Rozmowa z Elżbietą Rutkowską, dyrektorem Środowiskowego Domu Samopomocy we Włocławku Środowiskowy Dom Samopomocy we Włocławku istnieje już 15 lat. Komu i w jaki sposób pomagają pracownicy placówki? Środowiskowy Dom Samopomocy jest ośrodkiem wsparcia dla wszystkich osób, które wymagają pomocy i wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego. Funkcjonuje od 1998r. Priorytetowym celem działalności placówki jest przeciwdziałanie marginalizacji, stygmatyzacji i wykluczeniu społecznemu osób przewlekle chorujących psychicznie. Cel ten osiągany jest poprzez przywracanie, podtrzymywanie oraz rozwijanie i uczenie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia i funkcjonowania w lokalnej społeczności. Z racji bardzo szczególnych potrzeb uczestników w placówce prowadzona jest szeroko rozumiana rehabilitacja psychiatryczna i społeczna. Na obu tych płaszczyznach postępowanie rehabilitacyjne jest procesem długotrwałym i musi mieć charakter ciągły, nieprzerwany. Polega ono na wykształceniu lub przywróceniu umiejętności samoobsługowych oraz zachowań i postaw akceptowanych społecznie. Specjalistyczna rehabilitacja oraz terapia jakiej są poddawani uczestnicy przynosi pozytywne i wymierne efekty w postaci lepszego przystosowania tych osób do funkcjonowania w codziennym życiu, zmniejsza ich lęki i napięcia, podnosi samoocenę, przywraca wiarę we własne możliwości, stopniowo zwiększa społeczną akceptację dla tej grupy chorych oraz zmniejsza częstotliwość nawrotów choroby i związanej z tym liczby hospitalizacji. Inaczej mówiąc celem rehabilitacji psychiatrycznej jest wyposażenie osoby chorującej w umiejętności fizyczne, intelektualne (poznawcze) i emocjonalne potrzebne do życia, uczenia się i pracy w społeczności w której się funkcjonuje. Istotą leczenia środowiskowego jest realizacja terapii z dala od szpitala i oddziału stacjonarnego, a blisko miejsca zamieszkania - w środowisku. Zaletą takiego podejścia jest osłabienie stygmatyzującego efektu hospitalizacji. Tworząc programy rehabilitacyjne dla osób przewlekle chorujących psychicznie dostosowuje się proponowane formy pomocy do zmieniających się możliwości chorego. Chorobom psychicznym często towarzyszy upośledzenie zdolności adaptacyjnych, umiejętności oceny i rozwiązywania trudności w życiu społecznym. Strategia rehabilitacji psychiatrycznej opiera się na wspieraniu chorego w trudnym dla niego okresie powrotu do aktywnego życia, wsparciu go w kolejnych kryzysach emocjonalnych i interpersonalnych. Wielu chorych potrzebuje różnorodnych treningów i edukacji żeby odzyskać utraconą samodzielność lub móc funkcjonować przy niewielkim wsparciu. Leczenie farmakologiczne, psychoterapia, rehabilitacja psychiatryczna i wsparcie emocjonalne tworzą wzajemnie uzupełniający się program odpowiadający na potrzeby chorego, a także - co bardzo ważne - jego rodziny. Środowiskowy Dom Samopomocy jest mocnym i sprawdzonym ogniwem wsparcia i leczenia środowiskowego. Swoje cele i zadania placówka realizuje poprzez różnorodne formy terapii dostosowanej do zindywidualizowanych potrzeb uczestników oraz poradnictwo specjalistyczne. Z początkiem nowego roku ŚDS został wyłączony ze struktury Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Czy dla osób korzystających ze wsparcia oznacza to jakieś zmiany? Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi we Włocławku, jak już wspomniałam, został utworzony w 1998r. i od tamtej pory aż do 31 grudnia 2012r. funkcjonował w strukturze Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Od 1 stycznia bieżącego roku w oparciu o Uchwałę Rady Miasta Włocławek Nr XXVI/196/2012 Środowiskowy Dom Samopomocy stał się samodzielną jednostką budżetową. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej tworzenie i funkcjonowanie takich ośrodków wsparcia jak Środowiskowy Dom Samopomocy jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej, na realizację którego środki w formie dotacji przekazuje Wojewoda Kujawsko-Pomorski. Na wysokość przekazywanej dotacji nie ma wpływu to czy Dom umiejscowiony był w strukturze MOPR, czy też tak jak obecnie jest samodzielną placówką. Wyłączenie Domu ze struktur MOPR nie oznacza więc
