Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy

ROZDZIAŁ XVIII ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach Zakład Promocji Zdrowia i Pielęgniarstwa Środowiskowego Medical University of Silesia in Katowice Department of Health Promotion and Community Nursing KATARZYNA LESZCZYŃSKA, GRAŻYNA FRANEK, JUSTYNA MOSKWA, ZOFIA NOWAK-KAPUSTA, IZABELA MACIEJEWSKA-PASZEK, TOMASZ IRZYNIEC Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy Women s knowledge on cervical cancer prevention Słowa kluczowe: wiedza, profilaktyka, rak szyjki macicy Key words: knowledge, prevention, cervical cancer Rak szyjki macicy to drugi, co do częstości występowania nowotwór występujący wśród kobiet w Polsce. Spośród krajów europejskich, nasze państwo wykazuje jedną z najwyższych śmiertelność spowodowaną tym schorzeniem [1]. Niezwykle istotne jest, uświadomienie kobietom konieczności podjęcia walki z rakiem szyjki macicy [8]. Największy wpływ na zachowanie zdrowia ma styl życia, a więc wiedza, przyzwyczajenia, nawyki. Pierwszym i niezbędnym elementem jest posiadanie informacji, które umożliwią wprowadzenie działań prozdrowotnych. Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj ochrona zdrowia. Jej głównym działaniem oprócz opieki, diagnostyki, leczenia, jest edukacja skierowana zarówno do kobiet, jak i mężczyzn. Istotne jest wdrożenie działań profilaktycznych, gdyż rak szyjki macicy to nowotwór, któremu w dużym stopniu można zapobiec [12]. Wiele krajów Europy wprowadza programy, mające na celu profilaktykę raka szyjki macicy. Pierwsze były Stany Zjednoczone, które już w 1950r. wykonywały w ramach programu badania przesiewowe. W ciągu 20 lat kraj ten zredukował liczbę zachorowań na raka szyjki macicy o 70%. Kraje skandynawskie, takie jak Szwecja, wdrażając działania profilaktyczne, zmniejszyły wskaźnik śmiertelności o ponad połowę, a u ponad 50% kobiet zastosowano leczenie we wczesnej fazie choroby, co umożliwiło całkowite ich wyzdrowienie [11].

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Wyniki, jakie osiągnęły inne kraje, potwierdzają skuteczność działań profilaktycznych. W Polsce jednak mimo wprowadzenia Narodowego Programu Zdrowia zachorowalność i umieralność z powodu raka szyjki macicy tylko nieznacznie uległa zmniejszeniu. To też było powodem powołania, przez Polską Koalicję na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy, grupy ekspertów, dzięki którym w 2012 roku powstały Rekomendacje kompleksowych zmian w obszarze profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce. Program zakłada, do 2020 roku, zmniejszenie zachorowalności, a także zredukowanie o połowę umieralności na tenże nowotwór. Zdaniem ekspertów profilaktyka raka szyjki macicy ma się opierać na trzech filarach: edukacji, która spaja dwa pozostałe, badaniach cytologicznych oraz szczepieniach przeciwko HPV. Członkowie Koalicji twierdzą, iż powodem małej efektywności programów są, w dużej mierze, bariery edukacyjne. Większą rolę w profilaktyce powinni odegrać lekarze podstawowej opieki, ginekolodzy, pediatrzy, którzy kompetentnie przekażą niezbędne informacje dotyczące dalszej diagnostyki i leczenia, możliwych szczepieniach przeciwko HPV. Edukacja w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy wg Polskiej Koalicji na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy powinna być kompleksowa, a także dostosowana do odbiorcy. Motywowanie kobiet do działań profilaktycznych nie ma opierać się na straszeniu, a zachęcaniu do objęcia kontroli nad własnym zdrowiem. Zdaniem ekspertów na edukację nigdy nie jest za późno, jednakże najodpowiedniejszą grupą wiekową, jest młodzież w wieku 13-24 lat, dlatego