Konferencja nt Skuteczny program finansowania poprawy jakosci powietrza w Subregionie Sadeckim Nowy Sacz, 31 marca, 2014 Uciążliwośd dla środowiska emisji z niskich źródeł takich jak paleniska domowe Jozef Pacyna i Elzbieta Pacyna Norwegian Institute for Air Research (NILU) Kjeller, Norway
Emisja niska zanieczyszczenia powstające w wyniku procesów spalania paliw w lokalnych kotłowniach i piecach domowych sektora komunalnobytowego. Umownie przyjmuje się wszystkie kominy o wysokości do 40 metrów Zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł niskiej emisji są poważnym problemem ekologicznym, ekonomicznym, zdrowotnym i społecznym.
Emisja niska Przy niekorzystnych warunkach topograficznych i meteorologicznych ma bardzo duży wpływ na otaczające środowisko. Uniemożliwia wyniesienie zanieczyszczeo na duże odległości i ich rozproszenie przez wiatr, czego efektem jest lokalny wzrost substancji zanieczyszczających w powietrzu atmosferycznym. Taki stan szczególnie nasila się w okresie jesienno-zimowym, zarówno ze względu na sezon grzewczy oraz niesprzyjające rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeo czynniki, takie jak niska temperatura oraz duża wilgotnośd względna powietrza.
Emisja niska Wielkośd niskiej emisji i charakterystyka rodzajów zanieczyszczeo zależy od: jakości i ilości spalanego paliwa, gęstości zabudowy, stanu technicznego urządzeo grzewczych.
Proces spalania Istotną rolę odgrywa temperatura spalania, gdy jest niewłaściwa (zbyt niska) w emitowanych spalinach powstają zanieczyszczenia, których oddziaływanie na środowisko naturalne i zdrowie ludzi jest bardzo szkodliwe. Temperatura spalania różnego rodzaju materiałów w paleniskach domowych odbywa się w niskich temperaturach (200 500 o C).
Proces spalania Procesowi spalania towarzyszy nieprzyjemny zapach i emisja zanieczyszczeo do atmosfery, takich jak: pył (suchy), związki organiczne oznaczone jako węgiel całkowity, tlenek węgla (CO), nieorganiczne związki chloru oznaczone jako HCL, nieorganiczne związki fluoru oznaczone jako HF, tlenki azotu jako NOx, dwutlenek siarki (SO 2 ), metale ciężkie zaliczane do klasy I (kadm, rtęd), II (arsen, kobalt, nikiel, selen), III (ołów, chrom).
Proces spalania Gdy w kotłach i piecach spalane są także odpady komunalne, powoduje to emisję szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia substancji takich jak: benzo(α)piren, dioksyny, furany. Stężenie dioksyn i furanów w wydobywającym się z domowych kominów dymie może wynosid 100 nanogramów/m 3, dla porównania ich dopuszczalne stężenie wynosi 0,1 nanograma/m 3 (norma dla spalarni śmieci).
Emisja niska a zdrowie człowieka Tlenek węgla wiąże czerwone ciałka krwi, utrudniając transport tlenu. Dochodzi więc do niedotlenienia tkanek, co w wielu przypadkach prowadzi do śmierci. Oddziałuje także na centralny układ nerwowy. Dwutlenek siarki silnie podrażnia drogi oddechowe, może też powodowad schorzenia spojówek i skóry. Dwutlenek azotu podrażnia oczy, skórę i drogi oddechowe, wywołuje duszący kaszel, bóle głowy i przyczynia się do obniżenia odporności człowieka. Pyl drobny PM10 mogą przedostad się do płuc, a następnie do krwiobiegu i stad się przyczyną chorób serca, nowotworu płuc, astmy i ostrych infekcji układu oddechowego. Pył odkładając się w glebie powoduje szkodliwe dla zdrowia człowieka zanieczyszczenie roślin metalami ciężkimi.
Paleniska domowe a ośrodki przemysłowe Domowe paleniska rocznie emitują do atmosfery 762 tony pyłu i ok. 470 kg rakotwórczego benzopirenu. W wyniku działalności dużych ośrodków przemysłowych i energetycznych do atmosfery przedostaje się rocznie 165 kg benzopirenu i ponad 980 ton pyłu, to nie wpływa to tak szkodliwie na jakośd powietrza w miastach. Powód? Wysokie kominy zakładów energetycznych powodują, że smuga zanieczyszczeo dociera do ziemi w znacznej odlgłości od emitora i jest już rozporoszona. Dla porównania: intensywny ruch komunikacyjny emituje ok. 539 ton pyłu do atmosfery. Rozwiązanie: korzystna mogłaby byd zmiana paliwa w mieście np. przez gazyfikację.
