p s z c Z E L N ICZ E Z E S Z Y T Y N A U K O W E

p s z c Z E L N ICZ E Z E S Z Y T Y N A U K O W E ROK XXX 1986 ZMIANY MASY CIAŁA LARW PSZCZELICH MATECZNYCH I TRUTOWYCH CZTERECH RAS PSZCZÓŁ OD WYLĘGU Z JAJA DO ZASKLEPIENIA KOMÓRKI Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadcza/lny Górna Niwa - Puławy WSTĘP W rozwoju osobniczym pszczół 'wyróżniamy okres embrionalny i postembrionalny. Pierwszy okres kończy się wykluciem larw z jaja, trwa u wszystkich postaci pszczół (robotnicy, matki, trutnia) jednakowo długo - 3,5 doby (D e m i a n o w i c z 1972). Natomiast drugi okres trwa u matek 14 dni, robotnic 18 dni, a u trutni 21 dni. Okres ten kończy się w momencie przeobrażenia poczwarka w owada dorosłego (imago). Larwy w tym czasie, jako niezdolne do samodzielnego życia, muszą być karrnionei i ogrzewane przez dorosłe pszczoły. Larwy mateczne otrzymują przez cały okres swojego rozwoju mleczko pszczele, a larwy robotnic i trutni - tylko w okresie 3 pierwszych dni, potem zaś mieszaninę miodu i pierzgi. Karmione larwy wszystkich postaci pszczół szybko rosną, przy czym wzrost larw pszczelich i trutowych trwa do momentu zasklepienia komórki, tylko larw matecznych dłużej, ponieważ odżywiają się one jeszcze w czasie snucia oprzędu (J a y 1962, D e m i a n o w i c 'z 1972). Absolutne zwiększenie masy ciała larw owadów w okresie wzrostu jest ogromne. Według P o y ark o f f a (1914) gąsieńnica jedwabnika morwowego zwiększa swoją masę o 10-14 tys. razy. Natomiast ciężar trocinarki jak podaje Lyonet - 1762 (cytuje S z w a n w i c z (1956), wzrasta aż 72 tys. razy w odniesieniu do stadium początkowego. Według D e m i a n o w i- c z a (1972) masa ciała pszczół robotnicy zwiększa się 1500 razy, matki - 3000 razy a u trutni 3500 razy. Zmiany masy ciała larw różnych postaci pszlczółzależą :nie tylko od ich płci, ale również od wieku. Zapewne istnieją pod tym względem różnice między rasami. Próbę odpowiedzi na to pytanie podjęto w niniejszej pracy. MATERIAŁ I METODY Badania prowadzone w pasiece P.Z.D. Górna Niwa w Puławach, w latach 1982-1985. Materiał do badań stanowiły pszczoły czterech ras czystych: krajowa (Apis mellifera mellifera L.), krainska (A. mell. car- 183

nica), kaukaska (A. mell. caucasica) i włoska (A. mell. ligustica). Do rodzin wstawiano!plastry z odbudowaną woszczyną pszczelą i trutową. Na tak przygotowanych plastrach zamykano matki do izolatorów z kraty odgrodowej lub specjalne kolpaki z kraty odgrodowej w celu zaczerwienia. Zaczerwione ramki (uzyskane równolegle w 4 rodzinach danej' rasy) użyto do pozyskania materiału larw odpowiedniego wieku. Przy wyszukiwaniu takich larw posługiwano się mikroskopem stereoskopowym, zawieszonym na odpowiednim ramieniu. Wyszukano lęgnące się larwy to jest takie, które w momencie obserwacji opuszczały chorion lub były w stadium na krótko przed rozpoczęciem opuszczania chorionu, albo znajdowały się na dmie komórki bez pożywienia. Takie larwy określano jako»,zero" - godzinne, notując w notatniku i na ramkach plastrów miejsce i godzinę ich