Opracowała: Anna Klimowicz Temat: Syria - historia konfliktu Etap edukacyjny: gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna Przedmiot: godzina do dyspozycji wychowawcy, wiedza o społeczeństwie Czas: 1 godzina lekcyjna Metody i techniki pracy: mini-wykład, praca z tekstem w zespołach, dyskusja Pomoce dydaktyczne: mapa Bliskiego Wschodu; arkusze dużego papieru (4 lub 8); markery Cele: Po zajęciach uczeń: potrafi podać najważniejsze fakty dotyczące Arabskiej Wiosny i sytuacji w Syrii od 2011 r.; umie przedstawić ciąg wydarzeń, które doprowadziły do wybuchu wojny domowej w Syrii; wie, kto jest odpowiedzialny za wybuch wojny syryjskiej; zdaje sobie sprawę, jakie państwa są zamieszane w konflikt wojenny w Syrii; potrafi wyjaśnić, w jaki sposób sytuacja polityczna, gospodarcza i społeczna na Bliskim Wschodzie wpływa na sytuację polityczną, gospodarczą i społeczną w Europie; ma świadomość, do jakiej sytuacji prowadzą rządy autorytarne i dlaczego - jak powiedział Winston Churchil - demokracja jest najgorszym z możliwych ustrojów, tylko, że lepszego nikt jeszcze nie wymyślił. Przebieg zajęć. 1. Powitaj uczniów. Przedstaw cele zajęć. Zapytaj, co uczniowie wiedzą o wojnie w Syrii i Aleppo. Wysłuchaj bez komentarza wypowiedzi osób, które się zgłoszą. 2. Poproś następnie, aby ci, którzy potrafią, wskazali pozostałym Syrię i miasto Aleppo na mapie Bliskiego Wschodu. Poleć, aby wymienili państwa, z jakimi graniczy Syria. Wyjaśnij, uczniom, że region Bliskiego Wschodu zajmuje ważne miejsce 1
w stosunkach międzynarodowych. Krzyżują się tam interesy polityczne, gospodarcze, militarne i religijne wielu państw świata. 3. Wyjaśnij uczniom, że pomimo tego, iż Syria i Aleppo oddalone są od Polski i Warszawy niemal 4 tysiące kilometrów (dokładnie 3617.254 km), a pokonanie takiej odległości samochodem wymaga prawie 40 godzin jazdy w trudnych warunkach, to jednak wydarzenia rozgrywające się tak daleko od naszego miejsca zamieszkania, mają duże znaczenie dla sytuacji, jaka dotyczy całej Europy, a nawet świata. Dlatego każdy człowiek, który interesuje się i przejmuje nie tylko własną osobą i swoimi aktualnymi problemami, powinien mieć świadomość wpływu konfliktów zbrojnych, wybuchających w różnych regionach globu ziemskiego, na swoje życie i życie swoich najbliższych. 4. Przedstaw uczniom najważniejsze fakty dotyczące Arabskiej Wiosny i wojny domowej w Syrii. 5. Podziel klasę na cztery zespoły (lub osiem, jeśli klasa jest liczna) o jednakowej liczbie uczniów. Każdemu zespołowi wręcz jedną część materiału pomocniczego nr 4, arkusz dużego papieru oraz markery. Poproś o zapoznanie się z treścią fragmentu i przedstawienie go w formie plakatu - można zanotować informacje w formie haseł, liczb, nazw oraz użyć rysunków symboli - tak, aby zaprezentować odczytane treści patrząc na plakat bez zaglądania do materiału. Daj uczniom na to czas ok. 10 minut. Po tym czasie zespół ma wspólnie przedstawić treść informacji, z jakimi się zapoznał, pozostałej części klasy. Na krótką prezentację zespół będzie miał 3 minuty. 