Workshop. Projekt nr CZ.3.22/1.2.00/12.03398

Workshop Projekt nr CZ.3.22/1.2.00/12.03398 Ocena stężeń PAH i metali ciężkich na powierzchni hałd i obiektów przemysłowych Hodnocení koncentrací PAU a těžkých kovů na povrchu odvalů a v okolí průmyslových podniků Beneficjenci projektu: VŠB-TU Ostrava, GIG Katowice

Hodnocení koncentrací PAU a těžkých kovů na povrchu odvalů a v okolí průmyslových podniků CZ.3.22/1.2.00/12.03398 RNDr. Václav Dombek, CSc. VŠB-TU Ostrava

Financování projektu: Vedoucí partner: Partner projektu: Operační program Přeshraniční spolupráce Česká republika - Polská republika 2007 2013 Hornicko-geologická fakulta Vysoká škola báňská technická univerzita Ostrava Česká republika Glovny Institut Gornictva (GIG) Katowice Polsko

Doba realizace projektu: říjen 2013 červen 2015 Rozpočet projektu: VŠB-TUO: GIG: CELKEM: 232 242 Euro 175 718,41 Euro 407 960,42 Euro

PŘEDMĚT Potenciální sekundární emise z odvalů po hornické a hutnické činnosti a v okolí průmyslových podniků. CÍL Zhodnocení odvalů po hornické a hutnické činnosti a v okolí průmyslových podniků jako potencionálních zdrojů sekundárních emisí PAU a těžkých kovů.

METODA Modelování fugitivních emisí suspendovaných částic, polycyklických aromatických uhlovodíků a těžkých kovů z odvalů a deponií pocházejících z hornické a hutnické činnosti.

PROČ? V regionu - mnoho pozůstatku hornicke a metalurgicke činnosti - haldy (odvaly), na kterých byly ukládány hornicke, hutní i jiné odpady. Na haldách docházi k chemickým a mechanickým změnám uložených materiálů např. haldy hořící. Na povrchu hald a v blízkosti hutních provozů docházi k sedimentaci prachových částic.

PROČ? Následnou větrnou erozí, pohybem osob a techniky i těžbou haldového materiálu se prachove částice dostávají do ovzduší a podílejí se na zhoršene kvalite ovzduší v okolí (polétavy prach, karcinogení Látky). Významny faktor kvality ovzduší - výzkum složení této druhotne prašnosti v regionu nebyl zati m proveden.

JAK? Základní aktivitou projektu je komplexní chemický a mineralogický popis povrchové vrstvy hald a ploch významně ovlivněných průmyslovým spadem. V odebraných vzorcích prašne povrchove vrstvy bude hodnoceno chemicke složení anorganicke i organicke fáze. Mineralogicke analýzy objasní složení současných a vznik nových minerálních fází.

JAK? Následné zhodnocení získaných dat s cílem určit velikost a složení možných emisí zdravotne závadných částic a okolnosti jejich vzniku. Součástí projektu bude v těchto lokalitách dosud neuskutečněne modelováni, ktere objasní možnosti spontánního chováni uloženého materiálu a vliv na kvalitu ovzduší při dalším využití hodnocených areálu (rekultivace, těžba aj.). Odběry vzorků, analýzy i vyhodnocení bude provedeno na shodném počtu lokalit a stejnou metodikou v česke i polske části projektove oblasti.

ZDROJE PRO ŘEŠENÍ VŠB-TUO: Řešitelský tým s dlouholetou zkušeností Speciální odbornosti, kterými řešitelsky tým nedisponuje, jsou řešeny formou konzultací s externími specialisty Analyticke práce jsou zajištěny v laboratořích ICT: Laboratoř separačních metod (GC-MS, HPLC-MS) Laboratoř RTG difrakce Laboratoř elektronové mikrosondy

GIG: Řešitelský tým s dlouholetou zkušeností Speciální odbornosti - řešeny formou konzultací s externími specialisty Analyticke práce budou prováděny v laboratořích pracovište monitoringu životního prostředí GIG: Laborator rozboru tuhých odpadu, Laborator rozboru vody a odpadních vod, Laborator rozboru organických sloučenin, Pracovište environmentálních analýz, s aplikaci analytických postupu

CÍLOVE SKUPINY PROJEKTU orgány státní samosprávy orgány podílející se na u zemním plánování, ktere rozhodují nebo povolují dalši činnosti na haldách, regionální orgány ochrany ovzduší; majitelé a správci hald; široke spektrum obyvatelstva, na ktere ma kvalita ovzduši přímy vliv.

