BALONIARSTWO Zawody w Lotaryngii Na przełomie lipca i sierpnia odbyła się XIII edycja Lorraine Mondial Air Ballons jednej z największych imprez balonowych na świecie. Zawody rozgrywane są co dwa lata we Francji na lotnisku w pobliżu Metz. Nie zabrakło tam również Polaków. Wtym roku do Lorraine Mondial Air Ballons zgłosiło się 1207 pilotów w 983 balonach z 49 krajów. Podczas imprezy pobito dwa rekordy świata: 391 balonów stykając się powłokami jeden o drugi stało w dwóch liniach oraz 408 balonów startujących w czasie krótszym niż 1 godzina. Do zawodów zgłosiło się czterech pilotów z Polski Włodzimierz Klósek, Wojciech Noga, Marek Michalec oraz Krzysztof Małecki. Z Włodzimierzem Klóskiem, zdobywcą III miejsca w Lorraine, rozmawiałem o francuskich zawodach oraz baloniarstwie. Jarosław Chłopecki: Jak wyglądały początki tej imprezy? Włodzimierz Klósek: Pierwsza edycja odbyła się w 200. rocznicę Rewolucji Francuskiej pod hasłem Fraternité (fr. braterstwo). Obsada była bardzo liczna stawiło się ok. 800 balonów. Prawdopodobnie miało się skończyć na jednej edycji, jednak znaleźli się sponsorzy chętni do uczestniczenia w kolejnych, w związku z tym region Lotaryngia (fr. Lorraine) przejął organizację i w tej chwili jest to najliczniej odwiedzana impreza balonowa w Europie. JCh: Czy każdy pilot balonowy może w niej uczestniczyć? WK: Są określone minimalne wymagania, które pilot musi spełniać. Z reguły jednak każdy, kto się zgłosi, jest przyjmowany jako uczestnik. JCh: Czy wszystkie załogi rywalizują ze sobą podczas zawodów w Lorraine? WK: Trudno tu mówić o zawodach w pełnym tego słowa znaczeniu, bo raczej jest to fiesta balonowa na ogromną skalę. Większość uczestników nie bierze udziału w rywalizacji, lata po prostu dla przyjemności. Ci z pilotów, którzy chcą dodać smaczku lotom, biorą udział w zawodach. Przy zgłoszeniu pilot zaznacza opcję, czy będzie rywalizował w Pucharze. JCh: Na czym polega ta rywalizacja? WK: Jest to przeważnie konkurencja fly-in, czyli lot do celu. Sędziowie określają cele na wszelkie możliwe kierunki wiatrów i każdorazowo na odprawie, biorąc pod uwagę komunikat meteorologiczny, kierownik sportowy określa, który cel jest aktywny. Bywały lata, że nawet dwa cele były aktywne, ponieważ z niewielką różnicą wysokości zmiany kierunku wiatru były znaczne i część uczestników leciała na jeden, reszta na drugi cel. W grę wchodziło również miejsce startu, ponieważ lotnisko jest rozciągnięte na długości 3 km. Już różnica 200-300 m powoduje, że nie można dotrzeć do jednego celu, a dolatuje się do innego. Inną konkurencją jest pogoń za lisem, czyli lot za balonem, który jest tzw. lisem. Aby można było go zidentyfikować ma wywieszoną z kosza specjalną szarfę określonego na odprawie koloru. Przy takiej liczbie balonów lot za jednym lisem sprzyjałby kolizjom, szczególnie na ostatnim odcinku, kiedy już lis wyląduje i wyłoży krzyż na polu. Dlatego leciały dwa lisy wybór należał do pilota. W tym roku było pewne novum konkurencja, która polegała na locie do jednego z trzech wyznaczonych przez sędziów celów w niewielkiej odległości od siebie oraz niewielkiej odległości od miejsca startu. Pilot w powietrzu decydował, do którego są najbardziej sprzyjające warunki. Udział w zawodach balonowych jest świetnym sposobem na obcowanie z naturą pozwala z lotu ptaka dokładnie przyjrzeć się regionowi, w którym odbywają się loty 46
