STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ROZWOJU RYNKU YWNOŒCI TRADYCYJNEJ I REGIONALNEJ W POLSCE

Stan STOWARZYSZENIE obecny i perspektywy EKONOMISTÓW rozwoju rynku ywnoœci ROLNICTWA tradycyjnej I i regionalnej AGROBIZNESU w Polsce Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 3 9 Agnieszka Borowska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie STAN OBECNY I PERSPEKTYWY ROZWOJU RYNKU YWNOŒCI TRADYCYJNEJ I REGIONALNEJ W POLSCE PRESENT STATE AND PERSPECTIVES OF DEVELOPMENT OF TRADITIONAL AND REGIONAL FOOD MARKET IN POLAND S³owa kluczowe: produkty tradycyjne, produkty regionalne, PDO Chroniona Nazwa Pochodzenia, Ochrona Oznaczeñ Geograficznych PGI, Œwiadectwo Specyficznego Charakteru TSG Key words: traditional products, regional products, PDO (Protected Designation of Origin), PGI (Protected Geographical Indication), TSG (Traditional Speciality Guaranteed) Synopsis. Artyku³ jest prób¹ przedstawienia sytuacji i mo liwoœci rozwoju rynku ywnoœci tradycyjnej i regionalnej w Polsce. Omawia on regulacje prawne umo liwiaj¹ce rejestracjê i ochronê tego rodzaju produktów w naszym kraju, jak i w Unii Europejskiej, definiuje pojêcia PDO, PGI oraz TSG. Wskazuje dotychczasowe, jak i potencjalnie przysz³e zagro enia wynikaj¹ce z pocz¹tkowej fazy tworzenia siê niszowego rynku ywnoœci w Polsce. Wstêp Przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej poza wieloma korzyœciami natury ekonomicznej, spo³ecznej czy politycznej pozwala równie wnieœæ do Wspólnoty dziedzictwo kulturowe, w tym równie bogactwo kulinarne oparte na ró norodnoœci lokalnych, regionalnych czy tradycyjnych potraw i produktów. Rynek ywnoœci tradycyjnej i regionalnej w krajach by³ej piêtnastki jest uregulowany prawnie i organizacyjnie. Stanowi on jednoczeœnie znacz¹ce Ÿród³o dochodów z pozarolniczej dzia³alnoœci dla lokalnej ludnoœci, umo liwia tworzenie nowych miejsc pracy tak przy produkcji, przetwórstwie jak i dystrybucji produktów, przez co zapobiega wyludnianiu siê terenów wiejskich, a dziêki upowszechnianiu wiedzy na temat wspomnianych artyku³ów pozwala w atrakcyjny sposób wypromowaæ równie turystykê w regionie. Warto zatem, chocia by z tych wzglêdów, zwróciæ szczególn¹ uwagê na aktualny stan i perspektywy rozwoju rynku produktów tradycyjnych i regionalnych w naszym kraju. Do najwa niejszych regulacji prawnych dotycz¹cych produktów regionalnych i tradycyjnych w Unii Europejskiej i w Polsce zalicza siê: Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 208/92 z dnia lipca 992 r. w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo ywczych (z póÿniejszymi zmianami; zosta³o uchylone Rozporz¹dzeniem Rady (WE) nr 50/200), Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2082/92 z dnia lipca 992 r. w sprawie œwiadectw o szczególnym charakterze dla produktów rolnych i artyku³ów spo ywczych (z póÿniejszymi zmianami; zosta³o uchylone Rozporz¹dzeniem Rady (WE) nr 509/200), Rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 50/200 z dnia 20 marca 200 r. w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo ywczych, Rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 509/200 z dnia 20 marca 200 r. w sprawie produktów rolnych i œrodków spo ywczych bêd¹cych gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnoœciami, Rozporz¹dzenie Komisji (EWG) nr 88/93 z dnia 9 lipca 993 r. ustanawiaj¹ce szczegó³owe przepisy wykonawcze do rozporz¹dzenia Rady (EWG) nr 2082/92. Po licznych doœwiadczeniach ponad stuletnich Francji, kilkudziesiêcioletnich W³och i innych krajów Wspólnoty z prób¹ nieuczciwej konkurencji oferuj¹cej na rynku produkty bêd¹ce imitacj¹ wyrobów regionalnych i tradycyjnych czêsto o ni szej jakoœci od orygina³ów, stworzono europejski system ochrony tych produktów. Na pocz¹tku lat 90. w ramach przeprowadzanej reformy Wspól-