PUBLICITA Speciiální internetove stránky - médium s nejširším dopadem a nejjednodušším přístupem pro odbornou i laickou veřejnost - provozovány ješte 5 let po ukončení projektu: http://ova.prasnosthald.cz/ http://ova.prasnosthald.eu/

VÝSTUPY Výsledky a stanoviska budou prezentovány na dvou workshopech: dílčí s průběžnými výsledky) v Polsku závěrečný v Ostrave

Wybór terenów badawczych w Polsce Výběr zkoumaných území v Polsku dr Zbigniew Bzowski Zakład Monitoringu Środowiska Główny Instytut Górnictwa Katowice

Południowo-zachodnia część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego

Obiekty w 2012 roku: 1. Buków KWK Rydułtowy-Anna 2. Wrzosy KWK Rydułtowy-Anna 3. Radlin KWK Marcel 4. Skrzyszów Południe KWK Marcel 5. Teren pogórniczy w likwidacji ( Moszczenica ) 6. Szotkówka I KWK Jas-Mos 7. Kościelniok KWK Pniówek 8. Pochwacie KWK Zofiówka 9. Borynia-Jar KWK Borynia 10. Charlotta KWK Rydułtowy-Anna

Teren pogórniczy w likwidacji ( Moszczenica ) Składowisko Buków, Gmina Lubomia

Teren likwidacji szkód górniczych (osiadania) Mszana

Obiekty w 2014 roku: 1. Wrzosy III KWK Rydułtowy-Anna 2. Wrzosy KWK Rydułtowy-Anna 3. Radlin KWK Marcel 4. Skrzyszów Południe KWK Marcel 5. Teren likwidacji szkód górniczych (osiadania) Mszana 6. Szotkówka I KWK Jas-Mos 7. Kościelniok KWK Pniówek 8. Pochwacie KWK Zofiówka 9. Borynia-Jar KWK Borynia 10. Charlotta KWK Rydułtowy-Anna

KRYTERIA USTALENIA ILOŚCI PRÓBEK POBIERANYCH NA POSZCZEGÓLNYCH OBIEKTACH 1. Położenie i powierzchnia całkowita 2. Kształt oraz infrastruktura i wynikająca z tego dostępna powierzchnia 3. Ograniczenia dostępnej powierzchni pobierania próbek wynikające z: o bieżącego unieszkodliwiania odpadów wydobywczych o prowadzenia odzysku odpadów wydobywczych o realizowanych inwestycji budowlanych i drogowych o zasięgu i powodzenia prowadzonej rekultywacji biologicznej o aktywności termicznej

WYLICZONE ILOŚCI PRÓBEK DO POBRANIA 1. Wrzosy III KWK Rydułtowy-Anna 8 2. Wrzosy KWK Rydułtowy-Anna 8 3. Radlin KWK Marcel 32 4. Skrzyszów Południe KWK Marcel 10 5. Teren likwidacji szkód górniczych Mszana 8 6. Szotkówka I KWK Jas-Mos 16 7. Kościelniok KWK Pniówek 20 8. Pochwacie KWK Zofiówka 18 9. Borynia-Jar KWK Borynia 16 10. Charlotta KWK Rydułtowy-Anna 16 RAZEM: 152