O balonach przy balonach JCh: W imprezie uczestniczyło kilkaset załóg. Ile z nich rywalizowało? WK: Na liście wyników naliczyłem 83 pilotów, co jest niewielką liczbą, biorąc pod uwagę poprzednie edycje, kiedy liczba rywalizujących załóg dochodziła do 180. W tym roku mniej było uczestników i też mniej pilotów startowało w konkurencjach. JCh: Balon nie posiada żadnych sterów. Czy my możemy zatem lecieć tam, dokąd chcemy? WK: Balon nigdy nie będzie leciał tak jak chcemy my. Poleci tak, jak niesie go wiatr. Przy odrobinie doświadczenia i znajomości meteorologii można spowodować, żeby zaniósł nas tam, gdzie wyznaczymy sobie cel. Należy mierzyć w drugą stronę nie lecimy do jakiegoś celu, który sobie wybieramy abstrahując od warunków pogodowych, ale biorąc pod uwagę warunki pogodowe możemy sobie wyznaczyć cel możliwy do osiągnięcia. Znając kierunki wiatrów na różnych wysokościach możemy tak manipulować wysokością, by podążać do celu. Daje się do niego dotrzeć czasem na centymetry, czasem na kilkaset metrów, różnie to bywa. Latamy o bardzo wczesnej porze bądź późnym popołudniem, kiedy wiatry dopiero się budzą lub już zanikają. Komunikat meteorologiczny sporządzany godzinę wcześniej na podstawie sondażu wiatrów już na odprawie staje się problematycznie nieaktualny, a kiedy zawodnicy startują dwie godziny później, pogoda jest już mocno inna niż podczas tego pomiaru. Piloci posiłkują się więc balonikami wypełnionymi helem. Puszczają je bezpośrednio przed startem. Namierzając busolą mogą określić, w jakim kierunku polecą, a tym sa- Tak duże imprezy balonowe służą przede wszystkim czerpaniu radości z ich widowiskowości. Rozgrywane w ich trakcie wyścigi schodzą nieco na drugi plan. mym jeżeli mają dolecieć do jakiegoś celu mogą znaleźć takie miejsce startu, które przy tym wietrze gwarantuje jego osiągnięcie. JCh: Podczas imprezy można zaobserwować różne typy balonów jedne są większe, drugie mniejsze, inne mają różne kształty. WK: Im większy balon, tym większa jego masa. Tym samym jest on bardziej leniwy w poruszaniu się w pionie. Jego masa i rozmiary powodują jego bezwładność w opadaniu i wznoszeniu. Trzeba go mocno podgrzać, aby poszedł do góry i długo czekać, żeby się przechłodził i zaczął opadać. Dlatego w zawodach, w których w grę wchodzi wynik sportowy, preferowane są balony o małych pojemnościach, czyli małych masach w granicach 1800-2000 kg. Nasz balon SprintAir ma 3000 m³ pojemności, czyli w przybliżeniu w locie waży ok. trzech ton, zatem PLAR 8/2013 47
BALONIARSTWO Zawody w Lotaryngii Metody projektowania komputerowego pozwalają na budowanie balonów o nieosiągalnych jeszcze kilka lat temu kształtach z mniejszymi balonami nie ma wspólnej płaszczyzny rywalizacji. Zanim ja zmienię parametry lotu, ten mniejszy balon o wiele wcześniej jest w stanie zareagować i znaleźć się w bardziej sprzyjającej warstwie powietrza. Szczególnie istotne jest to na ostatnim etapie dolotu do celu, gdzie precyzja jest tak ważna. Przy przemieszczaniu się w pionie balony o nietypowych kształtach zaczynają wykonywać