Pokoik z freskami Brunona Schulza ostatnie dzieło geniusza mobilna instalacja Benjamina Geisslera Zaprojektowany przez Brunona Schulza w 1942 roku podczas okupacji niemieckiej pokoik z malowidłami ściennymi w tzw. willi Landaua w Drohobyczu, odkryty został ponownie w 2001 roku przez Benjamina Geisslera w czasie zdjęć do filmu. Krótko potem freski zostały zniszczone przez wycięcie poszczególnych fragmentów przez przedstawicieli Instytutu Pamięci Yad Vashem, a później ukraińskiego ministerstwa kultury. Z okazji Roku Brunona Schulza 2012, po wieloletnich staraniach, Benjamin Geissler rekonstruuje ostatnie dzieło geniusza w instalacji multimedialnej w skali zgodnej z oryginałem. SPIS TREŚCI (interaktywny) KRÓTKI OPIS GENEZA WIRTUALNA REKONSTRUKCJA PREZENTACJA WYSTAWY PROGRAM RZUT POZIOMY INSTALACJI POKOIKU Z FRESKAMI WYSYŁKA I MONTAŻ / DEMONTAŻ INSTALACJI NA MIEJSCU WYSTAWY ORGANIZATOR POWINIEN ZAPEWNIĆ: ZESPÓŁ KONCEPCYJNO-MONTAŻOWY KONTAKT 2 3 6 7 9 10 11 11 11 11 1
KRÓTKI OPIS Pokój dziecięcy z malarstwem ściennym Brunona Schulza powstał w 1942 roku w Drohobyczu (na dzisiejszej Ukrainie) dla pochodzącego z Wiednia esesmana Feliksa Landaua. Zlecił on artyście wymalowanie ścian pokoju dziecięcego w zajętej przez siebie willi. Reżyser filmowy Benjamin Geissler ponownie odkrył pokoik z freskami 9 lutego 2001 roku podczas zdjęć do filmu Odnaleźć obrazy. Już w maju 2001 roku dzieło zostało zniszczone poprzez wycięcie trzech jego fragmentów przez pracowników Instytutu Pamięci Yad Vashem, którzy w tajnej akcji wywieźli freski do Izraela. Krótko potem kolejne pięć fragmentów wycięli i wywieźli do Kijowa przedstawiciele ukraińskiego ministerstwa kultury. Rok Brunona Schulza 2012 stanowi dobrą okazję, by ostatnia praca artysty, słynącego szczególnie ze swego dzieła pisarskiego i plastycznego, mogła powstać na nowo dzięki mobilnej instalacji Pokoik z freskami Brunona Schulza ostatnie dzieło geniusza. Rekonstrukcja wirtualna umożliwia widzowi obejrzenie pełnej kompozycji w wymiarach oryginalnych ze wszystkimi fragmentami rozproszonymi w Izraelu i na Ukrainie. Bruno Schulz należał do najważniejszych pisarzy XX wieku. A mimo to za życia pozostał w dużej mierze nieznany szerokiej publiczności. Dzieło tego genialnego mistrza złożoności posłużyło za źródło inspiracji dla wielu znanych artystów wszystkich dziedzin sztuki i wielu pokoleń, takich jak Isaac Bashevis Singer, Tadeusz Kantor, Bohumil Hrabal, Danilo Kiš, Tadeusz Różewicz, Wojciech Has, John Updike, Cynthia Ozick, Philip Roth, Théâtre de Complicité, David Grossman, Quay Brothers, Josef Nadj, John Zorn, Nicole Kraus i Jonathan Safran Foer. Projekt jest przyczynkiem do Roku Brunona Schulza 2012 z okazji 120- lecia urodzin i 70. rocznicy śmierci artysty. 2