znalezienia. Następnie z wybranego miejsca na plastrze (pszczelim i trutowym). na którym w ciągu 15-25 minut musiało być zaznaczone około 50 larw "zero" - godzinnych, pobierano w odstępach 12 godzinnych larwy i ważono je na odpowiedniej wadze torsyjnej (użycie wagi zależało od masy ciała danego osobnika). Wagi pod względem dokładności w każdym roku badań były sprawdzone w tym samym laboratorium skalowania urządzeń laboratoryjnych w Warszawie. Dla larw matek pszczelich wszystkich 4 badanych ras pomiary wagowe masy ciała obejmują okres. 0-168 g-odzin, tj. 7 dób - licząc 00 momentu wylęgu larwy z jaja. W sumie dla matek pszczelich analizy oparto na 240 pomiarach wagowych. Podobne pomiary wykonano dla larw robotnic - 4 ras pszczół. Dla larw trutni wszystkich ras pszczół pomiary masy ciała wykonano przez okres, 8,5 doby, co dało w sumie 288 pomiarów wagowych. Materiał larw matecznych pozyskiwano przez przenoszenie "zero" - godzinnych larw badanych ras do specjalnie przygotowanych miseczek woskowych, w celu dalszego wychowu larw w rodzinach pszczół danej; rasy czystej (np. larwy mateczne pszczół kaukaskich były wychowane w specjalnie do tego celu przygotowanych rodzinach pszczół kaukaskich, kraińskie - kraińskich i.t.d.), według metodyki Król, Bornus (1977).. Z rodzin tych co 12 godzin pobierano do analiz wagowych larwy mateczne. U wszystkich postaci pszczół materiał do ostatnich analiz wagowych stanowiły larwy zwinięte i larwy przędzące - nie analizowano masy ciała przedpoczwarek i poczwarek. Opracowane wyniki przedstawiono w pracy tabelarycznie i graficznie. OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA OGOLNY OBRAZ ZMIAN MASY CIAŁA LARW PSZCZELICH, MATECZNYCH I TRUTOWYCH Przez początk-owe 3 doby okresu pozazarodkowego, kiedy wszystkie' 3 postacie pszczół otrzymują mleczko pszczele, nie było prawie różnic we wzroście masy ich ciała (ryc. 1, tab. 1). Dopiero od połowy 4 doby 184

Tabela 1 Przyrosty masy ciała larwy matki pszczelej. robotnicy i trutnia w kolejnych 12-godzinnych odcinkach czasu. począwszy od chwili wylęgu z jaja do 24 godziny po zasklepieniu komórki - na podstawie wartości średnich dla ras z lat 1982-85. w mg Body weight gains in queen. worker and drone larvae from hatching to 24 hours after celi capping: based on mean data from 1982-1985 (mg) Wiek larwy w godz. Postacie - Prom Aarvage of l matki robotnice trutnie (h) gueens workers drones 0--12 0.2 0.2 0.2 12-24 0.2 0.3 0.3 24--36 0.7 0.6 0.7 36-48 1.3 1.2 1,3 48-60 5,3 3,3 4,3 60--73 8.5 5.5 8.0 72-84 14,4 20.5 19.8 84--96 54,7 30.2 17.0 96-108 62,8 42.2 49.2 108-120 95,4 27.6 66.3 120--132 31,7 14,6 61,1 132-144 30,2 6,4 61,0 144--156-20,1-1.8 39,9 156--168-16,2-3,2 38.1 168-180 36.7 180--192-22.2 192-204 -35.9 :życia larwy mateczne zaczynały rosnąć szybciej niż larwy pszczele i trutowe. W6 dobieży<:ia następowało zahamowanie wzrostu larwy matecznej, a w 7 dobie zaznaczył. się spadek masy jej ciała. Zwolnienie wzrostu larwy pszczelej, zaczynało się już w połowie: 5 doby życia, a z początkiem 7 doby następował spadek jej