ewolucje w niekontrolowany sposób. Wynika to stąd, że nie są bryłą obrotową. Z reguły służą one nie ściganiu, lecz do celów reklamowych bądź pokazania możliwości producenta. Ich konstrukcja jest bardzo skomplikowana, a tym samym masa samej powłoki jest o wiele większa niż balonu w kształcie tradycyjnym o podobnej pojemności. JCh: Do podgrzewania powietrza w balonie używany jest gaz. Jak długo można lecieć balonem na ogrzane powietrze? WK: Zależy to od tego jaki zapas gazu mamy, czy balon jest mocno wyeksploatowany, czy jest nowy. Im starszy balon, tym przepuszczalność tkaniny powłoki jest większa. Oznacza to, że trzeba częściej używać palnika, aby podgrzać powietrze i utrzymać stałą wysokość lotu. Trudno dokładnie powiedzieć, jak długo można lecieć na jednej butli 30 kg. Przy nowym balonie lecę ok 50 min, natomiast ktoś na tej samej butli ale na innym balonie może lecieć 30 min. W grę wchodzi też temperatura otoczenia im wyższa temperatura, tym więcej energii trzeba dostarczyć by utrzymać lot poziomy, czyli więcej gazu zużywamy. Obciążenie w koszu również ma znaczenie. Mogę lecieć sam albo z pasażerami. Dopiero na podstawie doświadczeń, znajomości balonu, mogę oszacować, jak długo można polecić. JCh: Lata Pan balonem na ogrzane powietrze. W Lorraine widzieliśmy również tzw. gazowce, Na imprezie w Lorraine podstawową rozgrywaną konkurencją jest fly-in (lot do celu). czyli balony wypełnione gazem lżejszym od powietrza. WK: Balony gazowe mają zupełnie inną konstrukcję. Są one wypełnione gazem lżejszym od powietrza, najczęściej helem. Ich powłoka musi być absolutnie szczelna. Chodzi o to by nie tracić niepotrzebnie gazu, bo to skraca lot. Jeśli chodzi o sterowność, to na szczycie powłoki znajduje się zawór talerzowy, przez który wypuszcza się gaz dla celów nawigacyjnych bądź przy lądowaniu. Wokół kosza są zawieszone worki z piaskiem. Stanowi on balast i zależnie od tego, jaki jest gaz, o jakiej nośności, pilot oblicza orientacyjną długotrwałość lotu. Dzięki temu wie, o której godzinie wystartować, żeby lądować w dzień, kiedy widzi wszystkie przeszkody na Ziemi. Wykluczone jest lądowanie nocą lub w samo południe latem w warunkach silnej termiki. Dla każdego gazu pilot oblicza możliwości balonu, długotrwałość 48 PLAR 8/2013
lotu i balast, jaki może zabrać. Całe gospodarowanie balastem jest bardzo zbliżone do wykorzystania propanu, którym posługujemy się w balonach na ogrzane powietrze. Dopóki jest balast można manewrować balonem. Odsypuję balastu i balon idzie do góry. Balast jest paliwem. Przy ostatnich dwóch workach balastu, które ważą po ok. 15 kg pilot musi podjąć decyzję o lądowaniu. JCh: W Lorraine balony gazowe startowały w oddzielnej kategorii. Czy długość lotu to jedyna konkurencja dla gazowców? WK: Sportowe latanie na balonach gazowych polega na osiągnięciu jak największej odległości od miejsca startu do lądowania w linii prostej. Przykładowo Puchar Gordona-Bennetta rozgrywany corocznie, a w tym roku pod koniec sierpnia w Nancy. Czasem zwycięski balon wcale nie pokona najdłuższej trasy biorąc pod uwagę zapis lotu, a osiągnie najwięk- Baloniarstwo jest sportem bezpiecznym. Już samo to, że gdy warunki meteorologiczne są zbyt trudne, fizycznie