Nr 6 (56) czerwiec 2016 Sprawy Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Projekty badawcze Ostatnie konkursy na finansowanie projektów badawczych, ogłoszone przez Narodowe Centrum Nauki, zakończyły się dużym sukcesem dla Zakładu Geomorfologii. Wszystkie trzy złożone wnioski uzyskały pozytywne oceny ekspertów i recenzentów i zostały zakwalifikowane do finansowania: OPUS Rozdzielenie efektów tektoniki i erozji w poligenetycznej rzeźbie Sudetów przy wykorzystaniu narzędzi geomorfometrycznych. Kierownik projektu: Piotr Migoń; kwota 388 600 zł, SONATA Przestrzenne i czasowe uwarunkowania dynamiki warstwy czynnej zmarzliny w Arktyce, na obszarze doliny górskiej. Kierownik projektu: Marek Kasprzak; kwota 449 600 zł, PRELUDIUM Morfostruktura i morfotektonika bloku Gór Orlickich i Bystrzyckich w Sudetach Środkowych w świetle ilościowej analizy rzeźby terenu i cech systemów rzecznych. Kierownik projektu: Milena Różycka; kwota 106 200 zł. Wyniki konkursów można sprawdzić na stronach NCN, klikając na banner powyżej (panel ST10). Sprawy Zakładowe Zakład Geoinformatyki i Kartografii Od 1 maja w Zakładzie Geoinformatyki i Kartografii, w projekcie Iuventus Plus (System automatycznego poszukiwania ludzi zaginionych z zastosowaniem zdjęć lotniczych w zakresie światła widzialnego i bliskiej podczerwieni biuro.geografia@uni.wroc.pl 1
wykonywanych przez bezzałogowy statek powietrzny), została zatrudniona dr Joanna Remisz. W zakresie Jej kompetencji będzie przygotowanie i prowadzenie kampanii terenowych oraz ewidencjonowanie wykonanych w czasie lotów zdjęć. Dnia 6 maja 2016 r. dr Waldemar Spallek wygłosił wykład Niezwykła kartografia dla uczestników Dolnośląskiego Konkursu Nauk Przyrodniczych Victor, który jest cyklicznie organizowany przez Gimnazjum nr 29 we Wrocławiu. Tematem tegorocznej edycji była kartografia, czym nawiązano do trwającego Międzynarodowego Rok Mapy. Uczestnicy konkursu podczas przerwy w rywalizacji (fot. W. Spallek). Wykład dr. Waldemara Spallka (fot. J. Taczyński). biuro.geografia@uni.wroc.pl 2
W siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego odbyła się konferencja prasowa z Marszałkiem, Wicemarszałkiem i Geodetą Województwa poświęcona uruchomieniu nowej usługi na Geoportalu Dolnego Śląska, umożliwiającej podróż w czasie palcem po mapie. W konferencji uczestniczył kierownik Zakładu dr hab. Tomasz Niedzielski prof. UWr. W efekcie współpracy między Wojewódzkim Ośrodkiem Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (WODGiK) i ZGK na geoportalu udostępnione zostały cyfrowe wersje niemieckiej mapy topograficznej 1:25 000, zwanej potocznie Messtischblattem, których oryginały przechowywane są w zbiorach Pracowni Historii Kartografii ZGK. Arkusze mapy budują najstarszą warstwę informacji kartograficznej o województwie dolnośląskim w zakładce Mapy historyczne 1905 2013. Prace nad realizacją umowy między Województwem Dolnośląskimi Uniwersytetem Wrocławskim koordynowała dr inż. Dorota Borowicz-Mićka. Informacja o genezie projektu udostępniania Messtischblattów i cechach arkuszy na geoportalu dolnośląskim. biuro.geografia@uni.wroc.pl 3
Strona startowa http://geoportal.dolnyslask.pl/imap/ z informacją o nowych danych z zasobów PHK ZGK. Relacja z konferencji prasowej w UMWD jest dostępna na portalu Gazety Wrocławskiej: http://www.gazetawroclawska.pl/wiadomosci/a/twoje-osiedle-na-mapach-sprzed-100-latzobacz,10030422/ biuro.geografia@uni.wroc.pl 4
