Surowce roślinne stosowane w chorobach układu pokarmowego Praca specjalizacyjna z farmacji aptecznej mgr farm. Magdalena Hoehne opiekun specjalizacji: mgr farm. Barbara Hellich-Męczyńska POZNAŃ 2014 1
Surowce roślinne pobudzające czynność żołądka i wydzielanie soków trawiennych Remedia stomachica et digestiva Przyczyną braku apetytu mogą być zaburzenia na tle emocjonalnym oraz przyjmowanie niektórych leków. Substancje gorzkie działają na zasadzie odruchu smakowego drażniąc receptory smakowe języka. Impuls dociera do Ośrodkowego Układu Nerwowego. Dalej jest przekazywany do zakończeń nerwów wydzielniczych w błonie śluzówki żołądka, co nasila wydzielanie soku żołądkowego. Zwiększając kwasowość w żołądku usprawnia trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. W zbyt dużych dawkach działa bezpośrednio na śluzówkę żołądka hamując jego sekrecję. AMARA PURA surowce szczerogorzkie Gentiana lutea Goryczka żółta Radix Gentianae korzeń goryczki Substancje goryczkowe: amarogentyna, gencjopikrozyd Reguluje trawienie i wzmaga apatyt. Zwiększa też wydzielanie żółci oraz reguluje metabolizm wątrobowy. Może być stosowana w zaburzeniach trawienia oraz jako preparat żółciopędny. Preparaty lecznicze: Digestosan, Gastrosan, Guttae stomachicae Centaurium umbellatum Tysiącznik pospolity Herba Centaurii- ziele tysiącznika Związki czynne: sekoirydoidy, gencjopikryna Stosowana w dyspeptycznych stanach nieżytowych żołądka, związanych z brakiem łaknienia. Preparat leczniczy: Zioła Szwedzkie Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy Folium Menyanthidis liść bobrka Związki czynne: irydoidy, sekoirydoidy Pobudza produkcję soków żołądkowych i śliny. Wykazuje także działanie żółciopędne i regulujące procesy trawienia. Preparaty lecznicze: Gastrogran, Digestosan, Zioła Szwedzkie, Guttae stomachicae 2
Cnicus benedictus Drapacz lekarski Herba Cnisi benedicti ziele drapacza lekarskiego Związki czynne: laktony seskwiterpenowe Ułatwia trawienie przez pobudzenie wydzielania śliny, żółci i soków trawiennych. Może być stosowany w dolegliwościach przewodu pokarmowego takich jak biegunka, zapalenie błon śluzowych żołądka i jelit. Preparaty lecznicze: Digestosan, Gastrosan, Artecholin AMARA AROMATICA surowce gorzkie aromatyczne Acorus calamus - Tatarak zwyczajny Rhizoma Calami- kłącze tataraku Związki czynne: olejek eteryczny Wpływa stymulująco na układ trawienny dzięki aktywacji pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego, zmniejsza też napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego tym samym redukując wzdęcia i bóle brzucha. Preparaty lecznicze: Seboren, Gastrochol, Herbogastrin Archangelica officinalis Litwor Arcydzięgiel Radix Archangelicae- korzeń arcydzięgla Związki czynne: olejki eteryczne, związki kumarynowe Dzięki działaniu rozkurczającemu i wiatropędnemu skuteczny w kolkach. Pobudza też wydzielanie soków żołądkowych i żółci. Preparaty lecznicze: Zioła Szwedzkie, Iberogast Citrus Aurantum Pomarańcza gorzka Pericarpium Auranti Amari owocnia pomarańczy Związki czynne: trójterpeny, olejki eteryczne Stosowana w zaburzeniach trawienia, wykazuje słabe działanie spazmolityczne. Artemisia absinthium Bylica piołun Herba Absinthi- ziele bylicy piołun Związki czynne: gorycze, olejki eteryczne Surowiec znalazł zastosowanie w bezsoczności, niestrawności, przewlekłych nieżytach żołądka i jelit. Wzmaga wydzielanie soków trawiennych, pobudza wydzielanie żółci w wątrobie 3