GENEZA W czasach terroru okupacji niemieckiej Bruno Schulz, uznany dziś na całym świecie polski pisarz i malarz pochodzenia żydowskiego (tłumaczony na 39 języków) w latach 1941 42 namalował freski na ścianach pokoju dziecięcego willi w galicyjskim mieście Drohobycz, zajętej przez pochodzącego z Wiednia SS-Führera Feliksa Landaua. Landau był nie tylko 'miłośnikiem sztuki', lecz jako okrutny morderca brał również udział w zagładzie Żydów galicyjskich. Bruno Schulz 1935 w Drohobyczu Malowidła ścienne w tak zwanej willii Landaua (patrz zdjęcie na dole) były ostatnią pracą Brunona Schulza. 19 listopada 1942 roku Schulz zginął, zabity na ulicy przez gestapowca dwoma strzałami w głowę. Gertrud Segel, Felix Landau Ślub w Drohobyczu 5.5.1943 roku Tego dnia, który przeszedł do historii jako czarny czwartek, 265 mieszkańców Drohobycza pochodzenia żydowskiego padło ofiarą hitlerowskiego terroru. 3
Po II wojnie światowej, mimo intensywnych poszukiwań, nie odnaleziono fresków Brunona Schulza. 9 lutego 2001 roku podczas zdjęć do nagrodzonego później filmu dokumentalnego Odnaleźć obrazy zespół jego realizatorów i reżyser Benjamin Geissler odkryli od dawna uznane za zaginione malowidła. W dniu 17 lutego 2001 roku na zlecenie obu rządów polsko-ukraińska komisja ekspertów na zaproszenie Benjamina Geisslera przeprowadziła pierwsze prace odkrywkowe. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w marcu 2001 roku przygotowało obszerną ekspertyzę fresków. Również biuro Pełnomocnika Rządu ds. Kultury i Mediów w Niemczech zajęło się tą sprawą. W maju 2001 roku w tajnej akcji trzy fragmenty fresków zostały wyjęte ze ścian willi przez pracowników Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem w Jerozolimie i wywiezione do Izraela. Zniszczona została całość kompozycji, a działania Yad Vashemu wywołały międzynarodowe kontrowersje. Benjamin Geissler 9 czerwca 2001 roku zdołał udokumentować na taśmie filmowej (i sfotografować) szkody powstałe w pokoiku z freskami. Dzięki sugestiom reżysera, 11 czerwca 2001 roku do Drohobycza ponownie przyjechała polskoukraińska komisja ekspertów, aby oficjalnie poprzeć dokumentami powstałe straty. Ich rezultat został szczegółowo opisany w drugiej ekspertyzie polskiego ministerstwa kultury. W 2002 roku konserwatorzy ukraińscy wycięli kolejne pięć fragmentów malowidła ze ścian pokoiku z freskami, które następnie pokazywano na wystawach w Polsce i na Ukrainie. 4
W lutym 2008 roku trzy pozostałe fragmenty prezentowane były na wystawie w Instytucie Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie. Wiosną 2010 roku Benjamin Geissler ponownie zajął się malowidłami ściennymi. Na zlecenie Muzeum Żydowskiego w Sztokholmie, które przygotowywało wystawę o Franzu Kafce i Brunonie Schulzu, powstał loop Do kogo należy dziedzictwo? Malowidła ścienne Brunona Schulza w Drohobyczu, wyświetlany w muzeum. Partnerami współpracy przy wystawie Franz Kafka i Bruno Schulz mistrzowie pogranicza, która została otwarta 4 października 2010 roku i trwała do 14 marca 2011 roku w Muzeum Żydowskim w Sztokholmie, były: Centrum Czeskie w Sztokholmie, Instytut Polski w Sztokholmie, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie, Franz Kafka Society w Pradze, Biblioteka Żydowska w Sztokholmie oraz Benjamin Geissler. Wystawa odbyła się przy wsparciu ze strony Akademii Szwedzkiej (Komitetu Noblowskiego) oraz Training-Board Miasta Sztokholm. 5