masy, lecz znacznie wolniej niż w przypadku larwy matecznej. Larwa trutowa intensywnie rosła do 6 doby po wylęgu, następnie do połowy 8 doby zaznaczało się zwolnienie jej wzrostu, po czym zachodził spadek masy ciała, nieco szybciej niż larwy matecznej. W półdobowych odcinkach czasu największy przyrost larwy matecznej (średnio 95,4 mg) i trutowej (średnio 66,3 mg) przypadał między 108 a 120 godziną po wylęgu, zaś larwy pszczelej (średnio 42,2 mg) - między 96 i 108 godziną po wylęgu (tab. 1). Najwyższa osiągnięta ogólna masa ciała larw, przypadająca na okres zasklepiania komórek, wynosiła średnio dla larwy matecznej ponad 300 mg, larwy pszczelej ponad 150 mg i larwy trutowej - ponad 400 mg. Stwierdzony ogólny przebieg wzrostu masy ciała larw Apis mellifera zgadza się w zasadzie z danymi literatury, choć wg D e m i a n o w i c z a (1972) masa larwy matecznej powinna po zasklepieniu matecznika jeszcze wzrastać - a nie zmniejszać się, Z danymi z literatury zgadza się 185

mg '20 '00 380 360 3'0 320 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 1,0 --9 1 ----.~ 2... ej 3 '.-, :0. 20!! o 2 3 l 7 consecui,ve hours kolejne dni 8 Ryc. 1. Krzywa wz.rostu masy ciała larwy pszczelej, matecznej i trutowej czterech ras psaczół na podstawie średnich dla ras z lat 1982-1985 (1 - matka, 2 - pszczoła, 3 - truteń) Curve of body weight gain in queen and drone larvae of four bee races (1 - queen, 2 - worker, 3 - drone) ; mean data from 1982-1985) też stwierdzony średni moment zasklepiania komórek pszczelich i matecznych po upływie 6 doby po wylęgu larwy z jaja. Jedynie komórki czerwiu trutowego były zasklepione D 12 godzin później niż to podaje D e m i a n o w i c z (1972), tj. nie pd 7 lecz po 7,5 dobach po wylęgu. ZMIANY MASY CIAŁA LARW PSZCZELICH BADANYCH RAS PSZCZOŁ Przez początkowe 2 doby po wylęgu różnice w masie ciała larw pszczelich badanych ras pszczół okazały się trudno uchwytne, pózmej natomiast zaznaczyły się one dość wyraźnie (ryc. 2, tab. 2). W porów- 186

mg 160 140 120 100 80 60 40 20 ---1 KJ 2KA... -3KR - --I.WŁ.< o 1 2 3 c onsecui, ve hour s l. 5 koteioe doby Ryc. 2. Krzywa wzrostu masy ciała larwy robotnicy czterech ras pszczół (l - krajowej, 2 - kaukaskiej, S - kraińskiej, 4 - włoskiej), punkt na krzywej zakreślony krzyżykiem omaeza moment zasklepienia komórki (na podstawie średnich z lat 1982-1985) Curve of body weight gain in worker bee larva of four bee races (1 - Indigenous, 2 - Caucasian, 3 _ Carniolan, 4 - Italian); point on the curve marked with a cross indicates the moment ot cell capplng (mea n data from 1982--'1985) 6 naniu Z larwami pszczół rasy krajowej, którą wypada tu przyjąć za standardową, larwy pszczół kraińskich od 2 do 4 doby po wylęgu rosły nieco wolniej, potem jednak znacznie szybciej. W szczytowym okresie wzrostu tj. 5,5 doby po wylęgu, osiągały one masę 160 mg, podczas gdy krajowe ważyły tylko 146 mg. Larwy pszczół włoskich i kaukaskich wykazywały wolniejszy wzrost od larw pszczół krajowych w czasie od 2 do 5 doby!po wylęgu. Z ukończeniem 6 doby larwy