WPŁYW NAWOŻENIA I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ ORAZ WYMYWANIE RÓŻNYCH FORM FOSFORU I POTASU W GLEBIE

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. XL N R 1 S. 165-177 W ARSZAW A 1989 LUCYNA ZAW ARTKA, GRAŻYNA HUSZCZA-CIOŁKOW SKA WPŁYW NAWOŻENIA I WAPNOWANIA NA ZAWARTOŚĆ ORAZ WYMYWANIE RÓŻNYCH FORM FOSFORU I POTASU W GLEBIE Katedra Chem ii Rolnej A kadem ii R olniczo-technicznej w O lsztynie W STĘP I PRZEGLĄD LITERATURY O rozpuszczalności, a tym samym przyswajalności fosforu dla roślin decyduje kierunek przemian fosforu nawozowego w glebie. Tworzenie się różnych związków fosforu w glebie zależy głównie od odczynu gleby [1, 4, 9, 12, 13, 16, 18], rodzaju gleby [3, 6, 7], jej wilgotności [14] oraz od wysokości i formy nawożenia fosforowego [1, 3, 6, 8, 9, 11, 12, 16-18]. Praktycznie jednak można regulować odczyn gleby oraz wysokość dawek i dobór formy nawozów. Mineralne formy fosforu występują w glebie w postaci wymiennej oraz w związkach z glinem (P Al), żelazem (P Fe) i wapniem (P Ca) [2]. O wykorzystaniu poszczególnych form fosforu przez rośliny decyduje odczyn gleby [10]. Fosforany wapnia łatwiej są rozpuszczalne w środowisku kwaśnym, natomiast fosforany glinu i żelaza w zasadowym. Optimum rozpuszczalności mineralnych fosforanów utrzymuje się w zakresie ph 5-6 [5]. Wyniki badań dotyczących wpływu wapnowania na tworzenie się poszczególnych form fosforu w glebie dostarczają sprzecznych informacji. Wapnowanie może zwiększyć [1, 4, 12, 18], zmniejszyć [4, 9, 16] lub nie zmienić [16] zawartości P Al i P Fe w glebie. Wykazano, że w glebie o ph poniżej 4,7 wapnowanie zmniejsza zawartość P Fe i P Al, a w glebie o ph wyższym zwiększa zawartość obu form [4]. Niejednoznaczne są również opinie dotyczące wpływu wapnowania na udział formy P Ca w glebie. Może ono powodować zarówno wzrost ilościowy tej formy [16, 18], jak i jej ubytek [12]. Nawożenie fosforowe powoduje niejednakowy wzrost zawartości poszczególnych form fosforu w glebie. Gromadzenie się fosforu w formach wymywalnych i P Al występuje w glebach kwaśnych i lekko kwaśnych [5, 9, 11, 12]. Akumulacja mineralnych form fosforu w glebie nawożo

160 L. Zawartka, G. H uszcza-c iołkow ska nej przebiega w następującej kolejności: P A1>P Fe > P Ca [9]. Niektórzy autorzy nie stwierdzili jednak wpływu nawożenia na udział poszczególnych form fosforu w glebie [1, 17]. Duże znaczenie w tworzeniu się form fosforu ma rodzaj nawozu fosforowego. Ortofosforany w glebie kwaśnej w równym stopniu reagują z żelazem i glinem, natomiast polifosforany wykazują większą skłonność do połączeń z żelazem [8]. Powszechnie stosowane nawozy potasowe (KC1 i K2S 04) mają wiele cech ujemnych, do których można zaliczyć: wymywanie potasu z gleb lekkich [19], wypieranie wapnia z kompleksu sorpcyjnego przyczyniające się do zakwaszenia [20, 2 1], możliwość zasolenia roztworu glebowego w okresie wschodów roślin [8] oraz luksusowe pobieranie tego pierwiastka przez rośliny. Ponadto wiele roślin źle znosi zbyt dużą koncentrację chloru w roztworze glebowym. Zainteresowanie budzą więc nawozy, w których potas związany jest z resztą kwasów fosforowych, jak: polifosforan potasowy oraz ortofosforany potasowe. Doświadczenia wazonowe wykazały ich pozytywne działanie na plon i skład chemiczny roślin [22], w związku z czym istnieje potrzeba zbadania przemian potasu