Radlin KWK Marcel

Borynia-Jar dawniej KWK Borynia obecnie KWK Borynia-Zofiówka-Jastrzębie

Charlotta KWK Rydułtowy-Anna 28.10.2014 Nr 1 : N 50 03 44,8 ; E 18 26 38,0 Nr 2 : N 50 03 46,9 ; E 18 26 38,3 Nr 3 : N 50 03 50,9 ; E 18 26 32,7 Nr 4 : N 50 03 42,8 ; E 18 26 33,9 Nr 5 : N 50 03 41,3 ; E 18 29 37,8 Nr 6 : N 50 03 44,0 ; E 18 26 41,4 Nr 7 : N 50 03 45,9 ; E 18 26 43,4 Nr 8 : N 50 03 42,9 ; E 18 26 44,9 30.10.2014 Nr 9 : N 50 03 55,3 ; E 18 26 40,0 Nr 10 N 50 03 36,1 ; E 18 26 20,6 Nr 11 N 50 03 31,6 ; E 18 26 27,6 Nr 12 N 50 03 35,7 ; E 18 26 26,1 Nr 13 N 50 03 50,8 ; E 18 26 41,0 Nr 14 N 50 03 46,0 ; E 18 26 20,3 Nr 15 N 50 03 37,5 ; E 18 26 34,7 Nr 16 N 50 03 40,9 ; E 18 26 19,9

Szotkówka I KWK Jas-Mos

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ DĔKUJI VAM ZA POZORNOST

Prezentacja terenów badań po stronie partnera czeskiego Popis vybraných lokalit odběru vzorků na území ČR Ing. Lucie Gembalová Ph.D. Vysoká škola báňská Technická univerzita Ostrava

Původní návrh lokalit odběru vzorků na území ČR Horninická činnost: Halda Ema Halda Heřmanice Halda Dolu Zárubek 2 vybrané důlní odvaly na Karvinsku Metalurgická činnost: nezrekultivovaná část odvalu Hrabůvka hutní odval ArcelorMittal Ostrava a.s. hutní odval Třineckých železáren okolí koksovny ArcelorMittal Ostrava a.s. okolí koksovny Třineckých železáren

Konečný výběr lokalit odběru vzorků na území ČR Halda Ema Halda Heřmanice Halda Hedvika Halda Dolu Paskov Halda Dolu Paskov Staříč 2 Halda Dolu Darkov Halda Dolu ČSM Halda Dolu ČSA závod Jan Karel nezrekultivovaná část odvalu Hrabůvka areál DOV (Dolní oblast Vítkovice) areál Bartovice odval popílku Třebovice

Halda Ema - kulturní památka ve správě podniku Diamo - komplex odvalu uzavřených dolů Ema, Trojice a Petr Bezruč (Terezie) - odběr pilotních vzorků (4 odběrová místa) - termicky aktivní (haldovina + elektrárenský popílek)

- ve správě podniku Diamo - odval Dolu Heřmanice - odběr vzorků (20 odběrových míst) - termicky aktivní - nejrozsáhlejší odvalový areál Halda Heřmanice

Halda Hedvika - ve správě podniku Diamo - odval závodu Hedvika (bývalý Důl J. Fučík) - odběr vzorků (6 odběrových míst) - přítomnost organických látek (domácnosti) termicky aktivní

- ve správě podniku OKD, a. s. - odval Dolu Paskov - odběr vzorků (18 odběrových míst) - důlní materiál Halda Dolu Paskov

Halda Paskov Důl Staříč 2 Halda Dolu Darkov - ve správě podniku OKD, a. s. - odval Paskov Důl Staříč 2, odval Dolu Darkov - odběr vzorků Staříč 2 (11 odběrových míst), Darkov (16 odběrových míst) - důlní materiál

Halda Dolu ČSM Halda Dolu ČSA závod Jan Karel - ve správě podniku OKD, a. s. - odval Dolu ČSM a Dolu ČSA závodu Jan Karel - odběr vzorků ČSM (18 odběrových míst), ČSA (19 odběrových míst) - důlní materiál

Halda Hrabůvka (Stará halda) - ve správě Vítkovice, a.s. - ukládání odpadů z hutní výroby, především strusky z Vítkovických železáren - odběr vzorků (8 odběrových míst)