20 A. Borowska nej Polityki Rolnej powsta³ unijny system ochrony nazw pochodzenia i oznaczeñ geograficznych oraz œwiadectw o szczególnym charakterze. Dziêki niemu mo na by³o stworzyæ warunki i procedurê, tak na poziomie Wspólnoty jaki i krajowym, maj¹c¹ na celu miêdzy innymi: ochronê kulinarnej tradycji, historycznie utrwalonych metod i form wytwarzania lokalnych specja³ów, stworzenie gwarancji jakoœci oferowanych na rynku wyrobów i ich identyfikacjê na wspólnym rynku. Europejski system ochrony nazw umo liwia ochronê produktów rolnych lub œrodków spo ywczych. Uwzglêdnia on ochronê nazw pochodzenia PDO Chroniona Nazwa Pochodzenia (Protected Designation of Origin), ochronê oznaczeñ geograficznych PGI (Protected Geographical Indication), oraz umo - liwia wydawanie Œwiadectw Specyficznego Charakteru TSG (Traditional Speciality Guaranteed). Lista produktów tradycyjnych w Polsce W Polsce jednostk¹ odpowiedzialn¹ za prowadzenie systemu rejestracji produktów o okreœlonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakoœci, w rozumieniu przepisów unijnych jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które zgodnie z ustaw¹ z dnia 7 grudnia 200 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo ywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. 2005 Nr 0, poz. 8) odpowiedzialne jest za przyjmowanie, ocenê i przekazywanie wniosków o rejestracjê nazw pochodzenia, oznaczeñ geograficznych oraz nazw specyficznego charakteru do Komisji Europejskiej. Nale y zaznaczyæ, e procedury rejestracji nazw jako chronionych przebiegaj¹ dwuetapowo. Pierwszy etap odbywa siê w kraju cz³onkowskim, zatem i w Polsce, drugi na poziomie Komisji Europejskiej. W Polsce stworzenie Listy Produktów Tradycyjnych mia³o na celu [Jasiñski 2005] miêdzy innymi: zidentyfikowanie na rynku krajowym produktów tradycyjnych i ich rejestracjê, przygotowanie pod wzglêdem formalno-organizacyjnym producentów tego rodzaju produktów, do potencjalnej rejestracji wyrobów na szczeblu Komisji Europejskiej, stworzenie przysz³ych mo liwoœci ubiegania siê o pewne odstêpstwa weterynaryjne czy sanitarne przy produkcji produktów uznanych za tradycyjn¹ ywnoœæ, a tak e wp³ywanie na kszta³towanie miejsc pracy na obszarach wiejskich, promowanie polskiej kultury i tradycji na p³aszczyÿnie uatrakcyjnionej turystyki itp. Na Liœcie Produktów Tradycyjnych w naszym kraju mog¹ znaleÿæ siê wyroby produkowane od co najmniej 25 lat, co oznacza, e ka dy produkt rolny czy œrodek spo ywczy lub napój spirytusowy, który chcemy zarejestrowaæ na wspomnianej liœcie, powinien mieæ potwierdzon¹ wiarygodnoœæ dotycz¹c¹ tradycji wytwarzania, pochodzenia, popart¹ np. cytatami z opracowañ kucharskich czy innych nie koniecznie naukowych ksi¹ ek. Potwierdzeniem tego minimalnego dwudziestopiêcioletniego okresu, mog¹ byæ np. stare etykiety, fotografie opakowañ, zapisy i opisy obrzêdów, obyczajów, obchodów