Stanowisko Ministerstwa Finansów w sprawie porządkowania budżetów samorządowych, w odpowiedzi na pytania Gminy", przedstawia Zofia Ogińska - Zastępca Dyrektora Biura Ministra Finansów. Jaka jest ocena MF dotycząca wykonywania tegorocznych budżetów jednostek samorządowych w pierwszym półroczu? Odnośnie realizacji budżetów jednostek samorządu terytorialnego w 2007 roku MF dysponuje danymi ze sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego za I kwartał 2007 r. Z analizy danych wynika, iż budżety jst zamknęły się zbiorczo nadwyżką w kwocie 8 mld zł, przy planowanym deficycie na ten rok w wysokości 11 mld zł. W stosunku do I kwartału 2006 roku, wykonane dochody jst ogółem były wyższe o 14,5%, a wydatki o 8,6%. Wydatki majątkowe, zrealizowane w I kwartale 2007 r. w kwocie ponad 2 mld zł (6,8% planu) były o 44% wyższe od kwoty wydatków majątkowych wykonanych w analogicznym okresie roku poprzedniego. Jak duże są długi samorządów? Według danych za I kwartał 2007 r. zadłużenie jst wyniosło 24 mld zł i stanowiło 19,5% planowanych dochodów ogółem, przy wskaźniku zadłużenia na koniec 2006 r. wynoszącym 21,3%. Kwota zobowiązań ogółem, pomniejszona o kredyty i pożyczki zaciągnięte w związku z realizacją projektów i programów unijnych stanowiła w I kwartale 2007 r. 17,8% planowanych dochodów ogółem. Samorządowcy mogli też liczyć na subwencje ogólne. Czy pod tym względem coś zmieni się w przyszłym roku? Od początku przyszłego roku ulegnie zmianie stan prawny w zakresie subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego. W Sejmie RP znajduje się już projekt ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawy o uprawnieniach do 1 / 5
ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (druk nr 1874). Potrzeba nowelizacji ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego jest następstwem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2006 r., sygn. akt K 30/04. Będzie to pierwsza duża nowelizacja obowiązującej od 2004 r. ustawy, polegająca przede wszystkim na poprawie przepisów zakwestionowanych przez TK oraz likwidacji części rezerw subwencji ogólnej i przeznaczeniu tych środków na wzmocnienie systemu wyrównawczego, co jest rozwiązaniem zgodnym z postulatami Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W zakresie związanym z wyrokiem TK projekt ustawy przewiduje, iż subwencja ogólna w części równoważącej dla gmin i powiatów oraz w części regionalnej dla województw będzie dzielona według zasad określonych ustawowo. Obecnie część równoważąca subwencji ogólnej dla gmin i powiatów oraz 30% części regionalnej subwencji ogólnej jest dzielona według zasad określonych w rozporządzeniach Ministra Finansów. W projekcie zaproponowano, aby te zasady podziału były określone ustawowo. Zasady podziału części równoważącej dla gmin i dla powiatów oraz części regionalnej, określone w projekcie ustawy, wynikają z analizy sytuacji finansowej samorządów od momentu wprowadzenia nowych regulacji wynikających z ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Od dnia 1 stycznia 2004 r. na bieżąco dokonywana była ocena sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Oprócz analizy danych statystycznych monitorowana była wydajność poszczególnych źródeł dochodów. Pod uwagę brano również zakres zadań, jakie jst przejęły od dnia 1 stycznia 2004 r. do sfinansowania z dochodów własnych. Przedmiotem analizy były również zasady podziału omawianych części subwencji, określone w rozporządzeniach Ministra Finansów. W projekcie ustawy zaproponowano podział według sprawdzonych kryteriów, które zapewniają najbardziej racjonalne rozdysponowanie środków i uzyskały akceptację Zespołu do Spraw Systemu Finansów Publicznych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W projekcie ustawy utrzymano obecny sposób podziału części równoważącej subwencji ogólnej dla gmin i części regionalnej subwencji dla