też zalecają oni wprowadzenie w programach nauczania więcej informacji na temat profilaktyki raka szyjki macicy. [8] Celem niniejszej pracy jest ukazanie stanu wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy. Badanie ma odpowiedzieć na następujące pytania: Czy istnieje związek pomiędzy wiekiem i wykształceniem a stanem wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy? Czy miejsce zamieszkania kobiet wpływa na znajomość profilaktyki raka szyjki macicy? Czy liczba urodzonych dzieci wpływa na wiedzę kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy? METODA W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Do zgromadzenia materiału badawczego posłużyła anonimowa ankieta przeprowadzona w 2013 roku wśród 200 losowo wybranych kobiet województwa śląskiego, powiatu raciborskiego. Połowa respondentek miała od 19 do 30 lat, zaś pozostała część miała od 31 do 77 lat. 258

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy MATERIAŁ Ocenę oraz analizę porównawczą uzyskanych danych dokonano za pomocą programu STATISTICA 10.0 Posłużono się metodą opisową statystyki oraz metodą Pearsona. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona (rxy) umożliwia zbadanie zależności między dwiema zmiennymi. Współczynniki korelacji przyjmują wartości z przedziału od -1,00 do +1,00. Wartość -1,00 wskazuje na korelację ujemną, co oznacza, że gdy wartość jednej cechy wykazuje tendencję rosnącą wówczas wartość drugiej cechy, maleje. Wartość +1,00 przedstawia doskonałą korelację dodatnią, co oznacza, że wzrostowi wartości jednej zmiennej, towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej. Wartość 0.00 wyraża brak korelacji. Siła korelacji między dwoma cechami zależy od przyjmowanych wartości. Jeżeli, moduł r_xy jest: mniejszy od 0,2 nie ma związku liniowego między cechami, od 0,2 do 0,4 - słaba zależność, od 0,4 do 0,7 - umiarkowana zależność, od 0,7 do 0,9 - silna zależność, powyżej 0,9 - bardzo silna zależność [7]. Wiek respondentek WYNIKI W badaniu wzięło udział 200 kobiet. Średnia wieku kobiet wynosiła 36 lat, zaś mediana i moda 30. Ankietowane podzielono na dwie równe grupy po 100 (n=100) respondentek. Jedna grupa badanych to kobiety do 30 r.ż., gdzie najmłodsza respondentka miała 19 lat, zaś najstarsza 30 lat. Średnia wieku w tej grupie wynosiła 25,7 lat. W drugiej grupie wiekowej najmłodsza kobieta miała 31 lat, zaś najstarsza 77 lat. Średnia wieku w tej grupie wynosiła 47 lat. Młodsze respondentki ( 30 r.ż.) nieznacznie różnią się pod względem miejsca zamieszkania: 51% mieszka na wsi, zaś 49% w mieście. Także większość (64%), respondentek w starszej grupie badawczej (>30 r.ż.) zamieszkuje tereny wiejskie. Większość respondentek w grupie poniżej 30 r.ż. miała wykształcenie średnie i wyższe, tylko 27% zawodowe, a zaledwie 5% podstawowe. Większość respondentek grupy powyżej 30 r.ż. (44%) ma wykształcenie średnie, zaś 35% - zawodowe. Tylko 11% badanych - wyższe, a 10% posiada wykształcenie podstawowe. Respondentki pierwszej grupy ( 30 r.ż.) w 55% jeszcze nie rodziły, a tylko 2 z nich urodziły po 6 dzieci. W grupie kobiet > 30 r.ż., aż 96% ankietowanych, rodziło. Wśród nich 44% badanych urodziło 2 dzieci, zaś 1 kobieta urodziła 8 dzieci. W grupie młodszych kobiet ( 30 r.ż.) przeważają panny (51%), zaś 47% stanowią mężatki, pozostała część to wdowy. W drugiej grupie (>30 r.ż.) 87% kobiet to mężatki, a tylko 5 % badanych stanowią panny. Pozostała część respondentek to wdowy. 259

