3.3. Uwarunkowania i problemy społeczne obszarów wskazanych do rewitalizacji diagnoza szczegółowa... 57 3.3.1. Stare Miasto... 57 3.3.2. Bydgoskie Przedmieście... 58 3.4. Uwarunkowania i problemy przestrzenne obszarów wskazanych do rewitalizacji diagnoza szczegółowa... 60 3.4.1. Stare Miasto... 60 3.4.2. Bydgoskie Przedmieście... 66 3.5. Obszary wsparcia... 72 3.6. Logika interwencji w obszarach wskazanych do rewitalizacji zidentyfikowane problem... 72 2

3.7. Logika interwencji w obszarach wskazanych do rewitalizacji zidentyfikowane cele rewitalizacji... 75 3.8. Plany działań w poszczególnych sferach rozwoju... 80 3.8.1. Plan działań przestrzennych... 81 3.8.2. Plan działań gospodarczych... 86 3.8.3. Plan działań społecznych... 87 4. PLAN FINANSOWY REALIZACJI DZIAŁAŃ... 89 5. SYSTEM WDRAŻANIA... 89 5.1. Podstawa prawna dofinansowania projektów rewitalizacyjnych ze środków publicznych... 90 5.1.1. Informacje wstępne... 90 5.1.2. Ustawa o finansach publicznych... 92 5.1.3. Ustawa o ochronie zabytków i opiece na zabytkami... 92 5.1.4. Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych... 93 5.1.5. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie... 94 5.1.6. Ustawa o partnerstwie publiczno - prywatnym... 95 5.1.7. Pomoc publiczna... 96 5.2. Zasady naboru projektów rewitalizacyjnych... 96 5.3. Zasady finansowania projektów wspierających proces rewitalizacji finansowanych z innych źródeł niż RPO WKP... 99 5.4. Zasady monitorowania realizacji projektów rewitalizacyjnych... 102 5.5. System zarządzania rewitalizacją. Koordynacja rewitalizacji... 103 6.1. Wstęp uzasadnienie podjęcia działań promocyjnych... 104 6.2. Cele promocji i mierniki osiągnięcia założonych celów... 105 6.3. Adresaci promocji... 105 6.4. Argumenty strategii promocji... 106 6.5. Rodzaje i środki promocji... 106 6.6. Budżet promocji, realizator oraz częstotliwość podejmowania działań promocyjnych.. 107 3

Załączniki do Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Torunia na lata 2007-2015 Załącznik nr 1 Diagnoza stanu wyjściowego Załącznik nr 2 Wykaz projektów wraz z procedurą wyłonienia beneficjentów Załącznik nr 3 Opisy projektów Załącznik nr 4 Raport z konsultacji społecznych Załącznik nr 5 Plan finansowy Załącznik nr 6 Opisy projektów społecznych 4

1. Wstęp Zgodnie z definicją dr Krzysztofa Skalskiego zawartą w publikacji Rewitalizacja obszarów starej zabudowy w miastach: właściwa definicja określa rewitalizację jako kompleksowy program remontów, modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych, rewaloryzacji zabytków na wybranym obszarze, najczęściej dawnej dzielnicy miasta, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i społecznym. Rewitalizacja to połączenie działań technicznych - jak np. remonty - z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach: bezrobociem, przestępczością, brakiem równowagi demograficznej. W wymienionym Przewodniku stwierdza się również, że należy zwrócić uwagę podczas realizacji programu rewitalizacji nie tylko na zapewnienie spójności społecznej i gospodarczej, ale również i terytorialnej. Oznacza to, iż rewitalizacja to kompleksowy program, który odnosi się do wybranych obszarów w dawnych, często zabytkowych lecz podupadłych dzielnicach mieszkaniowych, poprzemysłowych, czy powojskowych w miastach, a także poza nimi. Pamiętać przy tym należy, iż rewitalizacja dotyczy nie tylko infrastruktury, ale przede wszystkim stworzenia odpowiednich warunków do poprawy bytu tkanki społecznej znajdującej się na rewitalizowanym obszarze. Należy także zwrócić uwagę, iż jest to proces kompleksowy, dotyczący nie jednego obiektu, ale wybranego obszaru zamieszkanego przez marginalizowaną grupę społeczną. Poza tym nie można zakończyć tego procesu w ciągu roku, czy dwóch lat. Owoce programu rewitalizacji nie pojawią się od razu, dlatego tak ważnym jest przygotowanie długotrwałego programu. Z uwagi na wspomnianą kompleksowość działań na danym obszarze przygotowanie programu rewitalizacji jest trudne i czasochłonne. Wymaga również skorzystania z szeregu danych które mogłyby posłużyć jako kryteria degradacji terenu, a w dalszej perspektywie w oparciu o nie można by monitorować procesy rewitalizacji przeprowadzane na danym terenie. 5

2. Nawiązanie do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju przestrzenno społeczno gospodarczego kraju, regionu i gminy przesłanki do założeń rewitalizacji miasta Lokalny Program Rewitalizacji powinien być zgodny z założeniami innych opracowań dotyczących różnych sfer rozwoju obszaru rewitalizacji i miasta, a jego zapisy spójne z dokumentami strategicznymi opracowanymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Poniżej wymieniono wybrane do analizy dokumenty: Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności (SWW) na lata 2007-2013, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSS) na lata 2007-2013, Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015, Strategia Rozwoju Województwa do 2010 r., Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013, Strategia Rozwoju Miasta Torunia, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Torunia. 2.1. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności (SWW) na lata 2007-2013 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności wyznaczają kierunki realizacji polityki spójności UE w latach 2007-2013. W ramach dokumentu opracowano priorytety polityki realizacji odnowionej agendy lizbońskiej, na podstawie których zostały sprecyzowane wytyczne dla pobudzania rozwoju istotnych dla Unii Europejskiej obszarów. SWW stanowią podstawę dla przygotowania przez państwa członkowskie krajowych dokumentów, tj. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NRSO) oraz programów operacyjnych. Wytyczne stanowią kilkunastostronicowy dokument skonstruowany na bardzo wysokim poziomie ogólności, w którym nie należy szukać potwierdzenia wprost przyjętych w ramach LPR założeń. Przyjąć jednak należy, że dokumenty takie, jak NRSO, strategie rozwoju regionalnego oraz programy operacyjne są przejawem realizacji Wytycznych i w nich powinniśmy poszukiwać bardziej sprecyzowanych celów, do których można odnieść cele programu rewitalizacji. 6

2.2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NRSO) na lata 2007-2013 NSRO jest podstawowym dokumentem przygotowywanym przez każdy kraj członkowski UE, określającym krajowe priorytety, na które będą przeznaczone unijne fundusze i środki krajowe w latach 2007-2013. Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSRO będą realizowane za pomocą programów operacyjnych, tj.: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Fundusz Spójności (FS), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka EFRR, Program Operacyjny Kapitał Ludzki Europejski Fundusz Społeczny (EFS), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych EFRR, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej EFRR, Program Operacyjny Pomoc Techniczna EFRR, Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej EFRR. Powyższe programy będą przyczyniać się do realizacji celu strategicznego oraz horyzontalnych celów szczegółowych nakreślonych w tym dokumencie, a jednocześnie wytycznych przyjętych w SWW. Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Pomoże to w zdefiniowaniu kluczowych wskaźników, pozwalających na analizę globalnych rezultatów uzyskanych w ramach konsekwentnie realizowanej polityki, a jednocześnie oznacza, że wszystkie programy, działania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizują je jednocześnie, aczkolwiek w różnym zakresie. Cele horyzontalne NSRO: Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa; Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej; Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski; 7

Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług; Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej; Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Problematyka rewitalizacji poruszona wprost pojawia się w dokumencie kilka razy: W analizie SWOT w słabych stronach w wymiarze przestrzennym wymienia się dużą liczbę zdegradowanych społecznie, gospodarczo i technicznie terenów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych wymagających rewitalizacji; W rozwinięciu horyzontalnego celu szczegółowego Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej rewitalizacja, rozumiana jako odnowa środowiska fizycznego, kulturowego i historycznego, propagowanie przedsiębiorczości, rozwój lokalnego zatrudnienia, należy do obszarów działalności, za pomocą którego przejawia się polityka spójności w Polsce w wymiarze miejskim. Miasta w tym aspekcie postrzegane są jako motory rozwoju regionalnego, dlatego ich wewnętrzna spójność oraz wypełnianie funkcji ponadlokalnych, w tym kulturalnych i administracyjnych, jest niezwykle istotne dla rozwoju całego regionu. Wyciągając wnioski z przedstawionych założeń dla rewitalizacji miasta Torunia, należy zaplanować działania zlokalizowane w centrum, których realizacja będzie miała znaczenie zarówno dla osiągnięcia wewnętrznej spójności, jak i dla rozwoju regionu; W rozwinięciu w/w celu rewitalizacja postrzegana jest jako efekt rozwoju turystyki, a zatem należy przyjąć, że wprowadzenie do LPR Miasta Torunia projektów o charakterze turystycznym spowoduje osiągnięcie celów samej rewitalizacji; W rozwinięciu w/w celu znajdują się bardzo istotne dla postrzegania rewitalizacji zdania, które należy przytoczyć w całości: Rewitalizacja rozumiana jako proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych częściach miast, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego i do ożywienia gospodarczego, obejmuje przede wszystkim części starej, często zabytkowej zabudowy oraz humanizację osiedli budowanych z wielkiej płyty. Jej celem jest także zachowanie walorów historycznych (w tym głównie urbanistycznych i architektonicznych), podkreślenie ich unikalności i kolorytu lokalnego, co może zwiększyć ich atrakcyjność turystyczną, a tym samym przyczynić się do wzrostu szans rozwojowych. Rewitalizacji 8

powinny zostać poddane miasta o istotnym znaczeniu dla rozwoju otaczających je układów lokalnych, znajdujących się w trudnej sytuacji społecznej i gospodarczej, a także miasta o wysokich walorach turystycznych. Procesom rewitalizacji powinny być poddane także obszary miast dotkniętych problemami gospodarczymi i społecznymi, które jednocześnie posiadają duże walory architektoniczne i urbanistyczne, będące elementami historycznego dziedzictwa, szczególnie narażone na bezpowrotne zniszczenie oraz tereny poprzemysłowe i powojskowe, dające się stosunkowo szybko przystosować do nowych funkcji miejskich. Odrębnym problemem jest rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich, obejmujących zniszczone budynki zamieszkane przez ludność zagrożoną wykluczeniem społecznym. Rewitalizacja prowadzona będzie poprzez połączenie działań technicznych z rozwojem gospodarczym i społecznym, w oparciu o kompleksowe plany rozwoju miast i/lub programów rewitalizacji. Działanie techniczne obejmować będą także remonty i modernizację istniejących wielorodzinnych zasobów mieszkaniowych, jak również adaptację istniejących budynków na cele mieszkaniowe dla gospodarstw domowych o niskich dochodach lub osób o szczególnych potrzebach. W odniesieniu do przytoczonych kierunków wspierania, wyciągając wnioski dla rewitalizacji Torunia, należy stwierdzić, iż rewitalizacja w Toruniu odpowiadać będzie jednocześnie: warunkom odnowy starej zabytkowej zabudowy i walorów historycznych, co przyczyni się do podniesienia atrakcyjności turystycznej, warunkom odnowy terenów zdegradowanych społecznie i gospodarczo, które jednocześnie posiadają walory architektoniczne i urbanistyczne, warunkom odnowy terenów obejmujących budynki zamieszkane przez ludność zagrożoną wykluczeniem społecznym, do których należy obszar wskazany do rewitalizacji, warunkom odnowy terenów o zabudowie wielorodzinnej, do których należy obszar wskazany do rewitalizacji. 2.3. Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015 Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK) jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety polityki rozwoju w perspektywie najbliższych lat oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia Rozwoju Kraju jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, stanowiącym punkt odniesienia zarówno dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. 9