oraz enzymów i soków jelitowych przez trzustkę. Preparaty lecznicze: Guttae stomachicae, Zioła Szwedzkie Myristica fragrans Muszkatołowiec wonny Semen Myristicae nasienie muszkatołowca Macis Myristicae osnówka muszkatołowca Związki czynne: olejki eteryczne Foeniculum vulgarae Koper włoski Fructus Foeniculi - Owoc kopru Związki czynne: olejki eteryczne fenchon Posiada działanie spazmolityczne, zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, przeciwdziała wzdęciom i kolkom. Achillea millefolium Krwawnik pospolity Herba Millefoli- ziela krwawnika Preparaty lecznicze: Digestosan, Normogran AMARA ADSTRINGENTIA surowce garbnikowo-gorzkie Cinchona succirubra Drzewo chinowe Cortex Cinchonae- kora chinowa Związki czynne: alkaloidy chinolinowe, garbniki katechinowe Ze względu na gorzki smak stosowany w celu zwiększenia czynności wydzielniczej żołądka Zabija także niektóre bakterie i pasożyty w szczególności plasmodia malarii. Słabo działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo Marsdenia condurago Tojowiec kondurago Cortex Marsdeniae kora tojowca Związki czynne: glikozydy steroidowe ( garbniki) Surowce roślinne o działaniu przeciwwymiotnym Remedia antiemetica 4
Zingiber officinalis Imbir lekarski Rhizoma Zingiberis - kłącze imbiru Związki czynne: olejki eteryczne (związki seskwiterpenowe) Pobudza wydzielanie śliny i soku żołądkowego, poprawia apetyt oraz wykazuje działanie rozkurczające i przeciwwymiotne. Poprawia także krążenie obwodowe. Alpinia officinarum Galant chiński Rhizoma Galangae kłącze galantu Związki czynne: olejki eteryczne Surowce roślinne o działaniu wiatropędnym Remedia carminativa Dzięki działaniu spazmolitycznemu zmniejszają napięcie mięśni zwieraczy przełyku, przez co wzmagają odbijanie wywołując wyrównanie ciśnienia między żołądkiem a przełykiem. Łagodzą też stany skurczowe mięśni gładkich przewodu pokarmowego przywracając naturalny ruch jelit, co pomaga w odprowadzaniu gazów oraz redukcji wzdęć. Anethum graveolens Koper ogrodowy Fructus Anethi owoc kopru Związki czynne: olejki eteryczne Znalazł zastosowanie w bólach brzucha, czkawce, odbijaniu i nudnościach. Posiada również właściwości rozkurczające na drogi moczowe, mlekopędne oraz pobudzające wydzielanie soku żołądkowego Carum carvi - Kminek lekarski Fructus Carvi- owoc kminku Związki czynne: olejki eteryczne Surowiec o działaniu wiatropędnym dzięki działaniu spazmolitycznemu na mięśniówkę gładką przodu pokarmowego, dodatkowo pobudza produkcje soków żołądkowych oraz czynność gruczołów mlecznych. Preparaty lecznicze: Iberogast, Sollievo Foeniculum vulgarae Koper włoski Fructus Foeniculi- owoc kopru Związki czynne: olejki eteryczne Wykazuje działanie spazmolityczne na przewód pokarmowy oraz drogi moczowe. Dzięki gorzkiemu smakowi fenchonu ( składnik olejku eterycznego) drażni receptory smakowe, przez co pobudza błonę śluzową żołądka do produkcji soków. Dodatkowo posiada właściwości 5