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo c 19% a 13% a- 18-25 r.ż. b- 49-59 r.ż. c- >59 r.ż. c 16% a 3% b 68% b 81% Grupa wiekowa 30 r.ż. Grupa wiekowa >30r.ż. Ryc. 1 Stan wiedzy respondentek na temat grupy wiekowej kobiet najczęściej chorującej na raka szyjki macicy Na pytanie dotyczące grupy wiekowej kobiet najczęściej chorującej na raka szyjki macicy, najwięcej prawidłowych odpowiedzi (81%) podały respondentki mające >30 lat. Kobiety 30 r.ż. tylko w 68% określiły jako najczęstszy wiek zachorowania, 49-59 lat (Ryc. 1) b; 18% c; 4% b; 12% c; 10% a; 78% a; 78% Grupa wiekowa 30 r.ż. Grupa wiekowa >30 r.ż.. a- Pobranie za pomocą specjalnej szczotki komórek z kanału i tarczy szyjki macicy b- Pobranie komórek z pochwy za pomocą igły i strzykawki c- Wykonanie płukania pochwy i poddania popłuczyn analizie laboratoryjnej Ryc. 2 Stan wiedzy respondentek na temat terminu cytologia Na pytanie: Co to jest cytologia? prawidłowo odpowiedziała taka sama liczba kobiet obydwóch grup wiekowych-78%. Tylko 18 % młodszej i 12% starszej grupy 260

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy respondentek uznała, że jest to pobranie komórek z pochwy za pomocą igły i strzykawki, zaś 4% pierwszej grupy i 10% drugiej sądzi, że cytologia to płukanie pochwy (Ryc. 2). c; 18% a; 6% a- tak b- nie c- nie wiem c; 12% a; 10% b; 76% b; 78% Grupa wiekowa 30 r.ż. Grupa wiekowa >30 r.ż. Ryc. 3 Stan wiedzy respondentek, dotyczący bolesności cytologii Zdaniem większości kobiet badanie cytologiczne jest bezbolesne. Odpowiedziało tak 76% kobiet 30 r.ż. oraz 78% kobiet >30 r.ż. Jakie odczucia towarzyszą cytologii nie wie 18% pierwszej i 12% drugiej grupy (Ryc. 3). c; 17% a- tak b- nie c- nie wiem c; 22% b; 27% b; 26% a; 57% Grupa wiekowa 30 r.ż. a; 51% Grupa wiekowa >30 r.ż. Ryc. 4 Stan wiedzy respondentek na temat przeprowadzania cytologii u dziewic i kobiet ciężarnych Na pytanie, które dotyczyło możliwości przeprowadzenia badania cytologicznego u kobiet w ciąży oraz dziewic, najwięcej prawidłowych odpowiedzi (57%) podały kobiety 30 r.ż. Za badanie możliwe do przeprowadzenia, uznało 51% kobiet grupy > 30 r.ż. Przecząco odpowiedziało 26% pierwszej i 27% drugiej grupy badanych. Pozostałe ankietowane nie wiedziały jaka jest odpowiedź (Ryc. 4). 261

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo c; 13% a; 9% c; 11% a; 10% b; 78% b; 79% Grupa wiekowa 30 r.ż. a- tak b- nie c- nie wiem wiem Grupa wiekowa >30 r.ż. Ryc. 5 Stan wiedzy respondentek na temat występowania powikłań cytologii Na pytanie Czy po badaniu cytologicznym występują powikłania? prawidłowo odpowiedziało 78% kobiet grupy pierwszej, zaś respondentki należące do grupy drugiej udzieliły takiej odpowiedzi w 79%. 13% kobiet 30 r.ż. nie wie jak odpowiedzieć na pytanie, a zdaniem 9%, po badaniu cytologicznym występują powikłania. Twierdząco odpowiedziało 10 % kobiet >30r.ż, zaś 11% nie zna odpowiedzi na to pytanie (Ryc. 5). b; 24% c; 2% c; 6% b; 18% a; 74% a; 76% Grupa wiekowa 30 r.ż. a- co 2 lata b- co 3 lata c- co 5 lat Grupa wiekowa >30 r.ż. Ryc. 6 Stan wiedzy respondentek dotyczący częstotliwości wykonywania cytologii 74% kobiet 30 r.ż. uważa, że badanie cytologiczne powinno wykonywać się co dwa lata. Taką samą odpowiedź zaznaczyło 76% respondentek >30 r.ż. Prawidłową odpowiedź zaznaczyło tylko 24% grupy pierwszej i 18% grupy drugiej. Zdaniem 262

