Załącznik do opinii Grupy Roboczej ds. Górnictwa Węgla Kamiennego z posiedzenia w dniu 25.04.2012 r. Katalog dobrych praktyk Niniejszy katalog zawiera działania, których wdrożenie w kopalniach węgla kamiennego powinno: - obniżyć narażenie pracowników na działanie pyłów szkodliwych dla zdrowia poprzez obniżenie zapylenia powietrza na stanowiskach pracy, - zwiększyć skuteczność poziomu ochrony półmasek filtrujących, - poprawić bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładach przeróbczych. I. Dobre praktyki mające na celu obniżenie zachorowalności na pylicę płuc. 1. Poprawa skuteczności ochrony zbiorowej kompleksowe działania zmierzające do znaczącego obniżenia zapylenia powietrza na stanowiskach pracy: a. Powołanie w KWK zespołów odpowiedzialnych za: - wykonywanie szczegółowych analiz poszczególnych źródeł zapylenia powietrza oraz kontroli kształtowania się zapylenia na stanowiskach pracy, - aktualizowanie listy stanowisk pracy gdzie występują przekroczenia NDS, analiza wzrostu i spadku zapylenia oraz stanowisk z największym jego poziomem, - planowanie i realizację przedsięwzięć mających na celu obniżenie zapylenia powietrza na stanowiskach pracy ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk z przekroczeniami NDS pyłów oraz wlotów powietrza do ścian wydobywczych, - przedstawianie okresowych sprawozdań z prac ww. zespołu KRZG, wraz z oceną skuteczności zastosowanych rozwiązań technicznych i wnioskami. - wykonywanie doraźnych pomiarów stężenia zapylenia powietrza, dla dokonywania bieżącej oceny skuteczności wprowadzonych rozwiązań technicznych poprzez porównanie wyników pomiarów przed i po ich wprowadzeniu (pomiary te powinny być prowadzone niezależnie od pomiarów akredytowanych laboratoriów dla oceny higienicznej), - wykonywanie pomiarów rzeczywistego wskaźnika ochrony stosowanych półmasek filtrujących na wybranych stanowiskach pracy.
2 b. Zatrudnienie w dziale BHP profesjonalnie przygotowanych specjalistów: - sztygara pyłowego, - mierniczego zapylenia, - specjalisty ds. higieny pracy, którzy m. innymi: - byliby odpowiedzialni za poprawę skuteczności profilaktyki chorób zawodowych, - brali czynny udział w pracach zespołu o którym mowa w punkcie a, - wykonywali szczegółowe analizy zachorowalności na choroby zawodowe w poszczególnych latach z uwzględnieniem okresów zatrudnienia każdego pracownika w górnictwie, - uczestniczyli w procesie doboru środków ochrony indywidualnej, - zbierali i analizowali indywidualne opinie załogi na temat właściwości użytkowych stosowanych środków ochrony indywidualnej. c. Wykorzystywanie w procesie wyboru skuteczniejszych środków technicznych obniżających zapylenie w ramach ochrony zbiorowej oraz rozwiązań, które okazały się najbardziej skuteczne w innych kopalniach jak np.: - systemy mgłowe, - lanca wodna, - wymiana rur metalowych na rury z tworzyw sztucznych w rurociągach doprowadzających wodę do układów i systemów zraszających, - stosowanie centralnego dozowania środka zwilżającego, - stosowanie najbardziej efektywnych systemów filtracji wody. d. Utworzenie na szczeblu poszczególnych spółek węglowych, jak również w Wyższym Urzędzie Górniczym, forów umożliwiających prezentowanie i wymianę informacji i doświadczeń dotyczących rozwiązań technicznych obniżających zapylenie powietrza (o których mowa w punkcie c), które w poszczególnych kopalniach okazały się najbardziej skuteczne. e. Na etapie projektowania eksploatacji stosować takie rozwiązania, które będą sprzyjały minimalizacji emisji pyłów np: - unikanie projektowania drążenia przodków w sposób powodujący konieczność odprowadzania zapylonego powietrza z wentylacji odrębnej do prądu powietrza świeżego przewietrzającego ścianę, - minimalizacja ilości przesypów przenośników odstawy urobku, - większe gabaryty wyrobisk, - preferowanie takich rozwiązań technicznych, których wysoka skuteczność w obniżaniu zapylenia powietrza została już wcześniej potwierdzona i uznana. f. Wytypowanie rejonów, w których występują największe wartości przekroczeń NDS/NDN czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem rejonów ścian wydobywczych, gdzie na wlotach występują przekroczenia NDS pyłów szkodliwych dla zdrowia. Objęcie tych rejonów szczególnym nadzorem oraz bieżące monitorowanie skuteczności
