Edyta Wiktor-Florek
Istnieje wiele definicji przemocy w rodzinie. Wszystkie podkreślają takie elementy jak: działanie zamierzone, intencjonalne, świadome przewagę sił ze strony agresora działanie zamierzone, intencjonalne, świadome przewagę sił ze strony agresora intencją działania jest wyrządzenie komuś krzywdy; (narzucenie mu władzy, dokonanie bezprawnych czynów, godzenie w czyjąś osobistą wolność, naruszenie praw i ( osobistych dóbr działanie skierowane przeciwko jakiemuś członkowi rodziny wykracza poza społeczne normy, zasady relacji międzyludzkich
Przemoc jest procesem, który nie pojawia się znienacka Przemoc jest cykliczna. Ma tendencję do powtarzania się. Przemoc eskaluje, nie zatrzymana przybiera na sile. Przemoc toczy się w wymiarze dominacja uległość. Przemoc jest zjawiskiem zależnym od udziału człowieka. Przemoc przejawia się w różnych formach.
Przemoc gorąca: furia; pękanie tamy emocjonalnej, która przestaje powstrzymywać uczucia pochodzące z frustracji; wulkan emocjonalny; widowiskowa, widoczna; szybko przechodzi; jest skumulowaną siłą uczuć, której nie da się zatrzymać; Przemoc chłodna: zrealizowanie scenariusza przemocy, który ma na celu pogwałcenie dóbr i praw drugiej osoby; zaplanowana; zdarza się w pozornie dobrej rodzinie; nie ma tu furii i gniewu.
Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Przemoc seksualna Przemoc finansowa Znęcanie się nad zwierzętami domowymi
Przemoc fizyczna to zamierzone działanie człowieka, zwrócone przeciwko fizyczności członka jego rodziny, niosące ryzyko uszkodzenia w ciele. To bicie, popychanie, torturowanie, policzkowanie, uderzenie pięścią, kopanie, drapanie, plucie, szarpanie za włosy, gryzienie, wykręcanie rąk, duszenie, okaleczenie, przypalanie papierosem, wyrywanie paznokci, parzenie, rzucanie przedmiotami, użycie broni, napaść, uwięzienie, i wszelkie inne działania które wywołują ból i strach.
Przemoc psychiczna to działanie mające na celu pozbawienia ofiary zaufania do siebie samej tak, aby czuła się samotna i zależna tylko od agresora. Najczęściej to są groźby, przymus upokarzanie, zastraszanie, poniżanie, szantaż emocjonalny, wyzywanie, obwinianie, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie, manipulowaniem poczuciem winy, karanie przez odmowę uczuć, odmawianie współżycia seksualnego, wyśmiewanie, zawstydzanie, kontrolowanie lub uniemożliwianie kontaktów z innymi, zabranianie korzystania z telefonu, samochodu, narzucanie własnych poglądów, zakaz opuszczania domu, miłość warunkowa, brak zainteresowania, brak szacunku, stała krytyka, oskarżanie o wywołanie przemocy, zaprzeczenie przemocy, wykorzystywanie pozycji mężczyzny, wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna, podsłuchiwanie rozmów telefonicznych, niszczeniu przedmiotów cennych dla ofiary.
Przemoc seksualna to wymuszanie pożycia seksualnego, aktywności seksualnej, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia, krytyka zachowań seksualnych, zmuszanie do oglądania filmów lub gazet pornograficznych, straszenie gwałtem, gwałt, straszenie karami fizycznymi i psychicznymi w razie odmowy współżycia, filmowanie podczas działań seksualnych, rozbieranie z zastosowaniem przemocy fizycznej
Przemoc ekonomiczna to zabieranie zarobionych pieniędzy, odmawianie możliwości pracy, brak zaspakajania potrzeb materialnych, kontrola wydawania pieniędzy.
Przemoc wobec dzieci jest elementem szerszego zagadnienia określanego jako przemoc w rodzinie. Wyróżniamy tu także przemoc wobec partnera w związku, wobec osób starszych w rodzinie, wobec rodziców, której sprawcą jest młodociany, wśród rodzeństwa. Przemocą jest także celowe zaniechanie działań, które mogłyby zapobiec krzywdzie dziecka.