województw. Natomiast w odniesieniu do powiatów dokonano jedynie zmiany dotyczącej sposobu podziału 9% części równoważącej subwencji ogólnej związanej z wydatkami na rodziny zastępcze. Ze względu na odejście od finansowania ustawowych ulg w przewozach autobusowych z dochodów własnych województw - co jest zgodne z sentencją wyroku TK - zmianie ulegnie wysokość części subwencji ogólnej dla województw w wyniku innego rozkładu dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Od dnia 1 stycznia 2008 r. koszty związane z finansowaniem ustawowych uprawnień do bezpłatnych i ulgowych przejazdów autobusowych pokrywane będą z budżetu państwa. Ministerstwo Finansów przypomina, iż od początku 2004 r. zadanie to samorządy województw finansują z dochodów własnych i na ten cel otrzymały zwiększony udział we wpływach z CIT. Wskaźnik udziałów zostanie zmniejszony z 15,9% do 14,0%, tj. o 1,9%. W warunkach roku 2006 oznacza to, iż dochody województw z tego tytułu zmniejszą się o kwotę ok. 477 mln zł. Możemy więc w tym przypadku mówić o przesunięciu środków finansowych w ramach sektora finansów publicznych. W projekcie ustawy proponuje się również likwidację rezerwy subwencji ogólnej przeznaczonej na uzupełnienie dochodów jst oraz zmniejszenie rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej. W miejsce kwoty rezerwy, o której mowa w art. 26 ust. 2 pkt 1 ustawy o dochodach jednostek 2 / 5
samorządu terytorialnego, tworzonej w wysokości 2% sumy planowanych części wyrównawczych subwencji, zostanie wzmocniony system wyrównawczy subwencji ogólnej dla gmin, powiatów i województw poprzez zmianę wielkości procentowych wskaźników służących do wyliczenia kwoty podstawowej części wyrównawczej subwencji ogólnej dla jednostek na danym poziomie. Rezerwa na finansowanie dróg publicznych, o której mowa w art. 26 ust. 2 pkt 2 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego została utrzymana. Projekt przewiduje natomiast zmniejszenie rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej, z 0,6% do 0,3% w roku 2008 i 0,25% w latach kolejnych. Kwota rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej pozwoli na dofinansowanie wydatków ponoszonych przez jednostki samorządu z tytułu likwidacji szkód w szkołach i placówkach oświatowych, wywołanych zdarzeniami losowymi oraz na inne zadania o jednorazowym charakterze, nie uwzględnione przy ustalaniu części oświatowej subwencji ogólnej w danym roku budżetowym. Jest gotowy projekt ustawy o finansach publicznych. Jakie są jego zasadnicze zapisy ważne dla samorządowców? Ważnym adresatem zmian zawartych w projekcie ustawy o finansach publicznych oraz projekcie ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych są jednostki samorządu terytorialnego. Zaproponowane rozwiązania systemowe zmierzają do głębokiej reformy konsolidującej sektor finansów publicznych, także na poziomie samorządowym. Reforma ma bowiem na celu uporządkowanie finansów publicznych oraz skupienie środków finansowych w systemie budżetowym. Bezpośrednią korzyścią płynącą z konsolidacji będzie koncentracja środków finansowych w budżetach jst. Ma to sprzyjać poprawieniu przejrzystości i racjonalności wykorzystania środków publicznych, jakimi dysponują te jednostki. W działania na rzecz poprawiania przejrzystości finansów jst wpisuje się także uporządkowanie treści uchwały budżetowej oraz zakaz zamieszczania w tym akcie postanowień nie związanych z wykonywaniem budżetu. Uchwała budżetowa będzie się składać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, przepisów regulacyjnych oraz załączników. Kolejna zmiana polega na skrócenia terminu przyjęcia uchwały budżetowej. Uchwałą budżetową organ stanowiący jst będzie uchwalał przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach, nie później niż do 31 stycznia roku budżetowego. Kolejną sferą regulacji, w zakresie której dokonano zmiany, są przepisy dotyczące