z tych nawozów w glebie. Niniejsza publikacja obejmuje część kompleksowych badań dotyczących przydatności rolniczej nowych nawozów ((KP03)n, K2H P04, K3P 0 4) zaproponowanych przez Politechnikę Szczecińską. Celem pracy było zbadanie wpływu wapnowania na przemiany fosforu i potasu w glebie z dodatkiem wymienionych nawozów. M ATERIAŁY I METODY BAD AŃ Polifosforan potasowy (KP03)n (25,75% P, 30,93% K) jest nawozem grubokrystalicznym, niehigroskopijnym i łatwym do wysiewu. Zaletą jego jest śladowa zawartość chloru oraz niecałkowita rozpuszczalność w wodzie. Sugeruje to możliwość stosowania go pod rośliny wrażliwe na chlor oraz wysiew na zapas. Niektóre właściwości gleby użytej w doświadczeniu Some properties of soil used in the experiment T ab ela 1 I Skład mechaniczny gleby (%) Mechanical composition of! soil (%) piasek 1 pył j ił sand j silt i clay 30 32 I 38 ph in KC1 4,3 Hh \ 1 5 S + H h I P К meq/100 g gleby meq/100 g of soil j j mg/100 g gleby mg/100 g of soil 5,6 4,7 ЩЗ j 7.9! 15.8

T abela 2 Nawożenie Fertilization Wymycie różnych form fosforu z gleby Leaching of different forms of phosphorus from soil P-H 20 P-A1(NH4F) P-Fe (NaOH)!P -Ca(H 2 S 0 4) mg P пл. kg gleby of soil Razem Total ogółem total z nawo zua from fertilizer % dawki j % dose j О 1,2 20,8! 5,4! 26,2 53,6 Î - 1 i - 1 О + СаСОз 1,5 36,2! 7,3 29,4 i 74,4 1! i ; 1 Superfosfat (superphosphate) -f ICC1 1.3 i I 31,5! 17,8 82,4 28,8 i 21,9, 3 i-8 ; Superfosfat (superphosphate) + KC1 + C ac03 2,1! 32,1 10,9 I 52,6 i. 97,7, 17,7,! 23 3 i k 2h po 4 2,3 36,0 11,9 43,1 j 93,3 39,7 30,2 K2H P04-f CaC03 4,1 29,5 19,6 1 34,2 87,4 13,0 9,9 (КРОз)п 2,8 40,6 13,5 38,1! 95,0 41,4 31,5 (K P03)n-f СаС03 2,7 24,2 9,6! 39,6 76,1 1,7 1.3 К 3Р 0 4 2,2 38,0 j1 21,1! 47,1 108.4 54,8 41,6 К 3Р 0 4 ЬСаСОз 3,0 28,4 i 12,3 j 40,6 84,3 9,9 1 7,5 I а Ogólne wymycie Р minus ilość P z gleby nie nawożonej. Total leaching of P minus the amount of P from unfertilized soil. j

168 L. Zawartka, G. H uszcza-c iolkow ska Ortoiosforany potasowe K2H P 04 (17,81% P, 44,83% K) i K3P 0 4 (11,65% P, 44,08%: K) są również nawozami bezbalastowymi. Wysoka koncentracja fosforu i potasu oraz dobra rozpuszczalność tych związków stawia je w rzędzie nawozów uniwersalnych. Wadą ich jest duża higroskopijność utrudniająca wysiew i przechowywanie. Doświadczenie przeprowadzono z gliną średnią pylastą (tab. 1) równolegle z kwaśną i wapnowaną CaC03 w ilości równoważącej 1 Hh. Glebę przesiano przez sito o średnicy oczek 1,5 mm, odważono po 500 g, wymieszano z nawozami i umieszczono w rurach winidurowych o średnicy 7 cm. Dawki nawozów obliczono według zawartości fosforu i potasu w K2HP04 na poziomie 131 mg P i 320 mg К na 1 kg gleby. W celu wyrównania ilości P i К dawkę (KP03)n uzupełniono KC1, a dawkę K3PO4 superfosfatem potrójnym (tab. 2). Glebę w kolumnach doprowadzono do 80% maksymalnej pojemności wodnej i po dwudziestu dniach rozpoczęto przemywanie. Najpierw stosowano wodę destylowaną jeden raz po 154 cm3 i czterokrotnie po 200 cm3 na kolumnę, w odstępach trzy- i czterodniowych. Następnie w celu oznaczenia poszczególnych form fosforu i potasu, zgodnie z metodą Changa-Jacksona w modyfikacji Petersena i Corey a [15], glebę przemywano po dwa razy 200 cm3 następujących roztworów: 1 M NH4C1, 0,5 M NH4F, 0,1 M NaOH i 0,25 M H2S 04. Po każdym ekstrahencie glebę dwukrotnie przemywano