Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE z działalności w roku 2009
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 Wstęp 5 I. Wystawy 7 II. Wydawnictwa 10 III. Zbiory 12 IV. Inwentaryzacja i wypożyczenia 14 V. Dokumentacja ewidencyjna i wizualna 19 VI. Konserwacja zabytków ruchomych 22 VII. Działalność naukowa 23 VIII. Zastosowanie technik informatycznych 29 IX. Działalność oświatowa, wydarzenia kulturalne 30 X. Współpraca z zagranicą 43 XI. Frekwencja 46 XII. Zadania i koszty prac konserwatorskich i remontowych zabytków stałych 47 XIII. Zadania inwestycyjne 51 XIV. Ochrona muzealiów 51 XV. Pracownicy Muzeum 53 XVI. Skład dyrekcji 54 XVII. Inne istotne informacje ` 54 Sprawozdanie roczne z działalności Oddziału PMM: Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu 55 Sprawozdanie finansowe PMM za 2009 r. 62 Tabele i ilustracje 66
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 WSTĘP Rok 2009 zapisze się w historii Państwowego Muzeum na Majdanku w szczególny sposób głównie dzięki wyróżnieniu naszej instytucji przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prestiżowym odznaczeniem: Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis. Ważnym wydarzeniem były ponadto obchody 65. rocznicy likwidacji obozu, dedykowane pamięci mieszkańców Lubelszczyzny zamordowanych podczas II wojny światowej. W uroczystościach wzięli udział obok byłych więźniów i weteranów wojennych przedstawiciele wielu ambasad, władz wojewódzkich i miejskich. Miniony rok miał dla PMM istotne znaczenie również z innych względów. Jednym z nich było podjęcie przez nas intensywnych starań o uzyskanie dodatkowych funduszy na modernizację oraz działalność statutową Muzeum. Spośród pięciu opracowanych w tym celu wniosków ogromne nadzieje wiążemy zwłaszcza z aplikacją złożoną do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego na dotację z funduszy unijnych w wysokości blisko 2 mln zł. Środki te chcielibyśmy przeznaczyć na prace remontowo-konserwatorskie w baraku byłych warsztatów szewskich i urządzenie w nim nowoczesnej przestrzeni wystawienniczej. Jeśli zaś chodzi o inwestycje już zrealizowane, to wspomnieć trzeba przede wszystkim o wymianie fasady szklanej pawilonu Centrum Obsługi Zwiedzających. Prace te, przeprowadzone dzięki życzliwości Ministerstwa Kultury i wysiłkom dyrekcji Muzeum, znacznie poprawiły stan techniczny i estetykę budynku. Na odrębną uwagę zasługuje renowacja ekspozycji muzealnej. Powstała nowa makieta obozu, która przedstawia jego topografię według stanu na koniec 1943 roku. Wszystkie jej elementy wykonano z materiałów odpornych na szkodliwe działanie wahań temperatury i wilgotności powietrza. W miarę możliwości finansowych kontynuowano także prace remontowe przy obiektach zabytkowych. Wyremontowany został dach wraz z naświetlami w baraku wystawienniczym nr 43. Ponadto odnowiono wejścia do baraków w części ekspozycyjnej i krematorium. Warto dodać, że opracowane zostały dokumentacje konserwatorskie na remonty niezwykle ważnych dla historii obozu budynków: starego krematorium, łaźni żeńskiej i baraku więźniarskiego nr 17. Pokaźnie prezentuje się dorobek merytoryczny. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wystawy czasowe. Wyjątkową rangę miała ekspozycja zorganizowana z okazji 40. rocznicy odsłonięcia kompleksu pomnikowego na Majdanku, którą prezentowaliśmy na Placu Litewskim. Cieszyła się ona sporym zainteresowaniem lublinian i turystów odwiedzających nasze miasto. W wernisażu uczestniczyli twórcy pomnika, z artystą rzeźbiarzem Wiktorem Tołkinem na czele. W 2009 r. ukazało się kilka wartych odnotowania publikacji Muzeum. Znalazły się wśród nich starannie wydane dwujęzyczne katalogi wystaw, nowe wersje językowe informatorów muzealnych i zestaw kolorowych fotografii Majdanka i Bełżca. 5
www.majdanek.pl Znaczącym osiągnięciem naukowym było opublikowanie liczącej 480 stron pracy zbiorowej poświęconej masowym egzekucjom Żydów dokonanym na Lubelszczyźnie w listopadzie 1943 r. W tomie zamieszczono studia 9 autorów, w tym 5 pracowników Muzeum, a także obszerny aneks źródłowy. W roku sprawozdawczym Muzeum położyło szczególny nacisk na popularyzację edukacji historycznej. Z myślą o nauczycielach lubelskich szkół opracowany został pakiet dydaktyczny składający się z atrakcyjnie wydanej broszury prezentującej ofertę edukacyjną PMM, książki na temat teorii edukacji w miejscach pamięci oraz publikacji opisującej tę problematykę z praktycznego punktu widzenia. Tę ostatnią przygotowaliśmy we współpracy z Gimnazjum nr 3 w Lublinie. Systematycznie prowadzone były prace w zakresie komputeryzacji materiałów archiwalnych, w tym związane z projektem zatytułowanym Indeks więźniów Majdanka. Pierwszym jego etapem było wprowadzenie do komputerowej bazy rekordów z danymi polskich obywateli, kolejnym ich weryfikacja w oparciu o źródła archiwalne. W efekcie powstała komputerowa baza licząca 32 974 rekordy. Ponadto do Indeksu wprowadzone zostały dane dotyczące więźniów z zagranicy (20 935 rekordów), które będą weryfikowane w roku 2010. Po zakończeniu tych prac powstanie komputerowa kartoteka osobowa z nazwiskami i informacjami o przeszło 53 000 więźniach KL Lublin. W ubiegłym roku Muzeum na Majdanku rozpoczęło także realizację międzynarodowego projektu utworzenia muzeum i miejsca pamięci na terenie byłego niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. Z uwagi na to, że placówka ta ma być zorganizowana jako oddział zamiejscowy PMM, opracowanie jej koncepcji oraz koordynację prac związanych z jej powstaniem Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa powierzyły naszej instytucji. Otwarcie muzeum planowane jest na rok 2013. W 2009 r. Państwowe Muzeum na Majdanku zarejestrowało łącznie prawie 134 tys. zwiedzających. Jest to zatem frekwencja nieco wyższa niż w roku poprzednim. Warto nadmienić, że 55 tys. odwiedzających to goście z zagranicy. Tomasz Kranz Dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku 6