WIRTUALNA REKONSTRUKCJA Kierując się odpowiedzialnością za trudną historię Niemiec, a także czując się odpowiedzialnym za znalezisko oraz tragiczne zniszczenie malowideł ściennych Brunona Schulza, Benjamin Geissler postanowił stworzyć przy pomocy wszystkich możliwych środków i materiałów, jakie miał do dyspozycji, wirtualną rekonstrukcję pokoiku z freskami w skali zgodnej z oryginałem. Obejmuje ona całokształt wydarzeń: od znalezienia malowideł poprzez różne fazy zniszczeń aż po wirtualną rekonstrukcję wszystkich znanych fragmentów. Aby sprostać wysokim standardom naukowym i artystycznym, wniesiono do pracy nad rekonstrukcją poważny nakład pracy. Pierwszy pogląd daje DVD Finding Pictures 2 nd Edition (Odnaleźć obrazy, wydanie II). Po raz pierwszy zobaczyć można całość kompozycji ostatniej pracy Brunona Schulza. Widoczne są także postępujące zniszczenia malowideł, powstałe w wyniku działań nieznanych sprawców, dokonane między 9 a 11 czerwca 2001 roku. Wraz z pracami naukowo-konserwatorskimi, finansowanymi przez biuro Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów pt. Znaleziska i wirtualna rekonstrukcja pokoiku z freskami Brunona Schulza (w jęz. niem.), powstały cztery ściany pokoju odtworzone w technologii High Definition. Stanowią one podstawę przyszłej mobilnej instalacji oraz konserwatorskiego połączenia oryginalnych fragmentów. 6
PREZENTACJA WYSTAWY Widz oglądający ekspozycję zbudowaną na zasadzie interakcji, konfrontowany jest z dziwnym wrażeniem. Podczas gdy porusza się po rzeczywistych deskach podłogowych przygotowanej rekonstrukcji pokoiku w skali 1:1, powierzchnie projekcyjne czterech ścian zmieniają się, co umożliwia mu bezpośrednie obcowanie z eksponatem. 7
Poszczególne fazy od stanu odkrycia malowideł przez kolejne zniszczenia aż po rekonstrukcję wszystkich znanych fragmentów przesuwają się przed jego oczyma, zdjęcia powoli się przenikają, w tle towarzyszy im cicha, skomponowana specjalnie do projektu muzyka. Widz nie dostrzeże jednak ani szczegółów technicznych, ani ogromnego nakładu pracy, składającego się na realizację wystawy. Dziesięć wizualnych tablic informacyjnych w antyramach w formacie A1, przeznaczonych dla tekstu w różnych językach, dostarcza zwiedzającemu informacji dotyczących Brunona Schulza, Drohobycza, historii powstania pokoiku z freskami, wirtualnej rekonstrukcji, interpretacji poszczególnych fragmentów fresków i znaczącego wpływu Schulza jako źródła inspiracji dla artystów na całym świecie. Pod względem koncepcyjnym praca pomyślana jest w ten sposób, by wzbudzić ciekawość szerszej, zarówno starszej, jak i młodszej publiczności. Przemówić do niej i połączyć różne pokolenia. Bowiem w tym pokoiku z freskami łączą się historia, sztuka i wirtualne światy teraźniejszości na najwyższym poziomie konserwatorskim, artystycznym i technicznym. W ten sposób powstaje ogólnie zrozumiała przejrzystość wizualna, pobudzająca do refleksji i wymiany zdań. Dzięki wystawie Franz Kafka i Bruno Schulz mistrzowie pogranicza w Sztokholmie (2010/2011), oraz Rokowi Brunona Schulza 2012 (z okazji 120-lecia urodzin i 70. rocznicy śmierci artysty) zainteresowanie artystą wzrasta na całym świecie. Do dziś Bruno Schulz służył już niezliczonym, po części słynnym artystom jako niewyczerpane źródło inspiracji. Przygotowywany jest także katalog wystawy. 8