nasyconym roztworem NaCl. Terminy kolejnych przemywań zależały od szybkości sączenia. Doświadczenie trwało 106 dni i było prowadzone w dwóch powtórzeniach. Zawartość fosforu oznaczono w przesączach: H20, NH4F, NaOH i H2S 0 4. Potas oznaczono w wyciągach: H20, NH4C1 i NH4F. Wapń został oznaczony w wyciągu H20. Analizę gleby wykonano według następujących metod: przyswajalny potas i fosfor Egnera-Riehma, ph KC1 potencjometrycznie, kwasowość hydrolityczną, sumę zasad Kappena, skład mechaniczny aerometryczną Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande a i Prószyńskiego, fosfor w przesączach oznaczono według Changa i Jacksona w modyfikacji Petersena i Corey a [15], potas i wapń w przesączach fotopłomieniowo. OMÓWIENIE WYNIKÓW7 Wapnowanie spowodowało zróżnicowanie składu frakcyjnego fosforanów w glebie (rys. 1). Niewielki wzrost zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu wystąpił w glebach nawożonych, a szczególnie w obiekcie z K2H P04, co znalazło potwierdzenie w literaturze [18]. W glebie kwaśnej procentowy udział formy P Al nie zależał od ro

Nawożenie i wapnowanie a wymywanie P i К z gleby 169 dzaju nawożenia i kształtował się podobnie jak w glebie nie nawożonej, co jest zgodne z innymi badaniami [17]. W glebie nie nawożonej wapnowanie zwiększyło udział tej formy, natomiast w nawożonej spowodowało zmniejszenie procentowej zawartości P Al. Literatura dotycząca tego zagadnienia donosi o zróżnicowanym wpływie wapnowania na zmiany zawartości P Al [4, 9, 12, 16, 18]. Rys. 1. Procentow y udział form fosforu w przesączach glebow ych: A gleba bez СаСОз, В gleba + C ac 03, 1 O, 2 superfosfat + KC1, 3 K 2H P 0 4, 4 (K P 0 3)n, 5 K3PO4 Fig. 1. Percentage of phosphorus form s in soil extracts: A soil w ithout СаСОз, В soil + СаСОз, 1 0, 2 superphosphate -f KCl, 3 K 2HPO4, 4 (K P 0 3)n, 5 K 3 Udział formy P Fe w glebie kwaśnej uzależniony był od rodzaju wprowadzonego nawozu. Superfosfat i K3P 0 4 zwiększyły prawie dwukrotnie udział formy P Fe, natomiast polifosforan potasowy i K2H P04 tylko nieznacznie powiększyły jej udział. Podobne wyniki otrzymano w glebie nawożonej superfosfatem [12], zaś inna publikacja nie potwierdza tej zależności [17]. Stwierdzono, że polifosforany wykazują większe skłonności do połączeń z żelazem niż glinem [8]. Nie jest to w pełni zgodne z otrzymanymi wynikami. Wapnowanie praktycznie nie zmieniło udziału P Fe w obiekcie kontrolnym i z polifosforanem potasowym. W kombinacjach z superfosfatem i K3PO4 miało miejsce zmniejszenie, a jedynie w przypadku z K2HP04 prawie dwukrotny wzrost udziału omawianej formy w stosunku do gleb nie wapnowanych. Otrzymane wyniki dotyczące wapnowania gleb nawożonych superfosfatem są zgodne z badaniami niektórych autorów [9, 16, 18], natomiast nie znajdują potwierdzenia w innych pracach [4, 12]. Udział formy P Ca w glebach nie wapnowanych nawożonych superfosfatem, polifosforanem potasowym i K3P 0 4 kształtował się na nieco niższym poziomie, niż w glebie nie nawożonej i nawożonej K2HP04. W obiekcie kontrolnym i z K2HP04 wapnowanie zmniejszyło, a w pozo- P O 4

Rys. 2. W pływ rodzaju nawożenia na ilość fosforu w poszczególnych form ach (po odjęciu ilości P w ym ytej z gleby nie nawożonej). Objaśnienie jak na rys. 1 Fig. 2. Influence of fertilization kind on the phosphorus am ount in its different form s (after substracting the amount leached from unfertilized soil). Explanations as in Fig. 1