nie da się postawić balonu do startu, skutecznie zapobiega wypadkom. Włodzimierz Klósek pierwszy z prawej szą odległość linii prostej. Taki przypadek miał miejsce w ubiegłym roku. Pilot który pokonał najdłuższą trasę (biorąc pod uwagę jego zapis z logera), w linii prostej osiągnął kilkanaście kilometrów mniej niż zwycięzca. Na tych balonach uzyskuje się odległości mierzone w setkach km, bywa że ponad 1000 km. Czas lotu to nawet dwie doby. JCh: Czy latanie balonem jest bezpieczne? WK: Bardzo bezpieczne. Już sam fakt, że w niekorzystnych warunkach, np. w porywach wiatru, nie da się napełnić balonu do startu, to już jest sygnał, który zapobiega następstwom ewentualnych zdarzeń. Nie wiem jednak dlaczego w internecie baloniarstwo jest ujmowane w sportach ekstremalnych. To jest bardzo bezpieczny sport. JCh: Czy baloniarstwo w Polsce jest popularne? Czy dużo osób przychodzi na zawody balonowe? Zawody w Lorraine odwiedziło ponad 400 tys. osób. WK: Dość popularne w Europie i na Świecie, biorąc pod uwagę koszty zakupu sprzętu i uciążliwości towarzyszące wykonywaniu lotów. W Polsce, niestety, niezbyt popularne, ale należy szukać tutaj przyczyny w możliwości wykorzystania balonów jako reklamy. Sport balonowy powoli ożywia się także i u nas. Jest coraz więcej imprez nie tylko o charakterze sportowym, ale również fiesty latanie dla przyjemności. Polega ono na zażywaniu przyjemności obcowania z naturą, bo na żadnym innym statku powietrznym natura nie od- grywa takiej roli jak w baloniarstwie. Podziwianie pięknych widoków, majestatyczne poruszanie się i bardzo duża atrakcja dla obserwatorów. Zawsze mówimy, że jest to sport bez trybun, mając na uwadze szczególnie latanie zawodnicze w imprezach wysokiej rangi. Sport bez trybun, bo wszystkie konkurencje w takich zawodach rozgrywane są nad polami, rzadko nad zabudowaniami, wszystko jest podporządkowane celowi sportowemu. Fiesty mają to do siebie, że są ukłonem w stronę widzów, mają stanowić atrakcję zarówno dla pilotów oraz załóg jak i obserwatorów z Ziemi. Imprezom rangi Mistrzostw Europy, Świata towarzyszą fiesty balonowe jest kilka/kilkanaście balonów przeznaczonych do wożenia pasażerów, czyli przedstawicieli mediów, sponsorów czy w ogóle dla publiczności, która oczekuje na przylot zawodników nad cel, który jest wyłożony zwykle na stadionie czy lotnisku, przed publicznością. Zawodnicy startują z pola i zanim dolecą i zaczną rywalizować, rzucając markery do celu, sprzed publiczności startują balony fiesty. To a szczególnie napełnianie balonów stanowi już sporą atrakcję. Wielu widzi balony unoszące się w powietrzu, ale mało kto wie, jak napełnia się i stawia balony. Każdy jest ciekawy, jak się to dzieje, że balon wieziony na przyczepie staje się tak wielki. Temu służą fiesty aby popularyzować ten sport i baloniarstwo. Widać wtedy na pierwszym planie balony, niektóre z reklamami firm, stowarzyszeń na powłoce. Rzadko 49