Polska ma największy udział energii wytwarzanej z węgla w sektorze bytowo-komunalnego spośród wszystkich krajów UE. * Pye.S. Jones G., Stewart R., Woodfield M., Kubica K., Kubica R., Pacyna J., Costs and environmental effectiveness of option mercury reduction, AEAT/ED48706/Final reoprt v2, January 2006. Prowadzona przez KOBIZE IOŚ inwentaryzacja emisji dla Polski wykazała, że w gospodarstwach domowych w 2009 r. do produkcji energii (ciepła) zużyto 9 mln ton węgla. Porównanie udziału emisji zanieczyszczeo z sektora bytowokomunalnego w całkowitej krajowej emisji w 2003 i 2009 r. ** Raport Krajowa Inwentaryzacja emisji SO 2, NO x, CO, NH 3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 2008/2009, KOBIZE, Warszawa, luty 2011
Bariery realizacji ograniczania niskiej emisji 1. brak systemowego, globalnego podejścia do działao w ochronie środowiska, 2. wysokie ceny paliw i ciągły wzrost cen paliw ekologicznych, 3. brak jednoznacznych zachęt ze strony paostwa dla stosowania paliw ekologicznych (niskoemisyjnych), np. podatku od zanieczyszczeo zawartych w węglu, 4. mała skutecznośd narzędzi prawnych w zakresie możliwości ograniczania niskiej emisji, w tym brak instrumentów umożliwiających nakładanie obowiązków na osoby fizyczne (np. wymiany kotła) i ich egzekwowania, 5. niski priorytet ochrony powietrza w hierarchii ważności celów realizowanych przez paostwo, 6. problem podziału odpowiedzialności pomiędzy powiatem a gminą (starosta nie ma uprawnieo do faktycznej realizacji głównych zapisów Programu ochrony powietrza, w których wskazano opracowanie Programów ograniczenia niskiej emisji i nie ma instrumentów prawnych, by zlecił wykonanie tych zadao gminom), *ATMOTERM, Thomas Schönfelder, Analiza możliwości ograniczania niskiej emisji ze szczególnym uwzględnieniem sektora bytowo-komunalnego, Opole 2011.
Bariery realizacji ograniczania niskiej emisji 7. znikomy udział źródeł odnawialnych w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło, 8. brak wpływu lokalnych samorządów na lokalne źródła energii odnawialnej (geotermalnej, wodnej), 9. obowiązujące przepisy prawne dają niewielkie możliwości nałożenia obowiązków organom ochrony środowiska w celu ograniczenia emisji zanieczyszczeo do powietrza i ich egzekucji w szczególności dla źródeł małych (w tym indywidualnych systemów grzewczych w budynkach mieszkalnych), 10. niska świadomośd społeczeostwa w zakresie zanieczyszczenia powietrza i skutków zdrowotnych z tym związanych, 11. przyzwolenie społeczne na spalanie odpadów w piecach domowych, 12. problemy własnościowe w starych budynkach, które utrudniają podjęcie decyzji o inwestycji wymiany źródeł ciepła na nowoczesne. *ATMOTERM, Thomas Schönfelder, Analiza możliwości ograniczania niskiej emisji ze szczególnym uwzględnieniem sektora bytowo-komunalnego, Opole 2011.
Uregulowania prawne Polskie uregulowania prawne w sprawie standardów emisyjnych nie obejmują instalacji spalania paliw stałych, pracujących w sektorze bytowo-komunalnym. Obowiązujące Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji spalania dotyczy źródeł o mocy powyżej 1MW.
Wzmocnienie systemu oceny jakości powietrza i modernizacja sieci pomiarowych w oparciu o doświadczenia norweskie - projekty finansowane ze środków Mechanizmu Finansowego EOG Anna Katarzyna Wiech Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Jozef Pacyna NILU Norweski Instytut Badan Atmosfery, Kjeller, Norwegia
Projekt 1 Wzmocnienie systemu oceny jakości powietrza w Polsce w oparciu o doświadczenia norweskie Projekt 2 Wzmocnienie potencjału technicznego inspekcji ochrony środowiska poprzez zakup urządzeo pomiarowych, wyposażenia laboratoryjnego i narzędzi informatycznych
Geneza projektów 1. Potrzeba kontynuowania wdrażania metod modelowania dla potrzeb rocznych ocen jakości powietrza zwłaszcza w odniesieniu do pyłu zawieszonego i jego prekursorów. 2. Wsparcie działao GIOS oraz WIOŚ na rzecz zapewnienia wysokiej jakości pomiarów z wykorzystaniem doświadczeo z innych krajów. 3. Potrzeba przystosowania polskiego systemu wytwarzania i raportowania danych o jakości powietrza do wymogów nowej decyzji sprawozdawczej KE. 4. Przyjazne dla użytkownika i łatwe do interpretacji prezentowanie danych o jakości powietrza zarówno w trybie on-line jak i danych archiwalnych. 5. Wzmocnienie wojewódzkich sieci monitoringu jakości powietrza poprzez wymianę zużytego sprzętu pomiarowego oraz zapewnienie sprzętu zastępczego
Pomiary i oceny jakości powietrza Podstawa prawna: Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenia wykonawczymi określają system prawny w jakim funkcjonuje system pomiarów i ocen jakości powietrza. Obecnie system ten jest zgodny z wymogami dyrektywy 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy oraz dyrektywą 2004/107/WE w sprawie metali ciężkich i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Opis sposobu funkcjonowania systemu oceny jakości powietrza w oparciu o ww. przepisy określa Program Paostwowego Monitoringu Środowiska na lata 2013-2015.