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 I. WYSTAWY a) Wystawa stała: Stała wystawa historyczna Majdanek w systemie obozów koncentracyjnych była w pełni udostępniona odwiedzającym przez siedem miesięcy: od 1 kwietnia do 31 października. Na okres zimowy ekspozycję częściowo zdemontowano, przenosząc relikty obozowe do magazynu muzealnego. W 2009 roku kontynuowano prace mające na celu modernizację ekspozycji: Wykonano remont makiety obozu koncentracyjnego na Majdanku, znajdującej się w baraku nr 45. Realizacja zadania wymagała przeprowadzenia naprawy murku otaczającego makietę oraz wymiany instalacji elektrycznej, służące do podświetlenia obiektu. W ramach prac remontowych przy makiecie wymieniono wierzchnią warstwę ukształtowania terenu, pozostawiając zachowane w dobrym stanie podłoże poprzedniej makiety. Wykonane zostały nowe modele wszystkich obiektów (baraków, wieżyczek wartowniczych, wartowni, domków i inne elementy przestrzenne obozu jak ogrodzenia, kopce, drzewa), zaznaczone zostały trakty dróg z uwzględnieniem zróżnicowania kolorystycznego nawierzchni dróg utwardzonych i bitych, miejsca stosów spaleniskowych oraz rowy egzekucyjne. Wszystkie nowe elementy makiety zostały zrobione z materiałów odpornych na szkodliwe działanie wahań temperatury i wilgotności powietrza. Wykonano oświetlenie siedmiu tablic informacyjnych zamontowanych w 2008 roku w baraku łaźni i komór gazowych oraz w budynku krematorium. W celu podkreślenia specyficznego charakteru pomieszczeń użyto świetlówek o białej barwie światła, mocowanych w oprawach odpornych na wahania temperatur i dużą wilgotność powietrza, co było konieczne ze względu na warunki panujące w wymienionych obiektach. W budynku krematorium za V polem ustawiono tabliczki informacyjne z opisem sarkofagu, podwozia i skrzyni. Teksty zostały opracowane w języku polskim, angielskim i hebrajskim. W ramach realizacji I etapu prac nad projektem wizualizacji terenu byłego obozu do oznakowania tablicami informacyjnymi wybrano 17 miejsc i obiektów, ważnych ze względów historycznych. Opracowane zostały teksty w języku polskim oraz wybrano materiał ikonograficzny (zdjęcia archiwalne z lat 1943 1946). W ramach prac porządkowych i poprawy estetyki ekspozycji wymieniono zdjęcia i podpisy pod eksponatami, zdemontowano stare tablice informacyjne, oznakowano baraki piktogramami zakazu używania ognia, przygotowano wykaz informacji dotyczących zasad zwiedzania do umieszczenia na nowych tablicach informacyjnych przeznaczonych do oznakowania wejść na teren Muzeum i na ekspozycję. 7
www.majdanek.pl W związku z udostępnieniem zwiedzającym stałej wystawy multimedialnej Shrine. Miejsce pamięci bezimiennej ofiary na czas trwania Dni Majdanka wymieniono sprzęt magnetofonowy na odtwarzacz CD oraz dostosowano ścieżki audio do nowego rodzaju nośnika. b) wystawy czasowe (6): w tym krajowe 5 1. Kontynuacja prezentacji wystawy Listy z Majdanka. KL Lublin w świetle grypsów ponowny montaż wystawy w styczniu 2009 r. po remoncie wnętrza Centrum Obsługi Zwiedzających. Wystawa była czynna do końca sierpnia 2009 r. Zwiedziło ją około 8 tysięcy osób. 2. Dowody zbrodni depozyty pamięci. Konserwacja przedmiotów i dokumentów z obozu koncentracyjnego na Majdanku wystawa dokumentalna prezentowana od 16 września do 31 października 2009 roku w Centrum Obsługi Zwiedzających PMM (została zdemontowana na czas remontu fasady budynku i będzie ponownie prezentowana od stycznia 2010 roku). Autor scenariusza i kurator wystawy: Danuta Olesiuk Opracowanie plastyczne plansz i materiałów promocyjnych, aranżacja wystawy: Krzysztof Kokowicz, Janusz Stasiak Współpraca merytoryczna: Marta Jabłońska, Tomasz Kranz, Jolanta Laskowska, Anna Wójcik, Wiesława Zlot Wystawa poświęcona problematyce konserwacji muzealiów i archiwaliów ze zbiorów Państwowego Muzeum na Majdanku. Opieka konserwatorska nad najcenniejszymi zbiorami Państwowego Muzeum na Majdanku to trudny, nieustający proces, mający na celu zachowanie obiektów w dobrym stanie. Na wystawie pokazane zostały przykłady zabiegów konserwatorskich wykonanych przez konserwatorów Małgorzatę i Wiesława Faberów na obiektach na podłożu papierowym. Wystawa została przygotowana w wersji polskoangielskiej. W uroczystości otwarcia wystawy udział wzięli byli więźniowie Majdanka, przedstawiciele lubelskiego środowiska naukowego oraz młodzież szkolna. Słowo powitania i wprowadzenie wygłosił T. Kranz, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku. Ze strukturą i celem wystawy zapoznała gości kurator D. Olesiuk, a specjalni goście Muzeum konserwatorzy dzieł sztuki, M. i W. Faberowie z Warszawy zapoznali zgromadzonych ze specyfiką pracy konserwatora zabytków. Wystawę zwiedziło około 2300 osób. 3. Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą. Pomnik ku czci ofiar Majdanka wystawa dokumentalna prezentowana od 18 września do 1 października 2009 roku na Placu Litewskim w Lublinie. Od 1 października do 4 listopada 2009 r. wystawa prezentowana była w siedzibie Muzeum, przed Centrum Obsługi Zwiedzających. 8
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 Autorzy scenariusza: K. Kokowicz, D. Olesiuk Kurator wystawy: D. Olesiuk Współpraca merytoryczna: T. Kranz, J. Laskowska, Krzysztof Tarkowski Aranżacja, opracowanie plastyczne, skanowanie i retusz cyfrowy dokumentów i zdjęć, materiały promocyjne: K. Kokowicz, J. Stasiak 21 września 2009 roku minęła czterdziesta rocznica odsłonięcia Pomnika Walki i Męczeństwa na Majdanku jednego z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych obiektów Lublina. Z tej okazji Muzeum zaprezentowało w centrum miasta wystawę, której celem było ukazanie okoliczności i historii powstania tego kompleksu pomnikowego. Pomnik Walki i Męczeństwa, składający się z Bramy i Mauzoleum połączonych Drogą Hołdu i Pamięci, został zaprojektowany przez Wiktora Tołkina i Janusza Dembka. Wystawa przygotowana została w wersji polsko-angielskiej. Otwarcia wystawy dokonał T. Kranz, dyrektor PMM. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz wojewódzkich, marszałkowskich i miejskich, osoby kierujące pracami budowlanymi i współpracujące przy projekcie pomnika, byli więźniowie Majdanka, młodzież szkolna i mieszkańcy Lublina. Honorowym gościem wernisażu był autor koncepcji artystycznej pomnika, W. Tołkin, który w swojej wypowiedzi nawiązał do symboliki i okoliczności powstania Pomnika Walki i Męczeństwa na Majdanku. Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców Lublina i stała się ważnym wydarzeniem w życiu kulturalnym miasta. 4. Leszek Mądzik Pokoje pamięci Brunona Schulza wystawa artystyczna prezentowana w baraku nr 56 na terenie PMM w okresie od 13 do 21 listopada 2009 r. Autor i kurator wystawy: Leszek Mądzik Koordynator ze strony Muzeum: D. Olesiuk Projekt zaproszenia i plakatu: K. Kokowicz Wystawa zorganizowana z okazji 60. rocznicy śmierci Brunona Schulza. Otwarcia wystawy dokonali Leszek Mądzik i zastępca dyrektora Muzeum Grzegorz Plewik. Po wystawie gości przedstawicieli środowiska artystycznego i naukowego Lublina oraz mieszkańców miasta oprowadzał autor. 5. Majdanek w fotografii Edwarda Hartwiga prezentacja wystawy z 2008 r. w Miejsko-Gminnym Centrum Kultury w Rykach w dniach 1 30 kwietnia 2009 r. zagraniczne 1 (wysyłana) Majdanek w fotografii Edwarda Hartwiga prezentacja wystawy w Urzędzie Miasta w Pescantinie we Włoszech w dniach 24 29 września 2009 r. Wystawa została włączona do programu uroczystości poświęconych włoskim ofiarom nazizmu, organizowanych corocznie przez Urząd Miasta w Pescantinie i stowarzyszenie Pro Loco Adige w Balconi. W otwarciu wystawy udział wzięli 9