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy grupy młodszej (2%) oraz grupy starszej (6%) badanie to należałoby wykonywać co 5 lat (Ryc. 6). b; 9% b; 11% a; 91% Grupa wiekowa 30 r.ż a- tak b-nie a; 89% Grupa wiekowa >30 r.ż. Ryc.7 Stan wiedzy respondentek na temat możliwości wykonania cytologii w ramach populacyjnego programu profilaktycznego W grupie wiekowej 30 r.ż. 91% kobiet uważa, że w ramach Populacyjnego programu profilaktyki wczesnego wykrywania raka szyjki macicy kobiety w wieku 25-59 r.ż. mogą bezpłatnie i bez skierowania wykonać badanie cytologiczne. Taką odpowiedź udzieliło 89 % kobiet >30 r.ż. Tylko 9% grupy pierwszej i 11% grupy drugiej odpowiedziało na pytanie przecząco (Ryc. 7). a; 10% a; 2% c; 20% c; 30% b; 60% Grupa wiekowa 30 r.ż. b; 78% Grupa wiekowa >30 r.ż. a- młodych kobiet, które rozpoczęły współżycie (nie później niż3 lata od inicjacji), a nie skończyły 25 r.ż. b- kobiet należących do grupy podwyższonego ryzyka c- obie odpowiedzi poprawne Ryc. 8 Stan wiedzy respondentek na temat grupy kobiet, które powinny wykonywać cytologię co roku Na pytanie u kogo wykonywana jest cytologia co roku, w grupie 30 r.ż., 60% respondentek odpowiedziało, że u kobiet podwyższonego ryzyka, zaś 10% grupy uważa, że dotyczy to kobiet poniżej 25 r.ż. Obie odpowiedzi uznało za poprawne 30% badanych. W grupie >30 r.ż. 78% respondentek uważa, że coroczne badania cytologiczne powinny wykonywać kobiety obarczone ryzykiem zachorowania na raka szyjki macicy. Zdaniem 2% badanych tej grupy, współżyjące kobiety poniżej 25 r.ż. 263

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo powinny wykonywać badanie częściej. Tylko 20% respondentek podało obie odpowiedzi jako prawidłowe (Ryc. 8). Tab. 1 Korelacje pomiędzy zmiennymi zależnymi a niezależnymi w grupie kobiet 30 r.ż. Pyt 1 Pyt 2 Pyt 3 Pyt 4 Pyt 5 Pyt 6 Pyt 7 Pyt 8 Oznaczone wsp. korelacji są istotne z p < 0,0500 N=100 Zmienna Liczba Miejsce zależna Stan urodzonych cenie Wykształ Wiek zamieszkania Zmienna cywilny niezależna dzieci Status materialny pyt 1 0,141 0,172-0,081 0,028-0,158-0,211 pyt 2-0,146-0,259-0,200 0,365-0,086 0,102 pyt 3 0,142 0,010 0,020 0,295-0,176 0,001 pyt 4-0,131-0,117 0,001 0,031 0,118-0,031 pyt 5 0,331 0,055-0,012 0,337 0,011 0,004 pyt 6 0,152 0,077-0,002 0,113-0,105-0,191 pyt 7-0,089-0,027-0,247 0,170-0,238 0,007 pyt 8-0,024-0,336-0,109 0,195-0,144 0,124 Kobiety z jakiej grupy wiekowej najczęściej chorują na raka szyjki macicy? Co to jest cytologia? Czy badanie jest bolesne? Czy można przeprowadzić badanie cytologiczne u dziewic oraz kobiet ciężarnych? Czy po badaniu cytologicznym występują powikłania? Co ile powinno być wykonywane badanie cytologiczne? Czy w ramach Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy kobiety w wieku 25-59 r. mogą bezpłatnie i bez skierowania wykonać to badanie? Kobiety, u których badanie cytologiczne wykonywane jest co roku? W grupie kobiet 30r.ż., istnieje słaba, ujemna zależność między poziomem wiedzy na pytanie 1. a statusem materialnym respondentek (-0,211). Z korelacji tej wynika, iż wiedza, na temat grupy wiekowej najczęściej chorującej na raka szyjki macicy wzrasta wraz z obniżaniem się statusu materialnego. Słaba oraz dodatnia zależność występuje również względem pytania 2. (0,365). Z korelacji wynika, że im wyższe wykształcenie, tym większa znajomość pojęcia cytologia. Na to pytanie ma również słaby, ale ujemny wpływ stan cywilny (-0,259) oraz liczba urodzonych dzieci (- 0,200). Występuje słaby, dodatni związek pomiędzy poziomem wiedzy respondentek zawartym w pytaniu 3. a ich wykształceniem (0,295). Wiedza kobiet odnośnie bolesności badania cytologicznego jest tym większa, im wyższy poziom wykształcenia respondentek. Istnieje słaba, dodatnia korelacja między wiekiem respondentek a pytaniem 5. (0,331). Z zależności wynika, że im starsze respondentki tym większa świadomość braku powikłań występujących po badaniu cytologicznym. Wykazuje się również słaby, dodatni związek pomiędzy wykształceniem a świadomością kobiet na 264