wykrztuśne przez wzmożenie ruchów nabłonka rzęskowego w drogach oddechowych. Coriandrum sativum Kolendra siewna Fructus Coriandri owoc kolendry Związki czynne: olejki eteryczne Może być stosowany już u małych dzieci w kolkach jelitowych, nieznacznie wspomaga również produkcję soków żołądkowych, przez co ułatwia trawienie. Preparat leczniczy: Cholesol Nigella sativa - Czarnuszka siewna Semen Nigellae sativae nasienie czarnuszki siewnej Związki czynne: olejki eteryczne Posiada również silne właściwości przeciwbakteryjne, moczopędne i żółciopędne. Satureja hotensis - Cząber ogrodowy Herba Satureiae- ziele cząbru Związki czynne: olejki eteryczne Wykazuje działanie rozkurczające nie tylko na przewód pokarmowy, ale także na przewody moczowe i drogi żółciowe. Pobudza także produkcje soków żołądkowych przez drażnienie receptorów smakowych i bezpośrednie drażnienie śluzówki żołądka. Ocimum basilicum Bazylia pospolita Herba Basilici- ziele bazylii Związki czynne olejek eteryczny Oprócz działania wiatropędnego i ułatwiającego trawienie wykazuje również działanie wspomagające apetyt, wykrztuśne oraz uspokajające. Surowce roślinne o działaniu przeciwbiegunkowym Remedia antidiarrhoica Przyczyną występowania biegunek może być zmiana trybu życia, alergie, stres, niektóre leki, zmieniona lub zła dieta. Jeśli nie stwierdza się tła bakteryjnego można podejrzewać także zatrucie pokarmowe. Wyróżniamy biegunki ostre lub przewlekłe. Jedną z niebezpieczniejszych konsekwencji biegunki jest odwodnienie z utratą elektrolitów, które może doprowadzić do objawów wstrząsu szczególnie u niemowląt i osób starszych. Garbniki dzięki działaniu ściągającemu na przewód pokarmowy, utrudniają przenikanie wody do światła jelita, zapobiegają rozrzedzeniu treści jelitowej i zmniejszają resorpcję metabolitów i toksyn bakteryjnych z przewodu pokarmowego Potentilla tormentilla/potentilla erecta Pięciornik kurze ziele 6
Rhizoma Tormentilae - kłącze pięciornika Związki czynne garbniki Dzięki działaniu ściągającemu stosowany jest celu zatrzymania biegunek, zwłaszcza bakteryjnych powstałych na skutek zatruć pokarmowych oraz na tle nerwowym. Znalazł zastosowanie także w leczeniu stanów zapalnych jelit. Wykazuje także działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwkrwotoczne. Polygonum bistorta Rdest wężownik Rhizoma Bistortae kłącze wężownika Związki czynne garbniki Stosowany także w celu hamowania drobnych krwawień jelitowych, w stanach zapalnych żołądka i jelit. Działa ściągająco, przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo, odtruwająco, gojąco i przeciwbakteryjnie. Quercus petreau (sessilis) Dąb bezszypułkowy Quercus pedunculata (robur) Dąb szypułkowy Cortex Quercus kora dębu Związki czynne garbniki Kora stosowana jest w zatruciach pokarmowych, uporczywych biegunkach oraz nieżycie żołądka i jelit. Używana jest także do płukania, jako lek ściągający w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła Vaccinium myrtillus Borówka czernica Fructus Myrtilli owoc borówki czernicy Związki czynne garbniki Surowiec jest zalecany w biegunkach u dzieci, wykazuje działanie ściągające i przeciwbakteryjne (niszczy gronkowce i paciorkowce) działa przeciwzapalnie na błony śluzowe jelit, niweluje także uczucie nudności. Fragaria vesca Poziomka pospolita Folium Fragariae liść poziomki Związki czynne garbniki Może być stosowana w przewlekłych biegunkach także u dzieci. Neutralizuje toksyny produkowane przez bakterie chorobotwórcze. Dodatkowo działa moczopędnie i przeciwmiażdżycowo. Surowce roślinne o działaniu przeczyszczającym Remedia laxantia 7