Nauczyciele, pedagodzy są nie tylko członkami społeczeństwa, ale też jego reprezentantami nośnikami uznawanych w społeczeństwie praw, wartości i zasad, odpowiedzialności za innych. Kiedy więc dochodzi do przemocy i zaniedbywania dziecka, pedagodzy powinni praktycznie realizować to, czego uczą,.
I. Nauczyciele są profesjonalistami posiadającymi rozległą wiedzę o problemach opieki i wychowania oraz o cechach i zachowaniach typowych i nietypowych dla dzieci na określonych etapach rozwojowych, wiedzę pozwalającą identyfikować odstępstwa i zaburzenia w zachowaniu dzieci (w tym powodowane doświadczaniem przemocy domowej).
II. Pedagodzy są ekspertami w dziedzinie oddziaływania, edukacji, treningu i kształtowania postaw, opinii, zachowań, czy umiejętności (profilaktyka). III. W sposób częsty, regularny kontaktują się z dużą liczbą dzieci, i co więcej, posiadają mniej lub bardziej regularny kontakt lub dostęp do rodzin swoich uczniów oraz możliwości pewnej penetracji tych środowisk,
Aby móc uchronić dzieci przed krzywdzeniem i zaniedbaniem konieczna jest umiejętność rozpoznawania symptomów przemocy. Występowanie pojedynczego objawu na ogół nie jest dowodem, że dziecko doświadcza przemocy. Jeśli jednak symptom się powtarza lub kilka objawów współwystępuje jednocześnie, prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia z przemocą wzrasta. Jest szczególnie uzasadnione, gdy z objawami dziecka współwystępują określone zachowania rodziców.
to niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych dziecka przez rodzica lub opiekuna, niezapewnianie mu odpowiedniego wyżywienia, ubrań, opieki medycznej, bezpieczeństwa egzystencji, co utrudnia i zaburza jego rozwój fizyczny oraz emocjonalny
Częste nieobecności w szkole, przedszkolu Kradzież jedzenia lub pieniędzy kolegom, żebranie, wymuszanie Brak odpowiedniej opieki medycznej ( brak szczepień, okularów, niewyleczone choroby np. skóry itp.) Brak higieny ( dziecko jest brudne, ma brudne ubrania, nieprzyjemnie pachnie ) Zestaw ubrań nieodpowiedni do pogody
Wzrost i waga poniżej norm Komunikaty, że w domu nikt się nim nie zajmuje, nie ma się kto zgłosić do szkoły itp. Picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych Popełnianie czynów niezgodnych z prawem Zmęczenie, apatia, bierność
Brak zainteresowania sprawami dziecka Bezradność życiowa Objawy depresyjne, choroby psychiczne Nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych, inne uzależnienia ( leki, hazard ) Nieobecność na wywiadówkach, umówionych spotkaniach Przebywanie poza domem całymi dniami i pozostawianie dziecka bez opieki ( eurosieroty)
najtrudniejsza do udowodnienia, to powtarzające się zachowania dorosłych wobec dziecka, takie jak: odrzucenie emocjonalne, brak wsparcia i zainteresowania dzieckiem, poniżanie, upokarzanie, ośmieszanie, wywieranie presji psychicznej, manipulowanie nim, szantażowanie, wciąganie w konflikty dorosłych, wzbudzanie poczucia winy, stawianie wymagań i oczekiwań, którym dziecko nie jest w stanie sprostać, nadmierne kontrolowanie.
Zachowania dziecka nieadekwatne do jego wieku ( zbyt infantylne lub zbyt dorosłe ) Brak poczucia pewności siebie Częste kłamstwa Silny lęk związany z porażką, z konsekwencjami Wycofanie, nastroje depresyjne Dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, głowy, mdłości)
Zaburzenia mowy (wynikające z napięcia nerwowego) Tiki nerwowe Samookaleczenia, zachowania destrukcyjne Moczenie nocne, zanieczyszczanie się kałem Nadmierne podporządkowanie się dorosłym Zaburzenia snu ( bezsenność, koszmary, trudności z zasypianiem ) Objawy nerwicy, fobii, obsesji, Zaburzenia jedzenia ( wymiotuje, objada się, nie je )
Obwinianie, strofowanie, poniżanie dziecka Otwarte odrzucanie dziecka Brak zainteresowania problemami dziecka Faworyzowanie jednego z rodzeństwa Stawianie wymagań nieadekwatnych do możliwości i poziomu rozwoju dziecka Nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych
to celowe zadawanie bólu, groźba uszkodzenia lub uszkodzenie ciała, obejmuje szeroki wachlarz zachowań sprawców, od szturchania i popychania do ciężkich obrażeń ciała, najbardziej widoczna i najtrudniejsza do ukrycia. Najczęściej narażone są małe dzieci, sprawcami bywają najczęściej rodzice.
