Farm Standards KWESTIE TECHNICZNE Komponent nr : 1 Działanie nr: 3 Data: 2.12.2002 Autor / osoba odpowiedzialna: Grzegorz Fiedorowicz i Jacek Łojek - IBMER Tytuł: Porównanie polskich i unijnych przepisów analiza prawna w celu wypracowania standardów w zakresie hodowli koni Instytucje realizujące: Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Polska i Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego Dania Spis treści 1. Wprowadzenie 2. Stan pogłowia, sposoby i kierunki chowu koni 3. Podstawowe unormowania formalno-prawne unijne w porównaniu z polskimi 4. Propozycje zmian i uzupełnień polskich uwarunkowań formalnoprawnych w celu dostosowania ich do wymagań UE Publikacja sfinansowana ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Publikacja ta odzwierciedla poglądy instytucji realizujących projekt i nie musi być tożsama z oficjalnym stanowiskiem UE. Strona 1 z 9
1. WPROWADZENIE W Polsce w ostatnich latach wprowadzono nowe regulacje prawne w zakresie chowu i hodowli zwierząt gospodarskich uwzględniając dyrektywy Unii Europejskiej. W przeciwieństwie do innych gatunków zwierząt gospodarskich, zarówno w ustawodawstwie europejskim, jak i polskim, nie istnieją żadne szczegółowe rozporządzenia w sprawie warunków utrzymania uwzględniających dobrostan i behawior koni. Jednakże główne dyrektywy unijne dotyczące dobrostanu zwierząt muszą być przestrzegane przez rolników trzymających konie. Oznacza to, ze opracowanie osobnych standardów dla tego gatunku zwierząt w gospodarstwach rolnych opierać się będzie na szczegółowych zaleceniach podawanych w poradnikach i podręcznikach oraz doświadczeniach terenowych stadnin koni. Polskie ustawodawstwo i uregulowania resortowe zakresie chowu i hodowli zwierząt gospodarskich dotyczą w ogólnym zakresie - również koni. 2. STAN POGŁOWIA, SPOSOBY I KIERUNKI CHOWU KONI Aktualnie w Polsce, wg stanu z r. 2001, stan pogłowia koni wynosi 550 tys. szt., z tego 541 tys. szt. w sektorze gospodarstw prywatnych (98%) i 9 tys. szt. w państwowych stadninach. Prognoza na 2010 rok przewiduje spadek do ok. 350 tys. szt. koni i stan taki powinien być utrzymywany w perspektywie. Spadek pogłowia koni następuje głównie ze względu na duże możliwości eksportu żywca końskiego z Polski. Główne kierunki użytkowania koni: - sportowo-turystyczne i agroturystyka1, - mięsne: dotuczanie koni starszych i eksport młodych koni mięsnych, - robocze realizowane w niewielkim zakresie w małych i średnich gospodarstwach rolnych oraz leśnictwie. Struktura rasowa krajowego pogłowia koni: - konie zimnokrwiste ok. 60% pogłowia, 1 Decyzja rady 78/923/EEC oraz dyrektywa rady 98/58/EC dotyczy tylko zwierząt trzymanych w celach gospodarskich. Przepisy nie obejmują zwierząt trzymanych w celach sportowych i turystycznych. Istnieją przepisy unijne dla stacji unasieniania. Strona 2 z 9