Zaparcia mogą powstać w skutek nieprawidłowego sposobu odżywiania, siedzącego trybu życia, nadużywania leków przeczyszczających, stosowania innych leków oraz osłabienia mięśni brzucha. Mogą także towarzyszyć innym schorzeniom oraz być skutkiem choroby nowotworowej. Substancją aktywnie działającą są antranoidy, które po dotarciu do jelita grubego ulegają hydrolizie pobudzając receptory wzmagają perystaltykę przyspieszając przez to przesuwanie treści pokarmowej. Efekt występuje po 8-12 godzinach po podaniu. Zmieniają także przepuszczalność błony komórkowej zatrzymując elektrolity i wodę w świetle jelita. Wykazują jednak szereg działań niepożądanych wśród nich: zwiększone przekrwienie miednicy mniejszej, co niesie ze sobą niebezpieczeństwo poronień oraz silniejszych krwawień menstruacyjnych a także atonie jelit wtórnie przyczyniając się do zaparć. Ich przewlekłe stosowanie skutkuje zaburzeniami elektrolitowymi w tym hipokaliemią, stąd ich stosowanie nie powinno być dłuższe niż 10 dni. Są przeciwwskazane w ciąży, okresie karmienia piersią, niedrożności jelit, u dzieci poniżej 12 roku życia, a także w ostrym stanie guzków krwawniczych. Frangula alnus- Kruszyna pospolita Cortex Frangulae kora kruszyny Związki czynne: glikozydy antranoidowe Zwiększa perystaltykę jelita grubego oraz wykazuje działanie żółciopędne, przez co często stosowana w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Działa rozkurczająco i łagodzi dolegliwości trawienne związane z brakiem łaknienia. Preparaty lecznicze: Alax, Normosan, Tabulettae laxantes, Normolax, Rhelax Rhamnus cathartica Szakłak pospolity Fructus Rhamni catharticae owoc szakłaku pospolitego Wykazuje działanie przeczyszczające, moczopędne i żółciopędne. Ze względu na skuteczność i bezpieczeństwo może być stosowany także w długotrwałych zaparciach u osób otyłych i starszych. W większych dawkach może powodować wymioty i bóle brzucha Rheum palmatum Rzewień dłoniasty Rheum officinale Rzewień lekarski Radix Rhei korzeń rzewienia W mniejszych dawkach do 0,3 g wykazuje działanie zapierające w większych 1,5 5,0 g przeczyszczające. Jest to skutkiem tego, iż w surowcu występują dwie grupy związków czynnych działających przeciwstawianie są to: antrazwiązki i garbniki Preparat leczniczy: Radirex, Rhelax Cassia senna (acutifolia)- Senes (strączyniec) ostrolistny Cassia angustifolia- Senes wąskolistny Folium Sennae - liść senesu Fructus Sennae - owoc senesu Posiadają działanie przeczyszczające jak i żółciopędne. 8
Preparaty lecznicze: Senefol, Laxantia tea, Xenna, Normosan, Sollievo, Regulax Aloe ferox - Aloes uzbrojony Aloe vera Aloes prawdziwy Alona stężały sok z liści Związki czynne: aloektyna, antranoidy Przyspiesza perystaltykę jelita grubego wywołując efekt przeczyszczający, jednak jego długotrwałe stosowanie prowadzi do niedoboru elektrolitów szczególnie potasu. Jak dodatkowe działanie należy tu wymienić działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ogólnie wzmacniające oraz immunostymulujące. Preparaty lecznicze: Alax, Tabulettae laxantes, Boldaloin, Boldovera Rhamnus purshiana Szakłak amerykański Cortex purshianae- kora szakłaka Stosowany z zaparciach nawykowych dzięki właściwościom przywracającym fizjologiczną funkcje jelit. Związki śluzowe Jest to mieszanina polisacharydów, cukrów prostych i kwasów uronowych. Przechodzą w prawie niezmienionej formie do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, a dzięki zdolności pęcznienia wiążą wodę w jelicie grubym, hamują resorpcję zwrotną zwiększając tym samym objętość mas kałowych pobudzając perystaltykę