PROGRAM Program towarzyszący wystawie ustalany będzie w zależności od potrzeb i możliwości lokalnych organizatorów wspólnie z Benjaminem Geisslerem oraz Umweltbibliothek. WIECZORY LITERACKIE 1. Bruno Schulz 2. Inni twórcy o Brunonie Schulzu. FILM Odnaleźć obrazy Benjamina Geisslera, D 2002, 103 min o poszukiwaniu, odnalezieniu i zniszczeniu fresków Brunona Schulza. DVD z napisami w języku niemieckim, angielskim, francuskim, włoskim i polskim. Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha Jerzego Hasa, PL 197, 119 min Street of Crocodiles Quay Brothers, UK 1986-21 min. SŁUCHOWISKO Bliźniacze zaułki (Zwillingsgassen) Christiana Geisslera, 39 37 min, SWR 2003 bezpośrednio odnoszące się do pokoiku z freskami Brunona Schulza. WYKŁADY I DYSKUSJE z udziałem Benjamina Geisslera, Andreasa Schönfeldera, zaproszonymi gośćmi oraz publicznością na temat: historii powstania filmu i pokoiku z freskami Brunona Schulza i jego wpływu na artystów na całym świecie Drohobycza, regionów przygranicznych, zmieniających się stref wpływów i związków historycznych, które oddziałują na życie codzienne do chwili obecnej prawa międzynarodowego i krytycznej perspektywy dotyczącej kontroli, monopolizacji dostępu i posiadania dóbr kultury, jak również pracy zarobkowej artystów światów wirtualnych i realnego kontaktu z publicznością 9
RZUT POZIOMY INSTALACJI POKOIKU Z FRESKAMI Minimalne wymiary pomieszczenia wystawowego: 12,23 x 8,73 x 3,65 m (wysokość) 10
WYSYŁKA I MONTAŻ / DEMONTAŻ INSTALACJI Zapakowana instalacja dostarczana jest w 6 skrzyniach transportowych typu Flight Cases. Montaż instalacji wymaga dwudniowej pracy dwóch osób. Demontaż instalacji wymaga również dwudniowej pracy dwóch osób. W skrzyniach Flight Cases znajdują się również potrzebne narzędzia i części zamienne lub elementy zużywającej się instalacji. Na miejscu wystawy organizator powinien zapewnić: 1 pomieszczenie wystawowe o wymiarach minimum: 12,23 x 8,73 x 3,65 m (wysokość), sala wystawowa nie musi być zaciemniona 1 podwójną drabinę, umożliwiającą pracę na wysokości 2,5 metra (= 8.2 stóp) 1 rusztowanie na kółkach, umożliwiające pracę na wysokości 3,5 metra (= 11.48 stóp) 10 elementów mocujących umożliwiających zawieszenie antyram A1 na ścianach sali wystawowej napięcie prądu: 230 V lub 110 V ochronę sali wystawowej oraz ubezpieczenie instalacji na wypadek uszkodzeń i strat całkowitych (100 tys. euro) ZESPÓŁ KONCEPCYJNO-MONTAŻOWY kierownictwo artystyczne: Benjamin Geissler, Hamburg malarz, grafik i autor obiektów: Friedrich Stellmach, Barnitz budowa konstrukcji: Martin Schulz-Libotte, Todendorf kompozytor: Guglielmo Pagnozzi, Venedig, Italien produkcja: Umweltbibliothek Großhennersdorf e.v., Andreas Schönfelder KONTAKT Dalszych informacji udzielą Państwu: 2001 2011 by Benjamin Geissler Grandweg 90 B D-22529 Hamburg Ph.: +49-40-5516682 Mobil: +49-174-3149982 E-mail: info@benjamingeissler.de www.benjamingeissler.de Zdjęcia na stronie 1 po prawej i stronie 8: 8/2011 by Eleonora Cucina: eleonoracucina@googlemail.com Produkcja: Umweltbibliothek Großhennersdorf e.v. Projektleitung: Andreas Schönfelder Am Sportplatz 3 D- 02747 Großhennersdorf Fon (03 58 73) 4 05 03 Fax (03 58 73) 3 09 21 mail@umweltbibliothek.org www.umweltbibliothek.org 11