Istotną rolą SRK jest koordynowanie reform instytucjonalno-regulacyjnych z działaniami finansowanymi ze środków UE, tak aby poprzez efekt synergii te dwa obszary przynosiły możliwie największy efekt prorozwojowy. Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Priorytetami strategicznymi są: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości. Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa. Rozwój obszarów wiejskich. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. W priorytecie Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej rewitalizacja postrzegana jest przez kontekst rozwoju budownictwa mieszkaniowego głównie w oparciu o tereny poprzemysłowe. W tym samym priorytecie można znaleźć odniesienia do rewitalizacji jako poprawy bazy socjalnej, ochrony dziedzictwa kulturowego, renowacji zabytków i obiektów turystycznych. W tym rozumieniu działań związanych z rewitalizacją, cele LPR Torunia będą spójne z SRK. 2.4. Strategia Rozwoju Województwa do 2010 r. Cel nadrzędny strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na okres 2007-2020 pozostaje taki sam jak w strategii obowiązującej do 2006 r. tj. Poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju W ramach obowiązującej Strategii wyodrębniono trzy priorytetowe obszary działań strategicznych: Rozwój nowoczesnej gospodarki, Unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej Regionu, Rozwój zasobów ludzkich. W ramach Strategii Rozwoju Województwa zakłada się, że przedsięwzięcia rewitalizacyjne będą traktowane jako: rewitalizacja zdegradowanych obszarów zasiedlonych dla polepszenia ich zasobów mieszkaniowych, 10

ochrona i rewaloryzacja zasobów zabytkowych z nadaniem im nowych funkcji, wywołania ożywienia społeczno-gospodarczego, wspieranie przekształceń obszarów problemowych (np. poprzemysłowych, powojskowych) w kierunku aktywizacji ich potencjałów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. LPR Torunia wpisuje się w tak rozumiany proces rewitalizacji. 2.5. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata 2007-2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 jest jednym z 16 programów regionalnych służących realizacji Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 i Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia w zakresie polityki wzrostu konkurencyjności województw i wyrównywania szans rozwojowych, planowanej i realizowanej przez samorządy województw. Program realizowany będzie na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego przy udziale środków finansowych pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, publicznych środków krajowych i środków prywatnych. Wkład unijny wyniesie 951 mln euro. Za realizację Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 odpowiedzialna jest Instytucja Zarządzająca - Zarząd Województwa Kujawsko- Pomorskiego. Program zawiera: diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podsumowaną analizą SWOT, informację o wsparciu finansowym zewnętrznym dla województwa, w tym ze środków przedakcesyjnych, funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, strategię rozwoju regionu oraz osie priorytetowe, plan finansowy i system wdrażania programu. Celem głównym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w latach 2007-2013 jest tworzenie warunków dla poprawy konkurencyjności województwa oraz spójności społeczno-gospodarczej i przestrzennej jego obszaru. Cele szczegółowe programu to: Zwiększenie atrakcyjności województwa kujawsko-pomorskiego jako obszaru aktywności gospodarczej, lokalizacji inwestycji, jako obszaru atrakcyjnego dla zamieszkania i wypoczynku zarówno dla mieszkańców regionu, jak i turystów, Zwiększenie konkurencyjności gospodarki regionu, Poprawa poziomu i jakości życia mieszkańców. 11

Cele te będą realizowane poprzez ukierunkowane działania określane jako osie priorytetowe: Oś priorytetowa 1. Rozwój infrastruktury technicznej, Oś priorytetowa 2. Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska, Oś priorytetowa 3. Rozwój infrastruktury społecznej, Oś priorytetowa 4. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, Oś priorytetowa 5. Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw, Oś priorytetowa 6. Wsparcie rozwoju turystyki, Oś priorytetowa 7. Wspieranie przemian w miastach i w obszarach wymagających odnowy, Oś priorytetowa 8. Pomoc techniczna. Cele LPR Torunia wpisują się w Oś priorytetową 7 Wsparcie przemian w miastach i w obszarach wymagających odnowy, Działanie 7.1 Rewitalizacja zdegradowanych dzielnic miast i Działanie 7.2 Adaptacja do nowych funkcji społeczno-gospodarczych terenów poprzemysłowych i powojskowych. Celem osi priorytetowej jest ożywienie gospodarcze i społeczne oraz odnowa infrastrukturalna i architektoniczno-urbanistyczna zdegradowanych części miast, terenów i obiektów poprzemysłowych i powojskowych. W opisie osi priorytetowej zwraca się szczególną uwagę na to, że wspierane będą przede wszystkim centra starych miast oraz obiekty dziedzictwa kulturowego. Rewitalizacja wymieniana jest również w kontekście przywrócenia lub nadania funkcji miejskich terenom powojskowym oraz odnowy terenów mieszkaniowych. Regionalny Program Operacyjny jest dokumentem, który bezpośrednio wywołuje konieczność opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji w przypadku, gdy gmina będzie się ubiegać o dofinansowanie projektów rewitalizacyjnych w ramach RPO. RPO traktuje rewitalizację jako kompleksowy proces odnowy, nie tylko architektonicznourbanistycznej, czy też technicznej (fizycznej), ale także społecznej i gospodarczej. W Wytycznych dotyczących przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji podkreśla się aspekt społeczny rewitalizacji jako kluczowy dla prawidłowego przeprowadzenia procesu. W związku z tym w ramach LPR Torunia zaplanowano szereg mechanizmów i konkretnych projektów, które mają służyć przede wszystkim odnowie społecznej zdegradowanych obszarów, które zostały wskazane do rewitalizacji. 2.6. Strategia Rozwoju Miasta Torunia (projekt) Projekt Strategii Rozwoju Miasta Torunia powstał w ramach aktualizacji Strategii opracowanej w 2002 r. W nowym dokumencie wyznaczono cztery Cele strategiczne. Jednym z nich jest Cel 4. Toruń miastem chroniącym dziedzictwo kulturowe i rozwijające gospodarkę turystyczną. 12

W ramach tego celu wyodrębniono osiem celów operacyjnych, w szczególności Cel 4.3 Rewitalizacja obiektów zabytkowych Torunia szczególnie Zespołu Staromiejskiego i fortów. Realizacja tego celu ten ma zmierzać do ochrony dziedzictwa kulturowego, która będzie związana także z usprawnianiem funkcjonowania instytucji kultury i innych instytucji działających w zasobach chronionych zabytków Torunia. Rewitalizacja tych zasobów jest podstawą do rozwoju kulturalnego Torunia, ale także turystycznego i w konsekwencji gospodarczego oraz społecznego. Ponadto ma doprowadzić do przywrócenia ładu przestrzennego i poprawić wizerunek obszarów objętych rewitalizacją. W celu tym wymienia się Zespół Staromiejski, Bydgoskie Przedmieście oraz forty. Uznano bowiem, że obszar Zespołu i znajdujące się tam obiekty oraz forty należą do unikatowego dziedzictwa kultury i historii miasta w skali światowej. Niewątpliwie rewitalizację Starówki w Strategii rozumie się jako szeroko jako ochronę i rozwój przestrzenno społeczno - gospodarczy tego obszaru i należy zaliczyć ją do kluczowych wyzwań stojących przed miastem. Spodziewane rezultaty: Wzrost dostępności do obiektów zabytkowych; Poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych i ich otoczenia; Poprawa estetyki zabytkowej części miasta; Wzrost liczby osób odwiedzających Toruń w celach kulturoznawczych. Do priorytetowych projektów wymienionych w tworzonej Strategii zalicza się m.in.: Modernizacje i remonty obiektów należących do dziedzictwa kulturowego, szczególnie zlokalizowanych w obszarze wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO oraz pozostających pod ochroną konserwatora zabytków, a także ich otoczenia; Ożywienie i modernizacja Parku Miejskiego; Prowadzenie kampanii i akcji zachęcających do inwestycji w remonty i modernizacje obiektów zabytkowych. 13

3. Założenia Programu Rewitalizacji 3.1. Okres programowania W ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Torunia, odnoszącego się do zdegradowanych obszarów miejskich Torunia wyróżniono jeden okres programowania środków: 2007-2015. Program ma charakter strategiczno-operacyjny, a zatem należy przyjąć, że rok 2015 wyznacza okres obowiązywania zapisów Programu głównie w zakresie: założonych celów rewitalizacji na wskazanych obszarach, zakresu interwencji oraz priorytetowych typów projektów. 3.2. Zasięg terytorialny rewitalizowanego obszaru i jego diagnoza Ogólnym wyznacznikiem decydującym o opracowaniu LPR jest wyraźny kryzys miejski lub zapotrzebowanie na odnowę społeczno-gospodarczą. Kryteria, które wzięto pod uwagę przy wskazaniu zdegradowanych obszarów miejskich do rewitalizacji, podzielono na kryteria główne oraz jedno kryterium pomocnicze. Kryteria główne są zgodne z dokumentem pn. Wytyczne dotyczące przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013. Dokument ten został przygotowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego i należy się kierować zapisanymi w nim wytycznymi, jeśli zamierza się skorzystać ze wsparcia Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WKP na działania rewitalizacyjne. Ponadto należy podkreślić, iż wytyczne te zawierają wiele cennych wskazówek dla samorządów przystępujących do wdrażania procesu rewitalizacji. Kryteria główne są zalecane wprost do wykonania delimitacji (wydzielenia) obszaru do rewitalizacji. Kryteria główne stanowią również podstawę do wskazania obszaru mieszkalnictwa. Należy wyjaśnić, iż obszary, na których mogą być realizowane działania z dziedziny mieszkalnictwa, mogą być wybrane na podstawie ściśle określonych kryteriów. Zostały one opisane w Wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa. Rekomendowane wskaźniki, za pomocą których opisać należy poszczególne kryteria według wytycznych MRR dotyczą 2006 r., w związku z tym dane z tych lat zostały uwzględnione w analizach. Jak zostało to przedstawione w kolejnych rozdziałach, analizy wykazały, iż obszar Starego Miasta wybrany do rewitalizacji na podstawie Wytycznych Urzędu Marszałkowskiego może być również wskazany jako obszar, na którym mogą być realizowane działania z dziedziny mieszkalnictwa, zgodnie z wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalnego. Oznacza to, iż pomoc publiczna będzie mogła być 14

przeznaczona na remonty części wspólnych budynków mieszkalnych. W poprzednim okresie programowania zasady udzielania pomocy publicznej nie zezwalały na realizację tego typu przedsięwzięć. Do głównych kryteriów wskazania obszaru rewitalizacji i mieszkalnictwa (tylko kryteria główne) należą: Kryteria główne: Wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia mierzony liczbą osób uprawnionych do korzystania z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców (wskaźnik W1A) oraz liczbą wyroków eksmisyjnych z lokali mieszkalnych na 1000 mieszkańców obszaru (wskaźnik W1B); Wysoka poziom długotrwałego bezrobocia mierzony procentowo stosunkiem liczby osób długotrwale bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym (wskaźnik W2); Niski poziom aktywności gospodarczej mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 100 mieszkańców (wskaźnik W3); Wysoki poziom przestępczości i naruszeń prawa mierzony liczbą przestępstw i wykroczeń na 1000 mieszkańców (wskaźnik W4); Szczególnie zniszczone otoczenie mierzone wskaźnikiem obszary zdegradowanej struktury miejskiej definiowanym jako liczba obiektów o funkcjach publicznych istniejących w przeliczeniu na hektar powierzchni obszaru (wskaźnik W5). Kryterium pomocnicze: Poziom zagęszczenia zabytków mierzony liczbą obiektów zabytkowych wpisanych do ewidencji i rejestru zabytków w przeliczeniu na hektar powierzchni obszaru (wskaźnik W6). W celu wskazania obszaru do rewitalizacji wszystkie wymienione wskaźniki zostały wystandaryzowane. Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od nominalnej wartości wskaźnika dla danego obszaru średniej wartości dla wszystkich obszarów i podzieleniu przez odchylenie standardowe dla wszystkich obszarów. W wyniku tej procedury wszystkie wskaźniki standaryzowane mają rozkład charakteryzujący się jednakową średnią (zero) i odchyleniem standardowym (do jeden), co umożliwia ich logiczną interpretację i uprawnia do dodawania wskaźników. Na bazie wystandaryzowanych wskaźników utworzono indeks zbiorczy (wskaźnik sumaryczny): Indeks1=W1A+W1B+W2+(-W3)+W4+W5+W6 15