- konie gorącokrwiste ok. 38% pogłowia (głównie konie sportowe), - konie małe i prymitywne 2% (koniki polskie i hucuły). W chowie masowym zwierzęta utrzymywane są w pomieszczeniach o obsadzie mieszanej, przeważnie przy oborach dla krów, rzadko przy chlewniach lub owczarniach, często w systemie stanowiskowym uwięziowym. W gospodarstwach hodowlanych konie utrzymywane są w specjalnie budowanych stajniach. W większości z nich konie utrzymywane są w systemie boksowym. Biegalnie stosuje się w największych stadninach państwowych i prywatnych. W chowie koni w Polsce rozróżnia się trzy typy stajen: - stanowiskowe, - boksowe, - bieganie. Stanowiska umożliwiają oszczędność miejsca, lecz nie zapewniają koniowi swobody ruchu, gdyż stoją one przywiązane do żłobów. W stanowiskach utrzymywane są konie robocze i rzeźne. Wymiary stanowisk (wraz ze żłobem 3,00 3,10 x 1,60 1,80 m. Przegrody stanowiskowe wykonywane są w postaci ścianek działowych o wysokości 1,50 m, a od strony żłobu - podwyższona kratownicą do wysokości 2,00 2, 50 m. Boksy są znacznie bardziej wygodne niż stanowiska, gdyż zapewniają większą swobodę ruchu stojącym w nich koniom. W boksach utrzymywane są konie sportowe i hodowlane klacze źrebne, klacze ze źrebiętami ssącymi, ogiery czołowe oraz młodzież (przeważnie po dwie sztuki). Boksy dla ogierów maja ściany o wysokości 2,00 2,50 m, przeważnie częściowo w górnej części ażurowane (powyżej 1,60 m wysokości). W boksach dla klaczy i młodzieży ściana od korytarza jest najczęściej pełna o wysokości 1, 20 1, 50 m, a ściany boczne, częściowo u góry ażurowane 2, 00 m wysokości. Boks dla ogiera powinien mieć powierzchnię 12 15 m², klacze hodowlane również taką powierzchnię o wymiarach 4, 00 x 3, 50 m. Drzwi do boksów muszą się otwierać na korytarz, a ich szerokość wynosić 1,20 1,40 m. Strona 3 z 9
Biegalnie są to duże powierzchnie o konstrukcji bezsłupowej, w której konie poruszają się swobodnie. Żłoby w biegalniach są umieszczone wzdłuż ścian, a konie wiązane są tylko na czas karmienia. W biegalniach utrzymywana jest przede wszystkim młodzież, klacze jałowe lub klacze ze źrebiętami. Na jednego konia, w zależności od wieku i kalibru powinno przypadać 5 7 m², a dla klaczy ze źrebiętami 8 m². W stajniach stanowiskowych i boksowych do pojenia koni są instalowane poidła samoczynne. 3. PODSTAWOWE UNORMOWANIA FORMALNO-PRAWNE UNIJNE W PORÓWNANIU Z POLSKIMI Dyrektywa Unii Europejskiej 78/923/EEC, Dyrektywa Rady z dnia 19 czerwca 1978 r. dotycząca zawarcia Europejskiej Konwencji o ochronie zwierząt trzymanych dla celów gospodarskich oraz Dyrektywa Rady 98/58/EC z dnia 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt trzymanych do celów gospodarczych. Ww. dyrektywy UE regulują zalecenia postępowania ze zwierzętami. Podstawowe aspekty tych dyrektyw z punktu widzenia utrzymania koni: - ochrona zwierząt trzymanych dla celów gospodarskich, zwłaszcza w nowoczesnych systemach intensywnej produkcji; - podane są minimalne standardy ochrony zwierząt gospodarskich; - aneks do dyrektywy zawiera działy: pracownicy (zwierzętami zajmować się powinna wystarczająca liczba pracowników posiadających odpowiednie umiejętności, wiedzę i kwalifikacje zawodowe), kontrola stanu zwierząt, prowadzenie rejestrów, swoboda poruszania się, budynki i pomieszczenia, zwierzęta trzymane na wolnym powietrzu, sprzęt zautomatyzowany lub zmechanizowany, pożywienie i inne substancje odżywcze, okaleczenia zwierząt i inne zabiegi hodowlane; - urządzenia do karmienia i pojenia zwierząt muszą być zaprojektowane, skonstruowane i umieszczone tak, by zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia pokarmu lub wody; Strona 4 z 9