W dniach 12 i 13 maja odbyła się czwarta z kolei kampania terenowa zrealizowana w ramach realizacji programu Iuventus Plus, którego celem jest stworzenie nowatorskiego systemu do automatycznego poszukiwania osób zaginionych w terenie, z zastosowaniem z bezzałogowych statków powietrznych. Obserwacje przeprowadzono na dwóch stanowiskach badawczych na Polanie Izerskiej oraz w Krobicy, niedaleko Świeradowa-Zdroju. Loty wykonano bezzałgowym samolotem ebee Sense Fly. W czasie kampanii wykonano w sumie ponad 400 zdjęć wysokiej rozdzielczości w bliskiej podczerwieni i świetle widzialnym. W wyjeździe uczestniczyli: dr hab. Tomasz Niedzielski prof. UWr, dr Waldemar Spallek, dr Joanna Remisz, mgr Matylda Witek oraz mgr Łukasz Kasprzak. Odpoczynek między kolejnymi lotami pomiarowymi w Krobicy (zd. M. Witek). Stanowisko kontroli lotów na Polanie Izerskiej (fot. M. Witek). biuro.geografia@uni.wroc.pl 5
Do publikacji w czasopiśmie Stochastic Environmental Research and Risk Assessment został zaakceptowany artykuł dr. hab. Tomasza Niedzielskiego, prof. UWr i mgr. Bartłomieja Mizińskiego. Artykuł jest dostępny na stronie internetowej czasopisma: http://link.springer.com/article/10.1007/s00477-016-1251-5/fulltext.html W majowym numerze czasopisma Geomorphology ukazał się artykuł mgr Mirosławy Jureckiej, dr. hab. Tomasza Niedzielskiego, prof. UWr i prof. Piotra Migonia. W majowym numerze czasopisma Pure and Applied Geophysics ukazał się artykuł dr. hab. Tomasza Niedzielskiego, prof. UWr, mgr Mirosławy Jureckiej i prof. Piotra Migonia. Artykuł jest dostępny na stronie internetowej czasopisma: http://link.springer.com/article/10.1007%2fs00024-015-1204-9 biuro.geografia@uni.wroc.pl 6
Zakład Geomorfologii Goście W dniach 15 21 maja przebywał z wizytą w Zakładzie profesor Andrew Goudie emerytowany profesor uniwersytetu w Oksfordzie, światowej sławy geomorfolog, Prezydent Międzynarodowego Stowarzyszenia Geomorfologów w latach 2005-2009. W czwartek 19 maja wygłosił w Instytucie wykład Geomorphology in the Anthropocene, pozostały czas spędzając na wspólnych badaniach w piaskowcowych obszarach Gór Stołowych i Broumovskich sten, gdzie przedmiotem szczególnego zainteresowania były relacje pomiędzy właściwościami wytrzymałościowymi skał, stopniem zwietrzenia i mikrorzeźbą powierzchni skalnych. Publikacje W maju zostały wydrukowane lub udostępnione online kolejne publikacje pracowników Zakładu w czasopismach z listy A MNiSW. Są to: Jurecka M., Niedzielski T., Migoń P., 2016. Semi-empirical oceanic depth-age relationship inferred from bathymetric curve. Pure and Applied Geophysics, vol. 173(5), s. 1829 1840. DOI 10.1007/s00024-015-1204-9 Migoń P., Pijet-Migoń E., 2016. Geoconservation and Tourism at Geothermal Sites Lessons learnt from the Taupo Volcanic Zone, New Zealand. Proceedings of the Geologists Association. DOI 10.1016/j.pgeola.2016.04.002 Konferencja ČAG W dniach 11 13.05.2016 w miejscowości Frýdlant nad Ostravicí odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa State of geomorphological research in 2016 zorganizowana przez Czeską Asocjację Geomorfologów (ČAG) oraz Uniwersytet w Ostrawie. W konferencji wzięli udział pracownicy i doktoranci Zakładu Geomorfologii: Piotr Migoń, Filip Duszyński, Aleksandra Michniewicz i Milena Różycka, którzy w formie prezentacji ustnych oraz posterów przedstawili wyniki prowadzonych badań: Subsurface erosion in the evolution of sandstone tablelands, Stołowe Mts., Poland (referat: Filip Duszyński, Piotr Migoń, Marek Kasprzak), Ploughing blocks on the escarpment slopes of sandstone tableland an example from the Stołowe Mts., Poland (poster: Filip Duszyński, Krzysztof Parzóch, Piotr Migoń), Mapping geomorphological diversity of a large tor group, Starościńskie Skały, West Sudetes (poster: Aleksandra Michniewicz, Kacper Jancewicz, Piotr