Obszar może zostać wskazany do rewitalizacji, jeśli indeks zbiorczy dla danego obszaru jest najwyższy, a dodatkowo zgodnie z Wytycznymi dotyczącymi przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dany obszar spełnia warunki wyboru do rewitalizacji według przynajmniej trzech kryteriów, z czego jedno musi należeć do kryteriów przestrzennych (W5) lub do kryteriów społecznych (W1 W4). Natomiast zgodnie z Wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalnego obszar może być wskazany do udzielania wsparcia na działania z dziedziny mieszkalnictwa, jeśli przynajmniej pod względem trzech ze wskazanych głównych kryteriów W1A, W2, W3, W4 charakteryzuje się gorszymi wskaźnikami niż średnie wskaźniki dla województwa. W wyniku analizy cytowanych powyżej wskaźników, a także biorąc pod uwagę funkcje Starego Miasta i Bydgoskiego Przedmieścia jako obszarów centralnych (szczególnie w przypadku Starego Miasta) oraz obszarów o bardzo wysokiej wartości kulturowej, turystycznej i rekreacyjnej oraz intensywnej zabudowie mieszkaniowej, obszary te uznano za priorytetowe w procesie rewitalizacji rozumianej jako odnowa zdegradowanych obszarów. Jednocześnie, jak wykazano w rozdziałach dotyczących zgodności z politykami rządowymi i regionalnymi w zakresie rewitalizacji, wskazanie obszarów centralnych do wsparcia posiadających bardzo istotne dla miasta walory kulturowe i turystyczne należy uznać za właściwe. Weryfikacja degradacji społecznej i przestrzennej Starego Miasta i Bydgoskiego Przedmieścia wykonana pod kątem wskazania tego obszaru do rewitalizacji została przeprowadzona w kolejnych rozdziałach. Dane dla Torunia zostały zebrane w podziale na jednostki urbanistyczne. Rozkład jednostek urbanistycznych Torunia został zaprezentowany w Załączniku nr 1 w rozdziale Analiza istniejącego zagospodarowania przestrzennego. Liczba ludności zamieszkująca poszczególne obszary została zaprezentowana w tabeli poniżej. 16

tabela nr 1. Liczba ludności Torunia według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Liczba Oznaczenie obszaru Jednostka urbanistyczna mieszkańców zameldowanych na pobyt stały 1 Starotoruńskie Przedmieście 109 2 Barbarka 7 3 Wrzosy 12419 4 Bielany 4620 5 Bydgoskie Przedmieście 28810 6 Stare Miasto 8840 7 Chełmińskie 35068 8 Jakubskie 7389 9 Mokre 17452 10 Katarzynka 29 11 Grębocin przy Lesie 1605 12 Rubinkowo 28894 13 Bielawy 2462 14 Grębocin nad Strugą 2241 15 Na Skarpie 25949 16 Kaszczorek 1876 17 Czerniewice 2282 18 Rudak 740 19 Stawki 6789 20 Podgórz 8508 SUMA 196089 Źródło: Ewidencja Ludności Urzędu Miasta Torunia Wyniki wszystkich analiz, które pozwoliły wskazać Stare Miasto i Bydgoskie Przedmieście do rewitalizacji, a także diagnoza społeczno-gospodarcza i przestrzenna tych obszarów zostały streszczone w kolejnych rozdziałach. Uwagi metodologiczne: W analizie wyboru obszaru do rewitalizacji zostały uwzględnione jednostki, w których liczba mieszkańców wynosi minimum 1% liczby mieszkańców Torunia. Mniejsze jednostki wobec zaludnienia Torunia należy uważać za praktycznie niezamieszkane. W tablicach w rozdziałach 4.2.1-4.2.6 zaprezentowano wskaźniki obliczone dla poszczególnych kryteriów, według których wybrany został obszar do rewitalizacji. Wskaźniki te mają swoje odzwierciedlenie na mapach zaprezentowanych w w/w rozdziałach oraz w tekście analiz. Dane, które 17

posłużyły do obliczenia poszczególnych wskaźników pochodzą z 2006 r. Znaczenie przeprowadzonych analiz dla opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Torunia wyznacza przede wszystkim konieczność relatywizowania poszczególnych zjawisk występujących w poszczególnych jednostkach statystycznych oraz konieczność dokonania porównań pomiędzy tymi jednostkami. Z pewnością duże zmiany, jakie dokonały się w gospodarce, w tym na rynku pracy, od 2006 r. spowodowały, iż znaczna część wybranych do analizy danych jest obecnie nieaktualna. Jednakże można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, iż relacje pomiędzy poszczególnymi jednostkami urbanistycznymi (obszarami porównywanymi na potrzeby wyboru tych do rewitalizacji) uległy niewielkim zmianom. W związku z tym dokonanie wyboru zdegradowanego obszaru miejskiego do rewitalizacji na podstawie niżej przedstawionych analiz jest w pełni uprawnione i ponadto zgodne z Wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalnego. Na mapach zaprezentowano prócz wskaźników liczbowych także nasycenie danego problemu kolorami. Dla wskaźników, gdy wyższy poziom oznacza gorszą sytuację niż średnio w mieście: Czerwony oznacza wartość wskaźnika minimum 2 razy większą niż średnia dla miasta, Pomarańczowym 1,5 razy większą (do 2 razy), Żółtym większą niż średnia dla miasta (do 1,5 razy); Dla wskaźnika (aktywności gospodarczej), gdy niższy poziom oznacza gorszą sytuację niż średnio w mieście: Czerwony oznacza wartość wskaźnika niższą niż średnia dla miasta pomnożoną przez 0,5, Pomarańczowy niższa niż średnia dla miasta pomnożona przez 0,8, Żółty niższą od średniej. Niezabarwione obszary nacechowane są wskaźnikami lepszymi od średniej dla całego miasta. Oczywiście nie dla każdego wskaźnika występują wszystkie kolory, wartości skrajne lub pośrednie mogą po przeliczeniu nie wystąpić. 3.2.1. Poziom ubóstwa i wykluczenia Poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego jest obok wskaźników bezrobocia jednym z najważniejszych wskaźników delimitacji obszarów do rewitalizacji. Uwzględniono w nim jedynie osoby korzystające z pomocy społecznej, które w rodzinach osiągają na tyle niskie dochody, aby być uprawnionymi do zasiłków pieniężnych zgodnie z Ustawą o pomocy publicznej. W całym Toruniu osób takich jest 5740 1, natomiast na Starym Mieście i Bydgoskim Przedmieściu (obszarów o najwyższych 1 Dane za 2006 r. bez uwzględnienia obszarów wyłączonych z analizy 18

wartościach bezwzględnych) odpowiednio 1085 oraz 1190, czyli 19% i 21% liczby korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w mieście. W tabeli poniżej zaprezentowano dane odnośnie liczby korzystających z pomocy społecznej dla całego miasta z podziałem na analizowane obszary (jednostki urbanistyczne). tabela nr 2. Oznaczenie obszaru Liczba osób korzystających z pomocy społecznej Torunia według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Jednostka urbanistyczna Liczba osób korzystających z pomocy społecznej 1 Wrzosy 262 2 Bielany 78 3 Bydgoskie Przedmieście 1190 4 Stare Miasto 1085 5 Chełmińskie 862 6 Jakubskie 382 7 Mokre 585 8 Grębocin przy Lesie 22 9 Rubinkowo 391 10 Bielawy 54 11 Grębocin nad Strugą 92 12 Na Skarpie 131 13 Kaszczorek 20 14 Czerniewice 52 15 Stawki 114 16 Podgórz 420 SUMA 5740 Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie Relatywizacja danych polegająca na przeliczeniu liczby osób korzystających z pomocy społecznej w poszczególnych obszarach przez 1000 mieszkańców pozwoliła na zidentyfikowanie rejonów miasta szczególnie dotkniętych wysokim poziomem wykluczenia i ubóstwa. Należą do nich: Stare Miasto ze zdecydowanie najwyższym poziomem analizowanego wskaźnika 122,74, Jakubskie Przedmieście 51,70, Podgórz 49,37, Bydgoskie Przedmieście 41,31, Grębocin nad Strugą 41,05 oraz Mokre 33,52. Łącznie wszystkie te obszary zamieszkują 3754 osoby korzystające z pomocy społecznej, co stanowi ponad 65% ogółu korzystających z pomocy społecznej w mieście. Pozostałe analizowane obszary wykazują się wskaźnikiem liczby osób korzystających z pomocy społecznej niższym niż średni poziom dla całego miasta przyjmujący wartość 29,41. W odniesieniu do poziomu 19

ubóstwa i wykluczenia badanego wskaźnikiem liczby osób korzystających z pomocy społecznej, tylko mieszkańcy Starego Miasta są w gorszej sytuacji niż mieszkańcy całego województwa. Na 1000 mieszkańców Starego Miasta 123 osoby zostały objęte świadczeniami pieniężnymi z pomocy społecznej. W tym samym czasie w całym mieście poziom ubóstwa według tego wskaźnika wyniósł 29, natomiast w województwie kujawsko-pomorskim 107. Zatem poziom ubóstwa dla Starego Miasta był 4,17 razy wyższy niż poziom dla miasta i 1,15 razy wyższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium ubóstwa analizowanego wskaźnikiem liczby osób korzystających z pomocy społecznej może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji oraz obszar mieszkalnictwa. Na 1000 mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia 41 osób zostało objętych świadczeniami pieniężnymi z pomocy społecznej. Zatem poziom ubóstwa dla Bydgoskiego Przedmieścia był 1,4 razy wyższy niż poziom dla miasta i 2,59 razy niższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium ubóstwa analizowanego wskaźnikiem liczby osób korzystających z pomocy społecznej może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji i nie może zostać wskazane jako obszar mieszkalnictwa. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 20

wykres nr 1. Poziom ubóstwa i wykluczenia według wskaźnika W1A - stan na 2006 r. W1A - Poziom ubóstwa i wykluczenia Stare Miasto 122,74 Jakubskie Podgórz 51,70 49,37 Bydgoskie Przedmieście Grębocin nad Strugą 41,31 41,05 Mokre MIASTO Chełmińskie Czerniewice Bielawy Wrzosy Bielany Stawki Grębocin przy Lesie Rubinkowo Kaszczorek 33,52 29,41 24,58 22,79 21,93 21,10 16,88 16,79 13,71 13,53 10,66 Na Skarpie 5,05 0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 140,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie 21

rysunek nr 1. Rozmieszczenie poziomu ubóstwa i wykluczenia według wskaźnika W1A Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie Dodatkowym wskaźnikiem, za pomocą którego zostało oznaczone kryterium poziomu ubóstwa i wykluczenia jest liczba wyroków eksmisyjnych z lokali mieszkalnych w Toruniu. Wskaźnik jest pośrednią informacją o zadłużeniu najuboższych mieszkańców miasta w poszczególnych obszarach. Ogółem w 2006 r. w Toruniu wydano 186 wyroków eksmisyjnych, z czego zdecydowana większość wyroków odnosi się do eksmisji z prawem do lokalu socjalnego z zasobów gminy. Największa liczba wyroków eksmisji została orzeczona wobec mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia 77, a następnie Chełmińskiego 26 i Starego Miasta 25. 22

tabela nr 3. Liczba wyroków eksmisyjnych z lokali mieszkalnych w Toruniu według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Oznaczenie obszaru Jednostka urbanistyczna Liczba wyroków eksmisyjnych 1 Wrzosy 13 2 Bielany 0 3 Bydgoskie Przedmieście 77 4 Stare Miasto 25 5 Chełmińskie 26 6 Jakubskie 11 7 Mokre 11 8 Grębocin przy Lesie 0 9 Rubinkowo 0 10 Bielawy 0 11 Grębocin nad Strugą 2 12 Na Skarpie 1 13 Kaszczorek 0 14 Czerniewice 0 15 Stawki 3 16 Podgórz 17 SUMA 186 Źródło: Urząd Miasta Torunia W relacji do liczby mieszkańców (na 1000) największy problem ubóstwa i wykluczenia ze względu na wskaźnik liczby wyroków eksmisyjnych przypada na Stare Miasto 2,83, następnie na Bydgoskie Przedmieście 2,67 i Podgórz 2,00, gdzie odnotowano 17 wyroków. Na 1000 mieszkańców Starego Miasta 2,83 osoby zostały objęte wyrokiem o eksmisji. W tym samym czasie w całym mieście poziom ubóstwa według tego wskaźnika wyniósł 0,95. Zatem poziom ubóstwa dla Starego Miasta był 2,97 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium ubóstwa analizowanego wskaźnikiem liczby wyroków o eksmisji może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. 23