www.majdanek.pl przedstawiciele władz miejskich, kombatanci i mieszkańcy miasta oraz pracownicy Państwowego Muzeum na Majdanku: M. Jabłońska i D. Olesiuk, które wygłosiły referat na temat historii Majdanka i oprowadzały gości po wystawie. II. WYDAWNICTWA a) Katalogi wystaw (1): Dowody zbrodni depozyty pamięci. Konserwacja przedmiotów i dokumentów z obozu koncentracyjnego na Majdanku wersja polsko-angielska, Lublin 2009, format A4, ss. 40, oprawa miękka, nakład 500 egz. Katalog zawiera teksty: wstęp T. Kranza, Konserwacja archiwaliów i muzealiów ze zbiorów Państwowego Muzeum na Majdanku" M. i W. Faberów oraz Konserwacja reliktów obozu na Majdanku" D. Olesiuk. W katalogu wykorzystano zdjęcia z Archiwum PMM oraz wykonane przez M. i W. Faberów. Projekt graficzny katalogu, skład, przygotowanie do druku: K. Kokowicz, J. Stasiak b) Albumy (1): Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą. Pomnik ku czci ofiar Majdanka Album w wersji polsko-angielskiej towarzyszący wystawie zorganizowanej z okazji 40. rocznicy odsłonięcia kompleksu pomnikowego Majdanka, Lublin 2009, ISBN 978-83- 925187-4-7, format A4, ss. 48, oprawa twarda, nakład 500 egz. Album zawiera teksty: wstęp: T. Kranza, tekst: D. Olesiuk i K. Kokowicz Projekt graficzny albumu, skład, przygotowanie do druku: K. Kokowicz, J. Stasiak c) Prace naukowe (2): 1. Erntefest" 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, red. Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka. Tom studiów na temat masowych egzekucji Żydów na Lubelszczyźnie w dniach 3 i 4 listopada 1943 r., Lublin 2009, ISBN 978-83-925187-5-4, format B5, ss. 479, oprawa twarda, nakład 535 egz. W publikacji zamieszczono: Wstęp Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka Studia: Tomasz Kranz Egzekucja Żydów na Majdanku 3 listopada 1943 r. Wojciech Lenarczyk Obóz pracy przymusowej dla Żydów przy ul. Lipowej w Lublinie (1939 1943) Wojciech Lenarczyk Straszny strach. Reakcje polskich więźniów KL Lublin na akcję Erntefest w świetle grypsów Piotr Weiser Poszli wszyscy: mężczyźni, kobiety, starcy i maleńkie dzieci. Poszli na zagładę. Erntefest zmysłami polskich więźniów Majdanka Alina Skibińska 1943: z warszawskiego getta do obozów na Lubelszczyźnie w relacjach żydowskich Witold Mężykowski Obóz pracy dla Żydów w Trawnikach 10
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 Ryszard Gicewicz Obóz pracy w Poniatowej (1941 1943) Dariusz Libionka Obozy pracy dla Żydów na Lubelszczyźnie i ich likwidacja w optyce struktur Polskiego Państwa Podziemnego Wojciech Lenarczyk Obóz pracy przymusowej w Budzyniu (1942 1944) Robert Kuwałek Erntefest w świetle polskich materiałów śledczych (1944 1968) Jochen Böhler Totentanz. Niemieckie śledztwa w sprawie akcji Erntefest Aneks źródłowy 2. Tomasz Kranz, Edukacja historyczna w miejscach pamięci. Zarys problematyki, wyd. 2. zmienione i poszerzone, Lublin 2009, ISBN 978-83- 925187-3-0, format A5, ss. 118, oprawa miękka, nakład 1000 egz. d) Informatory muzealne (4): 1. Staatliches Museum Majdanek folder informacyjny, wersja w języku niemieckim, 8 stron, nakład 1000 egz. Tekst: Kamila Czuryszkiewicz, T. Kranz Tłumaczenie: Steffen Hänschen Skład komputerowy i przygotowanie do druku: K. Kokowicz 2. Il Museo Statale di Majdanek folder informacyjny, wersja w języku włoskim, 8 stron, nakład 1000 egz. Tekst: Kamila Czuryszkiewicz, T. Kranz Tłumaczenie: M. Jabłońska Skład komputerowy i przygotowanie do druku: K. Kokowicz 3. Państwowe Muzeum na Majdanku. Oferta edukacyjna Tekst: Wiesław Wysok, Ewa Bąbol Opracowanie graficzne: K. Kokowicz Broszura, nakład 500 egz. 4. Obóz zagłady w Bełżcu Tekst: R. Kuwałek, D. Libionka Folder informacyjny wersja hebrajska, nakład 500 egz. e) Informatory o wystawach (1): Leszek Mądzik Pokoje pamięci Brunona Schulza Teksty: Małgorzata Kitowska-Łysiak, ks. Alfred Marek Wierzbicki Projekt graficzny: K. Kokowicz, nakład 100 egz. f) Inne (3): 1. Majdanek Bełżec. Niemieckie obozy śmierci polskie miejsca pamięci Zestaw 12 kolorowych reprodukcji. Fotografie: Piotr Maciuk. Dobór zdjęć i opracowanie tekstów: zespół pracowników PMM. Wersja polsko-angielskoniemiecko-włosko-francusko-hebrajska, nakład 2000 egz. 11
www.majdanek.pl 2. Ludzie ludziom z przeszłości uczymy się na przyszłość. Polsko niemiecki projekt edukacyjny zrealizowany w Państwowym Muzeum na Majdanku w dniach 20 25 maja 2007 roku Teksty: W. Wysok, Magdalena Kosior-Szychiewicz, Agnieszka Tkaczyk, Andrzej Osoba, Ewa Osoba, Iwona Kozak, Aneta Szadziewska, Emilia Kosowska- Stępniak, broszura, nakład 400 egz. 3. 70 lecie wybuchu II wojny światowej. Lublin czasu wojny Dodatek tematyczny do Gazety Wyborczej z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej przygotowany we współpracy z redakcją Gazety Wyborczej w Lublinie. III. ZBIORY a) Zakupy ogółem 84 w tym 84 książki do biblioteki. b) Dary ogółem 807 w tym 362 muzealia, 278 archiwaliów i 167 książek do biblioteki. 