Rozmieszczenie i kondycja drzew z rodzaju Ulmus w Polsce Anna Napierała-Filipiak Instytut Dendrologii PAN; Parkowa 5; 62 035 Kórnik, e-mail: annafil@man.poznan.pl Maciej Filipiak Instytut Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 24a; 50-363 Wrocław, e-mail: Maciej.Filipiak@up.wroc.pl Praca powstała w ramach projektu badawczego nr 2011/01/B/NZ9/02883 finansowanego przez NCN Ocena wielkości, rozmieszczenia i stanu zasobów rodzaju Ulmus w Polsce,.
Stary wiąz szypułkowy Wiedzimin (Mieszko) w Komorowie koło Gubina Obwód pnia ok. 900 cm wiek powyżej 400 lat Źródło ryc.: Wikipedia
Zasięg rodzaju Boratyńska i in. 2015
Wiąz górski Ulmus glabra Huds. wysokość: do 30-40m korona: szeroka kopulasta pień: zazwyczaj bez przypór i odrośli korzeniowych pąki: prawie czarne, owłosione liście: do 16 cm, asymetryczne, klapowane owoce: do 3,5 cm występowanie: prawie cała Europa, płd-zach. Azja Źródło ryciny: Wikipedia Ulmus glabra
Wiąz polny Ulmus minor Mill. wysokość: do 30 m pąki: nagie o orzęsionych łuskach liście: 5-10 cm, bardziej wydłużone, skórzaste, gładkie, niesymetryczne, ogonki: do 1,5cm owoce: do 1,6 cm występowanie: płd. i środ. Europa, płn. Afryka, płd. i zach. Azja Źródło ryciny: Wikipedia Ulmus minor
Wiąz szypułkowy Ulmus laevis Pall. Ulmus laewis wysokość: do 40m korona: szeroka, kopulasta lub rozszerzona ku górze pień: często z przyporami do wys. 1,5m, odrośla korzeniowe i pęki gałęzi odroślowych pąki: dwubarwne, z ciemnymi brzegami liście: 6-15 cm, odwrotnie eliptyczne, niesymetryczne u nasady owoce: do 1,5 cm pędy: silnie owłosione występowanie: od środ., płd.-wsch. i wsch. Europy po Kaukaz Źródło ryciny: Wikipedia
Holenderska choroba wiązu, naczyniowa choroba wiązu, grafioza wiązu, DED. Ogłodek wiązowiec (Scolytus scolytus) Ogłodek wielorzędowy (S. multistriatus) źródło ryc.: Wikipedia
według najnowszej inwentaryzacji drzewostanów przeprowadzanej cyklicznie w Lasach Państwowych przez Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej wiąz występuje w składzie 64425 wydzieleń, co stanowi 2,53% ogólnej ich liczby; powierzchnia wydzieleń z wiązem to 259639,88 ha czyli 3,5% ogólnej powierzchni Lasów Państwowych; najliczniejszą grupę stanowią stanowiska wiązu z udziałem miejscowym tj. od 5 do 10%, jest ich 35386 i zajmują 158570,7 ha oraz z udziałem pojedynczym (do 5%) - 20539 stanowisk zajmujących 74084,8 ha powierzchni. Powierzchni, na których udział wiązu jest 100% jest na terenie Polski zaledwie 232 i zajmują ona 545,94 ha. Najmniej jest powierzchni z udziałem 9 oraz 8 odpowiednio 19 i 62 zajmujących 31 ha i 195,2 ha.
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Powierzchnia ogólna drzewostanów wiązowych w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych z uwzględnieniem udziału tego drzewa w drzewostanie. Msc Poj 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Procentowy rozkład powierzchni ogólnej, jaką zajmują drzewostany z różnym udziałem wiązu w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych. 10% Msc Poj
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Powierzchnia ogólna drzewostanów wiązowych w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych z uwzględnieniem udziału tego drzewa w drzewostanie. Msc Poj Polska Poj Msc 10% 20% 30% 40% Procentowy rozkład powierzchni ogólnej, jaką zajmują drzewostany z różnym udziałem wiązu w Polsce. 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 300 250 200 150 100 50 100% 90% 80% 70% Powierzchnia ogólna, jaką zajmują wiązy w drzewostanach wiązowych w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych. 0 60% [ha] 35000 30000 50% A (A) drzewostany z udziałem wiązu od 50-100%; 25000 20000 15000 40% 30% 10000 5000 0 20% 10% Msc Poj (B) drzewostany z udziałem wiązu mniejszym od 50%; [ha] 30000 B 25000 20000 15000 10000 5000 0 Msc Poj C (C) drzewostany, w których wiąz występuje pojedynczo (Poj) i miejscowo (Msc).
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 2500 2000 1500 1000 500 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Powierzchnia zredukowana (rzeczywista) drzewostanów wiązowych w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych z uwzględnieniem udziału tego drzewa w drzewostanie. 0 10% Msc Poj 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Procentowy rozkład powierzchni zredukowanej (rzeczywistej), jaką zajmują drzewostany z różnym udziałem wiązu w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych. Msc Poj
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 2500 2000 1500 1000 500 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Powierzchnia zredukowana (rzeczywista) drzewostanów wiązowych w poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych z uwzględnieniem udziału tego drzewa w drzewostanie. 0 10% Msc Poj Polska Poj Msc 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Procentowy rozkład powierzchni zredukowanej (rzeczywistej), jaką zajmują drzewostany z różnym udziałem wiązu w Polsce.
Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Białystok Gdańsk Katowice Kraków Krosno Lublin Łódź Olsztyn Piła Poznań Radom Szczecin Szczecinek Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra [ha] 250 200 150 100 50 0 [ha] 2500 2000 1500 1000 500 0 [ha] 2 000 1 500 1 000 100% 90% 80% 70% 60% 50% A 40% 30% 20% 10% Msc Poj B Powierzchnia zredukowana (rzeczywista), jaką zajmują wiązy w drzewostanach wiązowych poszczególnych Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych (A) drzewostany z udziałem wiązu od 50-100%; (B) drzewostany z udziałem wiązu mniejszym od 50%; 500 Msc 0 Poj C (C) drzewostany, w których wiąz występuje pojedynczo (Poj) i miejscowo (Msc).
do 10 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89 90-99 100-109 110-119 120-129 130-139 140-149 150-159 160-169 170-179 180-189 190-199 200-209 210-219 220-229 230-239 240-249 250-259 260-269 350-359 6000 5000 PJD MJC 4000 10% 3000 20% 30% 2000 40% 50% 1000 60% 70% 0 80% 90% 100% Wiek Rozkład wiekowy drzewostanów z udziałem wiązu dla Polski (liczba wydzieleń).
IP IIP NAL PODR PODS PRZES SAMOS ZADRZEW ZAKRZEW Występowanie wiązu w różnych warstwach drzewostanu.
BB BMB BMG BMGŚW BMŚW BMW BMWYŻ BMWYŻŚ BS BŚW BW LG LGŚW LGW LŁ LŁG LŁWYŻ LMB LMG LMGŚW LMGW LMŚW LMW LMWYŻ LMWYŻŚ LMWYŻW LŚW LW LWYŻ LWYŻŚW LWYŻW OL OLJ OLJG OLJWYŻ BB BMB BMG BMGŚW BMŚW BMW BMWYŻ BMWYŻŚ BS BŚW BW LG LGŚW LGW LŁ LŁG LŁWYŻ LMB LMG LMGŚW LMGW LMŚW LMW LMWYŻ LMWYŻŚ LMWYŻW LŚW LW LWYŻ LWYŻŚW LWYŻW OL OLJ OLJG OLJWYŻ 18000 16000 14000 12000 10000 Liczba drzewostanów z udziałem wiązu w typach siedliskowych lasu. 8000 6000 4000 2000 0 [ha] 70000 60000 50000 40000 30000 Powierzchnia drzewostanów z udziałem wiązu w typach siedliskowych lasu. 20000 10000 0
Pozycja w klasyfikacja dynamicznej PIONIERZY POSTPIONIERZY DRIADY pełne oświetlenie, warunki siedliskowe niestałe, niekorzystne znaczne zacienienie; warunki siedliskowe ± stałe, ± korzystne ostateczne składniki lasu; cienioznośne w stadium juwenilnym Betula, Salix, Populus, Alnus Pinus, Quercus, Acer, Ulmus, Tilia, Carpinus, Fraxinus Fagus, Abies, Picea, Taxus (Falińska 2004 za Rameau)
Układ roślinności brzegu rzeki: A - skarpa brzegowa, B - terasa zalewowa, C - skarpa terasy nadzalewowej, D - terasa nadzalewowa (Sikorki i Wysoki 2000 za Braun- Blanquetem)
Powierzchnia lasów (w warunkach optymalnych) z poszczególnymi gatunkami wiązów (Matuszkiewicz 2015)
(Matuszkiewicz 2015)
(Matuszkiewicz 2015)
Powierzchniowy udział [%] lasów w regionach Polski w warunkach optymalnych w. górski
Powierzchniowy udział [%] lasów w regionach Polski w warunkach optymalnych (Matuszkiewicz 2015) w. polny w. szypułkowy
I - Bałtycka II - Mazursko-Podlaska Powierzchnia zredukowana [ha] III - Wielkopolsko- Pomorska IV - Mazowiecko- Podlaska V - Śląska VI - Małopolska VII - Sudecka VIII - Karpacka Powierzchnia rzeczywista (zredukowana) wiązu w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych. 250 200 150 100 50 0 Krainy przyrodniczo-leśne
I - Bałtycka II - Mazursko-Podlaska III - Wielkopolsko- Pomorska IV - Mazowiecko- Podlaska V - Śląska VI - Małopolska VII - Sudecka VIII - Karpacka [%] Liczba stanowisk z dominującym wiązem (udział 5-10) przypadająca na tysiąc ha powierzchni ogólnej leśnej w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych. 0,035 0,03 0,025 0,02 0,015 0,01 0,005 0 Krainy przyrodniczo-leśne
Liczba stanowisk poszczególnych gatunków objętych bezpośrednimi badaniami
Ogółem skład gatunkowy stanowisk [%]
Skład gatunkowy stanowisk [%], w których wiąz ma dominującą pozycję
Skład gatunkowy stanowisk [%], w których występują wiązy starsze niż 50 lat
Procent stanowisk z objawami DED
Charakterystyczna miejsca występowania wiązów. kolor zielony wiąz szypułkowy kolor żółty wiąz polny kolor czerwony wiąz górski
Warunki występowania U. laevis oraz U. minor w warunkach hiszpańskich (Sola i in. 2014)
[%] Skład gatunkowy stanowisk [%] 100 90 80 70 60 50 40 U. glabra U. laevis U. minor 30 20 10 0 do 15 m > 15 m ogółem
Występowanie objawów DED 50 45 40 35 30 25 stanowiska drzewa 20 15 10 5 0 U. glabra U. laevis U. minor