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 171 stałych zwiększyło udział formy P Ca. Informacje poruszające to zagadnienie są również rozbieżne [12, 16, 18]. Pewien obraz, w jakie formy przechodzi fosfor nawozowy, można otrzymać z różnicy między wymyciem danej formy z gleby nawożonej' i nie nawożonej (rys. 2). Zarysowała się tendencja do niewielkiego wzrostu zawartości rozpuszczalnej w wodzie formy fosforu w glebie z dodatkiem badanych nawozów. W glebie kwaśnej fosfor nawozowy superfosfatu gromadził się głównie w formach P Fe i P Al, natomiast niewielka ilość tego pierwiastka znajdowała się w formie P Ca, co jest zgodne z danymi z literatury [9, 12, 17]. K2HPO4 wzbogacił glebę przede wszystkim w formy P Ca i P Al, a w znacznie mniejszym stopniu w P Fe. Zastosowanie polifosforanu potasowego spowodowało bardzo duży wzrost ilości P Al, a znacznie mniejszy P Ca i P Fe. Nie jest to zgodne z wynikami otrzymanymi w innych warunkach [8]. W obiekcie z K3PO4 nastąpił wzrost zawartości wszystkich form fosforu, z niewielką przewagą P Ca. We wszystkich kombinacjach nawozowych wapnowanie spowodowało zanik formy P Al. Szczególnie duży spadek wystąpił w obiekcie z polifosforanem potasowym, a tylko niewielki w glebie nawożonej superfosfatem. Do podobnych wniosków doszli również inni autorzy [4, 9, 16] i tylko niektórzy [12, 18] wskazują na zależności przeciwne. Wapnowanie wyraźnie zredukowało formę P Fe w glebie z badanymi nawozami. Wyjątek stanowił K2H P04. Badania dotyczące nawożenia superfosfatem dostarczają rozbieżnych wyników [4, 9, 12, 16]. Bardzo silny wzrost formy P Ca wystąpił w glebie wapnowanej nawożonej superfosfatem, o czym informuje również literatura [12, 16, 18]. W glebie z badanymi nawozami, w których fosfor występował w jednym związku z potasem, ilość formy P Ca obniżyła się silnie w stosunku do analogicznych obiektów nie wapnowanych. Podsumowując otrzymane wyniki (tab. 2) można stwierdzić, że wapnowanie gleby nie nawożonej spowodowało zwiększenie wymycia wszystkich ruchomych form fosforu, a szczególnie P Al, która w tych warunkach może być najlepiej przyswajalna przez rośliny [10]. W glebie nawożonej fosforem proces ten był bardziej złożony i zależał od związku, w jakim wniesiono ten pierwiastek. W glebie kwaśnej nawożonej superfosfatem odzyskano 21,9% dawki fosforu w postaci form ruchomych, przy czym zawartość P Al i P Ca kształtowała się na wyrównanym poziomie. Wapnowanie w niewielkim stopniu zmniejszyło odzyskaną ilość fosforu (17,7% dawki), głównie kosztem formy P Fe. K2HPO4 wniesiony do gleby kwaśnej w większym stopniu niż superfosfat wzbogacił glebę w formę P Ca, wykazując mniejszą skłonność do połączeń z żelazem. W sumie, zostało wymyte dużo więcej fosforu

172 L. Zawartka, G. H uszcza-c iołkow ska (30,2% dawki), co może świadczyć o lepszej jego przyswajalności. Wapnowanie ponad trzykrotnie zmniejszyło łączną ilość fosforu w badanych frakcjach. Wymyło się tylko 9,9% dawki. Redukcji uległy głównie formy P Al i P Ca. Fosfor z polifosforanu potasowego reagował w kwaśnej glebie podobnie jak z K2HPO4 z tym, że wykazał nieco większe powinowactwo do glinu niż do wapnia. Łącznie odzyskano 31,5% dawki. Wapnowanie bardzo silnie ograniczyło sumaryczne wymycie tego składnika. Odzyskano zaledwie 1,3% dawki, głównie