1) Muzealia 362 (w tym 361 historycznych, 1 artystyczne): obelisk z przesłaniem bł. ks. Emiliana Kowcza autorstwa artysty rzeźbiarza Kazimierza Stasza. Obiekt został przekazany Muzeum przez Parafię Greckokatolicką Narodzenia NPM w Lublinie i postawiony na terenie Państwowego Muzeum na Majdanku przed Centrum Obsługi Zwiedzających; 8 reliktów historycznych przekazanych przez APMM do Działu Muzealiów: numer obozowy z KL Ravensbrück należący do byłej więźniarki Majdanka i Ravensbrück Ireny Kieruczenko, 5 naszywek bagażowych, nieśmiertelnik żołnierski b. więźnia Majdanka Bolesława Malczaka, modlitewnik b. więźniarki Ireny Pełki; 206 reliktów obozowych znalezionych w trakcie prac remontowych dróg, chodników i parkingów na terenie Muzeum, prowadzonych pod nadzorem archeologicznym. Decyzją Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie obiekty zostały przekazane na własność PMM. Wśród nabytków znajduje się: 80 frag-mentów macew pochodzących w większości z cmentarza żydowskiego przy obecnej ulicy Walecznych w Lublinie, 2 miski z napisem Kgl. Waffen SS, 4 łyżki, łyżeczka, 5 klamek do drzwi, klucz, klamry od paska, izolator z ogrodzenia obozowego, żelazne sztaby, drzwiczki od pieca, zawiasy, 2 cegły z napisami: LUBLIN, LEMSZCZYZNA, 72 gwoździe, rozetki połączone drutem na spodzie cementowym, pojemnik na strzykawki, część akumulatora, 3 podeszwy od butów, podkówka do butów, wycior do broni długiej, łuska od naboju, nabój do pistoletu; 18 kart do gry wykonanych w obozie, przekazanych przez APMM; 24 fragmenty macew oraz 8 cegieł z napisami LUBLIN znalezionych na drodze obozowej na południowym odcinku na wysokości III pola więźniarskiego; 1 metalowy przedmiot (prawdopodobnie część żelazka) znaleziony w czasie prac porządkowych w pobliżu biura Muzeum; 12
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 96 niezinwentaryzowanych wcześniej muzealiów: 79 etykiet z puszek po cyklonie B (78 po konserwacji, 1 znaleziona w puszce po cyklonie B w gablocie w baraku nr 44), 14 fragmentów macew, 3 tekstylia (2 sukienki pasiaki, 1 płaszcz pasiak). 2) Archiwalia (278) oryginały (3): legitymacja wystawiona na nazwisko Giza Anna upoważniająca do poruszania się w obrębie pow. Puławy, przekazana przez syna Waldemara Gizę; gryps wysłany z obozu w kwietniu 1944 r. przez więźniarkę Krystynę Jastrzębską do Władysławy Paplińskiej, która organizowała pomoc dla więźniów obozu. Dokument przekazany przez synową Marię Paplińską- Kosik; kartka z ręcznie pisanego słowniczka języka angielskiego w filii KL Buchenwald, przekazany przez Danutę Brzosko-Mędryk. kopie dokumentów z innych archiwów (239): kserokopie rozkazów oraz zarządzeń władz centralnych dla komendantur poszczególnych obozów koncentracyjnych, przekazane przez Archiwum Muzeum Miejsce Pamięci w Mauthausen (145 dokumentów, 167 kart); zeskanowane dokumenty przekazane przez Archiwum ITS w Bad Arolsen: 81 akt personalnych b. więźniów i więźniarek Majdanka, którzy przebywali także w innych obozach (CD); zeskanowane dokumenty przekazane przez Muzeum Niepodległości w Warszawie (10): 5 kart pocztowych wysłanych z Majdanka; zeszyt z poezją obozową Zofii Karpińskiej; 4 grypsy b. więźnia Majdanka Eugeniusza Grudzińskiego (CD); 2 relacje b. więźniów: Antoniego Trepińskiego i Lucyny Kuliszek przekazane w formie skanów przez Bibliotekę Narodową w Warszawie; scenariusz filmu dokumentalnego pt. Cmentarzysko Europy. źródła wywołane (8): 7 nagrań audio, w tym: 3 wywiady z b. więźniami Majdanka (Władysławem Rodowiczem, Janem van Kuikiem z Holandii, Marcinem Banachem); 1 wywiad z Wiktorem Tołkinem, autorem projektu Pomnika Walki i Męczeństwa; 1 wywiad ze Stanisławem Strzyżyńskim, wykonawcą tablic pamiątkowych na terenie PMM; 2 wywiady ze świadkami zbrodni nazistowskich na Lubelszczyźnie: Janiną Królikowską z Izbicy oraz z Kazimierzem Szymańskim z Lublina. fotografie (21): 15 fotografii byłych więźniów Majdanka (Bielski Aleksander, Brodziak Jan, Dziembowska Maria Ludwika, Górecka Barbara, Kosińska Antonina, Marszycki Jan, Martyniuk Władimir, Matysiak Jan, Matysiak Marianna, Matysiak Władysław, Pasierbiewicz Marian, ks. Surowski Dominik, 13
www.majdanek.pl Szeremet Michaił, Wójcikowska Alina, Żuk Helena) zdjęcia zeskanowane, opisane i włączone do kolekcji zdjęć więźniów obozu; 6 fotografii wykonanych na terenie byłego obozu na Majdanku w lipcu 1944 roku oraz zdjęcia z Lublina w czasie okupacji, przekazane przez p. Teresę Gąszczyk zamieszkującą w czasie wojny w Lublinie w kamienicy przy placu katedralnym. ankiety b. więźniów Majdanka (7): Brodziak Jan, Kulik Jan, Martyniuk Władimir, Matysiak Jan, Matysiak Marianna, Matysiak Władysław, Wójcikowska Alina ankiety wpisano do zbioru ankiet. Do archiwum zakładowego włączono 167 j.a. z następujących działów: Edukacji, Straży Muzealnej, Obrony Cywilnej, Księgowości oraz Muzealiów. IV. INWENTARYZACJA I WYPOŻYCZENIA a) Liczba wpisów i skreśleń w księgach inwentarzowych Liczba wpisów 304 (muzealia 95, archiwalia 209) Liczba skreśleń brak 1. Wpisy muzealiów 95: Muzealia historyczne: 95 pozycji przedmioty użytku osobistego 14 sprzęt dotyczący życia więźnia 26 tekstylia 3 obuwie więźniarskie 3 narzędzia terroru 42 przedmioty kultu religijnego 6 sztuka obozowa 1 obiekty zabytkowe 1 Muzealia artystyczne: brak 2. Wpisy archiwaliów 209: do inwentarza Archiwum Organizacji Więźniów 1 do inwentarza Obcych registratur 1 do inwentarza foto-i kserokopii 29 do inwentarza wspomnień i relacji 7 do inwentarza nagrań audio 13 do inwentarza nagrań video 109 do inwentarza ankiet b. więźniów 7 do inwentarza opracowań 2 do inwentarza fotografii b. więźniów 15 do inwentarza fotografii Lublina i okolic z okresu okupacji 25 14
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 3. Skreślenia brak b) Wypożyczenia do innych muzeów brak Przekazano ziemię z byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku wraz z aktem przekazania 21 pojemników: podczas uroczystości odsłonięcia pomnika bł. ks. Emiliana Kowcza przekazano 17 pojemników z ziemią do 14 cerkwi na Ukrainie: w Kijowie, Lwowie, Tarnopolu, Iwano-Frankowsku, Drohobyczu, Kołomyji, Stryju, Sokalu, Żółkwi, Czortkowie, Łucku, Odessie, Doniecku, w Przemyślanach; jednej cerkwi na Białorusi w Brześciu oraz dwóch w Polsce (we Wrocławiu i Przemyślu); rodzinom 2 więźniów zmarłych w obozie; przekazano ziemię celem złożenia w pomniku Pamięci Narodowej w Gomunicach, w miejscu upamiętnienia wszystkich zamordowanych i zaginionych Polaków w czasie II wojny światowej; do kościoła parafialnego św. Jacka w Słupsku. Zwroty 20 zabytków: W 2009 r. do PMM zostało zwróconych 20 muzealiów: 19 czerwca Holocaust Museum Houston w Houston, USA zwróciło 10 sztuk bucików dziecięcych wypożyczonych 3 marca 2004 r. na wystawę stałą. Zwrot po terminie wyznaczonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Urząd Celny na 25 października 2008 r. Likwidacja odprawy celnej w Urzędzie Celnym w Lublinie w dniu 19 czerwca 2009 r.; 24 czerwca Holocaust Centrum w Toronto, Kanada