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy temat pytania 6. (0,337). Z zależności wynika, że im wyższe wykształcenie tym więcej prawidłowych odpowiedzi na to pytanie. Występuje słaba, ujemna korelacja między wiedzą respondentek dotyczącą pytania 7. a liczbą urodzonych dzieci (-0,247) oraz miejscem zamieszkania (-0,238) respondentek. Z powiązania wynika, że im młodsze respondentki, zamieszkujące miasta tym większa świadomość możliwości wykonania bezpłatnego badania cytologicznego, w ramach Programu Populacyjnego Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Słabą, ujemną zależność wykazano między odpowiedzią na pytanie 8. a stanem cywilnym kobiet (-0,336). Z korelacji wynika, iż większą wiedzę na pytanie, kto powinien wykonywać badanie cytologiczne co roku, wykazują panny. Tab. 2 Korelacje pomiędzy zmiennymi zależnymi a niezależnymi w grupie kobiet >30 r.ż. Pyt 1 Pyt 2 Pyt 3 Pyt 4 Pyt 5 Pyt 6 Pyt 7 Pyt 8 Zmienna zależna Zmienna niezależna Oznaczone wsp. korelacji są istotne z p < 0,05000 N=100 Liczba Wiek Wy- Miejsce Stan urodzonyckształceninia zamieszka- cywilny dzieci Status materialny pyt 1-0,388-0,243-0,064-0,270-0,045-0,057 pyt 2-0,251-0,292-0,228 0,423 0,004-0,078 pyt 3-0,132-0,023-0,007 0,246 0,105-0,078 pyt 4-0,006-0,030-0,005 0,256 0,015 0,032 pyt 5-0,092-0,094-0,162 0,324 0,023 0,130 pyt 6-0,044 0,106 0,051-0,130 0,026-0,243 pyt 7-0,147-0,237-0,236 0,398 0,003-0,100 pyt 8-0,134 0,097-0,076 0,024 0,010-0,306 Kobiety z jakiej grupy wiekowej najczęściej chorują na raka szyjki macicy? Co to jest cytologia? Czy badanie jest bolesne? Czy można przeprowadzić badanie cytologiczne u dziewic oraz kobiet ciężarnych? Czy po badaniu cytologicznym występują powikłania? Co ile powinno być wykonywane badanie cytologiczne? Czy w ramach Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy kobiety w wieku 25-59 r. mogą bezpłatnie i bez skierowania wykonać to badanie? Kobiety, u których badanie cytologiczne wykonywane jest co roku? W grupie kobiet 30r.ż., istnieje słaba, ujemna zależność między stanem wiedzy respondentek dotyczącym pytania 1. a wiekiem (-0,388), stanem cywilnym (-0,243) oraz wykształceniem (-0,270) respondentek. Z korelacji tej wynika, że im kobiety młodsze, niezamężne, z niższym wykształceniem tym większa wiedza, na temat grupy wiekowej najczęściej chorującej na raka szyjki macicy. Umiarkowana, dodatnia za- 265

266 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo leżność występuję pomiędzy stanem wiedzy respondentek na pytanie 2. a wykształceniem (0,423). Z korelacji wynika, że im wyższe wykształcenie, tym większa znajomość pojęcia cytologia. Na to pytanie ma również słaby, ale ujemny wpływ wieku (-0,251), stan cywilny (-0,292) oraz liczba urodzonych dzieci (-0,228). Im kobiety młodsze oraz posiadające mniejszą liczbę urodzonych dzieci, tym większa znajomość pojęcia cytologia. Występuje słaby, dodatni związek pomiędzy poziomem wiedzy respondentek na temat zawarty w pytaniu 3. a ich wykształceniem (0,246). Wiedza kobiet, odnośnie bolesności badania cytologicznego, rośnie wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia. Wykazuje się słabą, dodatnią zależność między wykształceniem respondentek a stanem wiedzy na pytanie 4. (0,256). Z powiązania wynika, że im wyższy poziom wykształcenia ankietowanych, tym większa ich wiedza na temat tego, czy badanie cytologiczne można przeprowadzić u dziewic oraz kobiet ciężarnych. Istnieje również słaba, dodatnia korelacja między wykształcenia a świadomością kobiet na temat zawarty w pytaniu 5. (0,324). Z zależności wynika, że im wyższy poziom wykształcenia, tym większa świadomość braku powikłań występujących po badaniu cytologicznym. Słaby, ujemny wpływ na pytanie 6. ma status materialny respondentek (-0,243). Z korelacji wynika, że im