Dolní oblast Vítkovice - ve správě Vítkovice, a.s. - v minulosti kontaminace ropnými produkty v důsledku výroby koksu a těžkými kovy z produkce aglomerátu a surového železa - odběr vzorků (6 odběrových míst) - kulturní industriální památka

areál Bartovice - areál za plotem společnosti ArcelorMittal Ostrava a.s. (vedle koksovny) - ovlivnění automobilovou dopravou - odběr vzorků (5 odběrových míst)

odval elektrárny Třebovice - provozovatel Dalkia Česká republika a.s. - energetický odpad - odběr vzorků (10 odběrových míst)

Děkuji za pozornost

Metodologia pobierania próbek Metodika odběru vzorků dr Michał Gwoździewicz Zakład Monitoringu Środowiska Główny Instytut Górnictwa Katowice

Metodyka pobierania próbek oparta została na wytycznych Normy US EPA AP- 42 opisanych szczegółowo w załączniku C.1 APPENDIX C.1 PROCEDURES FOR SAMPLING SURFACE/BULK DUST LOADING 1. For material handling of active or inactive piles: minimum of 6 increments with total sample weight of 5 kg (10 increments totalling 23 kg are recommended) 2. For wind erosion samples: minimum of 6 increments with total sample weight of 5 kg

Pobieranie próbek według założeń to ciężka praca w terenie.. często na kolanach

. albo na stojąco

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ DĔKUJI VAM ZA POZORNOST

Wstępne wyniki badań dr Leszek Drobek Zakład Monitoringu Środowiska Główny Instytut Górnictwa Katowice

schemat badań próbka ogólna od 12 do 25 kg próbka laboratoryjna - ok. 5 kg próbka frakcja PM200 analiza uziarnienia PM200 zawartość PM10, PM2,5 analiza kontrolna uziarnienia PM10 próbka frakcja PM40 próbka frakcja PM10 międzylaboratoryjne badania porównawcze VSB, GIG badania laboratoryjne - wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne - b(a)p metale - arsen

analiza uziarnienia PM200 oznaczenie zawartość PM10, PM2,5

Zawartość metali w próbce EMA3, frakcja PM40 Tabela 1 Parametr Zdravotni ustav Ostrawa [mg/kg] GIG Katowice [mg/kg] Wartość średnia [mg/kg] SD CV [%] arsen As 28.2 35 31.6 3.4 10.8 kadm Cd 0.535 0.4 0.468 0.1 14.4 chrom Cr 108 146 127 19.0 15.0 miedź Cu 54.5 55 54.8 0.3 0.5 nikiel Ni 31.7 36 33.9 2.1 6.4 ołów Pb 53.8 50 51.9 1.9 3.7 wanad V 122 142 132 10.0 7.6 cynk Zn 123 115 119 4.0 3.4 Zdravotni ustaw - metoda ICP (ion coupled plasma spectrometry) warunki mineralizacji: naważka 0,5 g, 10 ml wody królewskiej, mineralizator mikrofalowy, objętość r-ru po mineralizacji - 50 ml. GIG - metoda ICP (ion coupled plasma spectrometry) warunki mineralizacji: naważka 0,5 g, 10 ml wody królewskiej, mineralizator mikrofalowy, objętość r-ru po mineralizacji - 100 ml.

Zawartość metali w próbce EMA3, frakcja PM40 Tabela 2 Zdravotni ustav GIG Katowice Wartość średnia Parametr Ostrawa [mg/kg] [mg/kg] [mg/kg] SD CV [%] arsen As 28.2 34.9 31.6 3.4 10.6 kadm Cd 0.535 0.4 0.468 0.1 14.4 chrom Cr 108 123 115 7.4 6.4 miedź Cu 54.5 53.0 53.8 0.8 1.4 nikiel Ni 31.7 37.7 34.7 3.0 8.6 ołów Pb 53.8 50.1 52.0 1.8 3.6 wanad V 122 124 123 1.0 0.8 cynk Zn 123 111 117 6.1 5.2 Próbki zmineralizowane w laboratorium Zdravotni ustav.