zwróciło 6 eksponatów wypożyczonych 3 czerwca 1992 r. na wystawę stałą. Likwidacja odprawy celnej w Urzędzie Celnym w Lublinie w dniu 26 czerwca 2009 r.; 22 stycznia Galeria BWA w Katowicach zwróciła 4 grafiki Pawła Warchoła, wypożyczone na wystawę czasową. Ponadto uzyskano jednorazowe pozwolenia na wywóz zabytku za granicę wydane przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, przedłużające wcześniejsze wypożyczenia do: The Historical Museum Yad Vashem w Jerozolimie, Izrael, wypożyczenie z 3 października 1996 r., przedłużenie do 2 lipca 2010 r.; The Historical Museum Yad Vashem w Jerozolimie, Izrael, wypożyczenie z 6 sierpnia 1999 r., przedłużenie do 2 lipca 2010 r.; United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, USA, wypożyczenie z 7 listopada 1989 r., przedłużenie do 22 sierpnia 2010 r.; Imperial War Museum w Londynie, Wielka Brytania, wypożyczenie z 1 lipca 1999 r., przedłużenie do 1 lipca 2010 r. Przedłużono odprawę czasową oryginalnej tablicy z napisem Bełżec wypożyczonej przez United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie do wykorzystania 15
www.majdanek.pl na wystawie stałej w Muzeum Miejscu Pamięci w Bełżcu; termin przedłużenia do 30 czerwca 2010 r. W czerwcu APMM zwróciło Archiwum Państwowemu w Lublinie depozyt z 1958 r. Są to dokumenty oraz plany sytuacyjne obiektów obozowych sporządzone przez Centralny Zarząd Budowlany Policji i SS w Lublinie (Zentralbauleitung der Waffen SS und Polizei Lublin) z lat 1940 1944. Łącznie przekazano 15 j.a., tj. 230 dokumentów, w tym 68 planów (APMM, sygn. VI-9a-VI-9f Obce registratury). Wymienione jednostki archiwalne były przechowywane w APMM na prawach depozytu, który został przekazany Muzeum przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w 1958 r. c) Liczba wypożyczeń muzealiów bez wypożyczeń do innych muzeów w celach ekspozycyjnych Liczba wypożyczeń muzealiów i archiwaliów bez wypożyczeń do innych muzeów 3171 (muzealia 1179, archiwalia 1991) 1) Muzealia 1179 wykłady podczas seminariów edukacyjnych dla nauczycieli 441 reliktów obozowych; lekcje muzealne dla młodzieży licealnej oraz studentów historii z Ukrainy 462 relikty obozowe; wystawa czasowa Dowody zbrodni depozyty pamięci w Centrum Obsługi Zwiedzających w PMM 8 reliktów obozowych; uzupełnienie stałej wystawy historycznej 243 relikty obozowe; do pracy licencjackiej przygotowywanej przez studentkę UMCS 25 reliktów. 2) Archiwalia 1991 26 woluminów akt kancelarii obozowej; 3 woluminy akt Akcji Reinhardt; 18 woluminów z grypsami więźniów; 24 woluminy ze zbioru prywatnych dokumentów należących do więźniów; 1 wolumin akt obcych registratur; 771 woluminów wspomnień i relacji b. więźniów; 59 nagrań audio; 1 mapa ze zbioru planów Muzeum; 42 woluminy akt Towarzystwa Opieki nad Majdankiem; 3 woluminy akt PCK; 69 woluminów opracowań dot. obozu na Majdanku i Lubelszczyzny pod okupacją; 449 woluminów ze zbioru foto- i kserokopii dokumentów; 99 woluminów akt procesowych; 286 woluminów akt Stowarzyszenia b. Więźniów Zamku Lubelskiego i Więzienia Pod Zegarem ; 57 nagrań wideo; 18 woluminów dokumentów dot. obozu NKWD; 47 fotografii b. obozu koncentracyjnego; 15 szpul mikrofilmów; 1 wolumin ze zbioru spuścizn; 2 woluminy akt OPUS-u. 16
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 Ponadto z archiwum zakładowego PMM udostępniono 556 woluminów akt. Z zasobu Archiwum PMM korzystali: z kraju 35 osób: Agnieszka Pawłowska, UMCS, praca magisterska Sposoby więźniów na przetrwanie Majdanka ; Tomasz Mazur, KUL, praca magisterska Represje hitlerowskie w powiecie Opolskim ; Michał Szychowski, UMCS, praca magisterska PMM w latach 1944 1969 ; Iwona Stefaniak, KUL, praca magisterska Wojna i okupacja w powiecie radzyńskim ; Stanisław Wac, samodzielne badania dotyczące rodziny Waszczuk; Agnieszka Rachańczyk, KUL, praca proseminaryjna Obóz przy Lipowej w Lublinie ; Bartłomiej Grzegorczyk, KUL, praca magisterska Mord w Krężnicy Jarej dokonany w dn. 22.07.1944 r. ; Magdalena Gruba, UMCS, Sztuka w obozie koncentracyjnym na Majdanku ; Izabela Kępa, UMCS, praca magisterska o procesach załogi obozu KL Lublin; Łukasz Pycka, UMCS, praca naukowa na sesję koła naukowego Działalność strażników ukraińskich na Majdanku ; Krzysztof Kijko, KUL, praca licencjacka Próby stworzenia życia kulturalnego więźniarek obozu na Majdanku ; Anna Ścibor, samodzielne badania dotyczące procesów na Majdanku Krzysztof Mucha, samodzielne badania Lublin w lipcu 1944 r. ; Edward Smaga, samodzielne badania dotyczące zakładników z Kozłówki; Alicja Otachel, KUL, praca magisterska Kontakty więźniów Zamku Lubelskiego ze światem zewnętrznym ; Jacek Piotrowski, samodzielne badania dotyczące D. Surnowskiego więźnia Zamku; Aleksander Adamowicz, KUL, praca magisterska Załoga niemiecka obozu koncentracyjnego na Majdanku ; Marcin Dąbrowski, IPN, Lublin, program badawczy IPN Śladami zbrodni" materiały dotyczące obozu NKWD na Majdanku; Maria Skupińska, KUL, praca proseminaryjna Organizacja obozu zagłady na Majdanku ; Agata Radkowska, Magdalena Gnyp, Edyta Nowak, Stowarzyszenie Studnia Pamięci, akta nadzorczyń KL Lublin w ramach projektu Akcja Reinhardt ; Wojciech Kutnik, UMCS, Ucieczki z KL Lublin w ramach projektu Akcja Reinhardt ; Magdalena Kosińska, badania genealogiczne własnej rodziny; Edyta Nowak, Stowarzyszenie Studnia Pamięci, Akcja Reinhardt na Zamojszczyźnie; Anna Ziębińska-Witek, Zakład Historii i Kultury Żydów UMSC, materiały do rozprawy habilitacyjnej Reprezentacja ludobójstwa w sztuce ; Cezary Nowogrodzki, badania genealogiczne własnej rodziny; 17