BALONIARSTWO Zawody w Lotaryngii Balony o nietypowych kształtach cieszą oko, trudno jednak na nich uzyskać dobry wynik w zawodach widuje się kolorowe balony bez napisów, najczęściej należą do prywatnych właścicieli, którzy nie mają na celu reklamy, a jedynie spełnienie własnych oczekiwań i marzeń. Kupują takie, jakie im się podobają. JCh: Czyli balony są przede wszystkim kupowane przez sponsorów i firmy, które zamieszczają swoje reklamy WK: Tak najczęściej bywa, ale też coraz powszechniej zaczynają funkcjonować firmy, które zajmują się odpłatnie reklamą. Mają balon o neutralnych kolorach i bez stałych napisów na powłoce, który jest przystosowany do zamieszczania na banerach reklamy o jakiejkolwiek treści. Firma niekoniecznie musi mieć swój własny balon, może zlecić czasową reklamę firmie, która zajmuje się użytkowaniem balonów. JCh: Wspomniał Pan, że publiczność lubi jak coś się dzieje, lubi stawianie balonów. Jakie są największe imprezy balonowe w Polsce? WK: Największymi imprezami w Polsce są Mistrzostwa Polski. Każdy pilot za punkt honoru poczytuje sobie, żeby w nich uczestniczyć. Niedawno były Mistrzostwa Polski w Nałęczowie. Uczestniczyło w nich 31 balonów. Akurat Na imprezie pojawiły się również balony gazowe w tym roku wszystkie balony były polskie. Oczywiście zawody są otwarte dla uczestników z zagranicy, dlatego przyjeżdżają do nas Litwini, Łotysze, Węgrzy, Niemcy. Litwini mają szczególnie rozwinięte baloniarstwo i osiągają bardzo dobre wyniki w rywalizacji. Jest jeszcze wiele innych imprez w sezonie, np. kilka eliminacji do Pucharu Polski, na których startuje ok. 10-15 balonów, gdyż warunkiem zakwalifikowania takiej eliminacji do Pucharu Polski jest uczestnictwo min. 10 balonów. Są też fiesty, które służą przyjemności i propagowaniu tego sportu. Jedną z nich jest impreza w Stalowej Woli odbywająca się corocznie pod koniec września - swego rodzaju zamknięcie sezonu. W tym roku na pewno najliczniej obsadzoną imprezą będą Mistrzostwa Europy, które na początku września będą rozgrywane we Włocławku. Z tego, co wiem, ma uczestniczyć 87 załóg. JCh: Załoga balonu liczy 4 osoby. Czy wszystkie osoby muszą mieć licencje pilota lub załogi balonowej? Czy każdy może być członkiem załogi? WK: Oprócz pilota mogą być osoby z ulicy. Oczywiście wskazane jest, aby posiadali wiedzę i doświadczenie. Tym bardziej, jeśli startuje się w zawodach. Wiadomo, że przy zespołowym działaniu zespół jest tak silny jak jego najsłabsze ogniwo. Dlatego też wskazane jest, aby w zawodach, w których jest ostra rywalizacja jak Mistrzostwa Europy czy Puchar Polski załoga była zgrana, wielokrotnie startująca wspólnie. Ważne jest, aby każdy wiedział co robić, aby sprawnie przebiegało napełnianie i zwijanie balonu, bo czas często odgrywa rolę. JCh: A jak to było w Pana przypadku? Dlaczego baloniarstwo? WK: A to rzeczywiście był przypadek. Nigdy przez głowę mi nie przeszło, że będę mógł, a nawet miał okazję latać balonem. Rozpocząłem pracę w Aeroklubie Warszawskim jako instruktor lotniczy na samolotach. Kolega, który zajmował się balonami, odchodził z pracy. Dyrektor mówi: To zajmiesz się balonami i tak się zająłem, że w lutym tego roku minęły 23 lata. Na samolotach już paręnaście lat nie latam, ale trwam przy balonach. JCh: Jeszcze raz gratuluje zajęcia III miejsca w Lorraine oraz dziękuję za wywiad. WK: Dziękuję bardzo i serdecznie zachęcam do poznania podniebnych atrakcji, jakie daje nam baloniarstwo. Z Włodzimierzem Klóskiem rozmawiał Jarosław Chłopecki 50 PLAR 8/2013