Na 1000 mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia 2,67 osoby zostały objęte wyrokiem o eksmisji. W tym samym czasie w całym mieście poziom ubóstwa według tego wskaźnika wyniósł 0,95. Zatem poziom ubóstwa dla Bydgoskiego Przedmieścia był 2,80 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium ubóstwa analizowanego wskaźnikiem liczby wyroków o eksmisji może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. wykres nr 2. Poziom ubóstwa i wykluczenia według wskaźnika W1B - stan na 2006 r. W1B - Poziom ubóstwa i wykluczenia Stare Miasto 2,83 Bydgoskie Przedmieście 2,67 Podgórz 2,00 Jakubskie 1,49 Wrzosy MIASTO Grębocin nad Strugą 0,89 0,95 1,05 Chełmińskie 0,74 Mokre 0,63 Stawki 0,44 Na Skarpie Czerniewice Kaszczorek Bielawy Rubinkowo Grębocin przy Lesie Bielany 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 24

rysunek nr 2. Rozmieszczenie poziomu ubóstwa i wykluczenia według wskaźnika W1B Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 3.2.2. Poziom długotrwałego bezrobocia Bezrobocie długotrwałe należy do kryteriów wskazanych przez Komisję Europejską jako jedno z kluczowych przy wyborze obszarów, dla których można pozyskać środki na mieszkalnictwo. Jest ono zatem również ważne przy wykonywaniu delimitacji obszarów do rewitalizacji. Jego waga wynika przede wszystkim z jego znaczenia w ogólnej kondycji społecznej mieszkańców miasta. Długotrwałe bezrobocie bardzo często prowadzi zarówno do wykluczenia zawodowego, jak i wykluczenia społecznego, a to z kolei pociąga za sobą wiele patologii społecznych. Przezwyciężanie długotrwałego bezrobocia jest o tyle trudne, że ludzie pozostający długo bez pracy stają się bardzo mało mobilni na rynku pracy. Ich aktywizacja zawodowa natomiast musi być poprzedzona aktywizacją społeczną. Ogółem, w całym mieście na koniec 2006 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy dla Miasta Torunia były zarejestrowane 5284 osoby długotrwale bezrobotne. W liczbach bezwzględnych najwięcej 25

długotrwale bezrobotnych zamieszkiwało Bydgoskie Przedmieście 989, następnie Chełmińskie Przedmieście 781, Na Skarpie 678 oraz Rubinkowo 624 i Stare Miasto 404. W tabeli poniżej zaprezentowano dane odnośnie liczby długotrwale bezrobotnych mieszkańców Torunia w podziale na obszary. tabela nr 4. Oznaczenie obszaru Liczba osób długotrwale bezrobotnych w Toruniu według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Jednostka urbanistyczna Liczba osób długotrwale bezrobotnych 1 Wrzosy 353 2 Bielany 82 3 Bydgoskie Przedmieście 989 4 Stare Miasto 404 5 Chełmińskie 781 6 Jakubskie 280 7 Mokre 356 8 Grębocin przy Lesie 72 9 Rubinkowo 624 10 Bielawy 63 11 Grębocin nad Strugą 47 12 Na Skarpie 678 13 Kaszczorek 24 14 Czerniewice 41 15 Stawki 193 16 Podgórz 297 SUMA 5284 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy dla Miasta Torunia Po przeliczeniu w/w wartości przez liczbę mieszkańców poszczególnych obszarów w wieku produkcyjnym, do najgorszych dzielnic pod względem poziomu długotrwałego bezrobocia zalicza się Stare Miasto, gdzie wskaźnik wyniósł 6,41 osób, słabo zaludniony Grębocin przy Lesie ze wskaźnikiem 6,29, Jakubskie 5,31, Podgórz 4,89 i Bydgoskie Przedmieście 4,81. Jeszcze tylko Stawki i Wrzosy charakteryzuje poziom długotrwałego bezrobocia wyższy niż średnio w mieście. Pozostałe obszary są w lepszej sytuacji niż ogółem całe miasto. Stare Miasto i Grębocin przy Lesie charakteryzuje wyższy poziom długotrwałego bezrobocia niż całe województwo kujawsko-pomorskie. 26

W ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym Stare Miasto zamieszkują 6,41 osoby zarejestrowane jako długotrwale bezrobotne. W tym samym czasie w całym mieście poziom długotrwałego bezrobocia wyniósł 3,79, natomiast w województwie kujawskopomorskim 5,9. Zatem poziom długotrwałego bezrobocia dla Starego Miasta był 1,69 razy wyższy niż poziom dla miasta i 1,09 razy wyższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium poziomu długotrwałego bezrobocia może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji oraz obszar mieszkalnictwa. W ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym Bydgoskie Przedmieście zamieszkują 4,81 osoby zarejestrowane jako długotrwale bezrobotne. W tym samym czasie w całym mieście poziom długotrwałego bezrobocia wyniósł 3,79, natomiast w województwie kujawsko-pomorskim 5,9. Zatem poziom długotrwałego bezrobocia dla Bydgoskiego Przedmieścia był 1,27 razy wyższy niż poziom dla miasta i 1,23 razy niższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium poziomu długotrwałego bezrobocia może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji i nie może zostać wskazane jako obszar wsparcia z zakresu mieszkalnictwa. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 27

wykres nr 3. Poziom długotrwałego bezrobocia stan na 2006 r. W2 - Poziom długotrwałego bezrobocia Stare Miasto Grębocin przy Lesie 6,41 6,29 Jakubskie 5,31 Podgórz Bydgoskie Przedmieście 4,89 4,81 Stawki Wrzosy MIASTO Na Skarpie Bielawy 3,98 3,98 3,79 3,66 3,59 Chełmińskie Rubinkowo Grębocin nad Strugą Mokre 3,12 3,03 2,94 2,86 Czerniewice Bielany 2,52 2,49 Kaszczorek 1,79 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy dla Miasta Torunia 28

rysunek nr 3. Rozmieszczenie poziomu długotrwałego bezrobocia stan na 2006 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy dla Miasta Torunia 3.2.3. Poziom aktywności gospodarczej Poziom aktywności gospodarczej mierzony jest liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców. Ogółem w całym mieście zarejestrowanych było w 2006 r. 25 696 przedsiębiorstw, z czego na Chełmińskim Przedmieściu 4679, Bydgoskim Przedmieściu 3052, Rubinkowie 2977, Starym Mieście 2607 i Na Skarpie 2605. Najmniej podmiotów gospodarczych funkcjonowało w dzielnicy Grębocin nad Strugą, Kaszczorek, Czerniewice i Bielawy. Wynika to pośrednio z faktu degradacji obszarów oraz ich przeznaczenia funkcjonalnego. W tabeli poniżej zaprezentowano dane odnośnie liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Toruniu w podziale na obszary. 29

tabela nr 5. Liczba podmiotów gospodarczych w Toruniu według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Oznaczenie obszaru Jednostka urbanistyczna Liczba podmiotów gospodarczych 1 Wrzosy 2080 2 Bielany 622 3 Bydgoskie Przedmieście 3052 4 Stare Miasto 2607 5 Chełmińskie 4679 6 Jakubskie 1173 7 Mokre 2466 8 Grębocin przy Lesie 625 9 Rubinkowo 2977 10 Bielawy 400 11 Grębocin nad Strugą 152 12 Na Skarpie 2605 13 Kaszczorek 263 14 Czerniewice 299 15 Stawki 866 16 Podgórz 830 SUMA 25696 Źródło: GUS W przeliczeniu na 100 mieszkańców poszczególnych obszarów najniższy poziom aktywności gospodarczej występuje w dzielnicach Grębocin nad Strugą 6,78, Podgórz 9,76, na Skarpie 10,04, Rubinkowo 10,30 i Bydgoskie Przedmieście 10,59. Również na Stawkach i Czerniewicach poziom aktywności gospodarczej jest niższy niż średnia w całym mieście. W najlepszej sytuacji jest Grębocin przy Lesie oraz Stare Miasto. W pierwszej z wymienionych dzielnic dominują funkcje gospodarcze, w tym przemysł oraz magazyny, natomiast w przypadku Starego Miasta, umiejscowienie tu znacznej liczby podmiotów gospodarczych jest typowe ze względu na funkcje centrum miasta. 30

Na 100 mieszkańców Starego Miasta funkcjonuje w tym obszarze 29,49 podmiotów gospodarczych. W tym samym czasie w całym mieście poziom aktywności gospodarczej wyniósł 13,16, natomiast w województwie kujawsko-pomorskim 9,00. Zatem poziom aktywności gospodarczej dla Starego Miasta był 2,24 razy wyższy niż poziom dla miasta i 3,28 razy wyższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium poziomu aktywności gospodarczej nie może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji oraz obszar mieszkalnictwa. Na 100 mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia funkcjonuje w tym obszarze 10,59 podmiotów gospodarczych. W tym samym czasie w całym mieście poziom aktywności gospodarczej wyniósł 13,16, natomiast w województwie kujawsko-pomorskim 9,00. Zatem poziom aktywności gospodarczej dla Bydgoskiego Przedmieścia był 1,24 razy niższy niż poziom dla miasta i 1,18 razy wyższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium poziomu aktywności gospodarczej może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji i nie może zostać wskazane jako obszar wsparcia w zakresie mieszkalnictwa. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 31

wykres nr 4. Poziom aktywności gospodarczej stan na 2006 r. W3 - Poziom aktywności gospodarczej Grębocin przy Lesie 38,94 Stare Miasto 29,49 Wrzosy Bielawy Jakubskie Mokre Kaszczorek Bielany Chełmińskie MIASTO Czerniewice Stawki 16,75 16,25 15,87 14,13 14,02 13,46 13,34 13,16 13,10 12,76 Bydgoskie Przedmieście Rubinkowo Na Skarpie Podgórz 10,59 10,30 10,04 9,76 Grębocin nad Strugą 6,78 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00 45,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 32

rysunek nr 4. Rozmieszczenie poziomu aktywności gospodarczej stan na 2006 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 3.2.4. Poziom przestępczości i naruszeń prawa Kolejnym z analizowanych głównych kryteriów wyboru obszaru do rewitalizacji i mieszkalnictwa jest przestępczość, która często towarzyszy innym zjawiskom społecznie negatywnych. Jej poziom jest obliczany poprzez przeliczenie liczby przestępstw i naruszeń prawa przez liczbę mieszkańców, choć oznaczana jest według miejsca popełnienia przestępstwa, a nie ze względu na adres zamieszkania osoby, która dokonała dane przestępstwo. Relatywizacja została przeprowadzona ze względu na konieczność porównania ze statystykami dla województwa. Ogółem w 2006 r. w Toruniu popełniono 2389 przestępstw, z czego aż 804 przypadło na Stare Miasto, czyli 34% przestępstw zostało popełnionych w tej dzielnicy. W tabeli poniżej zaprezentowano dane odnośnie liczby popełnionych przestępstw i wykroczeń w podziale na obszary. 33

tabela nr 6. Liczba przestępstw i naruszeń prawa Torunia według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Oznaczenie obszaru Jednostka urbanistyczna Liczba przestępstw i naruszeń prawa 1 Wrzosy 55 2 Bielany 57 3 Bydgoskie Przedmieście 588 4 Stare Miasto 804 5 Chełmińskie 79 6 Jakubskie 70 7 Mokre 182 8 Grębocin przy Lesie 27 9 Rubinkowo 218 10 Bielawy 27 11 Grębocin nad Strugą 27 12 Na Skarpie 76 13 Kaszczorek 0 14 Czerniewice 20 15 Stawki 86 16 Podgórz 73 SUMA 2389 Źródło: Komenda Miejska Policji w Toruniu Zdecydowanie najwyższy wskaźnik poziomu przestępczości i naruszeń prawa odnotowano na Starym Mieście. Tam popełniono w 2006 r. 90,95 przestępstw na 1000 mieszkańców, podczas gdy w tym samym czasie poziom przestępczości dla całego miasta wyniósł 12,24. Powyżej średniego poziomu dla Torunia ulokowały się jeszcze dzielnice Bydgoskie Przedmieście 20,41, Grębocin przy Lesie 16,82, Stawki 12,67 i Bielany 12,34. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że sytuacja pod względem przestępczości na terenie Starego Miasta jest o wiele gorsza niż w pozostałych dzielnicach. 34