w tym zakresie zmian dla naszych podopiecznych. Zmianie uległa natomiast tzw. strona administracyjna dotychczas osoby ubiegające się o skierowanie na pobyt w naszym Domu składały u nas podanie o przyjęcie i inne niezbędne w tym zakresie dokumenty, a pracownicy Domu wykonywali wszystkie pozostałe czynności związane z przyjęciem do placówki (włącznie z przygotowaniem w tym zakresie decyzji administracyjnej). Po wyodrębnieniu Środowiskowego Domu Samopomocy wspomniane czynności wykonują pracownicy MOPR. Natomiast decyzję o skierowaniu do placówki zarówno przed jak i po wyodrębnieniu wydaje Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie we Włocławku. Oczywiście nadal służymy osobom zainteresowanym pomocą w uzyskaniu skierowania. Jesteśmy również otwarci i gotowi do współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie. Jak wspomniałam środki finansowe na działalność Domu przekazuje w formie dotacji Wojewoda kujawsko- Pomorski. Niestety środki te nie wystarczają na pokrycie potrzeb związanych z bieżącą działalnością placówki. Od wielu lat prawidłowe funkcjonowanie Domu możliwe jest dzięki wsparciu finansowemu jakiego udzielają władze miasta. Samorząd Włocławka przekazuje środki na zapewnienie uczestnikom gorących posiłków oraz na pokrycie stałych wydatków związanych z utrzymaniem budynku Domu. Jak wygląda dzień osoby przychodzącej do ŚDS? Co ośrodek zapewnia w ciągu dnia? Dom funkcjonuje w dni powszednie w godzinach 8 00 16 00. Standard usług świadczonych w placówce określa rozporządzenie w sprawie środowiskowych domów wydane przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej w grudniu 2010r. Poziom usług świadczonych w ŚDS jest naprawdę wysoki, a ich zakres jest dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości uczestników. Oddziaływanie terapeutyczne to przede wszystkim 1. psychoterapia indywidualna - która polega na diagnozowaniu i prowadzeniu odpowiedniej do stwierdzonych potrzeb indywidualnej terapii psychologicznej uczestnika. Psychoterapię prowadzi wyłącznie psycholog. 2. psychoedukacja nieprzestrzeganie przyjmowania leków pociąga za sobą poważne następstwa w postaci nawrotów choroby. Z kolei każdy nawrót choroby powoduje u osób przewlekle chorujących psychicznie regres wcześniej wyuczonych umiejętności, co pociąga za sobą konieczność powtarzania wielu oddziaływań rehabilitacyjnych. Psychoedukacja jest więc taką formą terapii, której efektem końcowym winna być przyswojona przez uczestników wiedza i umiejętności w zakresie ochrony i profilaktyki własnego zdrowia. W ramach psychoedukacji prowadzone są następujące rodzaje terapii: trening lekowy tu uczestnik zdobywa podstawowe informacje o przyjmowanych lekach psychiatrycznych, ich spektrum działania w zakresie znoszenia objawów choroby, a także o skutkach ubocznych przyjmowanych farmaceutyków ; trening radzenia sobie z objawami choroby w trakcie tych zajęć podopieczni uczą się rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych i pierwszych objawów choroby psychicznej, a także radzenia sobie z nimi ; edukacja zdrowotna w trakcie tego treningu uczestnicy uczą się rozpoznawania pierwszych i podstawowych symptomów chorób somatycznych. Wszystkie treningi prowadzone są wspólnie przez pielęgniarkę i psychologa. 3. treningi umiejętności społecznych polegają na uczeniu osób chorujących psychicznie nowych zachowań oraz na odtwarzaniu utraconych umiejętności. Niektóre choroby psychiczne, zwłaszcza przewlekłe postacie schizofrenii, powodują utratę umiejętności w różnych dziedzinach życia, co z kolei zdecydowanie obniża poziom funkcjonowania społecznego. Chorzy mają trudności np. w porozumiewaniu się z innymi ludźmi, nie potrafią sobie radzić w trudnych sytuacjach, przestają dbać o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny, mają trudności w przyrządzaniu posiłków, robieniu zakupów. Celem prowadzonych treningów jest więc uzyskanie najlepszego z możliwych do osiągnięcia przez uczestników stopnia niezależności osobistej.