6. Podsumuj wystąpienia uczniów, mówiąc: - W Syrii mamy do czynienia z co najmniej trzema konfliktami o różnej dynamice. Rozwiązanie każdego z nich nie gwarantuje rozwiązania pozostałych. Opozycja walczy z reżimem Baszara al-asada. Równolegle walczą z dżihadystami z tzw. Państwa Islamskiego, Kurdowie wspierani prze koalicję państw Zachodnich. Walka Kurdów to jednocześnie walka o niepodległość i ustanowienie własnego państwa. Wojna w Syrii trwa już tak długo jak II wojna światowa. Poznaliście tylko wybrane fakty. Obecnie jest szansa na zakończenie tego konfliktu, który pochłonął tysiące ofiar i spustoszył cały kraj. 7. Zapytaj teraz, w jaki sposób dokonuje się przejęcie władzy politycznej w systemie demokratycznym i jakie ma to znaczenie dla obywateli? 8. Zauważ, że w państwie, w którym panuje reżim autorytarny, jedyną możliwością zmiany grupy osób, w rękach których skupia się władza, jest zamach stanu lub rewolucja. Prowadzą one najczęściej do długotrwałych i krwawych konfliktów. 2
Wyjaśnij, że przez lata modelem rządów dominującym w państwach arabskich była albo monarchia, albo autorytarna prezydentura, zdobywana najczęściej w drodze zamachu stanu. Systemy polityczne krajów Bliskiego Wschodu charakteryzowały się silnym przywództwem, ograniczeniem wolności obywatelskich i rozbudowanym aparatem bezpieczeństwa. Gwarantowały jednak pewną stabilność wewnętrzną, będąc jednocześnie zaporą przed islamskim fundamentalizmem. Dlatego też kraje Zachodu przez lata respektowały status quo w regionie, wspierając sympatyzujących z nimi dyktatorów jak szach Mohamed Reza Pahlavi w Iranie (do Islamskiej Rewolucji w 1979 r.), Ben Ali w Tunezji czy Hosni Mubarak w Egipcie, przymykając oko na opresyjny charakter ich rządów i poważne naruszanie praw człowieka. 9. Sprowokuj krótką dyskusję. Zapytaj uczniów, jak sądzą w jaki sposób to, co dzieje się na Bliskim Wschodzie dotyczy ich życia? Czy to, co miało i ma w dalszym ciągu miejsce w krajach arabskich, wpływa na sytuację w Europie? Kto zdaniem uczniów jest winien powstawaniu wszelkiego rodzaju konfliktów wewnętrznych i międzynarodowych? Komu te konflikty slużą? 10. Na zakończenie lekcji zacytuj słowa Samar Yazbek (ur. w 1970 r.) syryjskiej dziennikarki i pisarki. Autorki książki Przeprawa. Moja podróż do pękniętego serca Syrii. W 2012 roku Yazbek zmuszona była do emigracji z kraju. W 2013 otrzymała Oxfam Novib/PEN International Free Expression Award przyznawaną pisarzom, którzy stoją na straży wolności słowa i tworzą pomimo grożących im prześladowań. ISIS powstało znacznie wcześniej, kiedy Amerykanie zdobyli Irak. To blok najemników walczących w imię religii. Przenosząc się po świecie, zdobywają łupy. Trzeba ich zniszczyć wojną, ale zakończoną pokojowym przekazaniem władzy, ustąpieniem Asada i rozliczeniem winnych. Na koniec powinno powstać społeczeństwo obywatelskie w demokratycznej Syrii. Tylko tak możemy zwalczyć terroryzm. 1 1 http://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,21032488,wojna-w-syrii-nie-podawaj-reki-zbrodniarzowi.html 3
Materiał pomocniczy nr 1 Mapa Bliskiego Wschodu Granice Syrii: z Turcją (822 km), Irakiem (605 km), Jordanią (375 km), Libanem (375 km), Izraelem (76 km). Materiał pomocniczy nr 2 (dla nauczyciela) Arabska Wiosna 2010-2013 Specjaliści zajmujący się problematyką Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej określają ten region jako "mieszankę wybuchową". Od wielu lat tę część świata nękają głębokie problemy ekonomiczne, społeczne i polityczne. Mimo relatywnie wysokich stóp wzrostu gospodarczego i reform, przeprowadzanych przede wszystkim w celu uzyskania pozytywnych