kaukaskie osiągały masę 156 mg, a z ukończeniem 6,5 doby larwy włoskie ważyły średnio 1158 mg tj. tyle co larwy kraińskie. Największy półdobowy przyrost masy ciała larw 'Pszczelich wszystkich ras przypadł w czasie między 96 a 108 godziną po wylęgu i wynosił dla larw pszczół krajowych 36,9 mg, kaukaskich - 46,9 mg, kraińskich - 48,4 mg i włoskich 36,7 mg (tab, 2). Niezależnie od zróżnicowanego wzrostu masy ciała badanych ras pszczół stwierdzono różnice w momencie zasklepiania komórki z czerwiem. Pszczoły krajowe i kraińskie zasklepiały komórki po upływie 5,5 doby po wylęgu larwy, pszczoły kaukaskie po upływie 6 doby, a włoskie - po upływie 6,5 doby. Tylko pszczoły kaukaskie zasklepiały czerw w terminie zgodnym ZI danymi D e m i a n o w i c z a (1972), który nie podaje jakiej rasy pszczół dane te dotyczą. 187

Tabela 2 Przyrosty masy ciała larwy pszczoły w kolejnych 12-godzinnych odcinkach czasu, począwszy od chwili wylęgu z jaja do 24 godzin po zasklepieniu komórki - wartości średnie z lat 1982-1985, w mg Body weight gains in worker larva from hatching to 24 hours after celi capping; based on mean data from 1982-1985 (mg) Wiek larwy w godz. Age of larva (h) (h) 0-12 12-24 24--36 36-48 48-60 60-72 72-84 84--96 96-108 108-120 120-132 132-\44 144--156 \56-168 krajowe Indigenous 0,3 0.4 0,5 1.4 3,6 6,8 25.4 34,0 36,9 26,5 8.4-2,1-2,2-1,8 Pszczoły - Worker 1 k~uk~sk.ie I kraińskie. l' Caucasion Carniolan 0,2 0,3 0,5 1,3 3,3 4.4 15.1 28,6 46,9 26,8. 18,5 10,6-3,9-2,5 0,2 0,2 1,0 1.2 3,5 7,0 18,9 33.4 48.4 " 37,1 10,2-4,4-4.4-5,5 włoskie ltalian 0,2 0,3 0,8 1.1 2,6 4,2 22,3 25,1 36,7 23,2 18,9 19,9 3,1-8,3 ZMIANY MASY CIAŁA LARW MATECZNYCH BADANYCH RAS PSZCZOŁ W porównaniu do pszczół rasy krajowej, larwy mateczne pszczół kaukaskich w okresie od 2 do 4 doby po wylęgu rosły nieco słabiej, następnie do 5,5 doby podobnie szybko, po czym znowu minimalnie słabiej osiągając w momencie zasklepiania matecznika średnią masę 288 mg, podczas gdy średnia masa ciała larwy matecznej pszczół krajowych wynosiła w tym czasie 308 mg (ryc. 3, tab. 3). Larwy mateczne pszczół włoskich, choć w okresie 3 doby po wylęgu wykazywały minimalnie większą masę od larw pszczół krajowych, a w czasie 4 doby mniejszą, to rosły w zasadzie podobnie szybko jak larwy krajowe, osiągając W momencie zasklepiania matecznika masę najwyższą, tj. 325 mg. W odróżnieniu od omawianych 3 ras wyraźnie szybsze tempo wzrostu masy ciała wykazywały larwy mateczne pszczół kraińskich. O całą dobę wcześniej osiągały one maksymalną masę ciała wynoszącą 300 mg. Poza tym o dobę wcześniej tj. po 5 dobach od wylęgu, następowało też zasklepianie mateczników. Charakter spadku masy ciała larw matecznych w ciągu pierwszej doby po zasklepieniu mateczników był u wszystkich 4 badanych ras pszczół w zasadzie podobny, choć można by się dopatrywać pewnych wspólnych cech pod tym względem między pszczołą krajową i kraińską oraz między włoską i kaukaską. Największe półdobowe przyrosty masy larw matecznej, wynoszące dla pszczół krajowych 103,0 mg, kaukaskich 115,5 mg 188