uroczystoœci czy œwi¹t, podczas których przygotowywano i podawano wspomniane produkty. Z uwagi na fakt, e s¹ one dziedzictwem naszej historii i tradycji kulinarnej, powinny podlegaæ ochronie, a tak e stanowiæ swego rodzaju posag dla nastêpnych pokoleñ, tak jak np.: sery pleœniowe dla Francuzów, ser feta czy oliwa z oliwek dla Greków, Parmezan dla W³ochów, piwa dla Czechów, a dla Polaków...? Jakie s¹ procedury rejestracji produktów o okreœlonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakoœci na szczeblu krajowym? Pierwszym etapem jest zg³oszenie, przez osobê fizyczn¹ lub prawn¹ (mo e to zrobiæ nawet pojedynczy producent), jednostki organizacyjne nie posiadaj¹ce osobowoœci prawnej wytwarzaj¹ce dany produkt, wniosku o wpis na Listê Produktów Tradycyjnych (w formie papierowej i elektronicznej) do marsza³ka województwa (w³aœciwego miejscowo). Za jego poœrednictwem wniosek w ostatnim etapie trafia do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zanim to jednak nast¹pi marsza³ek sprawdza wniosek pod wzglêdem formalnym. Mo e on zwróciæ siê do izby gospodarczej zrzeszaj¹cej podmioty wytwarzaj¹ce produkt o wyra enie w ci¹gu 30 dni opinii czy w zakresie okreœlonych wymagañ produkt je spe³nia. Ponadto marsza³ek ocenia wniosek pod wzglêdem zgodnoœci jego z ustaw¹ i w razie ich niespe³nienia wydaje decyzjê administracyjn¹ o odmowie przes³ania wniosku do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Gdy wniosek spe³nia wszystkie wymagania wówczas przesy³a potwierdzon¹ kopie wniosku do ministra o wpisanie produktu na listê produktów tradycyjnych. Minister dokonuje wpisu produktu tradycyjnego na Listê Produktów Tradycyjnych. Ponadto jest on zobligowany do koñca maja danego roku kalendarzowego do og³oszenia w dzienniku patrz szerzej [www.oryginalnoscpodochrona.pl]. opracowanie pt. Lista Produktów Tradycyjnych. Praktyczne informacje dotycz¹ce... s.2-.

Stan obecny i perspektywy rozwoju rynku ywnoœci tradycyjnej i regionalnej w Polsce 2 urzêdowym wykazu zarejestrowanych produktów (jeœli wnioski o wpis na listê zosta³y wys³ane do MRiRW do koñca lutego danego roku). Lista produktów tradycyjnych na szczeblu krajowym ma na celu nie tylko wyró nienie znakomitych polskich wyrobów o niepowtarzalnej wysokiej jakoœci, które zawdziêczaj¹ j¹ starym przepisom, tradycyjnemu sposobowi-metodzie produkcji, przetwarzania, czy przechowywania, ale równie pozwoliæ producentom na w³aœciwe przygotowanie i udokumentowanie wniosku pozwalaj¹cego ubiegaæ siê o rejestracjê nazwy produktu rolnego, œrodka spo ywczego lub napoju spirytusowego na szczeblu Wspólnoty. Produkt tradycyjny wpisany ju na wspomnian¹ listê mo e zostaæ z niej skreœlony przez ministra rolnictwa, w przypadku wpisania jego nazwy do rejestru unijnego jako Chroniona Nazwa Pochodzenia (PDO), Chronione Oznaczenie Geograficzne (PGI) lub rejestru Œwiadectw Specyficznego Charakteru (TSG), lub gdy nie ma mo liwoœci jego wytwarzania o cechach i w³aœciwoœciach, które by³y podstaw¹ do umieszczenia go na liœcie produktów tradycyjnych. Obecnie na Listê Produktów Tradycyjnych mog¹ zostaæ wpisane produkty sklasyfikowane w dziesiêciu kategoriach. Nale ¹ do nich: sery i inne produkty mleczne; miêso œwie e oraz produkty miêsne; produkty rybo³ówstwa, w tym ryby; orzechy, nasiona, zbo a, warzywa i owoce (przetworzone i nie); wyroby piekarnicze i