ocen międzynarodowych instytucji finansowych i Unii Europejskiej (UE), społeczna i gospodarcza rzeczywistość tego regionu nie wygląda najlepiej. Przestarzałe zarządzanie gospodarką, inflacja, szerząca się korupcja a także żenująco niski poziom edukacji i w następstwie analfabetyzm, niskie dochody ludzi pozbawionych ubezpieczeń socjalnych, demoralizacja, rosnąca fala migrantów, wysoka stopa bezrobocia stały się przyczyną masowych demonstracji. Ich siłą napędową była frustracja, desperacja i gniew - zwłaszcza młodych 4
ludzi, ponieważ wszystkie te problemy, a szczególnie bezrobocie, dotykały ich najmocniej. Warto przy tym wiedzieć, że ludzie młodzi, w wieku od 15 do 24 lat, stanowią około jednej piątej ludności Bliskiego Wschodu. Fala gwałtownych protestów, którą nazwano Arabską Wiosną doprowadziła do ustąpienia wieloletnich prezydentów w Tunezji i Egipcie oraz obalenia libijskiego dyktatora Muammara Kadafiego. Skutki Arabskiej Wiosny odczuwane są nie tylko w regionie Bliskiego Wschodu, lecz również pośrednio w wymiarze globalnym - wpływają na sytuację w całej Europie. Wydarzenia, które rozpoczęły się w Tunezji zapoczątkowały ciąg przyczynowo skutkowy, którego finał zapewne poznamy w najbliższej przyszłości. Następstwem ich jest również wybuch krwawego konfliktu i wojna domowa w Syrii, która pochłonęła wiele tysięcy ofiar i wciąż jeszcze trwa. Materiał pomocniczy nr 3 (dla nauczyciela) Cztery główne strony konfliktu w syryjskiej wojnie domowej strona rządowa - świecki rząd arabskiej, nacjonalistycznej partii Baas, z Baszarem Al-Asadem jako prezydentem Syrii, wspierany przez Iran, Rosję i libański Hezbollah oraz szereg szyickich milicji z różnych państw Bliskiego Wschodu, strona antyrządowa- rebelianci i islamisci są podzieleni na kilka znaczących frakcji i kilkaset różnych mniejszych ugrupowań, wspieranych przez szereg państw europejskich, USA, Turcję, Jordanię i niektóre państwa Zatoki Perskiej, strona kurdyjska - Kurdowie prowadzą walkę na północnym wschodzie Syrii (prowincja: Al Hasaka). Walczą ze wszystkimi: z władzą, z tzw. umiarkowaną opozycją i z radykalistami. Stawką jest autonomia, jaką chcą stworzyć dla siebie tuż przy granicy z Turcją. Reprezentuje ich tymczasowy, autonomiczny rząd partii PYD (Partia Unii Demokratycznej), którego liderem jest Salih Muslim Muhammad. Państwo Islamskie - walczy i z Assadem i z umiarkowaną opozycją. Prowadzi swój dżihad, wojnę z niewiernymi, podobnie jak do niedawna w Afganistanie. 5
Materiał pomocniczy nr 4 (do pracy w 4 lub 8 zespołach) Sytuacja w Syrii I. Początki konfliktu Wojna domowa w Syrii między siłami wiernymi Baszszarowi al-asadowi (sprawującemu autokratyczne rządy prezydentowi i zarazem przewodniczącemu partii Baas od 2000 r.) a zbrojną opozycją ciągnie się od 2011 r. W latach poprzedzających kryzys Syria cieszyła się umiarkowanym wzrostem PKB, a władze syryjskie podejmowały niezbyt udane próby zreformowania niewydajnej gospodarki. Oburzenie społeczeństwa wywołały: wysokie bezrobocie wśród młodych ludzi, problemy gospodarcze związane w dużej mierze z kilkuletnią suszą i wysoką inflacją oraz zubożeniem klasy średniej spowodowanym niskimi płacami). Za początek wojny w Syrii uznaje się wydarzenia w Daraa, niewielkim mieście na południu kraju. To tam, w marcu 2011 roku, doszło do demonstracji, kiedy siły bezpieczeństwa