mg 320 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 O ---/KJ I ---- -2KA,; JKR -. ---I.WŁ,.. ' ~/,'...;..:..:~~-:~"'/.~/. ~. / n,. /. 'I I ~ I I I,'/,.~ i 2 3 consecutive bouts " 56 - kolejne ani x-, lx',., /... x "- ",/ "- fi" " 7 Ryc. 3. Krzywe wzrostu masy ciała larwy matecznej czterech ras pszczół ~1 - krajowej, 2 - kaukaskiej, 3 - kraińskie], 4 "... włoskiej), punkt na krzywej zakreślony kr:zyżykiem oznacza moment zasklepienia komórki (na podstawie śred-, nich z lat 1982-1985) Curve of body weight gain in queen larva of four bee races (1 - Indigenous, 2 - Caucasian, 3 - Carniolan, 4 - Italian): point on the curve marked with a cross indicates the moment of celi capping (mean data from 1982-1985) i włoskich - 120,9 mg, przypadały między 108 a 120 godziną po wylęgu, zaś dla pszczół kraińskich wynoszące 146,5 mg - w czasie między 84 a 96 godziną po wylęgu (tab. 3). ZMIANY MASY CIAŁA LARW TRUTOWYCH BADANYCH RAS PSZCZOŁ W czasie drugiej doby po wylęgu larwy trutowe pszczół kaukaskich wykazywały nieco większy przyrost masy ciała cd larw trutowych pszczół krajowych, larwy pszczół kraińskich - podobny, a larwy pszczół włoskich - wolniejszy (ryc. 4, tab. 4). Niższa masa ciała larw włoskich niż krajowych oraz kaukaskich i kraińskich utrzymywała się do 7 doby po wylęgu. Jednak w momencie zasklepiania.komórki tj. w 7,5 doby po wylęgu, osiągały one największą masę wynoszącą 422 mg. Masa larwy 14 - Pszczelnicze zeszyty 189

Tabela Przyrosty masy ciała larwy matki pszczełej w kolejnych 12-godzinnych odcinkach czasu, począwszy od chwili wylęgu z jaja do 24 godzin po zasklepieniu komórki - wartość średnia z lat 1982-1985 podana w mg Body weight gainsin queen larva from hatching to 24 hours after celi capping ; based on mean data from 1982-1985 (mg) Wiek larwy w godz. Age of larva (h) Matki - Queens krajowe kaukaskie I kraińskie włoskie Indigenous Caucasian Carniolan Italiant 0-12 0,3 0,2 0,3 0,1 12-24 0,3 0,2 0,3 0,4 24--36 0,8 0,4 0,4 0,5 36--48 1,7 0,5 0,7 2,4 48---60 2,3 2,8 10,6 5,4 60---72 7,4 5,2 14,0 7,3 72-84 19,6 13,0 16,7 12,3 84--96 19,6 18,7 146,5 26,1 96--108 63,0 73,4 75,7 42,8 108-120 103,0 115,5 34,4 120,9 120-132 62,2 47,4-6,2 53,6 132-144 37,9 19,9-11.9 52,8 144--156-19,7-15,0-20,6-25,3 156--168-36,9-7,7-8,3-12,0 trutowej pszczół krajowych w momencie zasklepiania matecznika wynosiła 405 mg, pszczół kraińskich - 400 mg, a pszczół kaukaskich 390 mg. Larwy trutowe pszczół kraińskich i kaukaskich, w porównaniu z takimi larwami pszczół krajowych, szybciej nieco zwiększały masę swego ciała w ciągu 5 doby po wylęgu, a następnie rosły coraz wolniej. Największe półdobowe przyrosty masy ciała larwy trutowej pszczół krajowych (91,8 mg) miały miejsce w czasie między 120 a 132 godziną po wylęgu, :pszczół kaukaskich (81,1 mg) i kraińskich (98,8 mg) - w czasie między 108 a 120 godziną po wylęgu, a pszczół włoskich (91,3 mg) między 132 a 144 godziną po wylęgu. Spadek masy ciała larw trutowych wszystkich ras pszczół był podobny w ciągu pierwszej doby po zasklepieniu komórek. PODSUMOWANIE