wykonywania budżetu jst - ułatwi to prowadzenie gospodarki finansowej. Polegają one m.in. na rozszerzeniu uprawnień dla zarządu do wykonywania budżetu w postaci możliwości wprowadzania zmian w ramach działu, jednak wyłącznie w zakresie wydatków bieżących. Ponadto skonstruowany został nowy wskaźnik limitujący spłatę zobowiązań jst. Podstawową zaletą jest jego indywidualizacja polegająca na ustalaniu konkretnej jego wysokości w zależności od sytuacji finansowej danej jst. Nowa konstrukcja wskaźnika z jednej strony znosi ograniczenia wiążące dziś jst o znacznym potencjale rozwojowym, dla których zaciąganie 3 / 5
nawet dość znacznych zobowiązań finansowych może być instrumentem bezpiecznej polityki rozwojowej, z drugiej - dyscyplinuje jednostki, którym wysokie obciążenie dochodów spłatami zobowiązań nakazuje dużą ostrożność przy zaciąganiu nowych kredytów i pożyczek, czy też emisji papierów wartościowych. Takich zapisów dyscyplinujących" samorządy jest więcej Projekt ustawy o finansach publicznych zakłada zdyscyplinowanie jst poprzez wprowadzenie zasady, że planowane wydatki bieżące nie mogłyby być wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o nadwyżkę z lat ubiegłych i wolne środki. Zasada ta dotyczyć będzie również wykonanych wydatków bieżących. Proponowane rozwiązanie nie będzie ograniczać możliwości zaciągania zobowiązań na sfinansowanie działań rozwojowych ściśle związanych z inwestycjami. Ponadto w projekcie określono tryb zatwierdzania wykonania budżetu jst. Organ stanowiący w terminie do 30 czerwca (a nie jak obecnie do 30 kwietnia) będzie rozpatrywać wniosek w sprawie absolutorium dla zarządu po zapoznaniu się: ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, ze sprawozdaniem finansowym, z wynikami finansowego audytu zewnętrznego (jeśli w danym roku prowadzony był audyt zewnętrzny), z opinią regionalnej izby obrachunkowej, ze stanowiskiem komisji rewizyjnej. W zakresie programów wieloletnich wprowadzono natomiast zmiany, które mają zapewnić gwarancję finansowania uruchomionych programów, przy czym jst będą mogły ustalać limity na programy wieloletnie obejmujące zarówno wydatki bieżące, jak i wydatki inwestycyjne. Uchwalenie programu wieloletniego skutkować będzie obowiązkiem planowania w kolejnych latach środków na jego kontynuacją. Wydłużony został także horyzont czasowy dla tych limitów - z obecnych trzech lat do faktycznego okresu realizacji danego programu. Czy i w jakim stopniu w przyszłym roku zmieni się relacja między budżetem państwa a budżetami samorządowymi w 2008 r.? Zasadnicze zmiany będą wynikać z ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu publicznego, a także nowej ustawy o finansach publicznych. Z pewnością na budżety jst będą miały wpływ również środki przekazywane z budżetu Unii Europejskiej. 4 / 5
Czemu konkretnie ma służyć system zarządzania budżetami jst BeSTi@? Informatyczny system zarządzaniami budżetami jednostek samorządu terytorialnego BeSTi@ został stworzony w ramach projektu PHARE Zarządzanie finansami publicznymi", którego celem była poprawa gospodarowania finansami publicznymi. System został wdrożony w 2006 r. System ma strukturę trójpoziomową i składa się z trzech podsystemów przeznaczonych dla jst, regionalnych izb obrachunkowych i Ministerstwa Finansów. BeSTi@ służy głównie do przekazywania, gromadzenia, przetwarzania i analiz danych ze sprawozdań z wykonania budżetów jst, bilansów i uchwał budżetowych. Dzięki wdrożeniu systemu skrócił się czas przekazywania informacji oraz poprawiła się jakość danych. W ramach projektu Transition Facility System zarządzania budżetami jednostek samorządu terytorialnego - sprawozdawczość jednostek organizacyjnych" zostanie zbudowany informatyczny system do obsługi sprawozdań budżetowych jednostek organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego, co będzie stanowiło uzupełnienie systemu BeSTi@. 5 / 5