Migoń, Milena Różycka), The influence of DEM resolution and contour interval on the results of automatic calculation of Stream Length Gradient Index (poster: Milena Różycka, Kacper Jancewicz, Piotr Migoń). Ostatniego dnia uczestnicy wzięli udział w wycieczce terenowej zorganizowanej pod hasłem Landforms and recent geomorphic processes of the Moravskoslezské Beskydy Mts., w trakcie której zostały przedstawione przykłady wielkoskalowych ruchów masowych (osuwisk), antropogenicznej modyfikacji koryt górskich potoków beskidzkich oraz omówione ogólne zależności rzeźby Beskidów od budowy geologicznej (fot. 1 3). W ramach indywidualnej wyprawy w czasie wolnym podczas pierwszego dnia konferencji została zdobyta Lysa hora (1323 m) najwyższy szczyt biuro.geografia@uni.wroc.pl 7
Beskidów Morawsko-Śląskich (fot. 4 6), skąd w oddali widoczne były nawet zaśnieżone granie tatrzańskie. Profesor Tomaš Pánek objaśnia strukturalne uwarunkowania rzeźby Beskidów. Widok na Lysą horę spod szczytu Ondřejnika. biuro.geografia@uni.wroc.pl 8
Podlegający naturalnej renaturyzacji górski odcinek beskidzkiego potoku. Rowy grzbietowe świadczące o głębokich deformacjach grawitacyjnych obejmujących grzbiety górskie (w drodze na Lysą horę). biuro.geografia@uni.wroc.pl 9
Panorama Beskidów spod Lysej hory. Konferencja Svahove deformacé a pseudokras Przekaźnik telewizyjny na szczycie Lysej hory. W dniach 25 28 maja w miejscowości Mnichovo Hradiště w Republice Czeskiej odbyła się kolejna konferencja z cyklu Svahové deformace a pseudokras poświęcona niestabilności stoków i zjawiskom pseudokrasowym. Polską stronę reprezentowali jedynie przedstawiciele Zakładu Geomorfologii Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Piotr Migoń oraz doktoranci: Aleksandra Michniewicz, Milena Różycka oraz Filip Duszyński. biuro.geografia@uni.wroc.pl 10
W ciągu dwóch pierwszych dni odbyła się sesja referatowa, w trakcie której Piotr Migoń oraz Filip Duszyński wygłosili w imieniu większych zespołów autorskich referaty dotyczące ruchów masowych w Górach Suchych. Pierwszy z nich (Diversity of slope deformations at Mt Rogowiec /Kamienne Mts./) poświęcony był rozpoznaniu złożonych mechanizmów odpowiedzialnych za rozpad wzniesienia Rogowiec, podczas gdy drugi (Complex slope deformations at Mt Turzyna, Kamienne Mts. /Poland/) przybliżył uczestnikom problematykę głęboko zakorzenionych deformacji grawitacyjnych, jakie objęły północny stok szczytu Turzyna. Na konferencji zaprezentowano również poster, który dotyczył niewielkiego labiryntu skalnego w przykrawędziowej strefie północnej części płaskowyżu Skalniaka (Dziedziniec /Courtyard/ a feature of sandstone plateau due to sand removal and block displacement, Stołowe Mts. /Polan/)). Trzeci dzień konferencji poświęcony był w całości sesji terenowej. W jej trakcie uczestnicy udali się najpierw w rejon Drábskich Světniček, gdzie mieli okazję z bliska przyjrzeć się rozległemu osuwisku, które dokładnie 90 lat temu doprowadziło do zniszczenia licznych zabudowań w miejscowości Dneboh. Organizatorzy konferencji pokazywali także inne przykłady form będących efektem ruchów masowych, m.in. rozsypisko bloków, stanowiących pozostałość baszty skalnej, która runęła przed zaledwie siedmiu laty oraz głębokie rozpadliny powstałe przez otwieranie się szczelin w przykrawędziowej części płaskowyżu piaskowcowego. W trakcie sesji uczestnicy podziwiali ponadto kapitalne przykłady form wietrzeniowych w piaskowcu. Po obiedzie odwiedzono jeszcze dwa miejsca rejon wzniesienia Kozlov Chlum oraz okolice miejscowości Malá Skála. W obu przypadkach zwracano uwagę na znaczne przekształcenie pierwotnej rzeźby stoków przez osuwiska. Szczególną gratką dla wrocławskich geomorfologów była możliwość odwiedzenia kamieniołomu Střeleč, gdzie wydobywany jest czysty piasek na potrzeby przemysłu szklarskiego. Dr Jiři Bruthans z Uniwersytetu Karola w Pradze zaprezentował na żywo w tym terenowym laboratorium swoje fascynujące eksperymenty nad tworzeniem się form piaskowcowych, których wyniki opublikował przed dwoma laty w prestiżowym czasopiśmie Nature Geoscience. Malownicze ściany skalne Drábskich Světniček. biuro.geografia@uni.wroc.pl 11