3 działań podejmowanych przez kopalnie dla obniżenia zapylenia powietrza na stanowiskach pracy. g. Inicjowanie zmian legislacyjnych wymuszających wprowadzanie skuteczniejszych środków technicznych obniżających zapylenie. Przykładem jest wprowadzenie do projektu rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych następujących zapisów: 674 8. Zabrania się zatrudniania pracow ników na stanow iskach pracy, na których w ystępują przekroczenia najw yższych dopuszczalnych stężeń pył ów szkodliw ych dla zdrow ia w iększe od 8 x NDS w zakresie frakcji cał kow itej lub w iększe od 5 x NDS w zakresie frakcji respirabilnej (nie dotyczy prow adzenia akcji ratow niczej oraz prow adzenia prac mających na celu obniżenie zapylenia pow ietrza na stanow iskach pracy). 9. Stężenie zapylenia pył ami szkodliw ymi dla zdrow ia w e w lotow ych prądach pow ietrza ś w ieżego do ś cian (na skrzyżow aniach z w yrobiskami przyś cianow ymi) nie może przekraczać najw yższych dopuszczalnych stężeń. Przepisy przejś ciow e i końcow e 674 ust. 8 i ust.9, które w chodzą w życie z dniem 1 stycznia 2017 r., h. Stosowanie na większą skalę rotacji pracowników na stanowiskach pracy: - nie zatrudnianie tych samych pracowników przez długi okres czasu na stanowiskach pracy z najwyższymi przekroczeniami NDS zapylenia, - opracowanie i wdrożenie wytycznych w powyższym zakresie. i. Wprowadzanie w rejonach z największymi przekroczeniami NDS zapylenia systemów ciągłego monitorowania stężenia zapylenia powietrza. 2. Poprawa skuteczności ochrony pracowników w zakresie półmasek filtrujących: a. Dokonywanie zakupów półmasek filtrujących danej klasy ochronnej, charakteryzujących się: - możliwością łatwego i dobrego dopasowania do różnych kształtów i wielkości twarzy, - możliwością zapewnienia jak najlepszej szczelności w warunkach dołowych, - możliwością zapewnienia jak najniższych oporów oddychania, - wysoką chłonnością pyłową, (dwa ostatnie parametry są szczególnie istotne dla stanowisk pracy, na których występują trudne warunki mikroklimatu oraz, na których pracownicy wykonują ciężką pracę fizyczną). stosowanie w kopalniach węgla kamiennego skuteczniejszych środków zwalczania zapylenia w ramach ochrony zbiorowej, dokonywania
4 szczegółowej analizy kształtowania się zapylenia na stanowiskach pracy, wykonywanie doraźnych pomiarów zapylenia dla oceny skuteczności wprowadzonych rozwiązań technicznych, b. Stopniowe eliminowanie półmasek jednorazowego użytku na rzecz półmasek wielokrotnego użytku z wymiennymi filtrami w pierwszej kolejności dla stanowisk pracy, na których występują największe przekroczenia NDS pyłów szkodliwych dla zdrowia. c. Poddanie ocenie stosowanych na dole modeli półmasek filtrujących, szczególnie jednorazowego użytku poprzez pomiar rzeczywistego wskaźnika ochrony na wybranych stanowiskach pracy w trudnych warunkach dołowych. d. Opracowanie i konsekwentne realizowanie procedur kontroli prawidłowego stosowania półmasek filtrujących. e. Każdorazowe określanie podczas doboru półmasek filtrujących dla poszczególnych stanowisk pracy, okresów zmiany roboczej, podczas których stosowanie półmaski jest obligatoryjnie wymagane. Powyższe ustalenia powinny wynikać z analizy kształtowania się zapylenia powietrza na danym stanowisku pracy w poszczególnych okresach zmiany roboczej w zależności od przebiegu