Prowadzone są następujące rodzaje treningów : trening higieniczny uczestnicy przyswajają sobie podst. zasady higieny osobistej, uczą się utrzymywania w czystości własnej bielizny, odzieży i otoczenia ; trening budżetowy - zadaniem prowadzonych w ramach tego treningu zajęć jest nauka racjonalnego planowania wydatków i gospodarowania własnym budżetem. Są to zagadnienia niezmiernie istotne szczególnie z uwagi na najczęściej niezbyt wysokie renty osób chorujących psychicznie, a także dlatego że koszt zakupu koniecznych leków stanowi stałe i znaczne obciążenie budżetu domowego ; trening kulinarny - uczestnicy zdobywają podst. umiejętności niezbędne do przygotowania prostych posiłków. trening rozwiązywania problemów w toku tych zajęć uczestnicy uczą się radzenia sobie w sytuacjach dla nich trudnych i stresujących np. w załatwianiu spraw w urzędach, sklepach, bankach, placówkach służby zdrowia itp.; trening umiejętnego wykorzystania i spędzania czasu wolnego uczestnicy uczą się racjonalnego spędzania czasu wolnego. Chodzi przede wszystkim o uświadomienie chorym, że bezczynne i bezproduktywne leżenie w łóżku czy też zamknięcie się w przysłowiowych czterech ścianach pogarsza ich samopoczucie i stan zdrowia. 4. terapia zajęciowa - w ramach tych zajęć realizowane są : rękodzielnictwo, papieroplastyka, zajęcia plastyczne. praca metodą decoupage Terapia zajęciowa jest jedną z metod rehabilitacji zalecanych chorym psychicznie. Polega na usprawnianiu fizycznym (manualnym) i psychicznym poprzez wykonywaniu różnych zajęć. Dobór zajęć powinien uwzględniać aktualny stan psychiczny, możliwości fizyczne i poziom społeczno- kulturalny chorego. Terapia zajęciowa polega na stopniowym angażowaniu uczestnika życie społeczne placówki poprzez udział we wspólnej, celowej aktywności, zwykle z pracy użytkowej i twórczości artystycznej. To daje uczestnikom możliwość bezsłownej ekspresji przeżyć oraz poczucie przynależności do grupy. Do zadań terapii zajęciowej należy także zainteresowanie chorego czynnościami codziennymi i własną osobą. Uczy go utrzymywania porządku we własnym otoczeniu, przygotowania swojego miejsc pracy, dbałości o narzędzia i materiały, estetyki w wykonywanych pracach, kreatywności. Jest jedną z najchętniej realizowanych przez uczestników form terapii. 5. terapia ruchowa motto przewodnie tej formy terapii brzmi; Ruch może zastąpić niektóre leki, ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu. Terapia ruchowa obejmuje: gimnastykę korekcyjną ; gimnastykę odchudzającą ; gimnastykę indywidualną. Jest to forma terapii, w której ruch wykorzystywany jest jako metoda rehabilitacji osób chorych psychicznie. Dzięki niej można osiągnąć poprawę pracy narządów wewnętrznych, wzmocnić układ mięśniowy, odprężyć układ nerwowy, a także uzyskać spadek masy ciała, który jest bardzo częstym skutkiem ubocznym przyjmowanych farmaceutyków. Aktywność ruchowa pośrednio wpływa również na poprawę nastroju, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, podniesienie samooceny. Terapia ruchem może również usprawniać często ograniczone u chorych psychicznie przekazywanie informacji za pomocą gestu, mimiki, postawy ciała. 6.biblioterapia są to zajęcia skierowane głównie do osób z niepełnosprawnością intelektualną. Mają na celu przybliżenie literatury dziecięcej, wyciszenie negatywnych emocji, poprawę koncentracji uwagi oraz rozwój własnej wyobraźni.