aresztowały grupę chłopców, którzy namalowali graffiti z hasłami antyrządowymi na ścianie budynku. Demonstrantów rozpędzono, zginęło kilkanaście osób. Miasto zostało oblężone przez wojsko. Demonstrujących całkowicie spacyfikowano. Zginęło 244 uczestników protestów i 81 żołnierzy. Masową demonstrację antyrządową zwołano na 15 marca 2011. W kilku miastach Syrii zgromadziły się tysiące demonstrantów w ramach tzw. Dnia Gniewu. Tak jak w Daarze masowe protesty antyrządowe na fali Arabskiej Wiosny, przerodziły się w krwawe starcia z syryjskimi służbami, a później z wojskiem wysłanym przez Baszara al-asada. Syryjska armia (SAA) licząca ponad 150 tys. ludzi oraz 100-tysięczna milicja Narodowych Sił Obronnych (NDF) to trzon sił rządowych. Do tłumienia protestów użyto rakiet i moździerzy. Zginęły setki cywilów w całym kraju. Według Syryjskiego Obserwatorium Praw Człowieka którego siedzibą jest Londyn od wybuchu powstania przeciwko reżimowi prezydenta Baszara el-asada tylko w 2011 roku zginęło ponad 100 tysięcy ludzi. W tym ponad 36,6 tys. cywilów, ponad 5 tys. dzieci poniżej 16. roku życia i ponad 3,3 tys. kobiet. Obie strony gromadziły też jeńców - ponad 10 tys. osób zamknięto w państwowych więzieniach, a rebelianci uwięzili kilkuset funkcjonariuszy sił reżimu. W miastach ruchowi oporu odcięto dostęp do wody oraz elektryczności. Siły bezpieczeństwa konfiskowały też dobra cywilne oraz żywność. To, że większa część armii i sił bezpieczeństwa w Syrii były skonsolidowane i lojalne wobec prezydenta Baszara Assada. wynikało w dużej mierze stąd, że kluczowe stanowiska w tych strukturach obsadzone były przedstawicielami mniejszości alawickiej (odłam szyitów, stanowiący około 10-12 % 6
populacji kraju), rządzącej w zdominowanym przez sunnitów kraju (ok. 75 proc. ludności Syrii). II. Kim są rebelianci w Syrii? Od początku wojny domowej część oficerów i żołnierzy syryjskiej armii zdezerterowała. W 2013 roku blisko połowa dezerterów przeszła na stronę protestujących, tworząc "Wolną Armię Syryjską" (FSA) popieraną przez sunnitów. W pierwszej fazie konfliktu właśnie ta organizacja zbrojna była główną grupą walczącą z reżimem Asada. Jej celem była ochrona ludności cywilnej. Nie jest armią w dosłownym znaczeniu, nie ma też jednolitego przywództwa. Grupy Wolnej Armii Syryjskiej kontrolują znaczne obszary kraju na południu i w północno-zachodniej Syrii. Ludność próbuje stworzyć tam społeczeństwo obywatelskie - mimo bomb kasetowych codziennie zrzucanych przez reżim Asada na budynki mieszkalne, przemysłowe i infrastrukturę. Ponieważ ugrupowania FSA nie mają prawie międzynarodowego wsparcia, wielu bojowników odeszło. Nie brakuje natomiast islamskich sponsorów dlatego wielu mężczyzn przeszło na stronę ugrupowań islamskich, z których wiele walczy dziś przeciwko reżimowi Asada. Obecnie FSA jest koalicją wielu mniejszych grup, odwołujących się zarówno do demokratycznych, świeckich haseł jak i "umiarkowanie islamistycznej" ideologii. Organizacja ta jest określana jako reprezentant umiarkowanej części syryjskiej opozycji. Otrzymała wsparcie - polityczne i materialne - ze strony Turcji, a później, państw Zachodu. Istnieje również Syryjska Armia Wyzwoleńcza, która działa głównie w prowincji Idlib. W dużej mierze jest to koalicja miejscowych grup zbrojnych. Składa się przede wszystkim z uzbrojonych