procesów technologicznych oraz aktywności źródeł emisji pyłów. f. Poprawę efektywności szkoleń załogi w zakresie profilaktyki pylicy płuc. Ujmowanie w szkoleniach m. innymi takich zagadnień jak: - wpływ dobrego dopasowania do twarzy i szczelności półmaski na poziom ochrony, - najważniejsze informacje na temat prawidłowego stosowania dostępnych w kopalni półmasek filtrujących m. innymi wynikające z instrukcji użytkowania, - metody sprawdzenia szczelności półmaski, - brak możliwości jednoznacznej oceny poziomu zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia na podstawie oceny wzrokowej najbardziej szkodliwy pył respirabilny nie jest tak dobrze widoczny w powietrzu jak pył, który tworzą mniej szkodliwe ziarna o większej średnicy. - zasady stosowania półmasek w poszczególnych okresach zmiany roboczej, wewnętrzne ustalenia obowiązujące w zakładzie górniczym, - najważniejsze elementy wynikające z analiz przeprowadzanych przez zakładowego specjalistę ds. higieny. g. Podejmowanie kompleksowych działań mających na celu maksymalne ograniczenie negatywnych czynników i zjawisk związanych ze stosowaniem półmasek filtrujących w warunkach znacznego zapylenia i niekorzystnych parametrów mikroklimatu. Działania te powinny polegać na: - znaczącym obniżeniu poziomu zapylenia w takich rejonach, - znaczącej poprawie warunków mikroklimatu, poprzez zastosowanie najbardziej skutecznych rozwiązań technicznych.
5 Równocześnie w takich rejonach powinno się stosować wyłącznie półmaski filtrujące wielokrotnego użytku z wymiennymi filtrami w wymaganej klasie ochronnej o najniższych oporach oddychania oraz najwyższej chłonności pyłowej. Niepodejmowanie takich działań można będzie odbierać jako zaniechanie wobec występowania opisanych poniżej negatywnych czynników i zjawisk. Jednoczesne oddziaływanie dwóch czynników: - dużego zapylenia, - trudnych warunków mikroklimatu powoduje szybszy wzrost oporów oddychania z uwagi na szybsze deponowanie pyłu w materiale filtracyjnym półmaski (z powodu większego stężenia pyłu w powietrzu oraz szybszego oddechu podczas którego więcej powietrza, w tym również pyłu przechodzi przez materiał filtracyjny). W takich warunkach półmaski o wysokich oporach oddychania oraz niskiej pyłochłonności: - uniemożliwiają pracownikom wydajną pracę, - powodują znaczną uciążliwość w stosowaniu, - stają się powodem uzasadniającym niestosowanie półmaski tym bardziej, że pracownik powinien ją stosować przez dłuższy, liczony w godzinach, okres czasu zachowując warunek szczelnego dopasowania, - wysokie opory oddychania i trudne warunki mikroklimatu powodują szybsze zmęczenie i przyspieszenie oddechu, co w konsekwencji powoduje szybszą wymianę powietrza w płucach podczas której więcej szkodliwego pyłu przedostaje się do płuc. II. Uwagi dotyczące poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach przeróbczych: Po zapoznaniu się z Wnioskami Związku Zawodowego PRZERÓBKA oraz informacją WUG dotyczącą problematyki bezpieczeństwa pracy w zakładach przeróbczych, Grupa Robocza uważa za wskazane przeprowadzenie w 2012 roku kontroli w zakresie warunków pracy, we wszystkich zakładach przeróbczych węgla kamiennego ze szczególnym uwzględnieniem następujących zagadnień: - dostępności wody w instalacjach p. poż. szczególnie w okresie zimowym, - sprawności systemów alarmowania zagrożenia pożarowego na pomostach, - obecności materiałów łatwopalnych w obiektach zakładów przeróbczych, w tym nagromadzonego urobku,
6 - normatywów zatrudnienia w zakładach przeróbczych, - luki pokoleniowej i kadrowej w zakładach przeróbczych, - skuteczniejszej profilaktyki medycznej w związku z większą ilością zgonów naturalnych pracowników w wieku powyżej 50 lat. - stanu technicznego maszyn i urządzeń, - obniżenia zapylenia na stanowiskach pracy. Katowice, 17.05.2012 r.