niższy status materialny kobiet, tym większa świadomość częstotliwości wykonywania badania cytologicznego. Istnieje słaba, dodatnia korelacja pomiędzy poziomem wiedzy respondentek na pytanie 7. a ich wykształceniem (0,398). Z powiązania wynika, że im wyższy poziom wykształcenia, tym większa świadomość możliwości wykonania bezpłatnego badania cytologicznego, w ramach Programu Populacyjnego Profilaktyki Raka Szyjki Macicy. Słabą, ujemną zależność wykazano między poziomem wiedzy na powyższe pytanie a stanem cywilnym (-0,237) oraz liczbą urodzonych dzieci (-0,236). Z korelacji wynika, że wiedza odnośnie zagadnienia zawartego w pytaniu jest tym wyższa, im mniejsza liczba urodzonych dzieci. Występuje korelacja między zmienną status materialny a pytaniem 8. (-0,306). Z powiązania wynika, że im niższy status materialny, tym większa wiedza o tym, kto powinien wykonywać badanie cytologiczne co roku. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH W badaniu wzięło udział 200 kobiet, połowa z nich była w wieku 30 r.ż, zaś druga połowa, >30 r.ż. W młodszej grupie przeważały panny (51%), nie rodzące (55%), zaś w grupie starszej, 86% respondentek było mężatkami i w 96% poczęło co najmniej 1 dziecko. Kobiety w większości określały swój status materialny jako dobry (47% respondentek grupy 30 r.ż. i 49% respondentek grupy > 30 r.ż.) oraz przeciętny (42% ankietowanych obu grup). Zarówno w młodszej (51%) jak i starszej grupie badawczej (64%) przeważały kobiety mieszkające na wsi. Respondentki mające 30 lat były lepiej wykształcone niż te, które miały >30r.ż. Wśród młodszych kobiet, 40% miało wykształcenie średnie, zaś 28%- wyższe. Starsze kobiety były w 44% średnio wykształcone, zaś tylko 11% miało wykształcenie wyższe. Wyniki przedstawionych badań, w porównaniu z wynikami innych badań, wykazują, iż wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy, jest niewystarczająca. [2] Autorzy są zgodni, że niska świadomość kobiet na temat profilaktyki sprawia, iż wskaźnik zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy jest wciąż bardzo

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy wysoki. Badania Wyderka M., wykazują, że kobiety mają niewielką świadomość zagrożenia tym nowotworem. Jedynie 62% ankietowanych zna pojęcie rak szyjki macicy. [13] Do podjęcia działań profilaktycznych, konieczne jest posiadanie niezbędnych informacji. Wyniki przedstawionych badań wykazują, iż większą wiedzę na temat profilaktyki raka szyjki macicy, posiadają kobiety w grupie wiekowej powyżej 30 r.ż. Zaledwie 66% kobiet jest świadomych nierzadkiego występowania nowotworu, a tylko 81% wykazuje znajomość grupy wiekowej najczęściej chorującej na raka szyjki macicy. Przyczyną późnego rozpoznania raka szyjki macicy jest niewykonywanie bądź wykonywanie nieregularnie, badań profilaktycznych. [13] Podstawowym badaniem, w celu wczesnego wykrycia zmian zachodzących w szyjce macicy, jest badanie cytologiczne. Pojęcie to zna w takim samym stopniu, większość badanych obydwu grup wiekowych. Nieznacznie więcej kobiety w wieku >30 r.ż. (78%) uważa, że badanie to jest bezbolesne. Może to wynikać z częstszych wizyt kontrolnych u lekarza ginekologa oraz wykonywania takiego badania przesiewowego wśród kobiet w wieku 31-50 lat, co zostało potwierdzone w badaniach Krajewskiej M. [6] Kobiety tej grupy wiekowej nie są jednak świadome możliwości przeprowadzenia go wśród dziewic i kobiet ciężarnych. Kobiety nie wiedzą z jaką częstotliwością należy wykonywać badanie cytologiczne. Z badań własnych wynika, że młodsze respondentki tylko w 24% wiedzą, że badanie to należy przeprowadzać co 3 lata. Zaskakujące są wyniki Ignaszak-Szczepaniak M., która wykazała, że wśród 268 lekarzy tylko 8 osób potrafiło wskazać prawidłową częstotliwość wykonywania cytologii. [3] W niektórych przypadkach badanie cytologiczne jest częściej wykonywane. Tylko 30% kobiet 30 r.