- zwierzęta trzymane na wolnym powietrzu należy, w miarę potrzeby, chronić przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, drapieżnikami, oraz innymi zagrożeniami dla zdrowia. Podstawowym polskim aktem prawnym w zakresie chowu i hodowli dotyczącym gatunku koni jest ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21.08.1997 r. (Dz.U. nr 111 poz. 724, 1997 r.), która reguluje postępowanie ze zwierzętami. Wybrane aspekty z punktu widzenia utrzymania koni to: - zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczucia cierpienia nie jest rzeczą; człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę, czyli humanitarne jego traktowanie; - zabrania się okrutnego traktowania zwierząt, a m.in. zadawania dotkliwego bólu, przymuszania do niektórych zachowań głodem, działaniem prądu elektrycznego, pojenia i karmienia przemocą, rażącego zaniedbania w warunkach utrzymania, pielęgnacji i odpowiedniego mikroklimatu, właściwych uwięzi; - zabezpieczenia dobrostanu zwierzętom; - stan zwierząt należy kontrolować w odstępach wystarczających do uniknięcia niepotrzebnego cierpienia, a w przypadku zwierząt trzymanych w nowoczesnych systemach chowu intensywnego co najmniej raz dziennie; - obieg powietrza, poziom zapylenia, względna wilgotność powietrza oraz stężenie gazów należy utrzymywać na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt; - zobowiązanie Ministerstwa Rolnictwa do wydania rozporządzenia dot. szczegółowych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich, w tym koni. Szczegółowe polskie przepisy wykonawcze do ustawy o ochronie zwierząt oraz zmiana ustawy z r. 1997 (Dz. U. nr 135 poz.1141, 2002 r.) w porównaniu do przepisów unijnych pozwalają na stwierdzenie, że w aspekcie chowu i hodowli koni nie ma przestrzeni niezbędnych do uzupełnienia. Można wymienić Rozp. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28.09.2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt Strona 5 z 9
gospodarskich (Dz. U. nr 118 poz. 1268, 2001 r.). Niektóre istotne szczegóły rozporządzenia (pod kątem utrzymania koni): W pomieszczeniach przeznaczonych do hodowli lub chowu zwierząt, pracodawca powinien zapewnić w szczególności: - utrzymywanie czystości i porządku, w tym regularne usuwanie odchodów; - zwalczanie gryzoni, owadów i szkodliwych mikroorganizmów; - niedopuszczania do zagrzybienia ścian i sufitów; - utrzymywanie właściwej wentylacji. W pomieszczeniach inwentarskich niedopuszczalne jest: - używanie ognia otwartego oraz palenia tytoniu; - wykonywanie nagłych ruchów oraz wydawanie dźwięków mogących niepokoić zwierzęta; - podchodzenie w bezpośrednie sąsiedztwo zwierząt w sposób niezauważalny dla zwierzęcia. W pomieszczeniu inwentarskim: - powierzchnia podłogi korytarza powinna być nienasiąkliwa i ograniczająca poślizg; - szerokość korytarza powinna umożliwiać stosowanie urządzeń technicznych i narzędzi do dostarczania i dozowania pasz, zapewnić łatwy i bezpieczny dostęp do zwierząt oraz bezpieczne wykonywanie czynności związanych z ich obsługą; - kanały odprowadzające ścieki i mocz powinny być odpowiednio zabezpieczone, - drzwi powinny być otwierane na zewnątrz, - powinny być zastosowane urządzenia techniczne i narzędzia ułatwiające pracę przy dostarczaniu i dozowaniu pasz, usuwaniu odchodów zwierzęcych oraz pojenie zwierząt. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690. 2002 r.). Niektóre ważne szczegóły z punktu widzenia utrzymania koni: Strona 6 z 9