www.majdanek.pl Elżbieta Rojewska, referat dotyczący karania zbrodniarzy wojennych na konferencję naukową; Zofia Sendłak, badania genealogiczne własnej rodziny; Roman Falarowski, Bliżyn jako podobóz Majdanka ; Aleksandra Jędryszek-Geisler, publikacja dotycząca więźniów Zamku; Aleksandra Ziemkiewicz, materiały dotyczące Żydów w Lublinie; Aleksandra Jarocha-Bucior, UMCS, praca magisterska Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Lubelszczyźnie 1939 1945 ; Jarosław Frąckiewicz, nauczyciel, Mieszkańcy powiatu ryckiego ; Aleksandra Chruściel, UMCS, prac magisterska Obozy zagłady na Lubelszczyźnie. z zagranicy 15 osób Ponadto: Jerzy Wajsberg z Australii, materiały dotyczące byłego więźnia B. Rutkowskiego; Wienfried Garscha i Andrzej Seferowicz z Austrii (DZdÖW), akta procesowe załogi obozu; M. J. Schverus z Holandii, materiały dotyczące b. więźnia J. Schverusa; Alex Guri z Izraela, materiały dotyczące Idy Gliksztajn; Egor Kudrin z Państwowego Uniwersytetu Uralskiego w Jekaterynburgu, akta dotyczące nadzorczyń; D. Dannenber z Francji, materiały dotyczące b. więźnia W. Szybowskiego; Jack Terry z ekipą telewizyjną ZDF, materiały dotyczące ojca, Haima Schabmachera; Casper Adson, Australia, badania genealogiczne rodziny; Paweł Pujszo, Wielka Brytania, projekt Strach jako czynnik sprawczy ludobójstw ; Sebastian Kuhn, Telewizja Niemcy, sprawa Demjaniuka; Prof. Jan T. Gross, USA, dokumenty dotyczące obozu zagłady w Bełżcu; Yechuda Kopelman, Izrael, badania genealogiczne; Stuart Liebmann, materiały dotyczące filmu dokumentalnego Cmentarzysko Europy ; Jan van Kuik, b. więzień obozu na Majdanku (nagranie wywiadu); Angelika Fell Telewizja ZDF (Niemcy), materiały potwierdzające pobyt Iwana Demjaniuka w Trawnikach i na Majdanku. uczniowie ze szkół lubelskich; uczniowie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci i Młodzieży Niesłyszącej i Słabo Słyszącej w Lublinie; grupa młodzieży z Włoch (Turyn); studenci i nauczyciele z uniwersytetu we Lwowie. Bibliotekę PMM odwiedziło 220 czytelników. Wypożyczono 489 pozycji. W Archiwum przeprowadzona została inwentaryzacja najważniejszych zbiorów (I VI). Podjęte działanie miało na celu policzenie wszystkich dokumentów zgromadzonych w ww. zbiorach. Ogółem zinwentaryzowano 570 j.a. zawierających 18
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 łącznie 25 608 dokumentów. Trzon zasobu stanowią akta kancelarii obozowej (zespół nr I), które liczą 17 700 dokumentów. Po zakończeniu I etapu prac (inwentaryzacji zbiorów I-VI) sporządzono stosowny raport. Dla celów statystycznych policzono też ogólny metraż zasobu APMM, który wynosi obecnie 172,26 mb akt (łącznie z archiwum zakładowym). Do magazynu archiwaliów przeniesiono, uporządkowano i ponownie zinwentaryzowano zbiór nagrań wideo liczący 502 j.a. W dniach od 21 kwietnia do 19 maja przeprowadzono inwentaryzację urządzeń sanitarnych, studzienek i hydrantów na I, II, IV i V polu więźniarskim. Dokonano pomiarów obiektów, opisano ich wygląd wraz z aktualnym stanem zachowania i wykonano dokumentację wizualną. 28 lipca odbyło się posiedzenie Komisji Wyceny Muzealiów. Wycenie poddano nabytki włączone do zbiorów artystycznych w 2008 r. (grafika, rzeźba i medalierstwo, plakat razem 49 prac wpisanych pod 20 pozycjami inwentarzowymi), które wyceniono na łączną kwotę 7400 zł. W okresie od 4 listopada do 17 grudnia 2009 r. przeprowadzony został spis zdawczoodbiorczy zabytków artystycznych w związku z przekazaniem zbiorów przez D. Olesiuk (Dział Wystawienniczy) do Działu Muzealiów. Komisja dodatkowo wykonała prace porządkowe w magazynie. V. DOKUMENTACJA EWIDENCYJNA I WIZUALNA Muzealia W księgach inwentarzowych Działu Muzealiów na koniec roku sprawozdawczego znajduje się 6758 pozycji inwentarzowych, w tym: w księgach muzealiów historycznych 1218 w księgach muzealiów artystycznych 5251 w księgach depozytowych 289, w tym: 33 historyczne i 256 artystycznych Łączna liczba muzealiów w Państwowym Muzeum na Majdanku na koniec roku sprawozdawczego wynosi 303 852, w tym: muzealiów historycznych 296 906, w tym 279 382 butów muzealiów artystycznych 6653 depozytów 293, w tym: 37 historycznych, 256 artystycznych Opracowanie zbiorów: W sprawozdaniu wykazujemy stosunki procentowe wyliczone przy uwzględnieniu jednostkowej dokumentacji muzealium (nie są brane pod uwagę podwójne rodzaje dokumentacji jednego obiektu, czyli karty katalogu naukowego i karty ewidencyjne). 19
www.majdanek.pl Muzealia: Łącznie w zbiorach PMM (muzealia historyczne, artystyczne, depozyty) stosunek liczby wszystkich kart dokumentacji ewidencyjnej do liczby wszystkich muzealiów wynosi 6,2%. Łącznie w zbiorach PMM stosunek liczby wszystkich kart dokumentacji ewidencyjnej z dokumentacją wizualną do liczby wszystkich założonych kart wynosi 28,1%. a) Muzealia historyczne: Stosunek procentowy istniejących kart do liczby wszystkich muzealiów historycznych wynosi 4,6%. Stosunek procentowy liczby istniejących kart z dokumentacją wizualną do liczby wszystkich kart muzealiów historycznych wynosi 22,9%. b) Muzealia artystyczne: Stosunek procentowy istniejących kart do liczby wszystkich muzealiów artystycznych wynosi 76,9%. Stosunek procentowy liczby istniejących kart z dokumentacją wizualną do liczby wszystkich kart muzealiów artystycznych wynosi 42,2%. Depozyty: Stosunek procentowy istniejących kart do liczby wszystkich depozytów wynosi 27,2%. Stosunek procentowy liczby istniejących kart z dokumentacją wizualną do liczby wszystkich kart depozytów wynosi 53,1%. W 2009 r. założono 501 nowych kart w następujących działach: 4 karty tekstylia 24 karty przedmioty użytku osobistego 47 kart sprzęt dotyczący więźnia 184 karty narzędzia terroru 4 karty obuwie obozowe 119 kart sztuka obozowa 1 kartę obiekty zabytkowe 118 kart przedmioty kultu religijnego Uzupełniono 721 kart o opisy, stan zachowania, miejsce przechowywania: 114 kart przedmioty użytku osobistego 38 kart sztuka obozowa 8 kart eksploatacja zwłok 94 karty sprzęt dotyczący życia więźnia 20
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 9 kart przedmioty kultu religijnego 146 kart tekstylia 312 kart narzędzia terroru Do kart dołączono wizualizację 1511 obiektów, łącznie 3332 zdjęcia w dziale muzealiów historycznych, w tym: 46 w dziale tekstylia (19 eksponatów) 981 w dziale przedmioty użytku osobistego (455 eksponatów) 17 w dziale obuwie obozowe (6 eksponatów) 942 w dziale narzędzia terroru (483 eksponatów) 346 w dziale sprzęt dotyczący życia więźnia (143 eksponatów) 27 w dziale eksploatacja zwłok (8 eksponatów) 210 w dziale przedmioty kultu religijnego (85 eksponatów) 739 w dziale sztuka obozowa (300 eksponatów) 24 w dziale depozyty historyczne (12 eksponatów) Wykonano także 1272 zdjęcia umywalek, ubikacji, studzienek i włazów kanalizacyjnych na I, II, IV i V polu więźniarskim w ramach inwentaryzacji i dokumentacji obiektów na terenie. Studenci kulturoznawstwa KUL odbywający praktyki w Dziale Wystawienniczym wykonali dokumentację fotograficzną 2200 zabytków artystycznych z działu grafiki ze zbiorów PMM. Archiwalia Archiwum w ramach kontynuacji prac nad stworzeniem komputerowego Indeksu więźniów Majdanka" zweryfikowało w oparciu o źródła archiwalne