I WNIOSKI W pracy udokumentowano zmiany masy ciała larw pszczelich, matecznych i trutowych 4 ras pszczół (krajowej, kraińskiej, kaukaskiej i włoskiej) na podstawie pomiarów wykonywanych w 12 godzinnych odstępach czasu, od momentu wylęgu z jaja do chwili zasklepienia komórki. Ogólny przebieg wzrostu larw Apis mellifera był w zasadzie zgodny z dotychczasowym i opisanym w literaturze, jednak nie potwierdzono zwiększenia się masy ciała larw matecznych po zasklepieniu matecznika, lecz 190

mg 1,1,0 1,20 1,00 380 360 31,0 320 300 280 260 21,0 220 200 180 160 11,0 120 100 80 60 1,0 20 ---IKJ ---- -2KA 3KR -,-.-- I,WŁ / l./.'.-' I./ i :, i /1.)/. / i " i i i I. ṭ. \ 1'/<,,\.,,'i.\ /:"i F -. \ -. \ '. \ '. \ -. \ o 231, 5 6 conseculive hours - kolejne dni 7 Ryc. 4. Krzywa wzrostu masy ciała larwy trutowej czterech ras pszcz6ł (1 - krajowej, 2 - kaukaskiej, 3, k:raińskiej, 4 '- włoskiej), punkt na krzywej zakreślony krzyżykiem oznacza moment zasklepienia kom6rki (na podstawie średnich z lat 1982-1985). Curve of body weight gain in drone larva of four bee races (i - Indigenous, 2- Caucasian, 3 - Carniolan, 4 - Italian); point on the curve marked with a cross indicates the moment of cell capping (mean data from '1982-1985). systematycznie obserwowano spadek, podobnie jak u larw trutowych' i pszczelich. Pcnadto stwierdzono o 12 godzin późniejsze zasklepianie czerwia trutowego niż to podaje dotychczasowa literatura. Udokumentowano różnice w tempie wzrostu masy ciała wszystkich 3 postaci pszczół między badanymi rasami, różnice w maksymalnej masie ciała larwy danej postaci między rasami oraz różnice międzyrasowe w porze zasklepiania komórek pszczelich i mateczników. Komórki pszczele pszczół krajowych i kraińskich były zasklepiane po upływie 5,5 doby od wylęgu z jaja, kaukaskich - po 6 dobach a 14* 191

Tabela 4 Przyrosty masy ciała larwy trutnia w kolejnych 12-godzinnych odcinkach czasu, począwszy od chwili wylęgu z jaja do 24 godzin po zasklepieniu komórki - wartości średnie z lat 1982-1985, w mg Body weight gains in drone larva from hatching to 24 hours after celi capping ; based on mean data from 1982-1985 (mg) Wiek larwy w godz. Age of larva (h) Trutnie - Drones krajowe kaukaskie kraińskie włoskie Indigenous Caucasian Carniolan Italian 0-12 0,1 0,4 0,1 0,3 12-24 0,3 0,3 0,4 0,3 24-36 0,9 1,3 1,1 0,4 3~8 0,9 1,0 0,9 1,5 48-60 3,0 7,2 4,3 2,8 60-72 9,4 10,3 8,8 3,5 72-84 30,3 16,2 22,1 10,4 84-96 20,3 16,1 16,0 15,9 96-108 38,7 51,2 68,1 38,9 108-120 44,6 81,1 98,8 40,6 120-132 19,8 48,3 39,4 64,8 132-144 60,3 53,7 38,7 91,3 144-156 47,7 43,7 36,0 32,3 156-168 37,6 41,4 30,2 43,1 168-180 19,1 17,9 34,8 75,0 180-192 -31,1-18,4-48,2-35,3 192-204 -23,0-46,9-43,6-30,2 włoskich po 6,5 doby. Maksymalnie masa larwy pszczelej, stwierdzona w chwili zasklepiania komórek wynosiła dla pszczół krajowych 148 mg, kraińskich 200 mg, a kaukaskich 156 mg i włoskich 158 mg. Największe przyrosty masy larw pszczelich pszczół krajowych i kraińskich przypadały między 72 a 120 godziną po wylęgu, kaukaskich - między godziną 