cukiernicze; oleje i t³uszcze; miody; gotowe dania i potrawy; napoje (alkoholowe i bezalkoholowe) i inne produkty. Do kategorii inne produkty mog¹ zostaæ wpisane te niewymienione we wczeœniejszych pozycjach, a umieszczone w za³¹czniku I do Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹, w za³¹cznikach do rozporz¹dzeñ Rady nr 208/92 i 2082/92 (z poÿniejszymi zmianami uchylone Rozporz¹dzeniem Rady (WE) nr 509/200 i 50/200). Pocz¹wszy od utworzenia w 2005 roku w Polsce Listy Produktów Tradycyjnych a do chwili obecnej (stan na dzieñ 0.0.200 r.) znajduje siê na niej 0 produktów. W okresie od lipca do koñca grudnia 2005 roku zarejestrowano 58 produktów, a przez pierwsze trzy miesi¹ce 200 roku dopisano 2 nowe produkty, a 5 kwietnia dodatkowo jeden. Dotychczas najaktywniejszymi spo³ecznoœciami, które chc¹ chroniæ swe tradycyjne wyroby, s¹ te z po³udniowo-wschodniego 2 obszaru naszego kraju. Najwiêcej, bo a 22 produkty zg³oszono do rejestracji z województwa lubelskiego, po 9 produktów pochodzi³o z podlaskiego i podkarpackiego, z Ma³opolski, 7 z województwa œl¹skiego, po z pomorskiego i wielkopolskiego, 5 z opolskiego, 2 z lubuskiego i po z dolnoœl¹skiego, kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego, i warmiñsko-mazurskiego. Do tej pory ani jednego produktu tradycyjnego niezarejestrowano z obszaru województw: ³ódzkiego, œwiêtokrzyskiego i zachodniopomorskiego. Nie jest wykluczone, zwa ywszy na szczególne zainteresowanie ze strony producentów t¹ form¹ wyró nienia tradycyjnych specja³ów, e do koñca 200 roku lista produktów tradycyjnych zostanie poszerzona o kolejnych kilkadziesi¹t pozycji. Jak dot¹d na liœcie dominowa³y produkty zakwalifikowane do kategorii: wyroby piekarnicze i cukiernicze (23 produkty), w dalszej kolejnoœci plasowa³y siê produkty miêsne (5 produktów), sery i inne produkty mleczne ( pozycji), ponadto 3 produktów zakwalifikowano do kategorii gotowe dania i potrawy, 0 produktów jako orzechy, nasiona, zbo a, warzywa i owoce, produktów jako napoje alkoholowe i bezalkoholowe, po w grupie produktów oleje i t³uszcze, a tak e miody, jeden jako inne produkty, a jest to sól wielicka. Wœród polskich wyrobów piekarniczych i cukierniczych wpisanych na listê produktów tradycyjnych przewa a³y chleby, choæ na listê zosta³y wpisane tak e Precelek Krakowski, Racuchy z makiem, Marchwiaki z makiem, Sêkacz Podlaski, Andruty Kaliskie, Piróg Bi³gorajski, Cha³wy sezamowe czy Je. Na wspomnianej liœcie w 2005 r. wpisanych by³o wyrobów, a od pocz¹tku 200 r. dopisano do niej dodatkowo 9 nowych produktów, obecnie 3 jest ich 23. Pod koniec 2005 roku w pozycji miêso œwie e oraz produkty miêsne wpisane by³y jedynie produkty Kie³basa Lisiecka, Kie³basa Markowska, Przysmak zapiekany Markowski, oraz Kumpia wieprzowa z Komina. Natomiast w pierwszym kwartale 200 roku zarejestrowano nowych produktów, g³ównie z woj. podkarpackiego a 7. Wœród nich znalaz³y siê miêdzy innymi: trzy kie³basy, dwie kiszki i kaszanka, salceson, pasztet, szynka, krupniok oraz Okrasa z gêsiny. Omawiaj¹c sery i inne produkty mleczne do chwili obecnej 5 z nich pochodzi z woj. ma³opolskiego (np. Bunc, Redyko³ka, Bryndza Podhalañska, entyca czy Oscypek), stanowi¹ dziedzictwo kulinarne województwa podlaskiego, 3 podkarpackiego, po jednym pochodzi z opolskiego i wielkopolskiego. 2 patrz szerzej www.minrol.gov.pl 3 do 0.0.200 r.