jelita grubego. Same nie ulegają wchłonięciu z przewodu pokarmowego natomiast zmniejszają wchłanianie substancji odżywczych oraz substancji leczniczych. Przyjmując je należy więc zachować dwu godzinny odstęp między spożywanym pokarmem, lekami a stosowaniem związków śluzowych. Nie należy ich również stosować dłużej niż dwa tygodnie bez przerwy. Plantago psyllium (Plantago afra) - Babka płesznik Semen Psyllii nasienie babki płesznik Stosowana w celu zapobiegania zaparciom a także jako środek powlekający w stanach zapalnych jelit i żołądka. Preparat leczniczy: Colon C Plantago ovata - Babka jajowata Semen Plantaginis ovatae nasienie babki jajowatej Zalecana dawka dzienna:10-30 g Nasiona są łagodnym lekiem przeczyszczającym i obniżającym cholesterol. Znalazły zastosowanie w zaparciach nawykowych szczególnie w sytuacjach, w których wskazane jest ułatwione wypróżnianie, mogą to być szczeliny odbytu oraz hemoroidy. Preparat leczniczy: Jeliton, Ispagul, Colosan Ex 9
Linum usitatissimum Len zwyczajny Semen Lini nasienie lnu Dodatkowo wykazuje działanie łagodzące i przyspieszające gojenie skóry oraz osłaniające i przeciwzapalne w schorzeniach przewodu pokarmowego takich jak wrzody żołądka i dwunastnicy. Wodne wyciągi z lnu, dzięki zawartości dużych ilości śluzu, powlekają błonę śluzową przełyku i żołądka a dostając się do jelit dalej pęcznieją ułatwiając wypróżnienie. Preparaty lecznicze: Ventrol, Colosan Ex Ricinus communis - Rącznik pospolity Semen Ricini nasienie rącznika Związki czynne: olej tłusty, rycyna, rycynina, białka, śluzy, tokoferole Z nasion wytłaczany jest olej rycynowy - Oleum Ricini stanowiący mieszaninę trójglicerydów, nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz związków sterydowych B- sitosterol. Na skutek działania drażniącego na jelito cienkie wykazuje silne działanie przeczyszczające, które występuje po 2-8 godz. od zażycia. Dzięki powlekającemu działaniu na jelita są one oczyszczane bez gwałtownych skurczów. Przeciwwskazane u kobiet w ciąży i dzieci do lat 12 oraz u osób z niedrożnością jelit. Nie powinny być stosowane przewlekle, gdyż po działaniu przeczyszczającym występuje działanie ściągające. Środki stosowane w stanach zapalnych przewodu pokarmowego Remedia anitphlogistica Chamomilla recutita Rumianek pospolity Anthodium Chamomilae - koszyczek rumianku Związki czynne: olejki eteryczne, flawonoidy, matrycyna, chamazulen, apigenina, pochodne bisabolonu, spiroeter. Oprócz działania przeciwzapalnego posiada także działanie przeciwskurczowe, odkażające, słabo żółciopędne i uspokajające. Preparat leczniczy: Gastrosan Glycyrrhiza glabra Lukrecja gładka Radix Glycyrrhizae korzeń lukrecji Związki czynne: trójterpeny, saponiny sole kwasu glicyryzonowego Wykazuje działanie osłaniające na błony śluzowe żołądka, działa przeciwzapalnie (hamuje uwalnianie histaminy) i rozkurczowo. Zmniejsza nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych i zapobiega ich rozszerzeniu. Ułatwia gojenie owrzodzeń przewodu pokarmowego 10