cywilów. W konflikcie udział bierze także szereg mniejszych organizacji militarnych. Niektóre z nich oskarżane są przez reżim o terroryzm, a część - wspierana przez sąsiadujące kraje, które chcą w Syrii zdobyć wpływy. Z czasem zbrojna rebelia przeciwko opresyjnemu reżimowi została zdominowana przez radykalnych islamistów i bojowników, którzy zjechali z całego świata, by walczyć o wprowadzenie nowego porządku, opartego na prawie szariatu (muzułmańskim prawie religijnym). Powstała ISIS (Islamic State of Iraq and Syria) nowa, groźna organizacja terrorystyczna, która opanowała część terytoriów Syrii i Iraku, a następnie proklamowała utworzenie na podbitych terenach kalifatu. ISIS jest samowystarczalna, zarabia miliony dolarów dziennie na sprzedawaniu ropy z zajętych terenów i słynie z brutalności, którą potępiła nawet Al-Kaida. Obecnie międzynarodowa koalicja prowadzi naloty na pozycje ISIS. Z biegiem czasu i wraz z powstawaniem w Syrii islamistycznych bojówek - w tym wspartej przez duży legion zagranicznych radykalnych dżihadystów Frontu al-nusra (syryjski odłam Al-Kaidy) - wpływy i siła FSA zaczęły stopniowo maleć - tym bardziej, że ze względu na swoje 7
uzbrojenie i kontakty z zachodnimi państwami stanowili dogodny cel do ataków, nie tylko ze strony wojsk reżimu, ale i islamistów, zarówno tych z Państwa Islamskiego, jak i Al-Kaidy. W szeregach wielu tych ugrupowań walczą od lat także dżihadyści z Jordanii, Algierii, Afganistanu, Czeczeni, Pakistanu i innych krajów. Już w 2012 roku zauważono, że napływ owych zewnętrznych rebeliantów przeważa narodowy zryw, i coraz systematyczniej pochłania owe jednostki, narzucając im nowe cele, własne zasady i własną politykę. W kraju rozczłonkowanym na siły popierające reżim, rebeliantów, Kurdów i islamistów funkcjonuje około tysiąca formacji, z których olbrzymia większość działa na własną rękę tylko formalnie podporządkowując się jakiejś większej regionalnej sile. III. Pozasyryjskie grupy interesów Od samego początku konfliktu rząd Asada wspierał dyplomatycznie i materialnie Iran. Z Iranu kierowane były środki finansowe, dostawy ropy naftowej, sprzęt elektroniczny do prowadzenia rozpoznania, jak też instruktorzy szkolący syryjskich oficerów. Mówiło się również o bezpośrednim udziale wojsk irańskich w tłumieniu rebelii, chociaż oficjalnie rząd Iranu zaprzeczał tym informacjom. Iran rządzony jest również przez szyitów. Jest przy tym tradycyjnym partnerem Niemiec. Rząd Asada w różnym stopniu popierają także m.in. Rosja, Hezbollah, Partia Pracujących Kurdystanu (lewicowa organizacja niepodległościowa) oraz szyiccy bojownicy z Jemenu, Azerbejdżanu i Bahrajnu. Innym państwem regionu, zaangażowanym w wewnętrzne sprawy Syrii na równi z Iranem, jest Turcja. Na terenach przygranicznych między Syrią i Turcją zlokalizowana jest większość baz rebeliantów, i to przez turecką granicę dostarczana jest rebeliantom broń zakupiona za pieniądze Arabii Saudyjskiej czy Kataru. To również przez granicę z Turcją przechodzi większość uchodźców. Opozycja ma też wsparcie Arabii Saudyjskiej, Kataru oraz Libii. Powstańców wspierają USA, Wielka Brytania, Francja oraz Niemcy - część z tych państw dostarcza rebeliantom broń. Punktem zwrotnym w wojnie domowej było użycie broni chemicznej na wielką skalę przez jedną ze stron, w Ghucie 21 sierpnia 2013, w wyniku czego