Na 1000 mieszkańców Starego Miasta popełniono na tym obszarze 90,95 przestępstw i naruszeń prawa. W tym samym czasie w całym mieście poziom przestępczości i naruszeń prawa wyniósł 12,24, natomiast w województwie kujawsko-pomorskim 32,7. Zatem poziom przestępczości i naruszeń prawa dla Starego Miasta był aż 7,43 razy wyższy niż poziom dla miasta i 2,78 razy wyższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium poziomu przestępczości i naruszeń prawa może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji oraz obszar mieszkalnictwa. Na 1000 mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia popełniono w tym obszarze 20,41 przestępstw i naruszeń prawa. W tym samym czasie w całym mieście poziom przestępczości i naruszeń prawa wyniósł 12,24, natomiast w województwie kujawskopomorskim 32,7. Zatem poziom przestępczości i naruszeń prawa dla Bydgoskiego Przedmieścia był 1,67 razy wyższy niż poziom dla miasta i 1,60 razy niższy niż poziom dla województwa. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium poziomu przestępczości i naruszeń prawa może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji i nie może zostać wskazane jako obszar wsparcia w zakresie mieszkalnictwa. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 35

wykres nr 5. Poziom przestępczości i naruszeń prawa - stan na 2006 r. W4 - Poziom przestępczości i naruszeń prawa Stare Miasto 90,95 Bydgoskie Przedmieście Grębocin przy Lesie Stawki Bielany MIASTO Grębocin nad Strugą Bielawy Mokre Jakubskie Czerniewice Podgórz Rubinkowo Wrzosy Na Skarpie Chełmińskie Kaszczorek 20,41 16,82 12,67 12,34 12,24 12,05 10,97 10,43 9,47 8,76 8,58 7,54 4,43 2,93 2,25 0,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Miejskiej Policji w Toruniu 36

rysunek nr 5. Rozmieszczenie poziomu przestępstw i naruszeń prawa stan na 2006 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Miejskiej w Toruniu 3.2.5. Szczególnie zniszczone otoczenie Kryterium szczególnie zniszczone otoczenie zostało oznaczone za pomocą wskaźnika liczby obiektów użyteczności publicznej o funkcjach kultury, pomocy społecznej oraz edukacji. Obiekty te w zdecydowanej większości wymagają przeprowadzenia remontów i modernizacji. Duże ich nasycenie w wybranych dzielnicach oznacza nie tylko degradację przestrzenną związaną ze stanem infrastruktury użyteczności publicznej, ale także to, iż obszary o dużym nasyceniu obiektów użyteczności publicznej są kluczowe dla całego miasta w kontekście pełniania funkcji kulturalnych, pomocy społecznej i edukacji. Rola tych obiektów ma jednocześnie charakter ponadlokalny, a dzielnice, w których są zlokalizowane obsługują znaczną liczbę mieszkańców Torunia i województwa, dużo wyższą niż liczba mieszkańców danych obszarów. 37

Najwięcej tego typu obiektów zlokalizowanych jest na Starym Mieście 53, następnie na Chełmińskim 38, Mokrym 28, Na Skarpie 28, Bydgoskim Przedmieściu 27 i Rubinkowie 27. tabela nr 7. Liczba obiektów użyteczności publicznej w Toruniu według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Oznaczenie obszaru Jednostka urbanistyczna Liczba obiektów użyteczności publicznej 1 Wrzosy 13 2 Bielany 6 3 Bydgoskie Przedmieście 27 4 Stare Miasto 53 5 Chełmińskie 38 6 Jakubskie 11 7 Mokre 28 8 Grębocin przy Lesie 1 9 Rubinkowo 27 10 Bielawy 0 11 Grębocin nad Strugą 0 12 Na Skarpie 28 13 Kaszczorek 2 14 Czerniewice 2 15 Stawki 8 16 Podgórz 4 SUMA 248 Źródło: Urząd Miasta Torunia Przeliczenie liczby obiektów użyteczności publicznej na hektar powierzchni poszczególnych obszarów pozwala na weryfikację wskaźnika zagęszczenia obiektów w dzielnicach Torunia. Im większe zagęszczenie, tym wyraźniejsza przesłanka do uznania danego obszaru jako zdegradowanego miejskiego wymagającego rewitalizacji. Na Starym Mieście o powierzchni łącznej 154,54 ha na jeden hektar przypada aż 0,34 obiektu użyteczności publicznej. Na Rubinkowie o powierzchni 256,71 ha wskaźnik wynosi 0,11, na Chełmińskim o powierzchni 421,37 ha 0,09, na Mokrym o powierzchni 475,44 ha 0,06, na Bydgoskim Przedmieściu o powierzchni 466,00 ha 0,06 oraz na Na Skarpie o powierzchni 566,80 ha 0,05. Wskaźnik dla miasta wynosi 0,03. 38

Na hektar powierzchni Starego Miasta przypada 0,34 obiektu użyteczności publicznej. W tym samym czasie w całym mieście wskaźnik zagęszczenia obiektów użyteczności publicznej, którym oznaczono kryterium szczególnie zniszczonego otoczenia wyniósł 0,03. Zatem poziom zagęszczenia obiektów użyteczności publicznej dla Starego Miasta był aż 11,41 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium szczególnie zniszczonego otoczenia może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. Na hektar powierzchni Bydgoskiego Przedmieścia przypada 0,06 obiektu użyteczności publicznej. W tym samym czasie w całym mieście wskaźnik zagęszczenia obiektów użyteczności publicznej, którym oznaczono kryterium szczególnie zniszczonego otoczenia wyniósł 0,03. Zatem poziom zagęszczenia obiektów użyteczności publicznej dla Bydgoskiego Przedmieścia był 1,93 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium szczególnie zniszczonego otoczenia może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 39

wykres nr 6. Szczególnie zniszczone otoczenie stan na 2006 r. W5 - Szczególnie zniszczone otoczenie Stare Miasto 0,34 Rubinkowo 0,11 Chełmińskie 0,09 Mokre Bydgoskie Przedmieście Na Skarpie 0,05 0,06 0,06 MIASTO Jakubskie Bielany Wrzosy Stawki Czerniewice Podgórz Kaszczorek Grębocin przy Lesie Grębocin nad Strugą Bielawy 0,03 0,03 0,03 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 40

rysunek nr 6. Rozmieszczenie szczególnie zniszczonego otoczenia stan na 2006 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 3.2.6. Poziom zagęszczenia zabytków Poziom zagęszczenia zabytków nie należy do kryteriów wskazanych w Wytycznych dotyczących przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji ani do kryteriów wskazanych przez Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa, dlatego też traktuje się to kryterium jako pomocnicze przy wyborze obszarów do rewitalizacji. Należy jednak podkreślić, że kryterium to dla Torunia jest bardzo ważne. Poziom wskaźnika zagęszczenia zabytków mierzony liczbą obiektów zabytkowych na hektar powierzchni poszczególnych obszarów niesie informację o wadze obszarów w rozwoju turystycznym i kulturalnym miasta. Ponadto na podstawie wysokiego poziomu zagęszczenia obiektów zabytkowych można wysnuć wnioski o niezbędnym zakresie interwencji w danym obszarze, który będzie o wiele większy niż w obszarach o 41

niskim zagęszczeniu zabytków. W kontekście rewitalizacji obszary o dużym zagęszczeniu zabytków należy uważać jako obszary newralgiczne i wymagające intensywnych działań infrastrukturalnych. Liczba obiektów zabytkowych została określona na podstawie ewidencji i rejestru zabytków na terenie miasta. Największa liczba tego typu obiektów zlokalizowana jest na Starym Mieście 566, następnie na Chełmińskim 241, na Bydgoskim Przedmieściu 228. Na Jakubskim odnotowano 151 obiektów zabytkowych wpisanych do ewidencji, a na Podgórzu 125. tabela nr 8. Oznaczenie obszaru Liczba obiektów zabytkowych w Toruniu według jednostek urbanistycznych (stan na 2006 r.) Jednostka urbanistyczna Liczba obiektów zabytkowych 1 Wrzosy 8 2 Bielany 7 3 Bydgoskie Przedmieście 228 4 Stare Miasto 566 5 Chełmińskie 241 6 Jakubskie 151 7 Mokre 76 8 Grębocin przy Lesie 1 9 Rubinkowo 2 10 Bielawy 0 11 Grębocin nad Strugą 0 12 Na Skarpie 0 13 Kaszczorek 0 14 Czerniewice 0 15 Stawki 69 16 Podgórz 125 SUMA 1474 Źródło: Urząd Miasta Torunia Największe zagęszczenie obiektów zabytkowych w Toruniu występuje na Starym Mieście. Odnotowano tam 3,66 obiektów na jeden hektar powierzchni. Powyżej poziomu zagęszczenia zabytków dla miasta, który wynosi 0,18, znalazły się również wskaźniki dla dzielnic: Chełmińskie 0,57, Bydgoskie Przedmieście 0,49 i Jakubskie 0,36. Należy zwrócić uwagę, że poziom zagęszczenia zabytków na Starym Mieście jest o wiele wyższy od wskaźników dla pozostałych obszarów. 42

Na hektar powierzchni Starego Miasta przypada 3,66 obiektów zabytkowych wpisanych do ewidencji zabytków. W całym mieście wskaźnik zagęszczenia zabytków wynosi 0,18. Zatem poziom zagęszczenia zabytków dla Starego Miasta jest aż 20,5 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Stare Miasto pod względem kryterium zagęszczenia zabytków może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. Na hektar powierzchni Bydgoskiego Przedmieścia przypada 0,49 obiektów zabytkowych wpisanych do ewidencji zabytków. W całym mieście wskaźnik zagęszczenia zabytków wynosi 0,18. Zatem poziom zagęszczenia zabytków dla Bydgoskiego Przedmieścia jest 2,74 razy wyższy niż poziom dla miasta. Oznacza to, iż Bydgoskie Przedmieście pod względem kryterium zagęszczenia zabytków może zostać wskazane jako obszar rewitalizacji. W zakresie wyboru obszaru mieszkalnictwa wskaźnik nie stanowi podstawy do analizy. Wykres oraz rysunek poniżej wizualizują przedstawione analizy. 43

wykres nr 7. Poziom zagęszczenia obiektów zabytkowych stan na 2006 r. W6 - Poziom zagęszczenia zabytków Stare Miasto 3,66 Chełmińskie Bydgoskie Przedmieście Jakubskie 0,36 0,49 0,57 MIASTO Mokre Podgórz Stawki Bielany Rubinkowo Wrzosy Grębocin przy Lesie Czerniewice Kaszczorek Na Skarpie Grębocin nad Strugą Bielawy 0,18 0,16 0,11 0,09 0,03 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 44

rysunek nr 7. Rozmieszczenie poziomu zagęszczenia obiektów zabytkowych stan na 2006 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Torunia 3.2.7. Podsumowanie analizy dotyczącej wskazania obszaru do rewitalizacji (wskaźnik sumaryczny) i obszaru mieszkalnictwa Standaryzacja wszystkich wskaźników pozwala na dodanie ich do siebie. Suma wszystkich wskaźników ukazuje jednoznacznie i statystycznie najdokładniej, które z analizowanych obszarów dotknięte są w największym stopniu degradacją społeczno-gospodarczą. Bez obliczenia wskaźnika sumarycznego pojawiłby się dylemat, które z badanych zjawisk powinno bardziej ważyć przy wskazaniu obszaru do rewitalizacji. Wykres nr 8 prezentuje wyniki obliczenia wskaźnika sumarycznego wszystkich analizowanych problemów społecznych. Następnie sporządzono mapę poglądową stopnia degradacji społecznej w podziale na obszary miasta Torunia. Jako obszar wskazany do rewitalizacji wskazuje się ten, dla którego wskaźnik sumaryczny wskaźnik oznaczający sumę problemów społeczno-gospodarczych i przestrzennych jest najwyższy, 45