Formy wietrzeniowe w rejonie Drábskich Světniček zrobiły na uczestnikach wielkie wrażenie. biuro.geografia@uni.wroc.pl 12
Ogromy blok piaskowca wychylony z pierwotnej pozycji na skutek ruchu masowego (rejon wzniesienia Kozlov Chlum). Przykład bloku piaskowca, który niedawno odpadł od ściany skalnej i zatrzymał się na drzewie poniżej. biuro.geografia@uni.wroc.pl 13
Przykrawędziowa partia wzniesienia Kozlov odchyliła się od pionu o 15 20. W Czeskim Raju zaobserwowaliśmy liczne przykłady piaszczystych stożków u wylotu szczelin w ścianach skalnych. biuro.geografia@uni.wroc.pl 14
Badania terenowe - Broumovské stěny W trakcie prywatnej sesji terenowe w kamieniołomie Střeleč. Grupa doktorantów i pracowników Zakładu Geomorfologii w składzie prof. Piotr Migoń, Kacper Jancewicz, Milena Różycka, Aleksandra Michniewicz i Filip Duszyński w dniach 4 7.05 udała się na obszar czeskiego pasma Broumovskych stěn. Celem wyprawy było wstępne rozeznanie i skartowanie systemu głębokich kanionów wyciętych w piaskowcowym podłożu. Eksplorowane doliny przebiegają po zaprożu kuesty, opadając w kierunku południowo-zachodnim. Cechą charakterystyczną dla tego terenu jest występowanie równych szeregów wysokich (~30 m) wież i iglic biuro.geografia@uni.wroc.pl 15
skalnych. Obszar ten jak dotąd pozostaje słabo poznany, wiele z jego miejsc jest trudno dostępnych i wciąż stanowi on zagadkę dla geomorfologów. W trakcie kartowania dna dolin udało się natrafić na ciekawe formy związane z procesami fluwialnymi i wietrzeniowymi, które je kształtują. Badania objęły trzy równoległe do siebie dolinki: Kovářova rokle, Písková rokle i Německá rokle. Badania odbyły się za zgodą CHKO Broumovsko a ich kontynuacja przewidziana jest na jesień bieżącego roku. Fot. P. Migoń, F. Duszyński, A.Michniewicz. Widok na najmniej dostępną i najsłabiej poznaną Německá roklę Widok na kuestę Broumovskych sten. W tle widoczne Szczeliniec Wielki i Mały. biuro.geografia@uni.wroc.pl 16
Zakładowy Atlas, jak widać nie tylko kartograficzny. Kierownik i Kovářova rokla. biuro.geografia@uni.wroc.pl 17
Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery I Jubileuszowy Zjazd Absolwentów i Pracowników Kosibówki W dniu 21 maja 2016 roku we Wrocławiu odbył się I Jubileuszowy Zjazd Absolwentów i Pracowników Kosibówki. Okazją do tego wyjątkowego spotkania była 70 Rocznica założenia przez Profesora Aleksandra Kosibę Obserwatorium Meteorologicznego w ramach Zakładu Meteorologii i Klimatologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zjazd składał się z trzech zasadniczych części. W godzinach rannych uczestnicy spotkali się w kościele NMP Matki Pocieszenia przy ul. Wittiga, znajdującym się nieopodal naszego Zakładu, aby uczestniczyć w okolicznościowej Eucharystii za wszystkich zmarłych oraz żyjących Absolwentów i Pracowników Kosibówki. Mszę celebrował i wzruszającą homilię wygłosił Ojciec Sławomir Rosiński ze Zgromadzenia Braci Mniejszych Kapucynów, absolwent 1994. We mszy świętej wzięło udział 40 osób. O godzinie 11 w sali Centrum Kongresowego przy Hali Stulecia rozpoczęła się Uroczysta Sesja