Tabela 3 Zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w próbce EMA4. Parametr VSB [mg/kg] GIG [mg/kg] Wartość średnia [mg/kg] SD CV [%] naftalen 0.32 0.37 0.35 0.03 7.2 fenantren 1.8 2.1 2.0 0.15 7.7 fluoranten 0.58 0.59 0.59 0.01 0.9 piren 0.52 0.53 0.53 0.01 1.0 benzo(a)antracen 0.29 0.27 0.28 0.01 3.6 chryzen 0.94 0.77 0.86 0.09 9.9 benzo(b)fluoranten 0.44 0.49 0.47 0.03 5.4 benzo(k)fluoranten 0.22 0.10 0.16 0.06 37.5 benzo(a)piren 0.18 0.16 0.17 0.01 5.9 benzo(g,h,i)perylen 0.22 0.26 0.24 0.02 8.3 Ekstrakcja ASE 200 Dionex (acclerated solvent extractor), heksan:aceton 1:1, T=100oC, P=100 bar VSB - metoda GCMS Oczyszczanie ekstraktu na silikażelu GIG - metoda HPLC/FLD oczyszczanie ekstraktu na kolumienkach SPE CN/SiOH

1 R dx P wx r 2 Do kanału 1, w którym przepływa w kierunku osiowym powietrze o znanej prędkości v, są doprowadzone szczeliną 2 ziarna pyłu. Kanał wykonuje ruch obrotowy. W związku z tym na poszczególne ziarna pyłu działają dwie przeciwnie skierowane siły: siła odśrodkowa P wx i siła oporu ruchu ziarna pyłu w ośrodku R dx.

Dziękuję za uwagę Děkuji za pozornost Leszek Drobek

Omówienie wstępnych wyników modelowania MODELOWANIE IMISJI PM 10, PM 2.5, As i BaP POCHODZĄCEJ Z EMISJI WIATROWEJ Z HAŁDY SZOTKÓWKA KOPALNI JAS-MOS Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy Zespół autorski pod kierownictwem dr. Leszka Ośródki mgr Jolanta Godłowska mgr Wiesław Kaszowski dr Ewa Krajny mgr inż. Wojciech Rozwoda mgr Katarzyna Szeflińska mgr Anna M. Tomaszewska dr Marek Wojtylak

ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA W EUROPIE http://www.eea.europe.eu

TRANSGRANICZY PRZEPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA RCz - RP Stężenie średnie roczne PM 10 w 2010 roku

TRANSGRANICZY PRZEPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA RCz - RP Mapa: Katedra ochrany životního prostředí v průmyslu Vysoká škola báňská - Technická univerzita Ostrava

N LOKALIZACJA HAŁDY SZOTKÓWKA S

01.04.2014 30.03.2014 PUNKTY POBORU PRÓBEK Dane GIG Zakładu Monitoringu Środowiska Data Nr próby PM 10 [g/100m 2 ] PM 2.5 [g/100m 2 ] As [mg/kgpm 10 ] BaP [mg/kgpm 10 ] JA-01 12044 4051 5.4 0 JA-02 14734 6195 8.4 0 JA-03 2258 900 5.3 0.16 JA-04 3166 1179 4.6 0.05 JA-05 20135 8015 3.9 0 JA-06 31145 12214 6.6 0 JA-07 2324 813 5.1 0.08 JA-08 3827 1374 9.8 0 JA-09 3785 1352 9.8 0.06 JA-10 7598 2991 1.3 0.26 JA-11 5586 2273 5.3 0.10 JA-12 10575 4508 8.3 0 JA-13 9185 3226 5.8 0.11 JA-14 8442 3472 8.4 0 JA-15 8928 3482 5.4 0 JA-16 4358 1757 7.6 0