22 A. Borowska Lubelskie Podlaskie Podkarpackie Ma³opolskie Œl¹skie Wielkopolskie Pomorskie Opolskie Lubuskie Warmiñsko- Mazowieckie Kujawsko- Dolnoœl¹skie 2 7 5 Rysunek. Liczba produktów uwzglêdnionych na Liœcie Produktów Tradycyjnych w Polsce w podziale na województwa ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dane na dzieñ 0.0.200 r.) [www.minrol.gov.pl]. Kolejna kategoria produktów równie licznie reprezentowana (3), to gotowe dania i potrawy, z których 7 zosta³o wpisanych na listê na pocz¹tku bie ¹cego roku. Zalicza siê do nich trzy wyroby z pó³nocnych terenów Polski (woj. pomorskie), dwa z woj. œl¹skiego i po jednym z lubelskiego i opolskiego. W 2005 roku na liœcie znalaz³y siê produkty pochodz¹ce z woj. podlaskiego, tj. Babka ziemniaczana, Kartacze, Kiszka ziemniaczana i Pierekaczewnik, a ponadto 2 z woj. lubelskiego Parowañce z serem i z kasz¹ jaglan¹. Wœród 3 napojów alkoholowych i bezalkoholowych, a zosta³o wpisanych na listê z woj. lubelskiego, w tym miody pitne pó³torak, dwójniak, trójniak i czwórniak, Grzaniec Marcina z Urzêdowa, Malinóweczka, a ponadto Nalewka Orzechowa, Œliwowica ¹cka, Œliwowica Mirabelka, Miodówka Witos³awska. Dwa napoje pochodz¹ z województwa wielkopolskiego, po jednym z lubuskiego (Wino gronowe), podkarpackiego (Kruszon), podlaskiego (Œliwowica mirabelka), ma³opolskiego (Œliwowica ¹cka), opolskiego (Nalewka orzechowa). W kategorii orzechy, nasiona, zbo a, warzywa i owoce wpisanych zosta³o 0 produktów, po dwa z województw podlaskiego, wielkopolskiego i lubelskiego oraz po jednym z Podkarpacia, obszaru kujawsko-pomorskiego, ma³opolskiego oraz z warmiñsko-mazurskiego. Do tej grupy produktów zarejestrowano miêdzy innymi: Kruszewski ogórek herbowy, jab³ka ¹ckie, ogórek kiszony Osiecki, kapusta i ogórek kwaszona/y kraœnicka/y, syrop buraczany, powid³a œliwkowe z doliny dolnej Wis³y, powid³a krzeszowskie, Borowik wielkopolski. Do olei i t³uszczy zaliczono produkty, wszystkie wpisano na listê w 2005 roku. Wœród nich znalaz³y siê olej lniany, olej rzepakowy, olej œwi¹teczny Roztoczañski, mas³o tradycyjne z Filipowa. Ponadto zarejestrowano miody, w tym miód wrzosowy z Borów Dolnoœl¹skich, miód fasolowy odmianowy z nektaru kwiatów fasoli tyczkowej Piêkny Jaœ, miód malinowy i miód Lipiec bia³owieski. Do kategorii inne produkty wpisano sól wielick¹, podczas gdy do kategorii ryb dotychczas nie wpisano adnej pozycji. Wpisanie na listê produktów o ugruntowanej minimum 25-letniej tradycji produkcji czy przetwórstwa, oczywiœcie podniesie ich rangê wœród pozosta³ych wyrobów z tej samej grupy produktów, przez ich oryginalnoœæ, wyj¹tkowoœæ czy jakoœæ, ale mo e jednoczeœnie sk³oniæ nieuczciwych producentów do oferowania wyrobów podróbek (uznanych tradycyjnych produktów) na rynku przez co mog¹ oni osi¹gaæ z tego tytu³u zyski, a pozosta³ym uczestnikom ³añcucha ywnoœciowego przynosiæ niepowetowane straty. Chc¹c chroniæ producentów przed potencjalnie mog¹cymi wyst¹piæ omówionymi powy ej praktykami, a jednoczeœnie dbaj¹c o bezpieczeñstwo ywnoœciowe i jakoœciowe nabywanych wyrobów przez konsumentów, w Polsce wzoruj¹c siê na doœwiadczeniach innych krajów UE (tj. Francji, W³oszech czy Niemiec) stworzono podstawy do funkcjonowania systemu znakowania produktów regionalnych. Aby uzyskaæ znak Jakoœæ Tradycja bêd¹cy gwarantem jakoœci produktu regionalnego, tradycyjnego niezbêdne stanie siê poddanie kontroli jednostkom certyfikuj¹cym. Zasady przyznawania oznaczenia Jakoœæ Tradycja, które maj¹ wejœæ w ycie w drugiej po³owie 200 r., zosta³y przygotowane przez Polsk¹ Izbê Produktu Regionalnego i Lokalnego oraz Zwi¹zek Województw. 9 9 liczba produktów 0 5 0 5 20 25 tu znajdziesz wiêcej informacji na ten temat. 22 Wyroby piekarnicze i cukiernicze Produkty miêsne Produkty mleczne Gotowe dania i potrawy Warzywa i owoce Napoje Miody Oleje i t³uszcze Inne produkty Ryby 0 Rysunek 2. Lista Produktów Tradycyjnych wg kategorii w Polsce ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dane na dzieñ 0.0.200 r.) [www.minrol.gov.pl]. 0 5 3 liczba produktów 0 5 0 5 20 25 23