stąd zastosowanie w nadkwaśności oraz wrzodach żołądka i dwunastnicy. Jako działanie niepożądane należy wymienić zatrzymanie wody i sodu przy jednoczesnej utracie potasu prowadzące do obrzęków oraz osłabienie układu odpornościowego, dzieje się tak przy długim stosowaniu surowca w dużych dawkach. Preparaty lecznicze: Acidoflos, Ulceflos, Gastrogran, Normogran Filipendula ulmaria - Wiązówka błotna Flos Ulmariae kwiat wiązówki Związki czynne: Glikozydy fenolowe (spireina, salicyna) aldehyd salicylowy, salicylan metylu Dzięki zawartości związków salicylowych posiada właściwości napotne, przeciwbólowe i przeciwzapalne nie powoduje jednak ryzyka krwawień jak to jest w przypadku kwasu acetylosalicylowego Stosowana w stanach zapalnych przewodu pokarmowego oraz pomocniczo we wrzodach żołądka i dwunastnicy. Althaea officinalis - Prawoślaz lekarski Folium (Radix) Althacae liść (korzeń) prawoślazu Zawartość śluzu w roślinie wynosi do 10 % w liściach i do 28% w korzeniach mieszaniny śluzu i pektyn Śluz łatwo pęcznieje w wodzie tworząc roztwory koloidalne po zetknięciu z sokiem żołądkowym nie hydrolizuje a wręcz może zwiększać swoją lepkość. Osłania cienką warstwą gardło, przełyk i żołądek chroniąc błony śluzowe przed drażniącym działaniem kwasu solnego różnych potraw, przypraw, leków i toksyn. Stosowany jest w stanach zapalnych przełyku i żołądka w łagodzeniu dolegliwości związanych z podrażnieniem po lekach, pomocniczo w nadkwaśności i chorobie wrzodowej żołądka. Wykazuje także działanie przeciwkaszlowe i osłaniające w zapaleniu gardła Jako działanie niepożądane należy wymienić zmniejszenie wchłaniania witamin i substancji mineralnych przy dłuższym stosowaniu. Trigonella foenum graecum Kozieradka pospolita Semen Foenugraeci- nasienie kozieradki Śluzy roślinne do 45% Wykazuje działanie osłaniające i przeciwzapalne a także wzmaga wydzielanie śliny i soków trawiennych, ułatwiają także przyswajanie składników odżywczych. Plantago lanceolata Babka lancetowata Folium Plantaginis lanceolatae liść baki lancetowatej Związki czynne: glikozyd irydoidowy, śluzy, pektyny, garbniki Działa przeciwzapalnie w jamie ustnej, gardle i przewodzie pokarmowym. Zmniejsza przekrwienie błon śluzowych, przepuszczalność naczyń włosowatych oraz działa antyseptycznie. Plantago major Babka zwyczajna 11
Folium Plantago majoris- liść babki zwyczajnej Związki czynne: irydoidy Boswellia serrata Kadzidłowiec indyjski Olibanum Boswelliae gumożywica boswelli Związki czynne: kwasy trójterpenowe, kwas B-bosweliowy i jego pochodne Mechanizm działania polega na hamowaniu elastazy leukocytowej, która powstaje wskutek procesu zapalnego i jest odpowiedzialna za degradacje elastyny i kolagenu. Stosowana w stanach zapalnych jelit, wrzodziejącym zapaleniu jelit, chorobie Leśniewskiego- Crohna. Surowce stosowane w chorobach wątroby Remedia antihepatotoxica Wątroba odpowiada zarówno za sprawną prace układu trawienia jak i krążenia. Silybus marianum Ostropest plamisty Fructus Silybii mariani owoc ostropestu plamistego Związki czynne: flawonolignany sylimarna Ma za zadanie ochronić wątrobę przed truciznami, pobudzić mechanizmy naprawcze oraz aktywować tworzenie nowych komórek. Może być stosowana w marskości wątroby, przewlekłych i wirusowych stanach zapalnych oraz innych uszkodzeniach wątroby wywołanych przez czynniki toksyczne takie jak alkohol, leki, pestycydy, środki chemiczne, toksyny muchomora sromotnikowego. Preparaty lecznicze: Sylimarol, Sylivit, Legalon, Sylicynar, Sylimax Cynara scolymus Karczoch zwyczajny Folium Cynarae- liść karczochu Związki czynne: kwasy fenolowe cynaryna Działa ochronnie oraz regenerująco na wątrobę. Obniża poziom tłuszczu i cholesterolu we krwi stąd ma zastosowanie w zaburzeniach gospodarki lipidowej. Posiada również właściwości przeciwmiażdżycowe. Preparaty lecznicze: Cynarex, Sylicynar, Raphacholin C, Hepason Complex, Proliver, Verdin Complexx Glicine max Soja uprawna Semen sojae nasienie soi Związki czynne: fosfolipidy (dwupolienodwufosfatylocholina) 12