72 a 132, a włoskich między godziną 72 a 144. Mateczniki pszczół krajowych, kaukaskich i włoskich były zasklepianapo 6 dobach od wylęgu larwy, kraińskich zaś po 5 dobach. Maksymalna masa ciała larwy matecznej stwierdzona w momencie zasklepiania matecznika wynosiła u pszczół krajowych 308 mg, kaukaskich 298 mg, kraińskich 300 mg, a włoskich 326 mg. Największe przyrosty masy ciała larw matecznych pszczół krajowych i kaukaskich przypadały między 96 a 132 godziną po wylęgu, kraińskich - między 84 a 120 godziną, a włoskich - między 84 a 144 godziną. Komórki trutowe zasklepiane były przez wszystkie 4 badane rasy pszczół po upływie 7,5 doby po wylęgu. Przypadająca na moment zasklepiania komórek maksymalna masa larwy trutowej rasy krajowej wynosiła 406 mg, kaukaskiej - 390 mg, kraińskiej - 400 mg, a włoskiej - 422 mg. W okresie między 4 a 5 dobą larwy trutowe pszczół włoskich rosły nieco wolniej niż larwy pozostałych ras. Największe przyrosty larw krajowych i kaukaskich przypadały 192

między 96 a 158 godziną po wylęgu z jaja, a kraińskich i włoskich - między 96 a 180 godziną po wylęgu. Uzyskane wyniki stanowią cenną informację dla hodowców matek pszczelich badanych ras pszczół. LITERATURA Hodowla Pszczół (1972) - P. W. RoI. i Leśn. Warszawa. J a y S. C. (1962) - The development of honeybees in their cells, J. apic. Res. 2(2): 117-134. Król A., B o r n u s L. (1977) - Wpływ rasy rodziny wychowującej na cechy morfologiczne i anatomiczne matek pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk. 21(7): 95-112. P o y ark o f f E. (1914) - Opyt tieorrii kukołki nasiekornych s półnom priewraszczenijem. Tr. Rus. Entom. Obszcz. 41. S z w a n w i c z B. (1956) - Entomologia ogólna. P. W. RoI. i Leśn, Warszawa. 113MEHEHl1E MACCb! TEJIA IIqEJII1HbIX MATOQHbIX 11 TPYTHEBbIX JU1Ql1HOK QETbIPEX IIOPO;r:J; IIQEJI 3A IIEPI10;r:J; OT BbIXO;r:J;A 113 Sm:n;A ;r:j;o3akyiiopl1bahl1h HQEEK AHHa KpyJIb Pe310Me Ha OCHOBamU1Jf3MepemU1: JIJf'lJfHOK npobeaehhbix xepea KalKAbIX 12 'lacob OT BeMeHl1 BblXOAa Jf3 H~II.~aAO apexenx 3aKynOpJfBaHJfH H'leHKJf AOKa3aHbl pa3jijf- 'ljfh B rcsmax npapocra MaCCbI TeJIa acex 3 cpopm nxen MelKAY JfCCJIeAOBaHHbIMJf nopoaamjf, pa3jijf'ljfh B Macce TeJIa JIJf'lJfHKJf OAHOH cpopmbi MelKAY nopoaamjf, a raxace JIJfHbIX axeex MelKAY..OPOAOBblepa3JIJf'lJfH OTHOCJfTeJIbHOBpeMeHJf 3aKynOpJfBaHJfH n'le- Jf MaTO'lHJfKOB. II'leJIJfHbIe H'leHKJf xpaeasrx Jf KpaJfHCKJfX nxen 3aKynOpJfBaJIJfCb xepea 5,5 cy- TOK OT BblXOAa Jf3 HH~a, KayKa3CKJfX - xepea 6 CyTOK, a JfTaJIbHHCKJfX- xepes 6,5 CyTOK. MaKCJl:MaJIbHaHMacca n'lejijfhoh JIJf'lJfHKJf, OTMe'leHa BO BpeMH aaxynopnaaana axeex COCTaBJIHJIay xpaeasrx nxen 148 Mr, KpaJfHCKJfX - 200 Mr, xay- Ka3CKJfX - 156 Mr Jf JfTaJIbHHCKJfX- 158 Mr. Casn.re 60JIbllIJI:e npnpoc'rsr MaCCbI JIJf'lJfHOK KpaeBbIX Jf KpaJfHCKJfX n'leji OTMe'laJIJf BO BpeMH c 72 no 120 'lac nocjie BblXOAa Jf3 HH~a, KayKa3CKJfX - c 72 no 132 xac, a JfTaJIbHHCKJfX - c 72 no 144 xac. MaTO'lHJfKJf xpaeasrx, KayKa3CKJfX Jf JfTaJIbHHCKJfXn'IeJI 3aKynOpJfBaJIJfCb xepes 6 CyTOK nocjie