- pomieszczenie przeznaczone dla inwentarza żywego powinno odpowiadać potrzebom wynikającym z zasad racjonalnego utrzymywania zwierząt oraz odpowiednich warunków pracy obsługi; - należy zapewnić oświetlenie światłem dziennym lub sztucznym, przystosowanym do gatunków i kategorii zwierząt, - utrzymanie właściwej temperatury; - zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi oraz wilgocią z podłoża i zalegających odchodów zwierzęcych; - odprowadzenia ścieków ze stanowisk dla zwierząt do zewnętrznych lub wewnętrznych zbiorników szczelnych, - wyposażenie w instalację i urządzenia elektryczne, dostosowane do przeznaczenia pomieszczeń oraz odpowiednie warunki pracy obsługi. Przepisy polskie w ww. zakresie są zgodne z przepisami i zaleceniami unijnymi. Natomiast odczuwa się brak Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (którego projekt był opracowany w 1998 r.) w sprawie szczegółowych warunków utrzymania zwierząt gospodarskich w tym koni. Wspomniany projekt określał standardy technologiczne i wymagania mikroklimatyczne m.in. w stajniach. W świetle przepisów UE należałoby ten przepis wprowadzić. Zalecenia dotyczące mikroklimatu pomieszczeń w stajniach nie wynikają z ww. przepisów, a z poradników zarówno polskich, jak i unijnych. Przedstawia je poniższa tabela. Strona 7 z 9
Tabela 1. Porównanie zaleceń unijnych i polskich względem mikroklimatu. Wyszczególnienie Porównanie zaleceń UE Polski Maksymalne dopuszczenia stężenia szkodliwych gazów: - CO 2 3000 ppm 2000 ppm - NH 3 20 ppm 20 ppm - H 2 S 0,5 ppm 1,2 ppm Poziom zapylenia (maksimum) 4 mg/1 m 3 pow. brak danych Temperatura pomieszczenia stajennego (maks.) 10-15 C 10-15 C Wymiana powietrza w stajni 4 razy/h 4 razy/h Powierzchnia okien w stosunku do powierzchni podłogi 5-7 % plus 2,5 3,0 W/m 2 7 % (1:15) Wilgotność względna powietrza 50 70 % max. 80 % max. Poziom hałasu w stajni 65 db max. 80 db max. Źródło: 1. Łojek J., Chrzanowski S. 1998. Stan i perspektywy rozwoju hodowli i produkcji koni. Technical cooperation programme. FAO. Materiał do restrukturyzacji produkcji zwierzęcej w Polsce. SGGW Warszawa s.237-288. 2. Pruski W., Grabowski J., Schuch S. 1963. Hodowla koni. Tom III. PWRiL Warszawa. 3. Rokicki E., Kolbuszewski T. 1999. Higiena zwierząt. Fundacja Rozwój SGGW. 4. Zwoliński J. 1980. Hodowla koni. Wyd. III. PWRiL Warszawa. Różnice istotne dotyczą dopuszczalnego stężenia szkodliwych gazów: CO 2 i H 2 S oraz wilgotności względnej powietrza. W trakcie opracowywania standardów dla gospodarstw rolnych kwestia ta zostanie rozstrzygnięta, z uwzględnieniem różnicy klimatyczno-fenologicznej. Strona 8 z 9
4. PROPOZYCJE ZMIAN I UZUPEŁNIEŃ POLSKICH UWARUNKOWAŃ FORMALNO-PRAWNYCH W CELU DOSTOSOWANIA ICH DO WYMAGAŃ UE Dokonane porównanie polskich aktów prawnych z Unijnymi dotyczących chowu i hodowli koni wskazuje na zbieżność w zakresie ogólnym. Brak jest unormowań prawnych w zakresie szczegółów w technologii chowu koni. Zarówno w krajach unijnych jak i w Polsce należałoby opracować szczegółowe przepisy w formie standardów technologicznych dotyczących chowu i hodowli koni. Strona 9 z 9