Substancja czynna wchodzi w skład błon komórkowych wątroby, dzięki czemu ma zdolność do rekonstrukcji uszkodzonych hepatocytów już po 26 dniach. Obniża też poziom lipidów i cholesterolu we krwi dzięki zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Z oleju sojowego pozyskuje się lecytynę stosowaną w zaburzeniach pamięci i koncentracji u osób starszych. Preparaty lecznicze: Essentiale Forte, Esseliv forte, Hepatil Complex Surowce żółciopędne i żółciotwórcze Remedia cholagoga et choleretica Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe Inflorescientia Helichrysi kwiatostan kocanek Związki czynne: flawonoidy Wykazuje działanie spazmolityczne na drogi żółciowe oraz pobudzające produkcję żółci w pęcherzyku żółciowym. Pobudza trawienie i zmniejsza stany zapalne błony śluzowej żołądka a także pobudza ruchy perystaltyczne w jelitach Preparaty lecznicze: Cholesol, Cholegran, Gastrochol, Artemisia arborantum - Bylica boże drzewko Herba Arbotani ziele bylicy Związki kumarynowe, flawonoidy, fenolokwasy Żółciopędny, żółciotwórczy, pobudza apetyt oraz zwiększa produkcję soku żołądkowego i trzustkowego. Stosowana głównie w dolegliwościach wątroby i pęcherzyka żółciowego, w niewystarczającej produkcji żółci, zastoju żółci oraz skurczu dróg żółciowych. Cinchorium intybus Cykoria podróżnik Radix Cinchoriae korzeń cykorii Związki czynne: laktony seskwiterpenowe, fenolokwasy Oprócz działania żółciopędnego dodatkowo wykazuje działanie pobudzające apetyt przez zwiększenie wydzielania soków żołądkowych. Preparaty lecznicze: Proliver, Sollievo Mantha piperita Mięta pieprzowa Folium Menthae piperitae liść mięty pieprzowej Związki czynne: olejek eteryczny Działa żółciotwórczo i rozkurczająco na drogi żółciowe, przez co przeciwdziała zastojowi żółci oraz stymuluje procesy trawienia. 13
Preparaty lecznicze: Cholitol, Iberogast Taraxacum officinale Mniszek lekarski Radix Taraxaci korzeń mniszka Związki czynne: seskwiterpeny Stosowany głównie jako lek pobudzający wydzielanie żółci przez wątrobę i woreczek żółciowy przede wszystkim po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby oraz po operacjach na drogach żółciowych. Preparaty lecznicze: Cholitol, Cholesol Marrubium vulgare Szanta zwyczajna Herba Marrubii ziele szanty Związki czynne: dwuterpeny Wzmaga produkcje i wydzielanie żółci. Stosowana w zaburzeniach trawienia, schorzeniach wątroby, woreczka żółciowego, kamicy żółciowej, w braku łaknienia Preparaty lecznicze: Digestflos, Cholegran Juniperus communis Jałowiec pospolity Fructus Juniperi owoc jałowca Związki czynne: olejek eteryczny Surowiec żółciopędny, żółciotwórczy, pobudzający na procesy trawienia i przyspieszający na perystaltykę jelit. Zwiększa także ilość wydalanego moczu przez wzmożoną filtrację w kłębkach nerkowych. Preparaty lecznicze: Cholagoga, Cholesol, Vital-tonicum Inula helenium Oman wielki Radix et rhizoma Inulae -korzeń i kłącze omanu Związki czynne: olejek eteryczny (seskwiterpeny i triterpeny) Żółciopędny, żółciotwórczy chociaż głównie obecnie stosowany jako środek wykrztuśny i łagodzący stany zapalne jamy ustnej, gardła i oskrzeli. Hypericum perforatum Dziurawiec zwyczajny Herba Hyperici ziele dziurawca Związki czynne: flawonoidy : hiperozyd, kwercetyna, kamferol, rutozyd Spazmolityczne na drogi żółciowe, ułatwia przepływ żółci. Dodatkowo działa uspokajająco, stosowany w leczeniu niepokojów i napięć nerwowych, a także przy depresjach. 14