ż. wie, że powinno ono być przeprowadzane co roku u kobiet poniżej 25 r.ż. (nie później niż 3 lata od inicjacji seksualnej) oraz u tych kobiet, które należą do grupy podwyższonego ryzyka. Jeszcze mniejszą wiedzę na ten temat mają respondentki >30 r.ż., co jest niepokojące, gdyż jako edukatorki swoich córek, powinny mieć tego świadomość. W celu rozpowszechnienia wiedzy oraz konieczności profilaktyki raka szyjki macicy powstał Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Autorzy badań wykazują, że tylko nieliczne kobiety zgłaszały się na badania profilaktyczne z własnej inicjatywy. Nie czyniły tego również po otrzymaniu zaproszeń na cytologię Mimo, iż zdecydowana większość kobiet wie, że w ramach programu, można wykonać cytologię bezpłatnie i bez skierowania wśród kobiet w wieku 25-59 r.ż. autorzy wskazują [13], iż najczęstszym powodem niskiej zgłaszalności kobiet na badanie jest brak czasu, dolegliwości ze strony narządu rozrodczego oraz strach, który zdaniem Polskiej Koalicji na Rzecz Walki z Rakiem, wynika ze złego przekazu informacji. [4] Autorzy są zgodni, że niezbędne jest rozszerzenie działań edukacyjnych w zakresie samego raka szyjki macicy oraz badania cytologicznego i dalszych etapów postępowania diagnostycznego. [12] Niezwykle istotne jest dostosowanie programu edukacyjnego do poziomu wiedzy odbiorców. Na co również wskazuje Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki 267

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Macicy. [8] Z badań własnych wynika, iż dokształcenia wymagają kobiety o niższym wykształceniu. Jokiel M. również wykazuje, że większą wiedzę miały kobiety z wykształceniem wyższym oraz zamieszkujące miasta. [5] Potwierdzają to również badania Reksa D. [9] Zdaniem Sawaryn D. miejsce zamieszkania nie wpływa na poziom wiedzy respondentek. [10] Z przedstawionych badań również nie wykazuje się istotnego wpływu miejsca zamieszkania na udzielane przez respondentki odpowiedzi. Znaczenie miał jednak wiek ankietowanych. Najwięcej prawidłowych odpowiedzi udzieliły kobiety młodsze w grupie wiekowej >30 r.ż. będące pannami oraz te, które nie posiadają dzieci bądź mają tylko jedno dziecko. WNIOSKI 1. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy jest niewystarczająca. Respondentki nie są świadome zagrożenia tym nowotworem. Nie wiedzą z jaką częstotliwością wykonywać badanie cytologiczne. 2. Większą świadomość na temat profilaktyki raka szyjki macicy posiadają kobiety młodsze w grupie wiekowej do 30 r. ż. 3. Dużą zależność wykazuje się pomiędzy wykształceniem respondentek, a stanem ich wiedzy. Wykazano, że im wyższe wykształcenie tym stan wiedzy i świadomość kobiet jest również wyższa. 4. Wyższy poziom wiedzy na temat profilaktyki raka szyjki macicy posiadają kobiety nie posiadające dzieci bądź mające tylko jedno dziecko. 5. Miejsce zamieszkania respondentek nie wypływa znacząco na ich poziom wiedzy. PIŚMIENNICTWO 1. Adamczyk-Gruszka O., Niziurski P., Gruszka J.: Rola badań cytologicznych w profilaktyce raka szyjki macicy. Studia Medyczne 2012, 25(1), s. 31-36. 2. Charążka A., Bieńkiewicz A.: Profilaktyka raka szyjki macicy w świadomości studentek. Zdrowie Publiczne 2002, 112(3), str.340-344. 3. Ignaszak-Szczepaniak M., Dyzmann-Sroka A., Gowin E.: Badania przesiewowe w kierunku raka piersi, raka szyjki macicy i raka jelita grubego-czy wiemy wystarczająco dużo? Family Medicine and Primary Care Review. 2009:11(3), str. 341-343. 4. Iwanowicz-Palus G. i wsp.: Wiedza i postawy kobiet wobec profilaktyki raka szyjki macicy. Pielęgniarstwo XXI wieku 2010, 3-4 (32/33), s.9-16. 5. Jokiel M., Bielska-Lasota M., Kraszewska E.: Zmiany uświadomienia i zachowań zdrowotnych kobiet dotyczące profilaktyki raka szyjki macicy w latach 1976, 1986, 1990, 1998. Przegląd Epidemiologiczny 2001, 55:323-30. 268