BbIXOAa Jf3 HH~a, KpaJfHCKJfX - xepea 5 CyTOK. MaKCJfMaJIbHaH Macca TeJIa MaTO'lHOH JIJf'IJfHKJf OTMe'leHa B MOMeHT 3aKynOpJfBaHJfH MaTO'lHJfKa COCTaBJIHJIay xpaensrx n-ren 308 Mr, KayKa3CKJfX - 298 Mr, KpaJfHCKJfX - 300 Mr, a JfTaJIbHHCKJfX- 326. Caxn.re 60JIbllIJfe r pjfpoctbi MaCCbI TeJIa MaTO'lHbIX JIJf'lJfHOK xpaeasrx Jf KayKa3;:KJfX L'leJI OTMe'leHbI BO BpeMH c 96 no 132 xac nocjie ~blxoaa Jf3 HH~a, KpaJfHCKJfX - c 84 no 120 xac, a JfTaJIbHHCKJfX- c 84 no 14.4 xac. Tpyrneasre H'leHKJf 3aKynOpJfBaJIJfCb BCeMJf 4 JfCCJIeAOBaHHbIMJfnOpOAaMJf n'leji xepea 7,5 CyTOK nocjie BblxoA-a Jf3 HH~a. Bo BpeMH 3aKynOpJfBaHJfH H'IeeK MaKCJf- MaJlbHaH Macca TpyTHeBoH JIJf'IJfHKJf xpaeaon nopozrsr COCTaBJIaJIa406 Mr, xay- Ka3cKoH - 390 Mr, KpaJfHCKOH - 400 Mr, a JfTaJIbHHCKOH- 422 Mr. B EepJfOA MelKAY 4 Jf 5 cytkamjf rpyrneasre JIJf'lJfHKJf JfTaJIbHHCKJfXn'IeJI pocjijf HeCKOJIbKO 193

Me~J1eHHee 'lem JII1'lI1HKI1OCTaJIbHblXnopon. Casrsre 60JIbWl1e npxpocrar xpaeasrx 11 KayKa3cKI1X JII1'lI1HOKOTMe'laJII1BO BpeMa c 96 no 158 xac nocjie BbIXO~3.113 HHl.\a. Flonyxeaasre peaym.rarar npe~ctabjiaiot C060H I1HTepeCHble I1HcpopMal.\1111 ~JIa n'lejiobo~ob3ahi1maio~i1xcapaaaeneuaex n-renaasrx MaTOKI1CCJIe~OBaHHbIXriopozt rrse,n. CHANGES IN BODY WEIGHTS OF QUEEN AND DRONE LARVAE OF FOUR BEE RACES FROM HATCHING TO CELL CAPPING Anna Król Summary Differences in body weight gains of all bee developmental stages, maximum body weight of larvae and time of queen and dr one celi capping were demonstrated between the bee races investigated. Cells of indigenous and Carniolan races were capped within 5.5 days after hatching, Caucasian race within 6 days and Italian race within 6.5 days. Maximum larva weight at the moment of capping was 148 mg in indigenous bees, 200 mg in Carniolan, 156 mg in Caucasian and 158 mg in Italian. The maximum body weight gains in indigenous and Carniolan larvae were observed at 72-120 h following hatching, in Caucasian at 72-132 h and in ltalian at 72-144 h. Queen cells of indjgenous, Caucasian and Italian bees were capped an day 6 after hntching of larvae, whiie queen celis of Carniolan bees were capped on day 5. Maximum body weight of queen larvae at the moment of queen cell capping was 308 mg in indigenous race, 298 mg in Caucasian, 300 mg in Car.niolan and 3~ mg in Italian. The highest body weight gains in queen larvae of indigenous and Caucasian bees were observed at 96-132 h aft er hatching, in Carniolan bees at 84-120 h and in Italian bees at 84-144h. Drone cells were capped by ali the raoes within 7.5 haf ter hatching. The maximum weight of drone larvae at the moment of capping was 406 mg in indigenous race, 390 mg in caucasian, 400 mg in Carniolan and 422 mg in Italian. Between the 4th and 5th days drone larvae of Italian race were growing siower than those of other races. The highest body weight gains in indigenous and Caucasian larvae were noted 96-158 haf ter hatchirig, and in Carniolan and litalian larvae between 96 and 180 h. The ręsults obtained are useful for bee-queen keepers.