WYZNACZANIE WIELKOŚCI EMISJI Obliczenia parametrów meteorologicznych dla hałdy Szotkówka (2013 rok krok 1h) System modeli ALADIN/MM5/CALMET z obserwacjami ze stacji Racibórz rozdzielczość obliczeń 200 m Obliczenie godzinnych potencjałów emisyjnych P i P i =58(u * -u *t ) 2 +28(u * -u *t ) [1] u *t =0.4 m/s [2] u * - tarciowa prędkość wiatru, u *t - progowa wartość tarciowej prędkości wiatru Zawartość PM 10 i PM 2.5 [g/100m 2 ] w odpadach hałdy Szotkówka Wyniki z 16 lokalizacji poboru próbek o powierzchni 5 m 2 każda Wyznaczenie wierzchołków i powierzchni 16 czworokątnych źródeł AREA Każde źródło powierzchniowe opowiada jednemu z 16 miejsc poboru próbek Interpolacja metodą najbliższych sąsiadów (k-nn) - program SURFER Obliczenie wskaźnika emisji wiatrowej E dla 2013r E=0.5 P i i=1-365*24 [1] Obliczenie rezerwuaru R k hałdy dla 2013 r. R k = R kj R kj =S j* C kj j=1-16, k=pm10, PM2.5 S j -pole powierzchni źródła j C kj - zawartość substancji k dla źródła j [g/100m 2 ] Z 1 : W wyniku działalności wiatru w ciągu roku jest emitowana i częściowo odtwarzana połowa rezerwuaru Z 2 : Roczny potencjał emisyjny jest proporcjonalny do rezerwuaru hałdy Obliczenie godzinowej emisji substancji k ze źródła j E ikj =0.5P i (R k / P i )(S j / S i ) j=1-16 [1]- US.EPA (1999). Compilation of air pollutant emission factors - Vol. I, Stationary point and area sources. Report No. AP-42, 5th ed. by U.S. Environmental Protection Agency, Research Triangle Park, NC [2] - Claiborn, C.S., Lamb, B., Miller, A., Beseda, J., Clode, B., Vaughan, J., Kang, L., and Newvine, C. (1998) Regional measurements and modeling of windblown agricultural dust: The Columbia Plateau PM10 Program. J. Geophys. Res. 103, 19753-19768

EPIZODY EMISJI Histogram czasu trwania epizodów Przebieg roczny epizodów

EPIZODY PYLENIA Z HAŁDY SZOTKÓWKA TRWAJACE DŁUŻEJ NIŻ 12H Nr epizod u Data początku epizodu 2013 r. Godzina [UTC] Czas trwania [h] Całkowita emisja PM 10 [kg] Procentowy udział w całkowitej rocznej emisji PM 10 Średnia emisja PM 10 [g/h] Maksymalna emisja PM 10 [g/h] 1 01-sty 11:00 23 49.8 3% 2.2 5.1 2 05-mar 22:00 17 68.2 4% 4.0 12.0 3 25-mar 01:00 51 259.3 15% 5.1 9.4 4 25-sie 22:00 14 36.2 2% 2.6 4.6 5 29-wrz 17:00 22 60.2 4% 2.7 5.8 6 28-paź 6:00 15 55.1 3% 3.7 7.8 7 03-gru 9:00 34 132.3 8% 3.9 8.6 8 06-gru 22:00 28 180.8 11% 6.5 16.5 9 17-gru 16:00 18 61.0 4% 3.4 5.7 10 25-gru 10:00 34 155.1 9% 4.6 17.7 Suma 256 1058.1 63% Epizody emisji wiatrowej dłuższe niż 12 godzin występują w okresie jesienno-zimowym. Stanowią one 41% rocznego czasu pylenia i 63% całkowitej rocznej emisji PM 10.

MODELOWANIE ROZPRZESTRZENIANIA ZANIECZYSZCZEŃ Z EMISJI WIATROWEJ HAŁDY SZOTKÓWKA UA Urban Atlas EEA Stacje meteorologiczne PSHM IMGW-PIB: 12540 - Racibórz 12560 - Katowice 12566 - Kraków 12600 Bielsko-Biała 12550 - Częstochowa