w formie P Ca i P Fe. W glebie kwaśnej fosfor wniesiony z K3PO4 był najmniej uwsteczniony, o czym świadczy jego najwyższe wymycie (41,6% dawki). W porównaniu z opisanymi nawozami, najbardziej wzrosła ilość formy P Ca i P Fe. Wapnowanie i w tym przypadku silnie utrudniło tworzenie się ruchomych form fosforu, na co wskazuje ponad pięciokrotne zmniejszenie ich łącznego wymycia (7.5% dawki P). Ilość wymytego foisforu z gleby w postaci oznaczonych form może w pewnym stopniu świadczyć o jego dostępności dla roślin. Nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować według zawartości ruchomych form fosforu w następującej kolejności: w glebie kwaśnej : K3PO4 > (KP03)n ^ K2HPO4 > superf osfat + KC1, w glebie zwapnowanej według 1 Hh : superfosfat + KC1> K2HP04 > K3P 0 4 > (KP03)n. Interesujące było również, w jakie formy przechodzi potas wniesiony do gleby z badanymi nawozami. Można go było oznaczyć w przesączach wodnych (K H20) oraz NH4C1 i NH4F (K-wym.), które umownie określono jako potas wymienny. Wymywanie potasu z gleby nawożonej nie było związane z wymywaniem fosforu, co pozwala sądzić, że rozpuszczalność nawozów miała wpływ drugorzędny. Ilość К H20 zależała od rodzaju nawozu (rys. 3). Z gleby kwaśnej największą ilość tej formy potasu wymyto w obiekcie z chlorkiem potasowym danym łącznie z superfosfatem. Podobną zależność obserwowali również inni [19, 23]. Dużo mniejsze wymycie К H20 miało miejsce w obiektach nawożonych polifosforanem potasowym, a zwłaszcza ortofosforanami potasowymi. Potas z tych nawozów przechodził głównie w formę wymienną, co jest zjawiskiem korzystnym. Zapobiega to bowiem wymywaniu przez wody opadowe, a także zbyt dużej koncentracji potasu w roztworze glebcn wym w czasie wschodów oraz luksusowemu pobieraniu przez rośliny. Łączne wymycie potasu okazało się mniej zróżnicowane, ponieważ forma К H20 była kompensowana K-wym. Wapnowanie nieco ograniczyło wymycie К H20 z gleby nawożonej chlorkiem potasowym, zwiększyło w obiekcie z K2HP04 i praktycznie nie miało wpływu w przypadku pozostałych nawozów. Wapnowanie zmniejszyło wymycie K-wym. z gleby

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 173 2 3 4-5 2 3 4 5 2 3 4 5 IH2 0 ) lnhącl+nh4f) Razem -Total 2 3 4 5 2 3 4 5 2 3 4 5 (HZ 0J (NHą Cl+NHą F) R a z e m -T o ta l Rys. 3. W pływ naw ożenia na w ym ycie potasu z gleby. O bjaśnienie jak na rys. 1 Fig. 3. Influence of fertilization on the leaching of potassium from soil. E xplanations as in Fig. 1 Rys. 4. W pływ naw ożenia na w ym ycie w apnia z gleby. O bjaśnienie jak na rys. 1 Fig. 4. Influence of fertilization on the leaching of calcium from soil. E xplanations as in Fig. 1

174 L. Zawartka, G. H uszcza-c iołkow ska nawożonej. Ilość potasu wymytego w tej postaci, odwrotnie niż forma К H20, była najniższa w obiekcie z KC1, a najwyższa z K3P 0 4. W związku z powyższym suma potasu obu form była wyrównana i praktycznie nie zależała od wniesionego nawozu. Na szczególną uwagę zasługuje silne ograniczenie wymycia z gleby nawożonej K2HP04, K3P 04 i (KP03)n w porównaniu z nawożeniem KC1 łącznie z superfosfatem potrójnym (rys. 4). Zjawisko to obserwowano również w innych pracach z nawozem typu polifosforanu [21, 23, 24]. PODSUMOW ANIE 1. W glebie kwaśnej procentowy udział formy P Al i P Ca prawie nie zależał od rodzaju nawożenia. W obiektach z superfosfatem i K3P 04 