czyli sytuacja na tym obszarze według indeksu = W1A+W1B+W2+(-W3)+W4+W5+W6 jest najgorsza. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, Stare Miasto znajduje się ze względu na badane kryteria w zdecydowanie najgorszej sytuacji. Wskaźnik sumaryczny dla tego obszaru wyniósł 16,73. Drugim obszarem o znacznym odchyleniu od średniej dla miasta jest Bydgoskie Przedmieście. Wskaźnik dla tego obszaru wynosi 4,25 i nie jest aż tak wysoki w stosunku do kolejnych obszarów jak wskaźnik dla Starego Miasta. Dodatnie wskaźniki problemów społeczno-gospodarczych i przestrzennych, oznaczające sytuację gorszą niż średnią w mieście, odnotowano również dla obszarów Podgórz i Jakubskie Przedmieście. W kolejności wskaźniki osiągnęły wartość: 2,33 i 2,00. Pozostałe z analizowanych obszarów (jednostek urbanistycznych) Torunia są w lepszej sumarycznie sytuacji niż całe miasto. Bardzo wysoki wskaźnik dla Starego Miasta spowodował, że średnia dla miasta ustaliła się na wysokim poziomie, co oznacza, że obszar o największym potencjale rozwojowym, jakim jest Stare Miasto, jest jednocześnie obszarem, który negatywnie wpływa na sytuację społeczną i przestrzenną całego miasta. Relatywnie najlepsza sytuacja społeczna występuje w dzielnicach: Kaszczorek, Grębocin przy Lesie, Czerniewice, Bielany, Bielawy i Na Skarpie. Dla tych obszarów wskaźnik sumaryczny ukształtował się na poziomie poniżej -2. Różnice pomiędzy sąsiadującymi w rankingu wszystkimi obszarami od Kaszczorka do Podgórza są niewielkie. Dużo większe odchylenie wykazuje Bydgoskie Przedmieście i zdecydowanie największe Stare Miasto. Z tego powodu, a także ze względu na konieczność zachowania zasady skupienia środków przeznaczonych na rewitalizację i fakt spełniania warunków Wytycznych dotyczących przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji uznaje się, że: Zdegradowanymi obszarami miejskimi wskazanymi do rewitalizacji są: Stare Miasto i Bydgoskie Przedmieście. 46

Ponadto ze względu na fakt, że dla Starego Miasto odnotowano trzy z analizowanych czterech wskaźników, które są gorsze niż wskaźniki referencyjne, podane w Wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa, uznaje się, że: Zdegradowanym obszarem miejskim wskazanym jako obszar wsparcia, na którym będą realizowane przedsięwzięcia z zakresu mieszkalnictwa przy udziale funduszy strukturalnych, jest Stare Miasto. Na wykresie poniżej oraz mapie przedstawiono rozmieszczenie wskaźnika sumarycznego na terenie miasta według jednostek urbanistycznych. wykres nr 8. Wskaźnik sumaryczny Wskaźnik sumaryczny 16,73 Stare Miasto 4,25 Bydgoskie Przedmieście 2,33 2,00 Podgórz Jakubskie -0,25-0,46-1,00-1,34-1,53-1,54-2,21-2,69-2,94-3,12-3,56-4,68 Grębocin nad Strugą Chełmińskie Mokre Stawki Wrzosy Rubinkowo Na Skarpie Bielawy Bielany Czerniewice Grębocin przy Lesie Kaszczorek -10,00-5,00 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 Źródło: Opracowanie własne 47

rysunek nr 8. Rozmieszczenie wskaźnika sumarycznego Źródło: Opracowanie własne 48

W tabeli poniżej zaprezentowano zbiorcze zestawienie analizy porównawczej degradacji społecznej na Starym Mieście i Bydgoskim Przedmieściu w odniesieniu do sytuacji w całym mieście i w całym województwie. Stare Miasto Kryterium główne Poziom ubóstwa i wykluczenia (W1A) Poziom ubóstwa i wykluczenia (W1B) Poziom długotrwałego bezrobocia Poziom aktywności gospodarczej Poziom przestępczości i naruszeń prawa Szczególnie zniszczone otoczenie Kryterium pomocnicze Poziom zagęszczenia zabytków W relacji do miasta W relacji do województwa Obszar do rewitalizacji Obszar mieszkalnictwa GORSZA GORSZA TAK TAK GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY GORSZA GORSZA TAK TAK LEPSZA LEPSZA NIE NIE GORSZA GORSZA TAK TAK GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY W relacji do miasta W relacji do województwa Obszar do rewitalizacji Obszar mieszkalnictwa GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY Podsumowanie TAK TAK Bydgoskie Przedmieście Kryterium główne Poziom ubóstwa i wykluczenia (W1A) Poziom ubóstwa i wykluczenia (W1B) Poziom długotrwałego bezrobocia Poziom aktywności gospodarczej Poziom przestępczości i naruszeń prawa Szczególnie zniszczone otoczenie Kryterium pomocnicze Poziom zagęszczenia zabytków W relacji do miasta W relacji do województwa Obszar do rewitalizacji Obszar mieszkalnictwa GORSZA LEPSZA TAK NIE GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY GORSZA LEPSZA TAK NIE GORSZA LEPSZA TAK NIE GORSZA LEPSZA TAK NIE GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY W relacji do miasta W relacji do województwa Obszar do rewitalizacji Obszar mieszkalnictwa GORSZA NIE DOTYCZY TAK NIE DOTYCZY Podsumowanie TAK NIE 49

Podobna analiza została przeprowadzona dla każdego z obszarów Torunia. Wynika z niej, że tylko Stare Miasto i Bydgoskie Przedmieście zgodnie z Wytycznymi dotyczącymi przygotowania Lokalnego Programu Rewitalizacji mogą zostać wskazane do rewitalizacji. Natomiast zgodnie z Wytycznymi Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa do wsparcia w zakresie mieszkalnictwa kwalifikuje się Stare Miasto. Dane za 2006r. W1A W2 W3 W4 W5 W6 W1B Obszar do rewitalizacji Wrzosy 21,10 3,98 16,75 4,43 0,01 0,01 1,05 NIE Bielany 16,88 2,49 13,46 12,34 0,03 0,03 0,00 NIE Bydgoskie Przedmieście 41,31 4,81 10,59 20,41 0,06 0,49 2,67 TAK Stare Miasto 122,74 6,41 29,49 90,95 0,34 3,66 2,83 TAK Chełmińskie 24,58 3,12 13,34 2,25 0,09 0,57 0,74 NIE Jakubskie 51,70 5,31 15,87 9,47 0,03 0,36 1,49 NIE Mokre 33,52 2,86 14,13 10,43 0,06 0,16 0,63 NIE Grębocin przy Lesie 13,71 6,29 38,94 16,82 0,00 0,00 0,00 NIE Rubinkowo 13,53 3,03 10,30 7,54 0,11 0,01 0,00 NIE Bielawy 21,93 3,59 16,25 10,97 0,00 0,00 0,00 NIE Grębocin nad Strugą 41,05 2,94 6,78 12,05 0,00 0,00 0,89 NIE Na Skarpie 5,05 3,66 10,04 2,93 0,05 0,00 0,04 NIE Kaszczorek 10,66 1,79 14,02 0,00 0,00 0,00 0,00 NIE Czerniewice 22,79 2,52 13,10 8,76 0,00 0,00 0,00 NIE Stawki 16,79 3,98 12,76 12,67 0,01 0,09 0,44 NIE Podgórz 49,37 4,89 9,76 8,58 0,00 0,11 2,00 NIE MIASTO 29,41 3,79 13,16 12,24 0,03 0,18 0,95 UWAGA: Kolor czerwony oznacza wskaźnik gorszy niż dla miasta 50

Dane za 2006r. W1A W2 W3 W4 Obszar mieszkalnictwa Wrzosy 21,10 3,98 16,75 4,43 NIE Bielany 16,88 2,49 13,46 12,34 NIE Bydgoskie Przedmieście 41,31 4,81 10,59 20,41 NIE Stare Miasto 122,74 6,41 29,49 90,95 TAK Chełmińskie 24,58 3,12 13,34 2,25 NIE Jakubskie 51,70 5,31 15,87 9,47 NIE Mokre 33,52 2,86 14,13 10,43 NIE Grębocin przy Lesie 13,71 6,29 38,94 16,82 NIE Rubinkowo 13,53 3,03 10,30 7,54 NIE Bielawy 21,93 3,59 16,25 10,97 NIE Grębocin nad Strugą 41,05 2,94 6,78 12,05 NIE Na Skarpie 5,05 3,66 10,04 2,93 NIE Kaszczorek 10,66 1,79 14,02 0,00 NIE Czerniewice 22,79 2,52 13,10 8,76 NIE Stawki 16,79 3,98 12,76 12,67 NIE Podgórz 49,37 4,89 9,76 8,58 NIE WOJEWÓDZTWO 107 5,9 9 32,7 UWAGA: Kolor czerwony oznacza wskaźnik gorszy niż dla miasta 51

rysunek nr 9. Granice obszaru objętego Lokalnym Programem Rewitalizacji dla obszaru Stare Miasto 52

rysunek nr 10. Granice obszaru objętego Lokalnym Programem Rewitalizacji dla obszaru Bydgoskie Przedmieście 53

Ulice obszaru wsparcia Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Torunia na lata 2007-2015. Ulica Numery porządkowe ALEJA 500-LECIA TORUNIA 3-21, 22-24 ALEJA 500-LECIA TORUNIA 1, 2-20 ALEJA JANA PAWŁA II 6-10 ALEJA JANA PAWŁA II 2 ASNYKA ADAMA BALONOWA BEMA JÓZEFA, gen. 91-131, 124-128 BRONIEWSKIEGO WŁADYSŁAWA BULWAR FILADELFIJSKI 9-15, 20-28 BYDGOSKA CHOPINA FRYDERYKA DANIELEWSKIEGO IGNACEGO DERDOWSKIEGO HIERONIMA FAŁATA JULIANA FREDRY ALEKSANDRA GAGARINA JURIJA 2-226 JAROCZYŃSKIEGO MARIANA KASPROWICZA JANA KLONOWICA SEBASTIANA KOCHANOWSKIEGO JANA KONOPNICKIEJ MARII KRASIŃSKIEGO ZYGMUNTA KRASZEWSKIEGO JÓZEFA IGNACEGO 1-33 KUJOTA STANISŁAWA, ks. LINDEGO SAMUELA BOGUMIŁA ŁUKASIEWICZA IGNACEGO MATEJKI JANA 15-51, 6-46 MATEJKI JANA 1-13, 2-4 MICKIEWICZA ADAMA MONIUSZKI STANISŁAWA 1-39a, 2-30 Jednostka urbanistyczna Bydgoskie Przedmieście PLAC BŁOGOSŁAWIONEGO KSIĘDZA PODHARCMISTRZA STEFANA WINCENTEGO 54

FRELICHOWSKIEGO PLAC GENERAŁA PILOTA STANISŁAWA SKALSKIEGO PLAC PROF. ALFONSA HOFFMANA POPIEŁUSZKI JERZEGO, ks. POPRZECZNA PRUSA BOLESŁAWA PRZY CEGIELNI PRZYBYSZEWSKIEGO STANISŁAWA REJA MIKOŁAJA REYMONTA WŁADYSŁAWA RONDO NIEPODLEGŁOŚCI RYBAKI SIENKIEWICZA HENRYKA SŁOWACKIEGO JULIUSZA STROMA STWOSZA WITA SZOSA BYDGOSKA 1-15, 2-30 SZOSA OKRĘŻNA 6-46 SZOSA OKRĘŻNA 2-4 SZYMANOWSKIEGO KAROLA TUJAKOWSKIEGO ALOJZEGO WITA STWOSZA ALEJA JANA PAWŁA II 1-7 ALEJA SOLIDARNOŚCI BANKOWA BROWARNA BULWAR FILADELFIJSKI 1-7, 2-18 CHEŁMIŃSKA CIASNA CZERWONA DROGA 1-11 DĄBROWSKIEGO HENRYKA, gen. DOBRZYŃSKA DOMINIKAŃSKA DUCHA ŚWIĘTEGO FLISACZA FOSA STAROMIEJSKA FRANCISZKAŃSKA Stare Miasto 55