Pomiary i oceny jakości powietrza główne cele Uzyskanie informacji o poziomach substancji w powietrzu w odniesieniu do standardów jakości powietrza. Identyfikacja obszarów wymagających poprawy jakości powietrza. Monitorowanie skuteczności programów naprawczych.
Stanowiska i stacje pomiarowe WIOŚ funkcjonujące w sieci PMŚ w roku 2012 W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w 2013 roku w sieci pomiarów jakości powietrza funkcjonuje ok.: 650 analizatorów prowadzących pomiary automatyczne, w tym 517 należących do WIOŚ; 184 poborników pyłu PM10 lub PM2,5 w tym 178 należących do WIOŚ. W systemie funkcjonuje ogółem ok. 260 stacji pomiarowych na których prowadzone są pomiary automatyczne lub manualne lub automatyczne i manualne, w tym ok.150 stacji pomiarowych prowadzących pomiary automatyczne lub automatyczne i manualne.
Lokalizacja stacji pomiarowych, z których dane za 2012 r. zostały przekazane do bazy Europejskiej Agencji Środowiska - Airbase Mapa opracowana przez Instytut Ochrony Środowiska - PIB
Stanowiska pomiarów pyłu PM10 z których dane były podstawą do oceny jakości powietrza za 2012 rok
Miejskie i krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 Na podstawie wyników pomiarów pyłu PM2,5 prowadzonych przez WIOŚ na 32 stanowiskach pomiarowych w 30 aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkaoców GIOŚ oblicza wskaźniki średniego narażenia na pył PM2,5 dla kraju i poszczególnych miast i aglomeracji. Pomiary na potrzeby obliczania wskaźników średniego narażenia na pył PM2,5 są prowadzone za pomocą niskoprzepływowych poborników pyłu. Wskaźniki są publikowane w Monitorze Polskim. Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 dla 2012 roku wynosi 26,1 µg/m 3 (średnia z lat 2010-2012).
Miejskie i krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 dla roku 2012 miasto Koszalin Aglomeracja Szczecioska miasto Gorzów Wlkp. Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Bydgoska miasto Olsztyn miasto Elbląg miasto Toruo miasto Zielona Góra miasto Włocławek Aglomeracja Białostocka Aglomeracja Lubelska miasto Wałbrzych Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Poznaoska miasto Radom miasto Opole Aglomeracja Warszawska miasto Płock miasto Legnica miasto Rzeszów Aglomeracja Wrocławska miasto Kalisz miasto Kielce miasto Tarnów miasto Częstochowa Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Rybnicko-Jastrzębska miasto Bielsko-Biała Aglomeracja Krakowska Krajowy wskaźnik średniego narażenia 0 5 10 15 20 25 30 35 40 wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 *µg/m 3 ]
Zapewnianie jakości w pomiarach jakości powietrza Najważniejszym zadaniem na tym etapie rozwoju sieci pomiarów jakości powietrza jest zapewnienie wysokiej jakości wyników pomiarów prowadzonych w ramach PMŚ. W tym celu w 2010 roku zostało utworzone w GIOŚ Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące, które służy WIOŚ jako wsparcie eksperckie oraz zapewnia jakośd pomiarów poprzez interkalibracje, sprawdzenia i kalibracje analizatorów na stacjach oraz badania porównawcze pyłu PM10 i PM2,5.
http://powietrze.gios.gov.pl/gios/ strona główna
Dziękuję za uwagę
poziom europejski Komisja Europejska zarządzenie ochroną powietrza na poziomie europejskim Europejska Agencja Środowiska europejskie repozytorium danych dot. jakości powietrza, oceny jakości powietrza w skali europejskiej poziom krajowy Minister Środowiska zarządzenie ochroną powietrza, zatwierdzanie raportu dla Komisji Europejskiej Główny Urząd Statystyczny poziom wojewódzki Główny Inspektor Ochrony Środowiska koordynacja działań dotyczących pomiarów i ocen jakości powietrza, zbiorcze oceny jakości powietrza, krajowa baza danych, wypełnianie obowiązków wynikających z prawa UE, prowadzenie portalu Jakość powietrza Marszałek Województwa zarządzenie ochroną powietrza opracowywanie i nadzór nad wdrażaniem programów ochrony powietrza IMGW dane meteorologiczne Zarządzający danymi (podmioty gospodarcze, administracja samorządowa, GUS, WUS) dane o ładunkach emisji zanieczyszczeń do powietrza ocena jakości powietrza w strefach wyniki pomiarów jakości powietrza inne dane Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska ocena jakości powietrza w strefach wraz z klasyfikacją stref monitorowanie wskaźnika średniego narażenia pomiary jakości powietrza na stacja monitoringu jakości powietrza należących do WIOŚ IMGW i IOŚ pomiary jakości powietrza na stacjach tła podmioty gospodarcze pomiary jakości powietrza na stacjach monitoringu należących do podmiotów gospodarczych Instytuty naukowo-badawcze i uczelnie pomiary jakości powietrza na stacjach monitoringu należących do instytutów i uczelni