wzrósł udział formy P Fe. Wapnowanie zwiększyło udział P Ca kosztem formy P Al. 2. Nagromadzenie się poszczególnych form fosforu w glebie kwaśnej zależało od rodzaju wniesionego nawozu. Ilości te można uszeregować w następującej kolejności: superfosfat + KCl P Fe > P Al > P Ca; K2HP04 i K3P 04 - P Ca > P Al > P Fe; (KP03)n - P Al > P Ca > P Fe. W glebie wapnowanej nawożonej superfosfatem (KP03)n i K3P 04 dominowała forma P Ca, natomiast w glebie nawożonej K2H P04 forma P Fe. We wszystkich kombinacjach nawozowych w y stąpił zanik formy P Al. 3. Uwzględniając łączną ilość fosforu wymytego z gleby, nawozy fosforowo-potasowe można uszeregować następująco: w glebie kwaśnej K3P 0 4 > (KP03)n ^ K2HP04 > superfosfat + KC1; w glebie wapnowanej według 1 Hh superfosfat + KC1 K2HP04 > K3P 04 ï>> (KP03)n. Wapnowanie obniżyło łączne wymycie fosforu z gleby nawożonej tym pierwiastkiem. 4. Potas wniesiony do gleby w postaci K2HP04, (KP03)n i K3P 04 przechodził głównie w formę wymienną, natomiast w obiekcie z KC1 i superfosfatem udział formy wymiennej i rozpuszczalnej w wodzie był zbliżony. Wapnowanie na ogół ograniczyło wymycie obu form potasu. 5. Nawozy fosforowo-potasowe (K2HP04, (KP03)n i K3P 0 4) silnie zmniejszyły wymycie wapnia, szczególnie z gleby kwaśnej, w porównaniu z KC1 stosowanym łącznie z superfosfatem potrójnym. LITERATURA [1] Borowiec J. Form y fosforu, ich udział i przem iany w glebie na prz kładzie polskich czarnoziem ów. Ann. UMCS Lublin 1971 26 s. 321-354. [2] С h a n g S. C., Jackson M. L. Fractionation of soil phosphorus. Soil Sei. 1957 t. 84 s. 133-144.

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 175 [3] Des tain J. P. N iveau de fum ure phosphatée et réserves du sol. Bull. Rech. Agron. G em bloux 1983 t. 18 2 s. 83-95. [4 ] Enwezor W. O. The aging of phosphorus in som e humid tropical soils of N igeria. Cz. 2. Soil Sei. 1978 t. 126 nr 6 s. 353-359. [5] Foty та M., Kęsik К. Stan i perspektyw y badań dotyczących przemian fosforu w glebie i naw ożenie tym składnikiem. Pr. Nauk. AE W rocław 1984 nr 267 s. 67-8Э. [6] Gibczyńska M. Badania składu chem icznego przysw ajalnych form fosforu oznaczonych metodami: E gnera-r iehm a i Egnera-R iehm a-dom ingo. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1974 nr 48 s. 83-96. [7] Isak N., Ni koło w N. N. Form i na jestiestw ienija i w niesieni ja fosfor w njakoj karbonatni poczwy. Poczwoznanije, agrochim ija i rastitiełna zaszczita 1985 t. 20 nr 6 s. 24-32. [8] Janiszewski W. F. P olifosfaty am m onija, ich pow iedienije w poczw ie i effektiw ność po sraw nieniju s ortofosfatam i. Chimija w selskom chozjajstw ie. 1976 t. 14 nr 6 s. 55-58. [9] К o 1 j a n d a N. K. Form y fosfatow w dlitielno udobrjajem oj izw iestkow annoj i nieizw iestkow annoj poczw ie. Dokł. TSChA 1969 nr 147 s. 91-97. [10] Kosołapowa A. I. O dostupnosti raźnych form fosfatow rastienijam podsołniecznika. A grochim ija 1974 nr 9 s. 30-36. [11] Kukoba S. M. W lijanije w rem ieni w zajm odiejstw ija pow yszennych doz fosfornych udobrienij s czernoziem cm na cha-raktier ich priew raszczenija i dostupnost rastienijam kukuruzy. A grochim ija 1976 nr 10 s. 36-40. [12] Moskal S., Petrowić M. What happens to the phosphorus from superphosphate in the soil not absorbed by plants as established on the basis of field experim ents carried on for m any years. Rocz. Glebozn. 