GREGORKIEWICZA KAZIMIERZA inż. arch. HORZYCY WILAMA JAGIELOŃCZYKA KAZIMIERZA JĘCZMIENNA KOPERNIKA MIKOŁAJA KRÓLOWEJ JADWIGI ŁAZIENNA MAŁE GARBARY MIĘDZYMURZE MOST PAULIŃSKI MOSTOWA ODRODZENIA 2-8 PANNY MARII PIASTOWSKA PIEKARY PIERNIKARSKA PLAC 18 STYCZNIA PLAC ARTYLERII POLSKIEJ PLAC MARIANA RAPACKIEGO PLAC ŚW. KATARZYNY PLAC TEATRALNY PLAC ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO POD KRZYWĄ WIEŻĄ PODMURNA PONIATOWSKIEGO JÓZEFA PROSTA PRZEDZAMCZE RABIAŃSKA RÓŻANA RYNEK NOWOMIEJSKI RYNEK STAROMIEJSKI SKRZYŃSKIEGO STANISŁAWA, gen. STRUMYKOWA SUKIENNICZA SZCZYTNA SZEROKA SZEWSKA 56

SZPITALNA SZUMANA LEONA ŚLIMAK GETYŃSKI ŚLUSARSKA ŚW. JAKUBA ŚW. JANA ŚW. KATARZYNY UNIWERSYTECKA WAŁY GEN. WŁADYSŁAWA SIKORSKIEGO WARSZAWSKA WIELKIE GARBARY WOLA ZAMKOWA WYSOKA ZASZPITALNA ZAUŁEK PROSOWY ŻEGLARSKA 3.3. Uwarunkowania i problemy społeczne obszarów wskazanych do rewitalizacji diagnoza szczegółowa 3.3.1. Stare Miasto Obszar o powierzchni 155 ha zamieszkuje 8840 osób. Zagęszczenie 57 osób/ha na Starym Mieście jest niższe tylko od zagęszczenia ludności na Rubinkowie, Chełmińskim i Bydgoskim Przedmieściu. Jak wynika z przeprowadzonych analiz obszar ten dotknięty jest głównymi problemami społecznymi bezrobociem, ubóstwem, przestępczością i pod tymi względami zajmuje w sumie najwyższe miejsce w skali degradacji społecznej. Z zestawień statystycznych wynika, że na 1000 osób zamieszkujących Stare Miasto blisko 123 ubiegało się w 2006 r. o pomoc społeczną. 584 mieszkańców obszaru pozostaje bez pracy, czyli 9,5% osób w wieku produkcyjnym. Wśród ogółu bezrobotnych aż 404 osoby są zarejestrowane jako bezrobotni długotrwale. 131 bezrobotnych jest w wieku powyżej 50 lat, a 106 nie ukończyło 25 roku życia. Niepełnosprawni stanowią 7% bezrobotnych. Jak wynika z analiz przeprowadzonych przez Zespół Realizacji Badań Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Pryzmat w 2005 r. na potrzeby opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji mieszkańcy Starego Miasta czują swoją odrębność, jednak nie podkreślają, że w ich ocenie żyje się tu znacznie gorzej niż w innych rejonach Torunia. Wynika to z wielu powodów. Przede 57

wszystkim uciążliwy wydaje się ruch turystyczny, ale o wiele większym problemem jest sama sytuacja materialna mieszkańców, która przekłada się na to, że nie dbają oni należycie o stan kamienic i ich podwórzy. W rejonie właściwie nie ma możliwości kreowania nowych miejsc pracy. Ze względu na swoje znaczenie dla obsługi ruchu turystycznego, Starówka jest drogim miejscem do robienia zakupów, jednak przed ekskluzywnymi sklepami można często spotkać żebraków. Do ulic szczególnie zamieszkiwanych przez ludzi ubogich, według oceny badanych, należą: Prosta, Szeroka, Sukiennicza, Żeglarska, Mostowa, Piekary, Wola Zamkowa, Baszta na Żeglarskiej, Kopernika, Ducha Św., Chełmińska, Rynek Staromiejski. Mieszkańcy nie najlepiej także oceniają infrastrukturę Starego Miasta. Szczególnie niezadowoleni są z komunikacji pieszej i samochodowej. Twierdzą, że jest tu zbyt ruchliwie, przejścia dla pieszych są niebezpieczne, przeszkadza im zła infrastruktura odprowadzania wód opadowych. Mieszkańcy czują się szczególnie zagrożeniu napadami, pobiciami i kradzieżami kieszonkowymi. Odnotowuje się tu często akty wandalizmu. Oczywiście mieszkańcy narzekają również na zakłócenia ciszy nocnej. 3.3.2. Bydgoskie Przedmieście Obszar zamieszkuje 28810 osób. Przy powierzchni obszaru równej 466 ha, zagęszczenie ludności wynosi 62 os./ha i jest jednym z najwyższych wskaźników w mieście. Jak wynika z przeprowadzonych analiz obszar ten dotknięty jest głównymi problemami społecznymi bezrobociem, ubóstwem, przestępczością i pod tymi względami zajmuje wysokie miejsce w skali degradacji społecznej. W 2006 r. odnotowano w tym obszarze 1190 osób ubiegających się o pomoc społeczną (41 na 1000 osób). 1569 osób pozostawało bez pracy, tj. 7,6% mieszkańców w wieku produkcyjnym. Wśród bezrobotnych ogółem 989 osób było zarejestrowanych jako bezrobotne długotrwale. 342 bezrobotnych było w wieku powyżej 50 lat, czyli w wieku tzw. niemobilnym. 274 osoby bezrobotne nie ukończyły 25 roku życia, a 7% było niepełnosprawnych. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Zespół Realizacji Badań Instytutu Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Pryzmat mieszkańcy tego obszaru czują swego rodzaju odrębność tej dzielnicy, potwierdzają jednak duże poczucie braku bezpieczeństwa oraz oceniają stan infrastruktury oraz budynków jako bardzo zły. Szczycą się tym, że jest to jedna z najbardziej zielonych dzielnic miasta. Szczególną uwagę zwraca tu ulica Mickiewicza, która tworzy pasaż handlowy dający wiele miejsc pracy. Należy jednak zaznaczyć, że ulica ta wymaga kompleksowej rewitalizacji. 58

W badaniach wskazano, że na Bydgoskim Przedmieściu istnieją izolowane części rejonu, które uważa się za szczególnie dotknięte problemami degradacji społecznej są zamieszkiwane przez ludzi ubogich tworzących tzw. enklawy ubóstwa. Te miejsca to: Koszary, Stare Rybaki, Fragment ulicy Bydgoskiej, Trójkąt wyznaczony przez ulice: Bydgoska, Matejki i Krasińskiego, Trójkąt wyznaczony przez ulice: Konopnicka, Klonowica, Mickiewicza, Ulica Kraszewskiego (okolica baru Król ), Ulica Lindego. Wskazuje się tu także miejsca zamieszkiwane przez ludzi bogatych: Bloki na Bydgoskiej, Nowe Bloki na Rybakach. Respondenci mówili także o SM Zieleniec, ale twierdzili, że w chwili obecnej osiedle to aż tak się nie wyróżnia. W badaniach mieszkańcy tego rejonu wskazują, że kamienice zamieszkiwane przez ludzi uboższych są zaniedbane, podwórza brudne, a klatki schodowe zdewastowane. W obszarze tym brakuje miejsc do parkowania. Budynki, w tym także sklepy nie są dostosowane do potrzeb ludzi niepełnosprawnych. Dzięki przeprowadzonym badaniom sondażowym udało się uszczegółowić listę zagrożeń dla bezpieczeństwa publicznego. Wymienić tu należy głównie kradzieże samochodów, akty wandalizmu, rozboje, bójki oraz wałęsające się osoby nietrzeźwe. Aktywność społeczna (samoorganizacja) została oceniona w tym rejonie na bardzo niską. Koszary to właściwie trzy stare budynki zbudowane na początku ubiegłego wieku z pruskiego muru, znajdujące się przy ulicy Mickiewicza. Większość mieszkańców tych kilku bloków z pruskiego muru korzysta z pomocy Caritasu. Są to ludzie ubodzy, bezrobotni i życiowo bezradni. Koszary traktowane są jako slumsy. Mieszkańcy sami siebie dzielą na tych, którzy zamieszkują tu od dawna i tych przesiedlonych z innych dzielnic do ulokowanych to mieszkań socjalnych. Ci pierwsi w trakcie prowadzonych badań wypowiadali się negatywnie o lokatorach mieszań socjalnych. Mieszkańcy Koszar pozostają też w konflikcie z mieszkańcami sąsiadującej SM Zieleniec. Pierwsza grupa mieszkańców Koszar to ludzie, którzy starają się drobnymi pracami dorobić (np. zbieranie złomu i butelek), tzw. przesiedleńcy nie wykazują takiej aktywności. Wszyscy czują się na tym terenie raczej bezpiecznie. Zagrożenie co najwyżej może w opinii mieszkańców pochodzić z zewnątrz. W odpowiedziach 59

sondażowych podkreślano bardzo zły stan budynków (przeciekające dachy i zdewastowane klatki) oraz brak placów zabaw dla dzieci. 3.4. Uwarunkowania i problemy przestrzenne obszarów wskazanych do rewitalizacji diagnoza szczegółowa Bardzo ważnym elementem dla skuteczności planowania działań rewitalizacyjnych na danym obszarze, jest zagłębienie się w jego specyfikę, uwarunkowania wewnętrzne (na poziomie dzielnicy bądź jednostki urbanistycznej) i zewnętrzne (na poziomie całego miasta) oraz jego problemy. Tylko wówczas można przejść do dalszego etapu, jakim jest projektowanie konkretnych zamierzeń inwestycyjnych w przestrzeni rewitalizowanej. W przypadku Torunia obydwa obszary wsparcia tzn. Bydgoskie Przedmieście i Stare Miasto, są obszarami bardzo specyficznymi. Pulę możliwych do wdrożenia działań rewitalizacyjnych ogranicza niezwykle skomplikowana struktura własnościowa obiektów, zwartość zabudowy i wymogi ochrony konserwatorskiej i in. 3.4.1. Stare Miasto Podstawowym uwarunkowaniem, mającym najważniejszy wpływ na formy zagospodarowania przestrzennego oraz jego funkcje użytkowania ma centralne położenie w strukturze miejskiej i historyczny charakter zabudowy. Stare Miasto ze względu na swoje centralne usytuowanie w strukturze miasta, jest miejscem w którym krzyżuje się wiele szlaków transportowych, zarówno komunikacji indywidualnej jak i zbiorowej. Jest także obszarem o dużym skupieniu działalności gospodarczej (handlowej i usługowej), miejscem pracy i stałego zamieszkania wielu osób. Powoduje to jeden z podstawowych problemów tego obszaru, jakim jest intensywny ruch kołowy, generujący znaczne potoki w bezpośrednim sąsiedztwie historycznej zabudowy (Aleja Jana Pawła II wraz z mostem drogowym, ul. Wały Gen. Sikorskiego, ul. Leona Szumana, ul. Warszawska i Bulwar Filadelfijski). Problem ten jest dodatkowo potęgowany istotnymi brakami w zagospodarowaniu Starego Miasta, jakim są parkingi podziemne. 60

Dziedzictwo UNESCO i wszechobecne samochody ul. Wielkie Garbary (po lewej) i ul. Mostowa (po prawej) Jest to o tyle ważne, że dla obsługi mieszkańców, jak i ruchu turystycznego (coraz bardziej opartego na transporcie indywidualnym), nabiera on kluczowego znaczenia (dla preferencji potencjalnego odwiedzającego). Tymczasem funkcje związane z obsługą mieszkańców poprzez handel i usługi, oraz w szczególności obsługą turystów są i pozostaną podstawowymi dla tego obszaru. Kolejnym problemem związanym z niedostatecznym infrastrukturalnym zagospodarowaniem terenu są obiekty hotelowe. Ich niedobór nie pozwala na pełne wykorzystanie potencjału turystycznego Starego Miasta, które przyczyniłoby się do powstania nowych miejsc pracy, wzrostu dochodów, szeregu inwestycji towarzyszących i wzmacniania pozycji subregionalnej i marki miejsca. Stare Miasto, aby utrzymało swoją rangę subregionalną, potrzebuje inwestycji pozwalających na pełniejsze wykorzystanie jego potencjału. W aspekcie przestrzennym obecne natężenie funkcji turystycznych nie wyczerpuje pełni możliwości, jakie daje zespół zabytkowej zabudowy wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. 61