Model Calpuff MODELOWANIE ROZPRZESTRZENIANIA ZANIECZYSZCZEŃ Z EMISJI WIATROWEJ HAŁDY SZOTKÓWKA Gaussowski model obłoku. Zdolność symulowania wpływu zmiennych w czasie i przestrzeni pól meteorologicznych na transport, transformację i usuwanie zanieczyszczeń powietrza. Algorytmy opisujące wzrost rozmiaru obłoku, wpływ budynków oraz subgridowy wpływ orografii. Możliwość wprowadzenia szczegółowych danych o emisji zanieczyszczeń z różnych rodzajów źródeł: punktowych, powierzchniowych, objętościowych, liniowych, wraz z określeniem jej zmienności czasowej. Parametry meteorologiczne dla modelu CALPUFF z systemu modeli ALADIN/MM5/CALMET z uwzględnieniem obserwacji ze stacji synoptycznych (meteo dla punktu gridowego w centrum hałdy Szotkówka). 16 czworokątnych źródeł emisji powierzchniowej. Modelowanie imisji PM 10, PM 2.5, As, BaP z krokiem 1h. Zmienność emisji dla roku 2013 określona z krokiem 1h

WYNIKI MODELOWANIA Wartości dopuszczalnych imisji badanych substancji (pyłu PM 10, PM 2.5, arsenu, benzo[a]pirenu) oraz maksymalne wartości obliczonych substancji dla hałdy Szotkówka dla określonych czasów uśredniania Okres uśredniania Poziom odniesienia *) PM 10 [mg/m 3 ] PM 2.5 [mg/m 3 ] As [ng/m 3 ] BaP [ng/m 3 ] 1 godz. 24 godz. rok kalendarzowy wartość odniesienia 280-200 12 max w domenie 1.542 0.610 0.010 0.000087 poziom dopuszczalny 50 - - - max w domenie 87.50 37.45 0.578 0.005673 norma 40 25 6 1 max w domenie 259.4 101.3 1.716 0.01691 *) Dz.U. 2010 nr 16 poz. 87: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu Dz.U. 2012 poz. 1031: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu

WYNIKI MODELOWANIA Porównanie rozkładów przestrzennych maksymalnych średnich godzinowych, maksymalnych średnich dobowych, oraz średniej rocznej PM 10 hałdy Szatkówka dla 2013 roku (rozdzielczość obliczeń 100 m)

WYNIKI MODELOWANIA Porównanie rozkładów przestrzennych maksymalnych średnich godzinowych, maksymalnych średnich dobowych, oraz średniej rocznej PM 10 hałdy Szatkówka dla 2013 roku (rozdzielczość obliczeń 50 m)

WNIOSKI 1. Oddziaływanie hałdy w zakresie emisji wiatrowej ma charakter lokalny. Ogranicza się przede wszystkim do obszaru samej hałdy i jej bliskiego otoczenia. 2. Dla żadnej z badanych substancji nie zanotowano przekroczeń wartości odniesienia dla średniej 1h. Bliskie tej wartości były jedynie najwyższe w domenie obliczeniowej maksymalne średnie godzinowe PM 10. Stosunkowo wysokie na niewielkim obszarze były także maksymalne stężenia godzinowe PM 2.5, stanowiąc około 39% największych w domenie obliczeniowej maksymalnych średnich godzinowych PM10. W przypadku As i BaP najwyższe w domenie obliczeniowej maksymalne stężenia godzinowe stanowiły ułamek procenta wartości odniesienia dla średniej 1h.

3. Przekroczenie dopuszczalnego progu stężeń dobowych zanotowano lokalnie wyłącznie w przypadku pyłu zawieszonego PM 10. Przekroczenia zanotowano dwukrotnie w 2013 roku, podczas gdy Ustawodawca dopuszcza 35-krotne przekroczenie tej wartości w ciągu roku. Przekroczenia te dotyczyły w przeważającej części terenu kopalni Jas- Mos, którego obostrzenia te nie dotyczą. W przypadku pozostałych modelowanych substancji Ustawodawca nie określił norm, do których można byłoby się odnieść. 4. Dla żadnej z badanych substancji nie zanotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla średniej rocznej. Największe wartości tej średniej w domenie stanowiły dla pyłu zawieszonego PM 10 3.1% normy, dla drobnej frakcji pyłu zawieszonego PM 2.5 2.3% normy, dla arsenu 0.2% normy, a dla BaP 0.01% normy.