Stan obecny i perspektywy rozwoju rynku ywnoœci tradycyjnej i regionalnej w Polsce 23 Analizuj¹c dopiero co powstaj¹cy w naszym kraju system ochrony produktów tradycyjnych i regionalnych, nasuwa siê kilka spostrze eñ. Wœród nich mo na wymieniæ takie, które uznaæ nale y za czynniki wywieraj¹ce silny wp³yw i daj¹ce szansê rozwoju rynku ywnoœci tradycyjnej, ale równie nie nale y zapomnieæ o zagro eniach, które istniej¹. Do tych pierwszych (szans) zaliczyæ mo na m.in.: rozwój obszarów wiejskich, identyfikacjê oryginalnych produktów, wykreowanie i ugruntowanie pozycji nowego, niszowego segmentu rynku, dostêp do funduszy unijnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-203. Za zagro enia mo na uznaæ np.: mo liwoœæ pojawienia siê na rynku podróbek produktów tradycyjnych, sceptyczne nastawienie w stosunku do korzyœci p³yn¹cych z produkcji, zbyt wysokie koszty zwi¹zane z rozpoczêciem i prowadzeniem dzia³alnoœci (np. ochrona znaku towarowego itp.). Ponadto doœæ wyraÿnie zarysowuj¹ siê tak silne, jak i s³abe strony krajowego systemu ochrony produktów tradycyjnych i regionalnych. Po stronie silnych stron jest: pomoc w³adz na szczeblu centralnym i samorz¹dowym, stworzenie znaku jakoœci rozpoznawalnego dla klienta logo Jakoœæ Tradycja. S³abymi elementami s¹: czaso- i pracoch³onne metody produkcji, nieszczelny system ochrony, certyfikacji i znakowania produktów, brak rozwiniêtych kana³ów dystrybucji, gwarancja wysokiej jakoœci i pochodzenia produktów, rozproszenie dzia³alnoœci producentów. Podsumowanie W Polsce istnieje mo liwoœæ wykreowania marki produktów tradycyjnych i regionalnych, jednak aby mog³a ona przynieœæ korzyœci musz¹ istnieæ silne powi¹zania i dzia³ania w tym zakresie, zarówno wœród publicznych jaki i prywatnych instytucji i jednostek. Dla przyk³adu szacowana we W³oszech roczna wartoœæ ze sprzeda y 50 produktów regionalnych wynosi co roku oko³o 8,5 mld euro. Zaœ konsumpcja produktów regionalnych i tradycyjnych w ostatnich kilku latach wzros³a o,3 mln euro, natomiast wartoœæ ich eksportu w przybli eniu wynosi ponad mld euro [Szymecka 2005]. Daleko nam jeszcze do osi¹gniêcia takiego poziomu korzyœci, choæ trudno jest go nawet jak dot¹d oszacowaæ. Niew¹tpliwie zainteresowanie tego rodzaju ywnoœci¹ w Polsce wzrasta, a wzorce jak j¹ promowaæ mo na czerpaæ z rynku unijnego. Literatura G¹siorowski M. (red.). 2005: O produktach tradycyjnych i regionalnych. Mo liwoœci a polskie realia. Fundacja Fundusz Wspó³pracy. Warszawa. Jasiñski J. 2005: Wyró nianie produktów regionalnych na rynku i wynikaj¹ce z tego korzyœci. [W:] G¹siorowski M. (red.). O produktach tradycyjnych i regionalnych. Mo liwoœci a polskie realia. Fundacja Fundusz Wspó³pracy. Warszawa. Kuryluk R. Tradycja i jakoœæ skusz¹ klientów. Rzeczpospolita z dnia 2.03.200. Lista produktów tradycyjnych 2005. 2005: FAPA. Warszawa. Materia³y Polskiej Izby Produktu Regionalnego i Lokalnego. http://europa.eu.int/comm/agriculture Szymecka A. 2005: W³oski system ochrony produktów regionalnych i tradycyjnych. [W:] G¹siorowski M. (red.). O produktach tradycyjnych i regionalnych. Mo liwoœci a polskie realia. Fundacja Fundusz Wspó³pracy. Warszawa, 3. www.agro-smak.org.pl www.minrol.gov.pl Summary The article attempts to present the current state and development possibilities of the traditional and regional food market in Poland. It describes legal regulations allowing registration and protection of these kinds of products in our country and the European Union, it also defines the terms of PDO, PGI and TSG. It indicates past and future potential dangers resulting from the initial phase of creation of niche food alimentation market in Poland. Adres do korespondencji: dr Agnieszka Borowska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej ul. Nowoursynowska 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 0 38 e-mail: agnieszka_borowska@sggw.pl