Miejsca stanowiące o potencjale Starego Miasta to m. in. ruiny Zamku Krzyżackiego (po lewej) i ul. Szeroka (po prawej) Uwarunkowaniem o istotnym znaczeniu jest także położenie nad Wisłą i związane z nią zagrożenie powodziowe. Realizując długofalowy proces odnowy i projektując związane z tym działania infrastrukturalne, konieczne jest uwzględnienie tego zagrożenia. Przestrzennie przekłada się to na problem zagospodarowania bardzo istotnego fragmentu Starego Miasta, jakim jest Bulwar Filadelfijski. Bulwar, który wymaga wzmocnienia jego roli jako przestrzeni publicznej. Bulwar Filadelfijski (po prawej) i teren przy dworcu PKS (po lewej) przykład już funkcjonującej przestrzeni publicznej oraz zupełnie niewykorzystanego do tego celu obszaru Ze względu na swoją charakterystykę, Stare Miasto posiada naturalnie powstałe przestrzenie o charakterze publicznym, jednak podobnie jak Bulwar, nie są one w dostatecznie zagospodarowane (mała architektura, zieleń i in.). Wzmocnienie istniejących i współpraca samorządu wraz z partnerami społecznymi nad utworzeniem nowych tego typu obszarów jest również istotnym elementem dla powodzenia całości procesu odnowy Starego Miasta. Problem ten uwidacznia się bardzo na Nowym Rynku, gdzie pomimo inwestycji i starań, nie udało się pobudzić tego obszaru do życia i aktywności, na jakie zasługuje. 62

Rynek Nowomiejski (po lewej) - zagospodarowane a jednak niefunkcjonujące zgodnie z pokładanymi nadziejami wnętrze urbanistyczne oraz obszar przy Krzywej Wieży (po prawej) kolejny przykład niewykorzystanego potencjału Funkcjonując w tak specyficznej strukturze historycznej, zachodzi ciągły konflikt pomiędzy potrzebą inwestowania, odbudową bądź tworzeniem nowej infrastruktury a koniecznością ochrony już istniejących przestrzeni czy obiektów historycznych. W takich obszarach (zabytkowe centrum miasta o podstawowym znaczeniu dla gospodarki miasta) jest on nieunikniony i generuje szereg uwarunkowań dla rozwoju zabudowy w tym obszarze. Niezwykłym przestrzennym atutem Starego Miasta jest historycznie uwarunkowany obszar wolny od zwartej zabudowy, okalający szerokim pasem zabytkowe jądro Torunia, tzw. Planty. Ze względu na presję inwestycyjną, obszar ten wymaga szczególnej troski służb konserwatorskich i urbanistycznych miasta. Związane jest to także z problemem generowania przestrzeni publicznych czy rekreacją na obszarze Starego Miasta. W przestrzeni Starego Miasta istnieje także problem niedostatecznie rozwiniętej funkcji rekreacyjnej, spełnianej poprzez codzienną aktywność (ruchową, społeczną) mieszkańców a nie tylko turystów. Objawia się to w brakach takich obiektów, jak świetlice, place zabaw, mini-parki, zieleńce czy elementów małej architektury, wzbogacające i ożywiające przestrzeń miejską. Specyfika tego obszaru polega m.in. również na tym, że programując działania rewitalizacyjne Starego Miasta, poza turystyką, kulturą, handlem i usługami, należy mieć na względzie także potrzeby licznych mieszkańców tego obszaru. Działania skierowane ku nim i poprawie ich jakości życia są więc niezwykle ważne. 63

Piernikowe Miasteczko przy ul. Podmurnej przykład doskonale zagospodarowanej przestrzeni odpowiadającej na potrzeby lokalnej społeczności Zespół Staromiejski jest obszarem wymagającym wsparcia również jako miejsce do zamieszkania. Funkcja mieszkaniowa, niezwykle ważna na tym obszarze, jest spełniana w zabytkowych kamienicach, będących we władaniu wspólnot mieszkaniowych i prywatnych właścicieli. Niestety, wiele z nich (szczególnie będących pod opieką wspólnot) jest w bardzo złym stanie technicznym i wymaga gruntownych remontów. Ich koszty przekraczają możliwości finansowe zarządców, co wynika m.in. z zaszłości, stanu zasobów i ich ochrony konserwatorskiej. W efekcie nie podejmowane są gruntowne remonty, a działania często ograniczają się do sytuacji kryzysowych. Dlatego w przestrzeni zabytkowego Starego Miasta, będącego dziedzictwem o znaczeniu światowym, można znaleźć obiekty w tragicznym stanie, nie harmonizujące z otoczeniem. 64

Przykłady dwóch kamienic: przy ul. Dominikańskiej Obiekty te podlegają bardzo silnej degradacji technicznej (dachy, elewacje, klatki schodowe, instalacje wewnętrzne, braki w izolacjach, stolarka okienna, zawilgocenia murów) co jest tym bardziej niebezpieczne, że dotyczy często bardzo cennych z historycznego punktu widzenia kamienic. Problemy związane z zagospodarowaniem przestrzennym kryją się również na zapleczu staromiejskich kamienic. Obecnie nieuporządkowane podwórza, nierzadko zagracone i zastawione szpecącymi pomieszczeniami gospodarczymi stawianymi poza prawem budowlanym, mogłyby w skutek właściwej interwencji stworzyć nowe, niezwykle interesujące przestrzenie publiczne. 65

i przy ul. Wysokiej słowo zdekapitalizowane wydaje się zbyt delikatne Nadal nierozwiązanym problemem jest bardzo niska wydajność energetyczna tych zasobów mieszkalne części kamienic (niezagospodarowane funkcjami usługowo/handlowymi) w większości wymagają termomodernizacji. Skuteczne przeprowadzenie rewitalizacji wiąże się więc także z interwencjami w zasoby mieszkaniowe Starego Miasta. 3.4.2. Bydgoskie Przedmieście Analizując uwarunkowania tego obszaru, za najważniejsze należy uznać jego duże zróżnicowanie przestrzenne (nadbrzeża Wisły, Park Miejski, historyczna zabudowa mieszkaniowa, nowsze bloki mieszkalne, przyszłe centrum handlowe), wynikające z przeszłości dzielnicy, oraz zachodnie położenie w strukturze miasta wzdłuż ważnego szlaku transportowego w kierunku na Bydgoszcz (ul. Broniewskiego, ul. Mickiewicza i Szosa Bydgoska). 66

Za podstawowy problem przestrzenny należy uznać zdegradowaną zabudowę mieszkaniową, często o dużym znaczeniu historycznym. Problem ten dotyka obszaru ograniczonego od zachodu ul. Reja, od północy ul. Broniewskiego i Kraszewskiego, od wschodu Aleją Jana Pawła II a od południa ul. Chopina i Bydgoską. Jest to najstarsze, historyczne jądro tej dzielnicy z osią w postaci ul. Mickiewicza. Skupiona w nim funkcja mieszkaniowa zajmuje stare kamienice (i niejednokrotnie wille) bardzo silnie zdegradowane technicznie. Wolnostojąca zabudowa mieszkaniowa typu willowego przy ul. Słowackiego Sytuacja jest podobna z tą na Starym Mieście, lecz występuje na większą skalę dotyczy w zasadzie całości w/w obszaru, a nie pojedynczych obiektów. Całe zespoły zabudowy wymagają gruntownych remontów, które wykraczają poza możliwości zarządzającymi nimi wspólnot mieszkaniowych. Szczególnie niebezpieczne dla zachowania charakteru dzielnicy są przypadki niszczenia cennych historycznie, zabytkowych obiektów, lecz ze względu na skomplikowaną strukturę własnościową (własność prywatna) brak jest skutecznych prawnych narzędzi interwencji gminy. 67

i przy ul. Krasińskiego oba obiekty niezwykle cenne m.in. ze względu na wiek i architekturę oba niestety w tragicznym stanie technicznym Degradacji technicznej tych budynków towarzyszy także ich bardzo niska wydajność energetyczna. Nie dotyczy to obiektów zlokalizowanych przy ul. Broniewskiego i ul. Mickiewicza, w których prowadzona jest rozbudowana działalność usługowa (m.in. usługi publiczne). Interwencja w zasoby mieszkaniowe zlokalizowane w zwartym i ograniczonym przestrzennie fragmencie tego obszaru jest więc niezwykle ważna. Zabytkowe szachulcowe kamienice przy ul. Bydgoskiej rozpadające się świadectwa minionej świetności Bydgoskiego Przedmieścia 68

Uwarunkowania Bydgoskiego Przedmieścia rodzą także drugi znaczący problem przestrzenny, jakim jest ruch transportowy, o nieco odmiennym charakterze niż w przypadku Starego Miasta. Ze względu na swoje położenie, problem ten polega na intensywnym ruchu tranzytowym przez Bydgoskie Przedmieście. Jest to szczególnie uciążliwe dla mieszkańców historycznej części dzielnicy, położonej wzdłuż osi ul. Mickiewicza. Wprowadza to, poprzez intensywny ruch, hałas i olbrzymią liczbę pojazdów parkujących wzdłuż niemal całej ulicy, element zaburzający główną i podstawową funkcję tego obszaru czyli funkcję mieszkaniową. Jej poprawa i wzmocnienie może nastąpić poprzez wyprowadzenie dużych potoków ruchu z tego terenu. Problemy komunikacyjne dzielnicy to głównie ruch samochodowy na ul. Mickiewicza Rozpatrując pozostałe funkcje Bydgoskiego Przedmieścia, zauważalny jest również niedostateczny rozwój funkcji kulturalnej. Objawia się to brakiem obiektów i miejsc w strukturze dzielnicy, w których mieszkańcy mogą realizować swoje potrzeby kulturalne a ich wprowadzenie z pewnością poprawiłoby komfort zamieszkania i podniosło rangę Bydgoskiego. 69

Kiedyś kino dziś supermarket (ul. Mickiewicza) Kolejnymi problemami w przestrzeni tego obszaru są niewykorzystany potencjał oraz niewystarczające zagospodarowanie, widoczne w postaci wielu obszarów wymagających uporządkowania i zabudowania z myślą o określonej docelowej funkcji (korespondującej z charakterem dzielnicy). Niezwykłe miejsce nie tylko dla dzielnicy ale w całej strukturze miasta Park Miejski. Sport i rekreacja, kultura i sztuka, edukacja i odpoczynek dla mieszkańców, jak i dla turystów 70

W pierwszym przypadku największe znaczenie ma Park Miejski wraz z przyległym nadbrzeżem Wisły. Posiada on olbrzymi potencjał rekreacyjny, sportowy, kulturalny i turystyczny, który obecnie jest wykorzystywany w minimalnym stopniu. Aby wykorzystać jego walory, Park wymaga nakładów inwestycyjnych i zagospodarowania, bowiem obecna infrastruktura jest niewystarczająca. Jest to jeden z najważniejszych przestrzennie obszarów dla działań rewitalizacyjnych, zaraz po wspomnianym powyżej historycznym centrum Bydgoskiego Przedmieścia. Park może stać się miejscem koncentrującym życie społeczne tej dzielnicy, a także wielką atrakcją turystyczną wszystko przy stosunkowo niewielkim wkładzie finansowym. Potencjał rekreacyjny, choć znacznie mniejszy, cechuje także obszary zieleni na południe i północ od Placu Prof. Alfonsa Hoffmana. Zadrzewiony teren przy Placu Prof. Alfonsa Hoffmanna wymagający zagospodarowania obszar o wielkim znaczeniu rekreacyjnym W drugim przypadku takim terenem są zdegradowane obszary powojskowe dawne koszary saperów (kwartał pomiędzy ul. Fałata, Sienkiewicza, Broniewskiego i Wyspiańskiego). Są to idealne tereny do wprowadzenia funkcji mieszkaniowej. Pozostawienie ich w stanie obecnym, jako niezagospodarowane i dysfunkcyjne (ogrodzone) elementy w przestrzeni tego obszaru z pewnością obniżą jego walory. 71