PODSUMOWANIE a) Opracowanie dotyczy wyłącznie modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń będących efektem emisji wiatrowej. b) Całkowita emisja z hałdy oprócz tej jej części, której bezpośrednim sprawcą jest wiatr, powinna uwzględniać sposób użytkowania hałdy liczbę naruszeń jej jednolitości poprzez wwóz/wywóz oraz załadunek/wyładunek odpadów. Oszacowanie emisji pochodzącej z takich procesów wymaga m.in. informacji o harmonogramie takich naruszeń. Powinny być określone terminy naruszeń oraz każdorazowo ilość rozładowanego/załadowanego materiału. Dodatkowo powinien być dokładnie zinwentaryzowany ruch wszystkich pojazdów samochodowych poruszających się w obrębie hałdy terminy przejazdów, trasa i tonaż. c) Uwzględnienie emisji będącej efektem wyżej opisanego oddziaływania ludzkiego jest niezbędne do oszacowania całościowego wpływu hałdy Szotkowka kopalni Jas-Mos na jej otoczenie.

Dziękuję za uwagę Děkuji za pozornost Kontakt: Leszek Ośródka IMGW-PIB Oddział w Krakowie Zakład Monitoringu i Modelowania Zanieczyszczeń Powietrza ul. Bratków 10, 40-045 Katowice tel. 32 3571135 e-mail: leszek.osrodka@imgw.pl www.imgw.pl. www.pogodynka.pl www.air-silesia.eu

Projekt nr CZ.3.22/1.2.00/12.03398 Modelování rozptylu znečištění Halda Dolu ČSM Radim Seibert, Regionální centrum EIA s.r.o.

Způsob vyčíslení emisí Izolace PM 2,5 (zatím) technicky neproveditelná => emise PAH a těžkých kovů vychází z emisí suspendovaných částic PM 10 Odběry a laboratorní rozbory zemin z povrchu odvalů -> podíl PAH a kovů v PM 10

Přiřazení plochy odvalu vzorkům GPS souřadnice GIS GRASS Thiessenovy polygony

Různé metody vyčíslení emisí Metodika U.S. EPA AP 42: Paušální emisní faktory pro důlní deponie - empiricky odvozená konstanta Emisní faktory jako funkce rychlosti větru - parametrizace empirickými konstantami Metodika ČHMÚ VaV/740/2/02 DP 2: Fyzikální základ, parametrizace druhu povrchu empirickými konstantami U.S.EPA i ČHMÚ: Zohlednění mrazových a srážkových dnů

Vliv klimatických podmínek Nízké rychlosti větru špatné rozptylové podmínky, ale nulové emise, významná četnost v roce Střední rychlosti větru středně dobrý rozptyl znečištění, středně vysoké emise, významná četnost v roce Vysoká rychlost větru vysoké emise ale dobrý rozptyl a nízká četnost v roce Srážkové dny nulové emise Mrazové dny nulové až poloviční emise oproti bezmrazým dnům beze srážek

Vliv rychlosti větru Celková růžice Třída 5 m/s Třída 11 m/s Četnost v roce: 100% 28,2% 0,5% Hmotnostní tok PM 10 (g/m 2 /den): - 1,4 13,1 Hmotnostní tok PM 10 (g/m 2 /rok): - 139 24

Imisní příspěvky k průměrným ročním koncentracím PM 10 (µg/m 3 ) Třída rychlosti větru 5 m/s Třída rychlosti větru 11 m/s

Celkový imisní příspěvek k průměrným ročním koncentracím PM 10 (µg/m 3 ) Celkový imisní příspěvek k průměrným ročním koncentracím arsenu (ng/m 3 )

Celkový imisní příspěvek k nejvyšším denním koncentracím PM 10 (µg/m 3 )

Další postup Analyzovat výhody a nevýhody různých metodik vyčíslení emisí a zvolit nejvhodnější Použít zvolenou metodiku na stejných haldách a křížově porovnat výsledky modelování (CALPUFF vs. SYMOS) Vyhodnotit vliv zbývajících objektů Podle výsledků modelování případně posoudit zdravotní rizika pro populaci (As, B[a]P)

Děkuji za pozornost a přeji příjemný den. Radim Seibert, Regionální centrum EIA s.r.o.

ZAPRASZAMY DO DYSKUSJI