Preparaty lecznicze: Cholagoga, Hepatina, Gastrogran, Cholegran, Cholesol, Guttae stomachicae Curcuma longa Ostryż długi Rhizoma Curcumae kłącze ostryżu Związki czynne: pochodne kwasów fenolowych kurkuminy olejki eteryczne seskwiterpeny Żółciopędny, żółciotwórczy oraz bakteriobójczy i przeciwzapalny. Preparaty lecznicze: Solaren, Cholesol, Cholitol Cynara scolymus Karczoch zwyczajny Folium Cynarae liść karczocha Związki czynne : cynaryna, laktony seskwiterpenowe cynaropikryna Zwiększa produkcję żółci i jej przepływ przez drogi żółciowe. Stosowany w żółtaczce, zastoju żółci, kamicy żółciowej, uszkodzeniach wątroby, za burzeniach trawienia, hipercholesterolemii i hiperlipidemii. Związki czynne: Cynarex, Sylicynar, Raphacholin C, Cholitol, Verdin Complexx Surowce roślinne stosowane w zatruciach pokarmowych Mentha piperita- Mięta pieprzowa Folium Menthae piperitae liść mięty pieprzowej Zwiększa czynność wydzielniczą wątroby i żołądka, przywraca prawidłowe ruchy jelitowe oraz posiada istotne właściwości przeciwbakteryjne. Chamomilla recutit - Rumianek zwyczajny Anthodium Chamomilae koszyczek rumianku Związki czynne: olejki eteryczne, związki kumarynowe Posiada właściwości rozkurczające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Junglans regia - Orzech włoski Folium junglandis liść orzecha Związki czynne: garbniki, flawonoidy Poprawia apetyt oraz usuwa i zobojętnia szkodliwe produkty przemiany materii. Działa antyseptycznie i spazmolitycznie. Melissa officinalis Melisa lekarska Folium Melissae liść melisy Związki czynne: olejek eteryczny 15
Działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie jelit, zwiększa produkcję soków trawiennych oraz działa przeciwzapalnie. Potentilla anserina Pięciornik gęsi Herba Anserinae ziele pięciornika gęsiego Związki czynne: garbniki, flawonoidy Pobudza wydzielanie soków trawiennych, a także działa przeciwbiegunkowo i zmniejsza stany zapalne śluzówki żołądka, wzmaga zdolności żółciotwórcze wątroby. Stosowany w zaburzeniach trawienia, bólach brzucha, wzdęciach, kolkach, biegunkach. Działa też rozkurczająco i antyseptycznie. 16
Piśmiennictwo 1. Buczyński S: Zioła, Elipsa, Warszawa, 1998 2. Janicki, K. Rewerski W.: Medycyna naturalna, PZWL, Warszawa, 1990 3. Keville: K. Zielona apteka. Rośliny, które leczą i zapobiegają, Warszawa, 2002 4. Kosiński M., Krzyściak-Kosińska R.: Atlas ziół, Pascal, Bielsko-Biała, 2008 5. Lutomski J., Alkiewicz J.: Terapia lekami roślinnymi w zarysie, PZWL, Warszawa, 1984 6. Ożarowski A. Jaroniewski W.: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, JWZZ, Warszawa, 1987 7. Ożarowski A., Łańcucki J., Gąsiorowska K.: Leki roślinne informator, Zjednoczenie Przemysłu Zielarskiego, Warszawa, 1978 8. OżarowskiA.: Ziołolecznictwo- poradnik dla lekarzy, PZWL, Warszawa, 1982 9. Sanderski M. E.: Zioła praktyczny poradnik o ziołach i ziołolecznictwie, Wyd. E. K. Liber, Warszawa, 2008 10. Strzelecka H. Kowalski J.: Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, 2000 11. Wawrzyniak E.: Leczenie ziołami - kompendium fitoterapii, Warszawa, 1992 17