Katarzyna Leszczyńska, Grażyna Franek, Justyna Moskwa, Zofia Nowak-Kapusta, Izabela Maciejewska-Paszek, Tomasz Irzyniec Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy 6. Krajewska M., Owłasiuk A., Litwiejko A.: Stan wiedzy i zachowania zdrowotne mieszkanek Sejn odnośnie profilaktyki raka szyjki macicy." Problemy Medycyny Rodzinnej 2010, 12(1), s. 20-28. 7. Lenartowicz H., Kózka M.: Metodologia badań w pielęgniarstwie. Wyd I, Wyd. PZWL, Warszawa 2010, str. 105-103. 8. Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy. Rekomendacje kompleksowych zmian w obszarze profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce. Służba Zdrowia 2012, nr 9-16. 9. Reksa D. i wsp.: Rak szyjki macicy- profilaktyka a świadomość spłeczna. Famili Medicine and Primary Care Review. 2006, 8(3), str.740-442. 10. Sawaryn D., Wróbel A.: Poziom wiedzy młodych dziewcząt na temat raka szyjki macicy. Medycyna Rodzinna 2011, 14(2), str. 35-42. 11. Syrkiewicz-Świtała M., Klimeczek M., Świtała R.: Marketing społeczny w walce z rakiem szyjki macicy. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2011, 13(4), str. 763-769. 12. Ulman-Włodarz I. i wsp.: Świadomość profilaktyki raka szyjki macicy wśród kobiet zgłaszających się do poradni K. Ginekologia Polska 2011, 82(1), str. 22-25. 13. Wyderka M.: Wiedza badanych kobiet o profilaktyce raka szyjki macicy. Pielęgniarstwo Poslkie 2008, (4), str. 262-270. STRESZCZENIE Rak szyjki macicy to drugi, co do częstości występowania nowotwór występujący wśród kobiet w Polsce. Spośród krajów europejskich, nasze państwo wykazuje jedną z najwyższych śmiertelność spowodowaną tym schorzeniem. W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Do zgromadzenia materiału badawczego posłużyła anonimowa ankieta przeprowadzona wśród 200 losowo wybranych kobiet województwa śląskiego. Wyniki przedstawionych badań wykazują, iż wiedza kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy jest niewystarczająca. Autorzy są zgodni, że niska świadomość kobiet na temat profilaktyki sprawia, iż wskaźnik zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy jest wciąż bardzo wysoki. Przyczyną późnego rozpoznania raka szyjki macicy jest niewykonywanie bądź wykonywanie nieregularnie, badań profilaktycznych. ABSTRACT Cervical cancer remains the second most recurrent cancer found in Polish female individuals. Poland has one of the highest mortality rates caused by the illness, within the European countries. The diagnostic poll method has been used in the research. An anonymous survey studying 200 randomized female individuals from the Silesian voivodeship, has been utilised to collect the research data. The results of the investigation show that knowledge on cervical cancer prevention among females is not sufficient. Each of the authors agrees that the low awareness about the issue among women 269

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo causes high morbidity and mortality rates. Failure to carry out or irregular completion of screening service, remain the chief causes of delayed cervical cancer detection. In general, females are not aware how frequently they should have their pap tests screenings, while only few voluntarily register to complete screening service. Artykuł zawiera 27300 znaków ze spacjami + grafika 270