dane osobowe 14 054 polskich więźniów oraz wprowadziło do bazy 14 641 kart ewidencyjnych z danymi osobowymi więźniów z zagranicy, które w 2010 r. zostaną sprawdzone z dokumentami. Baza Indeksu na koniec 2009 r. liczy łącznie 53 909 nazwisk więźniów Majdanka, w tym 20 935 nazwisk więźniów z zagranicy. W 2009 r. Muzeum podpisało z Fundacją Polsko-Niemieckie Pojednanie umowę o współpracy w ramach programu Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką, będącego kontynuacją projektu realizowanego w latach 2007 2008 przez Ośrodek KARTA. Muzeum przekazało Fundacji kompletną bazę z danymi polskich obywateli więzionych na Majdanku liczącą ogółem 32 974 rekordy. Wszystkie informacje zostały zweryfikowane w oparciu o oryginalne źródła archiwalne. Wykonano wizualizację 3531 dokumentów archiwalnych ze zbioru nr IV Grypsy więźniów oraz zbioru nr V Dokumenty prywatne należące do więźniów. Zeskanowano i wprowadzono do inwentarza elektronicznego 537 fotografii przedstawiających stan obozu w 1944 roku. Opracowanie zbioru nr III Prywatne dokumenty należące do niemieckich żołnierzy jeńców wojennych oraz byłych członków załogi KL Lublin (57 dokumentów). Sporządzono inwentarz kartkowy na poziomie dokumentu i wykonano pełną digitalizację zbioru. 21
www.majdanek.pl VI. KONSERWACJA ZABYTKÓW RUCHOMYCH a) konserwacja pełna 145 obiektów Konserwacji poddano 112 dokumentów dotyczących stanów dziennych liczbowych obozu z 1943 r.; 9 grypsów Józefa Wójcika, więźnia obozu na Majdanku oraz 18 plakatów z lat 1944 1949. Konserwację dokumentów wykonała firma AMC Sztuka z Krakowa. Zakonserwowano 6 książek, w tym 4 modlitewniki hebrajsko-niemieckie, Breviarium Romanum oraz kalendarz żydowski. Konserwację wykonała firma Konserwacja Dzieł Sztuki, Wiesław Faber w Warszawie. b) konserwacja częściowa W komorze fumigacyjnej KUL przeprowadzono dezynfekcję 103 j.a. ze zbiorów APMM: akta oddziału organizacji pracy więźniów, prywatne dokumenty należące do więźniów, akta personelu obozowego oraz 47 plakatów ze zbiorów artystycznych. Zdezynfekowano także 447 reliktów obozowych, w tym: 200 czapek cywilnych więźniarskich, 169 szczotek do włosów, 78 szczotek owalnych oraz 11 worków z włosami więźniów KL Lublin. c) konserwacja zabezpieczająca Magazyn reliktów obozowych: umieszczenie środków antymolowych w szafach z tekstyliami obozowymi; dokonano przeglądu i podziału czapek cywilnych po dezynfekcji z uwzględnieniem fasonu, rodzaju tkaniny, naszywek producenta oraz oznakowań wykonanych przez więźniów, ponadto wyodrębniono ze zbioru obiekty szczególnie zniszczone; zabezpieczono małe metalowe tablice informacyjne osłonami z mylaru i bibułą bezkwasową; dokonano przeglądu włosów ściętych więźniom obozu. Ekspozycja i magazyn w baraku nr 23: sprawdzono stan zachowania reliktów obozowych zgromadzonych w magazynie w baraku nr 23 na III polu więźniarskim; dokonano przeglądu stanu zachowania zabytków znajdujących się na ekspozycji muzealnej: Jaszczura, Żółwia, Zameczku, Kolumny Trzech Orłów. Dnia 3 czerwca prof. Helena Hryszko, pracownik Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, dokonała wizji lokalnej zbiorów tekstylnych w magazynach i na ekspozycji muzealnej. Na tej podstawie sporządziła ekspertyzę konserwatorską, zawierającą wstępny program i wycenę prac konserwatorskich oraz wytyczne dotyczące przechowywania, zabezpieczenia i eksponowania tkanin. 22
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 VII. DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA a) Publikacje (33): M. Grudzińska (1): recenzja: Ewa Kurek Poza granicą solidarności. Stosunki polsko-żydowskie 1939 1945 druk w 2010 r. w Zeszytach Oświęcimskich. K. Kokowicz (1): Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą Pomnik ku czci ofiar Majdanka. (współautor D. Olesiuk), Lublin 2009.; T. Kranz (6): Edukacja historyczna w miejscach pamięci. Zarys problematyki, Lublin 2009, ss. 118; Egzekucja Żydów na Majdanku 3 listopada 1943 r., w: Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, red. W. Lenarczyk, D. Libionka, Lublin 2009, s. 25-35; Słowo wstępne, w: Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą Pomnik ku czci ofiar Majdanka. Opracowanie D. Olesiuk i K. Kokowicz, Lublin 2009; Słowo wstępne, w: Dowody zbrodni depozyty pamięci. Konserwacja przedmiotów i dokumentów z obozu koncentracyjnego na Majdanku; Państwowe Muzeum na Majdanku folder, wyd. w j. włoskim (współautor K. Czuryszkiewicz); Państwowe Muzeum na Majdanku folder, wyd. w j. francuskim (współautor K. Czuryszkiewicz). R. Kuwałek (5): Erntefest w świetle polskich materiałów śledczych (1944 1968), w: Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, red. W. Lenarczyk, D. Libionka, Lublin 2009, s. 287-326; Centrum Zagłady polskich Żydów, w: 70-lecie wybuchu II wojny światowej. Lublin czasu wojny. Dodatek tematyczny do Gazety Wyborczej z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej przygotowany we współpracy z redakcją Gazety Wyborczej w Lublinie, s. 3; SS-Brigadeführer Globocnik, król Lublina, ibidem, s.3; Kultura w okupowanym Lublinie, ibidem, s. 7; recenzja: E. Rączy. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie, Zagłada Żydów. Studia i Materiały, t. V, Warszawa 2009, s. 533-538. W. Lenarczyk (7): Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, red. (współautor D. Libionka), Lublin 2009; 23
www.majdanek.pl Wstęp, w: Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady (współautor D. Libionka), s. 11-21; Obóz pracy przymusowej dla Żydów przy ul. Lipowej w Lublinie (1939 1943), ibidem, s. 37-72; Straszny strach. Reakcje polskich więźniów KL Lublin na akcję Erntefest w świetle grypsów, ibidem, s. 73-104; Obóz pracy przymusowej w Budzyniu (1942 1944), ibidem, s. 261-286; Lubelyn, czyli <stare niemieckie miasto>, w: 70-lecie wybuchu II wojny światowej. Lublin czasu wojny. Dodatek tematyczny do Gazety Wyborczej z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, s. 2; Obok żołnierzy miasta bronili ochotnicy i harcerze, ibidem. D. Libionka (10): Żydzi w powstańczej Warszawie, Warszawa 2009 (współautor Barbara Engelking); Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady, red. (współautor W. Lenarczyk), Lublin 2009; Wstęp, w: Erntefest 3 4 listopada 1943 zapomniany epizod Zagłady (współautor W. Lenarczyk), s. 11-21; Obozy pracy dla Żydów na Lubelszczyźnie i ich likwidacja w optyce struktur Polskiego państwa Podziemnego, ibidem, s. 229-260; A New Look at the Betar <Idyll> in Hrubieszów, Yad Vashem Studies 2009, t. 37, s. 85-108 (współautor Laurence Weinbaum); Biedni AK-owcy patrzą na likwidowane getta, Więź 2009, nr 4, s. 118-129; Stara i nowa historia Żydowskiego Związku Wojskowego, w: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, red. P. Czapliński, E. Domańska, Poznań 2009, s. 113-130; La Delegatura et la question juive, w: Juifs et Polonais, 1939 2008, red. Jean Charles Szurek, Anette Wiewiorka, Paris 2009, s. 61-78; Konspiracja w Lublinie, w: 70-lecie wybuchu II wojny światowej. Lublin czasu wojny. Dodatek tematyczny do Gazety Wyborczej z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, s. 5; Recenzja, P. Głuchowski, M. Kowalski, Odwet. Prawdziwa historia braci Bielskich, Gazeta Wyborcza. 