Naukowo-Wspomnieniowa, w której wzięło udział ponad 100 osób. Po powitaniu przez kierownika Zakładu prof. Krzysztofa Migałę, głos zabrał dziekan Wydziału Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska prof. Zdzisław Jary. Podkreślił, że geografowie klimatolodzy są wszędzie i wykonują wiele ważnych zadań państwowych, edukacyjnych, społecznych, a nawet religijnych. Następnie wręczył kwiaty najmłodszej obecnej na sali studentce, absolwentce rocznika 1956 pani Kamili Hertz z domu Kapała. Dr Anna Szczepankiewicz-Szmyrka odczytała adresy od osób, które nie mogły wziąć udziału w Zjeździe. W dalszej części obrad wygłoszono 3 referaty. Dr Jacek Piasecki przybliżył postać naszego Patrona i Założyciela Profesora Aleksandra Kosibę w szerokim kontekście historyczno-dydaktycznym. Przekazał też wiele nieznanych faktów i ciekawostek z życia Profesora. Prof. Krzysztof Migała przedstawił historię naszego Zakładu i Obserwatorium wymieniając najważniejsze, acz bardzo liczne pola działalności oraz osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i edukacyjne. Krzysztof Pietraszkiewicz, absolwent 1978, podzielił się swoim doświadczeniem w kwestii Klimat i pieniądze, podkreślając jak ważne znaczenie mają zmiany klimatu i ekstremalne wydarzenia pogodowe na wszystkie dziedziny naszego życia, na całym świecie. Po części referatowej uczestnicy Zjazdu zgromadzili się na północnych schodach Centrum Kongresowego aby uwiecznić tą uroczystość w postaci pamiątkowego zdjęcia. Druga część Sesji przeznaczona była na wystąpienia Gości. Wysłuchaliśmy wielu wzruszających słów, a naszym zamierzeniem jest utrwalić wspomnienia Absolwentów i Pracowników Kosibówki okolicznościową publikacją. Po sesji dr Jerzy Pereyma poprowadził liczne grono uczestników Zjazdu do Ogrodu Japońskiego, opowiadając po drodze wiele ciekawostek nie tylko florystycznych. O godzinie 15.30 rozpoczęło się spotkanie towarzyskie biesiada grillowa na terenie Kosibówki. Nieocenionym mistrzem ceremonii, po raz kolejny, okazał się Piotr Modzel, który nakarmił do sytości ponad 130 osób. Było też tradycyjne wspólne zdjęcie pod wieżą aktynometryczną, a rozmowy i śpiewy rozlegały się do późnego wieczora. Wpisy uczestników w Kronice Zjazdu stanowią piękną pamiątkę tych wspólnie spędzonych chwil. biuro.geografia@uni.wroc.pl 18
Chcemy podziękować wszystkim uczestnikom Zjazdu za przybycie. Jedna nasza koleżanka przyleciała specjalnie ze Stanów Zjednoczonych, a wiele osób z różnych zakątków Polski. Gorące podziękowania należą się studentom I roku mgr specjalizacji Klimatologia i Ochrona Atmosfery, którzy znacząco wsparli nas w pracach zarówno przed, w czasie Zjazdu, a także po jego zakończeniu. Podsumowując: W Zjeździe wzięło udział 137 osób, w tym 7 maluszków, kosibówkowych wnuków, co dobrze rokuje na przyszłość wrocławskiej klimatologii. Najstarsi Absolwenci obecni za Zjeździe: Kamila Hertz d. Kapała i Wacław Plenzler rocznik 1956. Najmłodsza Absolwentka Magdalena Fudali rocznik 2015. Najliczniej reprezentowane roczniki: 1994 7 osób oraz 1977 6 osób. Obecni przedstawiciele 39 roczników. Życzeniem wszystkich było aby spotkać się ponownie z okazji 75 lat Kosibówki. Poniżej prezentujmy pamiątkowe fotografie. biuro.geografia@uni.wroc.pl 19
biuro.geografia@uni.wroc.pl 20
biuro.geografia@uni.wroc.pl 21
Opracowanie: Marek Kasprzak marek.kasprzak@uwr.edu.pl Wrocław, 16 czerwca 2016 r. Materiały dotyczące spraw Instytutu i spraw poszczególnych Zakładów prosimy nadsyłać do końca każdego miesiąca na adres e-mail M. Kasprzaka. biuro.geografia@uni.wroc.pl 22
Fontanna Zdrój na pl. Gołębim (fot. M Kasprzak). biuro.geografia@uni.wroc.pl 23