Widoczne obrażenia ciała ( siniaki, złamania, zwichnięcia, oparzenia, zadrapania, urazy głowy i narządów wewnętrznych, rany w różnych fazach gojenia się, inne ślady uderzeń ) Powtarzające się obrażenia i urazy Trudności z wyjaśnieniem ich pochodzenia, brak spójności tych wyjaśnień z charakterem obrażeń
Strach odczuwany wobec rodziców czy opiekunów, strach przed powrotem do domu Lęk przed dotykiem, kulenie się Częste nieobecności w szkole, przedszkolu Problemy z rozbieraniem się na lekcjach w-f, (długie rękawy, czapki ) Dolegliwości psychosomatyczne ( bóle brzucha, głowy )
Stosowanie surowej dyscypliny w wychowaniu dziecka, w tym kar fizycznych (80 % rodziców stosuje klapsy) Stałe krytykowanie i obwinianie dziecka Odmawianie wyjaśnień dotyczących okoliczności powstania urazów u dziecka Podawanie sprzecznych, nieprzekonywujących wytłumaczeń dotyczących obrażeń u dziecka Stałe krytykowanie i obwinianie dziecka Nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych
to angażowanie dziecka w aktywność seksualną dokonywane przez osobę dorosłą. Najczęściej odnosi się do zachowań z kontaktem fizycznym (dotykanie, pobudzanie, współżycie seksualne z dzieckiem, ale również do zachowań bez kontaktu fizycznego ( ekshibicjonizm, podglądanie, pokazywanie dziecku materiałów pornograficznych, nadużycia werbalne). Aktywność seksualna między dorosłym a dzieckiem zawsze jest traktowana jako nadużycie.
Ciąża, choroby weneryczne, zakażenie wirusem HIV, infekcje dróg moczowopłciowych Urazy zewnętrznych narządów płciowych Prowokacyjne i uwodzicielskie zachowania seksualne dziecka, erotyczne zabawy, rysunki Agresja seksualna wobec innych dzieci zwłaszcza młodszych, słabszych czy bardziej naiwnych Nieadekwatny do poziomu rozwoju dziecka język dotyczący sfery seksualnej
Problemy z rozbieraniem się na lekcjach w-f, chodzeniem, siadaniem Objawy depresyjne (obniżony nastrój, lęk, niepokój), wycofanie Poczucie winy i wstydu (czują się winne wykorzystania i odpowiedzialne za nie, zwłaszcza, gdy zinternalizowały sposób myślenia sprawcy, co do tego, że chciały wykorzystania, cieszyły się z niego. Poczucie winy i wstydu jest jeszcze silniejsze w sytuacji, gdy dziecko rzeczywiście odczuwało pewną fizyczną przyjemność z aktywności seksualnej z osobą dorosłą)
Poczucie bezsilności (jeśli nie udawało im się powstrzymać sprawcy przed wykorzystaniem) Poczucie straty (swojej niewinności, normalności ) Wyrażanie silnych reakcji złości, wrogości (nie tylko wobec sprawcy, ale także wobec innych osób, np. tych, które nie potrafiły go ochronić Trudności w kontaktach z rówieśnikami Trwale podwyższony poziom aktywności dziecka, nadruchliwość, z zaburzeniami uwagi, koncentracji
Zachowania regresywne(np. ssanie kciuka) Zaburzenia jedzenia Myśli samobójcze Dolegliwości psychosomatyczne Prostytucja, nagły przypływ gotówki, drogie prezenty Nadużywanie alkoholu, narkotyzowanie się Zmiany w preferencjach seksualnych i orientacji seksualnej ofiary
Przekraczanie dopuszczalnych granic w kontakcie fizycznym z dzieckiem (np. w czasie zabawy) Nadużywanie alkoholu, środków psychoaktywnych Izolacja społeczna, utrzymywanie relacji tylko w obrębie najbliższej rodziny Nadopiekuńczość wobec dziecka, ograniczanie jego kontaktów z innymi ludźmi