31 I 2009 (współautor Monika Adamczyk- Grabowska). D. Olesiuk (2): Konserwacja reliktów obozu na Majdanku, w: Dowody zbrodni depozyty pamięci. Konserwacja przedmiotów i dokumentów z obozu koncentracyjnego na Majdanku; Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą Pomnik ku czci ofiar Majdanka. (współautor K. Kokowicz), Lublin 2009. B. Siwek-Ciupak (1): Więzienia, obozy, miejsca straceń, w: 70-lecie wybuchu II wojny światowej. Lublin czasu wojny. Dodatek tematyczny do Gazety Wyborczej z okazji 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej, s. 4. 24
Państwowe Muzeum na Majdanku SPRAWOZDANIE 2009 b) Referaty wygłoszone na konferencjach i seminariach (16): M. Grudzińska (2): Wystawa Elementarz los dzieci w obozie koncentracyjnym na Majdanku referat zaprezentowany w ramach Cyklu Spotkań Naukowych, organizowanego przez Studenckie Koło Naukowe Kulturoznawców UMCS w dniu 30 marca; Rola archiwum w działalności edukacyjnej w muzeum miejscu pamięci: Dzień Otwartych Drzwi w Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku referat zaprezentowany na sesji edukacyjnej w Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach w dniu 28 maja. T. Kranz (2): Główne zagadnienia związane z organizacją i funkcjonowaniem miejsc pamięci na przykładzie Państwowego Muzeum na Majdanku referat wygłoszony 23 kwietnia w Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu; Pedagogika pamięci założenia, cele, metody referat zaprezentowany 23 czerwca w siedzibie Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie w ramach cyklu seminariów zatytułowanych Naukowe poznanie Holokaustu. Tematy, metody, granice. W. Lenarczyk (4): Perspektywy badań nad historią obozów koncentracyjnych (na marginesie najnowszych publikacji poświęconych KL Lublin) referat wygłoszony podczas konferencji nt. Badania nad historią niemieckich obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady w latach 1939 1945 w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (6 8 maja); Niemiecka polityka w dystrykcie lubelskim 1939 194, (Die deutsche Politik im Distrikt Lublin 1939 1944) referat zaprezentowany 31 sierpnia na Europäische Sommer-Universität Ravensbrück w Mahn- und Gedenkstätte Ravensbrück w Fürstenbergu; Obóz pracy przymusowej dla Żydów przy ulicy Lipowej w Lublinie 1939 1943 referat wygłoszony podczas konferencji Historia i pamięć o zagładzie Żydów na Lubelszczyźnie, zorganizowanej w rocznicę egzekucji Żydów w dn. 3 4.11.1943 r. na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; Trauma obozów koncentracyjnych. O postrzeganiu winy niemieckiej referat przedstawiony na konferencji Dobry zły. Relacje polsko-niemieckie 70 lat po wybuchu II wojny światowej, zorganizowanej na KUL 13 listopada. D. Libionka (2): Biedni AK-owcy patrzą na likwidowane getta (na przykładzie dystryktu warszawskiego) referat wygłoszony podczas konferencji Polski i żydowski ruch oporu pod okupacją niemiecką w latach 1939 1945 zorganizowanej 24 marca w Warszawie; Udział w panelu dyskusyjnym podczas konferencji pt. Historia i pamięć 25
www.majdanek.pl o zagładzie Żydów na Lubelszczyźnie zorganizowanej na UMCS w Lublinie w rocznicę Erntefest 3 listopada. B. Siwek-Ciupak (4): Problem identyfikacji etnicznej więźniów Majdanka w świetle badań nad losami Ukraińców osadzonych w tym obozie referat wygłoszony na seminarium zatytułowanym Badania nad historią niemieckich obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady w latach 1939 1945, organizowanym przez Dział Naukowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau we współpracy z Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w dniach w 6 8 maja; Transporty więźniów politycznych do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Przyczynek do badań nad bilansem ofiar KL Lublin (współautor W. Lenarczyk) referat zaprezentowany na konferencji zatytułowanej Od Westerplatte do Norymbergi. Druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji organizowanej przez Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie w dniach 2 5 września; Transporty więźniów z KL Lublin/Majdanek do obozu Auschwitz referat wygłoszony w Muzeum Lubelskim w Lublinie w dniu 27 października; Bibliografia dotycząca historii niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze informacja przedstawiona podczas spotkania międzynarodowej grupy ekspertów z Polski, Słowacji, Holandii i Izraela na temat rewitalizacji terenu byłego obozu zagłady w Sobiborze w dniu 20 maja. M. Wiśnioch (1): Mieszkańcy pow. ryckiego w gettach, więzieniach i obozach w latach 1939 1944 referat wygłoszony na konferencji zorganizowanej przez Wyższą Szkołę Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania w Rykach w 70. rocznicę wybuchu drugiej wojny światowej w dniu 28 września. A. Wójcik (1): Dane osobowe w komputerowych bazach danych źródeł archiwalnych Państwowego Muzeum na Majdanku, (Die elektronische Erschließung der personenbezogenen Quellen im Archiv des Staatlichen Museums in Majdanek) referat zaprezentowany podczas konferencji poświęconej komputeryzacji archiwaliów zawierających dane osobowe, zorganizowanej przez Instytut Yad Vashem przy współpracy z Między-narodowym Biurem Poszukiwań (ITS Bad Arolsen), w Jerozolimie w dniach 31 maja 2 czerwca. c) Referaty zaprezentowane na seminariach edukacyjnych i szkoleniach organizowanych przez PMM (17): M. Jabłońska (1): Prezentacja zbiorów historycznych Państwowego Muzeum na Majdanku, na przykładzie wybranych eksponatów dla delegacji Forum Żywej Historii ze Sztokholmu w dniu 28 sierpnia. 26