7. socjoterapia to zajęcia grupowe mające na celu stymulację intelektualną oraz odreagowywanie napięć emocjonalnych uczestników poprzez np. gry i zabawy interakcyjne. 8. relaksacja - opiera się na założeniu, że ciało i umysł tworzą niepodzielną całość. Napięcie fizyczne jest ściśle skorelowane z napięciem psychicznym. Zaburzenia psychiczne, napięcia emocjonalne wywołują zaburzenie równowagi neurohormonalnej prowadząc do wzrostu napięcia fizycznego. Istnieje wiele źródeł wywołujących napięcie organizmu. Są to napięcia fizjologiczne, których źródłem są nasze lęki i niepokoje oraz napięcia, które pochodzą z niezaspokojonych potrzeb psychicznych. Relaksacja jest to proces wchodzenia w stan relaksu. Może być osiągana w procesie treningu relaksacyjnego. Uczenie się relaksacji polega na rozluźnianiu grup mięśni, spowolnieniu oddechu, oddychaniu przy pomocy przepony. Treningi relaksacyjne są formą terapii (również autoterapii) stosowanej w leczeniu bezsenności, redukowaniu stresu, lęku, bólu, podnoszeniu nastroju. W ćwiczeniach relaksacyjnych pomaga uspokajająca muzyka 9. muzykoterapia czyli zajęcia przy muzyce to forma terapii, która poprawia kondycję psychofizyczną, wpływa na wzrost pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych, uwrażliwia na muzykę i przyrodę, pozwala rozładować zablokowane emocje i napięcia. Zakres muzykoterapii obejmuje wspólny śpiew, który jest jedną z najprostszych i najskuteczniejszych form integracyjnych oraz okazją do wspólnego przebywania. 10. psychoedukacja rodzin polega na indywidualnych rozmowach terapeutycznych z członkami rodzin osób przewlekle chorujących psychicznie. 11. warsztaty aktywizacji zawodowej - proponowane zajęcia kierowane są do wybranych (np. z upośledzeniem lekkim) uczestników ŚDS będących w wieku produktywności zawodowej. Mają charakter warsztatowy: rozpoczynają się krótkim wprowadzeniem teoretycznym, następnie uczestnicy indywidualnie lub grupowo wykonują ćwiczenia, później w grupie omawiane są rezultaty tego ćwiczenia oraz podsumowanie. Warsztaty Aktywizacji Zawodowej mają na celu poprawę funkcjonowania w zakresie ogólnej aktywności i zaradności związanej z poszukiwaniem pracy. Poprawienia relacji i komunikacji z innymi, poznanie samego siebie i swoich możliwości; umiejętność pracy w zespole i indywidualnie; zwiększenie zaangażowania i aktywności w poszukiwanie pracy oraz sporządzenie osobistego planu rozwoju. 12. rehabilitacja funkcji poznawczych - kierowana jest wyłącznie do osób z niepełnosprawnością intelektualną. Zajęcia te mają charakter treningowy, tzn. rozpoczynają się od krótkiego wprowadzenia teoretycznego i wyjaśnienia instrukcji do ćwiczenia, następnie uczestnicy indywidualnie lub grupowo wykonują ćwiczenia usprawniające: pamięć, myślenie, spostrzeganie. Zajęcia te mają na celu usprawnienie w zakresie funkcjonowania procesów poznawczych, wiążą się również z nauką pisania, czytania i liczenia. 13. pradnictwo socjalne i poradnictwo administracyjno prawne w podstawowym zakresie to forma pomocy polegająca na udzielaniu porad z zakresu pomocy społecznej, podstawowych zagadnień prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz przepisów związanych z zatrudnieniem. 14. monitorowanie stanu psychicznego i somatycznego uczestników - działanie mające na celu ocenę stanu psychicznego i somatycznego uczestników ŚDS (obserwacja, indywidualne rozmowy terapeutyczne,wywiad środowiskowy, współpraca z PZP, współpraca z poradniami specjalistycznymi i POZ). Poza różnorodnymi formami terapii nasi podopieczni korzystają również z pomocy w formie posiłków. Dom zapewnia gorący posiłek, na który składa się pełnowartościowy, dwudaniowy obiad z deserem. Posiłki są przygotowane na miejscu, gdyż w placówce funkcjonuje kuchnia, dzięki czemu uwzględniane są także wskazania lekarskie dotyczące ewentualnej diety. Posiłki są naprawdę smaczne i bardzo różnorodne. Środowiskowy Dom Samopomocy zapewnia także podstawowe świadczenia opiekuńcze, edukacyjne oraz rekreacyjno-kulturalne. Staramy się w miarę możliwości zapewnić naszym uczestnikom dostęp do dóbr
kultury oraz osiągnięć współczesnej techniki i nauki po to, aby minimalizować skutki choroby i przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu. Posiadamy m.in. pracownie komputerową z dostępem do sieci Internet, z której korzystają bezpłatnie uczestnicy. W ramach szeroko rozumianej edukacji organizujemy dla naszych podopiecznych wyjazdy, których z różnych przyczyn - nie byliby w stanie zorganizować samodzielnie. Dzięki temu uczestnicy mogli m.in. w ostatnich latach zapoznać się z najnowszymi osiągnięciami nauki ( wyjazd do Centrum Nauki i Techniki w Warszawie), zwiedzić Kaszuby i poznać kulturę i obyczaje tego regionu, zwiedzić Trójmiasto, a także dzięki wyjazdom do opery mogli obcować na żywo z kulturą. Jako personel placówki staramy się więc bardzo o integrację naszych uczestników ze środowiskiem i przeciwdziałamy ich alienacji, wyobcowaniu.