Kontakt z przemocą Młody wiek rodzica (poniżej 21 lat) Niewystarczające umiejętności rodzicielskie Nadużywanie alkoholu, narkotyków i inne uzależnienia Choroby psychiczne, depresja, przewlekłe schorzenia somatyczne Samotne rodzicielstwo, niechciana ciąża Problemy małżeńskie, konkubinat Ubóstwo, bezradność życiowa Brak wsparcia społecznego
Niechciane Niepełnosprawne, chore Sprawiające trudności wychowawcze, mające problemy z nauką Małe
Przemoc fizyczna wobec dzieci z nadpobudliwością psychoruchową jest zjawiskiem częstym. Mechanizm jej stosowania jest złożony. Dzieci z tym zaburzeniem wyjątkowo często doświadczają przemocy, która pełni rolę karania za objawy. Czynnikiem nasilającym agresję wobec dziecka jest charakter i forma przebiegu zaburzenia, oraz uciążliwość, jakiej doświadczają rodzice z powodu zaburzonego funkcjonowania dziecka. Objawy nadpobudliwości są odbierane przez otoczenie jako wyjątkowo uciążliwe, a dzieci i rodzice ponoszą na co dzień wiele negatywnych ich konsekwencji.
Rodziców dzieci nadpobudliwych w porównaniu z rodzicami dzieci bez ADHD charakteryzuje wyższy poziom stresu, samoobwinianie się, społeczne odosobnienie, depresyjność oraz niższy poziom samooceny kompetencji rodzicielskich. Osamotnienie opiekuna, zmęczenie i związana z nim drażliwość czy niedawna kłótnia z dzieckiem stanowią dodatkowe czynniki wyzwalające agresję.
Rodzic nie może usprawiedliwić dziecka niepełnosprawnością, nie widzi u dziecka uszkodzeń, ale konfrontuje się wyłącznie z jego trudnym zachowaniem. Dzieci ułomne, kalekie, upośledzone również stanowią grupę ryzyka stosowania przemocy, ale w ich przypadku rodzic prawdopodobniej łatwiej i częściej potrafi wytłumaczyć sobie problemowe zachowanie dziecka.
wielogodzinne odrabianie z dzieckiem lekcji, często konieczność ciągłej obecności przy dziecku, kontrolowanie jego uwagi, planowanie jego aktywności, przeciwdziałanie silnemu oporowi dziecka przed podejmowaniem wysiłku umysłowego, szukanie pomocy w problemach szkolnych dziecka (np. korepetycje); ciągłe powtarzanie poleceń, uwag i próśb, pilnowanie dziecka w codziennych obowiązkach, kontrolowanie i planowanie jego aktywności
ciągłą i stałą kontrolę dziecka, głównie w celu uniknięcia wypadków; radzenie sobie z częstymi i niekontrolowanymi wybuchami negatywnych emocji dziecka, konfrontowanie się z impulsywną agresją i silnym przeciwstawianiem się dziecka w wielu codziennych sytuacjach; ponoszenie strat finansowych związanych z koniecznością zakupu zagubionych rzeczy; częste słuchanie oskarżeń, zażaleń i uwag dotyczących własnych dzieci, m.in. ze strony szkoły, interwencyjne wezwania do szkoły, konieczność zmiany szkoły, konfrontowanie się z rodzicami pozostałych dzieci; znoszenie głośnego sposobu bycia dziecka, jego gadulstwa, wtrącania się do rozmów, głośnych zbaw, ciągłej, bezcelowej aktywności ruchowej;
znoszenie ciągłych prowokacji dziecka, jego prób sprawdzania granicy i łamania zasad; konieczność częstego reagowania na łamanie przez dziecko zasad, szczególnie (np. sklep, kościół, komunikacja miejska); podważanie przez otoczenie (rodzinę, przyjaciół, nauczycieli) umiejętności rodzicielskich i wychowawczych; ograniczenie możliwości odpoczynku, ograniczenie wolnego czasu, mniejsze uczestnictwo w aktywnościach czasu wolnego ze względu na lęk przed możliwymi niepożądanymi zachowaniami dziecka. trudne, gdy zdarza się to w miejscu publicznym