1964 t. 14 (dod.) s. 81-89. [13] Mutko B. W pływ w apnow ania oraz tem peratury otoczenia na zaw artość m ineralnych, organicznych oraz przysw ajalnych form fosforu w glebie. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1972 nr 38 s. 255-261. [14] Osińska H. W pływ sposobu przechow yw ania próbek glebow ych na k ształtow anie się składu chem icznego fosforu przysw ajalnego m etodą Egnera-R iehm a. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1983 nr 99 s. 105-112. [15] Petersen G. W., Corey R. В. A m odified Chang and Jackson procedure for routine fractionation of inorganic soil phosphates. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 1966 t. 30 s. 563-565. [16] Piasecki J., Gibczyńska M. W pływ w apnow ania na kształtow anie się zaw artości fosforu przysw ajalnego i niektórych frakcji fosforu nieorganicznego w czasie inkubacji gleby. Zesz. Nauk. AR Szczecin 1980 nr 84 s. 155-163. [17] Pondel H., Gałczyńska J. W pływ poziom u naw ożenia fosforow ego na zaw artość różnych form fosforu w glebie. Rocz. Glebozn. 1977 t. 28 nr 2^ s. 125-140. [18] Rjasinskaja Ł. M., Iwanow G. I., Gricun A. G. W lijanije iz - w iestkow anija na fosfatnyj reżim ługow o-buroj opodzoliennoj poczw y. A grochim ija 1977 nr 11 s. 104-109. [19] Zawartka L. W ym yw anie składników m ineralnych z różnych gleb brunatnych. II. Potas. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1975 nr 13 s. 65-78. [20] Zawartka L. W ym yw anie składników m ineralnych z różnych gleb brunatnych. III. W apń i chlor. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1978 nr 25^ s. 3-12.

176 L. Zawartka, G. H uszcza-c iołkow ska [21] Zawartka L. W ym yw anie składników m ineralnych z gleb nawożonych naw ozem PK w dośw iadczeniu m odelowym. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1983 nr 36 s. 127-136. [22] Zawartka L. W pływ różnych naw ozów fosforow o-potasow o-m agnezow ych na plon porów i słonecznika w dośw iadczeniach w azonowych. Pr. Nauk. AE W rocław, Chemia 1934 nr 267 s. 185-139. [23] Zawartka L. Przydatność now ego nawozu fosforow o-potasow o-m agnezow ego na podstaw ie badań w egetacyjnych i laboratoryjnych. Acta Acad. A gricult. Techn. Olszt. A gricultura 1986 nr 41 suppl. C. [24] Zawartka L., Z ałęska-popiołek B. W pływ w apnow ania na w y m yw anie składników m ineralnych z gleby w zależności od form y zastosow a nych naw ozów. Zesz. Nauk. ART Olsztyn, R olnictw o 1983 nr 36 s. 137-143. JI. 3ABAPTKA, Г. ГУЩА-ДИОЛКОВСКА ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ И ИЗВЕСТКОВАНИЯ НА СОДЕРЖАНИЕ И ВЫЩЕЛАЧИВАНИЕ РАЗНЫХ ФОРМ ФОСФОРА И КАЛИЯ В ПОЧВЕ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственно-технической академии в Олыитыне Р езю м е В модельном опыте проводимом параллельно с почвой кислой и известкованной в соответствии с 1 Н/п смешанной с удобрениями (1 0, 2 тройной суперфосфат - - КС1, 3 К 2Н Р 04, 4 (К Р 0 3)п, 5 К 3РО4) исследовали выщелачивание из почвы разных форм фосфора, калия и кальция. Фосфор определяли в водном фильтрате NH4F (P Al), NaOH (Р Fe) и H2S 0 4 (P Ca). Калий и кальций определяли в водных фильтратах NH4C1 и N H 4F. В удобряемой кислой почве накапливание фосфора в его отдельных формах зависело от внесенного удобрения: 1) суперфосфат + КС1 - P - F e > Р - A l > Р -С а, 2) К2Н Р 04 - -К3Р 0 4 - Р-Са> Р Al > Р Fe, 3) (КРОз)п - Р - A l > Р-Са > P -F e. В известкованной почве удобренной суперфосфатом, (К Р 0 3)п и К 3Р 0 4 преобладала форма Р -С а, а в варианте с К 2Н Р 04 форма Р -Fe. Фосфорно-алюминиевые соединения выступали в очень малых количествах. В зависимости от общего количества выщелоченного из почвы фосфора в виде его исследуемых форм, фосфорно-калийные удобрения можно представить в следующем порядке: а) в кислой почве К 3Р 0 4 > (К Р 03)п > К 2Н Р 0 4 > суперфосфат -f КС1; б) в почве известкованной в соответствии с 1 ///, суперфосфат + КС1 > К 2Н Р 04 > К 3Р 0 4 $> (К Р 03)п. Известкование снижало общее вышелочение фосфора из удобренной зтим элементом почвы. Калий в почве удобренной К2Н Р04, (К Р 03)п и К 3Р 0 4 переходил более быстро в обменную форму, тогда как в вариантах с KCl h суперфосфат преобладала воднорастворимая форма. Известкование ограничивало выщелачивание калия. Исследуемые удобрения (К 2Н Р 04, (К Р 0 3)п и К 3Р 0 4) способствовали гораздо меньшему выщелачиванию кальция из почвы, чем суперфосфат -j- KCl.

N aw ożenie i w apnow anie a w ym yw anie P i К z gleby 177 L. ZAWARTKA, G. HUSZCZA-CIOŁKOWSKA FERTILIZATION AND LIMING EFFECT ON THE CONTENT AND LEACHING OF VARIOUS PHOSPHORUS AND POTASSIUM FORMS IN SOIL D epartm ent of A gricultural C hem istry U niversity of A griculture and Technology of Olsztyn Summary L eaching of various form s of phosphorus, potassium and calcium w as in vestigated in a m odel experim ent carried out parallelly w ith acid soil lim ed in accordance to 1 Hh, m ixed up w ith fertilizers (1 0, 2 triple superphosphate + KC1, 3 K 2HPO4, 4 (К Р О з)п, 5 K 3PO4). Phosphorus w as determ ined in the w ater filtrate of NH4F (P Al), NaOH (P Fe), and H2S 0 4 (P Ca). P otassium and calcium w ere determ ined in w ater filtrates of NH4C1 and N H 4F. In fertilized acid soil the accum ulation of particular phosphorus form s depended on th e kind of applied fertilizer: 1) superphosphate + KC1 P Fe > P A1 > > p Ca; 2) K2H P 0 4 and K 3P 0 4 P Ca > P A 1 > P Fe; 3) (K P 0 3)n P A1 > > P Ca > P Fe. In lim ed soil fertilized w ith superphosphate (K P 0 3)n and K 3P 0 4 the P Ca form and in the treatm ent w ith K2H P 0 4 P Fe form predom inated. Phosphorus alum inium compounds occurred in quite sm all am ounts. Phosphorus potassium fertilizers can be arranged in th e follow ing order depending on the total amount of investigated phosphorus form s leached from soil: a) in acid soil K3P 0 4 > > (K P 0 3)n ^ K2H P 0 4 > superphosphate + KC1, b) in lim ed soil in accordance w ith 1 Hh superphosphate + KC1 K 2H P 0 4 > K 3P 0 4 (K P 0 3)n. Lim ing resulted in a reduction of the total leaching of phosphorus from soil fertilized w ith th is elem ent. P otassium in soil fertilized w ith K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K 3P 0 4 passed m ore readily in to the exchangeable form, w hereas in the treatm ents w ith KC1 jointly w ith superphosphate the w ater-soluble form prevailed. Lim ing led to reduced leaching of potassium. The fertilizers under study (K2H P 0 4, (K P 0 3)n and K 3P 0 4) resulted in a much less leaching of calcium from s/oil than superphosphate w ith KC1. Doc. dr L. Zawartka Praca wpłynęła do redakcji w grudniu 1987 r. Katedra Chemii Rolnej Akadem ia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie 10-744 Olsztyn-Kortowo, bl. 38 12 R o czn ik i G leb ozn aw cze ;,.*39