zginęło kilkaset osób. Rosjanie prowadzą operacje militarne na terenie Syrii od 30 września 2015 roku. To prezydent Syrii Baszar al-assad, zwrócił się z oficjalną prośbą do Federacji Rosyjskiej o militarną pomoc w zwalczaniu terrorystycznego zagrożenia ze strony Państwa Islamskiego. W ten sposób Moskwa, stała się kluczowym sojusznikiem syryjskiego prezydenta i zaangażowała się militarnie, wskazując jako cel interwencji walkę z islamistami. Deklaracja ta była kwestionowana przez Zachód i syryjską opozycję. (http://www.tvn24.pl) 8
W grudniu 2016 r. Władimir Putin poinformował o planach zmniejszenia rosyjskiej obecności wojskowej w Syrii, zaznaczając jednocześnie, że Rosja będzie "kontynuować walkę z międzynarodowym terroryzmem". Każde z państw wspierających czy to reżim Asada czy sunnickich rebeliantów ma w tym jakiś swój własny cel, czasem zbieżnym z celami pozostałych państw, czasem nie. Kontrola nad zasobami, szlaki handlowe, nowe rynki zbytu, kwestie religijne i ideologiczne, walka o wpływy w regionie. Raport Amnesty International z 2016 r. udokumentował, że każda z formacji zbrojnych, jak i siły rządowe podejmowały działania stanowiące pogwałcenie międzynarodowego prawa humanitarnego (prawa wojennego). Ponadto im dłużej trwa konflikt w Syrii, tym bardziej zaostrzają sie inne liczne konflikty w regionie Bliskiego Wschodu. Żadne z zaangażowanych w konflikt państw nie chce przy tym stracić na wielomilionowym wojennym biznesie. Wojna w Syrii poważnie destabilizuje Bliski Wschód. Konflikt rozlewa się na państwa sąsiednie: w postaci regularnych walk w Libanie, zwiększonej aktywności islamskich organizacji terrorystycznych w Iraku i (w mniejszym stopniu) w Turcji, aktywizacji Kurdów do walki o autonomię w Turcji czy też napływu uchodźców we wszystkich państwach ościennych. Wojna wzmaga też rywalizację państw ościennych: Iranu, Arabii Saudyjskiej, Kataru i Turcji, a także politycznych graczy spoza regionu Zachodu i Rosji. IV. Ostatnia faza - szansa na zakończenie konfliktu 29 grudnia 2016 roku doszło do wstępnego porozumienia w sprawie rozejmu. Porozumienie dotyczy wszystkich stron, z wyjątkiem organizacji, które zostały uznane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ za terrorystyczne. W praktyce oznacza to, że umowa nie obejmuje Państwa Islamskiego, Frontu an-nusra (związanego z Al-Kaidą, ale odcinającego się od PI) i mniejszych ekstremistycznych organizacji. Do porozumienia przystąpił zatem syryjski rząd z Baszarem al-asadem na czele, Kurdowie oraz umiarkowana opozycyjna koalicja, która uczestniczyła w rozmowach pokojowych w Genewie. Podpisano trzy dokumenty: pierwszy między syryjskim rządem i opozycją zbrojną o zawieszeniu broni na całym terytorium Syrii; drugi dokument określa sposoby kontroli przestrzegania rozejmu, a w trzecim zwaśnione strony "zadeklarowały wolę rozpoczęcia negocjacji pokojowych w sprawie uregulowania syryjskiego konfliktu". Na 23 stycznia 2017 r. zaplanowano rozmowy pokojowe w sprawie uregulowania konfliktu w Syrii. Odbędą się w stolicy Kazachstanu, Astanie i mają być prowadzone pod egidą Rosji, Iranu i Turcji. Jak poinformowała 16 stycznia 2017 r. Federica Mogherini, szefowa unijnej dyplomacji, Unia 9
Europejska chce zorganizować wiosną 2017 r. razem z ONZ międzynarodową konferencję na temat odbudowy Syrii (http://www.tvn24.pl). 10